Moderne. Geschiedenis. Se UNSN US 3. go BERNAa} y Ms } y UN à. i BORN. IESSEE Bevrijding! J i. lis el} AAEN se

Transcriptie

1 Moderne. Geschiedenis Se UNSN J i US 3 go BERNAa} y Ms } y UN à. i BORN lis el} AAEN se IESSEE Bevrijding! 95

2 wes A DD] CUTER praiaeeehd Europa was bevrijd door de geallieerden. Dat waren de Russen, Amerikanen, Canadezen en Engelsen. Samen vierden ze de overwinning. Maar al snel na de Tweede Wereldoorlog waren Amerikanen en Russen geen vrienden meer. Ze dachten heel verschillend over hoe je een land moest regeren. De Amerikaanseleiders vonden het kapitalisme en de democratie het beste, maar Stalin, de baas van de Russen, vond het communismehet beste. Kijk naar de film die gaat over de spanningen tussen deze twee grootmachten. cm[zo RESIN pete alg 9 ae y 177 A GEDC Srl = É Me TT ER À = > e SA : WePEG) pen = a ; À LANA, E : NT i oe1 dane JE Opdrachten - Film EK2 Film 5DEF 1. Voordat je opdracht 2 kunt maken, moet je weten wat het verschil is tussen theorie en praktijk. Zoek het op in het woordenboeken schrijf het in eigen woorden op. 2. Het communisme lijkt in theorie niet verkeerd, maar bleek in de praktijk te mislukken. Maak drie rijen in je schrift op deze manier: kapitalisme communisme communisme + democratie theorie praktijk Werk in tweetallen. Zet de volgende woorden in de goederij: Tip: als je een woord niet kent, zoek je het op! Amerika - zelf kiezen - iedereen werk - gratis onderwijs - Sovjet-Unie - gelijke lonen - eigen winkel hebben - geen vrijheid - gratis (medische) zorg - eigen mening mogen hebben - geen werk = geen geld - doen wat de regering zegt - ongelijkheid in geld en macht- verkiezingen - dictatuur - slechte (medische) zorg - verborgen werkloosheid - Nederland - kapitaal. Koude Oorlog is geen echte oorlog. Wat is het wel? Welke landen stonden in die oorlog tegenover elkaar? Als je kijkt naar de kolommen van opdracht 2, waar ligt jouw voorkeur dan? Leg datuit in je eigen woorden. 6. Hoe komthet, denk je, dat communismein de praktijk mislukt is? nap 96 a> computercpdrachien!

3 NL,& Ws Modeme Geschiedenis SDEF Weekwoorden 5D L Lees deze 21 weekwoorden goed! de VS moslims kraken nationalisten extreem systeem politicus betrouwbaar democratisch de NAVO oorlogsmisdaden de VN het Oostblok Adolf Hitler crisis de Tweede Wereldoorlog invasie kapitalistisch islam grootmachten de NSB fl. Een hoofdletter schrijf je: - aan het begin van een zin; - bij namen van mensen, plaatsen, landen, werelddelen, clubs, organisaties en historische gebeurtenissen; - afgeleiden daarvan (Belgisch, Belgen, Europese, enz.). Vul weekwoordenin. Denk aan de hoofdletters. a. Organisatie die na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht door 51 landen. b. Militaire samenwerking tussen West-Europa en de VS. c. Devijftig staten van Amerika vormen samen de... d. Dit was een politieke partij die in de Tweede Wereldoorlog de Duitsers steunde. e. Op 1 september 1939 begon officieel de... met de Duitse inval in Polen. f De voormalige communistische staten in Oost-Europa werden samenhet... genoemd. ns g.... was de leider van Duitsland tussen 1933 en Op ta Ill. Kies het goede weekwoord. a a. Een ander woord voor invalis... Gu b. Als je in een corlog misdadenpleegt, danzijn dat... ee, pha c. Volgelingen vandeislam noemje... a, d. Een ander woord voor witerstis... TT e. Mensendie het eigen volk goed vinden en afkeuren wat vreemdis noem je... f lemand die aan politiek doet is een In een... systeem zijn fabrieken en bedrijven niet in handen van de staat. h. In een... systeem worden deleiders gekozen doorhet volk. i. Een leegstaand gebouw openbreken om er te gaan wonen noemje... j. Tijdens een economische... raken veel mensen werkloos. k. Zeer machtige staten noem je ook wel... 97

4 ro Fao Weekwoorden 5EF Î. Lees deze 24 weekwoorden goed! partijleiders invasie accepteren Zuid-Korea sindsdien de Holocaust moslimextremisten het Rode Leger de NSB het ljzeren Gordijn alarminstallatie Amerikanen, A de NAVO abortus de Februaristaking Ye de VN Japanners vernietigingskampen Adolf Hitler islamitisch onoverwinnelijk het Oostblok kraken genocide H. Een hoofdietter schrijf je: - aan het begin van een zin: - bij namen van mensen, plaatsen, landen, werelddelen, clubs, organisaties, bouwwerken en historische gebeurtenissen. - afgeleiden daarvan (Belgisch, Belgen, Europese, enz.). serpaoum eee ee Vul weekwoordenin. Denk aan de hoofdietters. Deze organisatie is na de Tweede Wereldoorlog opgericht door 51 landen. Zo heet de militaire samenwerking tussen West-Europa en de VS. Het zuidelijke deel van Korea noemenwe... Dit was een politieke partij die in de Tweede Wereldoorlog de Duitsers steunde. Het leger van de Sovjet-Unie werd ook wel het... genoemd. Inwoners van Japan zijn... was de leider van Duitsland tussen 1933 en Zo werden de voormalige communistische staten in Oost-Europa samen genoemd. 7 De naam van de inwoners van de Verenigde Staten. De staking als protest tegen de Jodenvervalging werd de... genoemd. k. Dit gaf de denkbeeldige grens aan tussen Oost en West. Het uitraeien van joden door de nazi s noem je... Ih. Kies het goede weekwoord. a. Deleiders van een partij noem je... b. Moslims die geweld gebruiken omdat ze vinden dat ook mensendieniet geloven zich aan de wetten uit de Koran moeten houden zijn... Een ander woord voor inval is Kampen waarin joden, zigeuners, homo s en tegenstanders van nazi-duitsland werden vermoord noemje... Za noem je de kunstmatige beéindiging van de zwangerschap. Een leegstaand gebouw openbreken om er te gaan wonen noemje... Een ander woord voor akkoord gaanis... Als je niet te overwinnen bent, ben je... Deuitroeling van een volk noem je... Een ander woord voor vanaftoenis... Een bewegingsmelder is een voorbeeld van een IV. Kiesvier weekwoorden met een hooïdietierdie jij moeilijk vindt en maak er zinnen mee. sy

5 De Koude Oorlog ( ) - info Moderne / Geschiedenis SDEF ac E De Verenigde Naties (VN) Na de verwoestende Tweede Wereldoorlog werd gezocht naar mogelijkheden om verschillen van mening niet via een oorlog opte lossen, maar door samenwerking en door met elkaar te praten. Daarvoor werd de Verenigde Naties (VN) opgericht. Het hoofdkwartier van de VN staat in New York. Bijna alle landen zijn lid van de VN en werken daarin samen. Erg machtig is de VN niet. Als landen zich niets aantrekken van wat de VN besluit, dan is daar weinig aan te doen. De VN doet veel aan onderwijs, gezondheid en voedselvoorziening in rampgebieden en voor viuchtelingen. Oost en West De geallieerden die tijdens de Tweede Wereldoorlog samen Duitsland en Japan versloegen, bleven na de oorlog geen vrienden. De Sovjet-Unie, onder leiding van Stalin, bezette Oost-Europa. In al deze landen zorgde hij dat er communistische regeringen kwamen. Deze landen samen werden het Oostblok genoemd. De grens tussen Oost- en West-Europa werd vol gezet met hekken, prikkeidraad, mijnen, uitkijktorens en alarminstallaties. Dwars door de stad Berlijn werd zelfs een muur gebouwd: de Berliinse Muur. Het was voor mensen uit het Oostblok onmogelijk geworden naar het Westen te gaan. Deze grens tussen Oost- en West- Europa werd het /Jzeren Gordijn genoemd. De Sovjet-Unie hielp ook de communisten in China, het land met de meeste mensen! In 1949 grepen de communisten in China de macht. In 1950 werd Tibet overvallen en bezet door China. Ook werd Zuid-Korea aangevallen door het communistische Noord-Korea, met steun van China en de Sovjet-Unie. Dit leidde tot een drie jaar durende oorlog die Korea verwoestte en twee miljoen doden kostte. mz fr Ss, a E wey A e eg, = Y Lo LL NAVO-landen en landen die daarmee samenwerken $ [ Europesekolonián y e & (J communistische landen en landen die daarmee samenwerken rond 1960 ~~ [ landendie onafhankelijk zijn, niet bij Oost of West horen logo van de NAVO Volgens de communistische propaganda waren «Mensen in communistische landenaltijd gelukkig e]

6 In West-Europa had je democratische landen met een kapitalistisch systeem. Samen met Noord-Amerika werd dat Het Westen genoemd. Het Westen keek angstig naar wat er in Oost-Europa en Azié gebeurde. Zij wilden niet dat de macht van de Sovjet-Unie nog groter werd! Maar de macht van het Rode Leger(het leger van de Sovjet-Unie) werd wel groter: de Sovjet-Unie ontwikkelde atoombommen. West-Europa en Amerika werkten vanafdie tijd militair samen in de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO). Ook Nederland werd lid van de NAVO. De NAVO-landen beloofden: als één van onze landen aangevallen wordt, dan is dat een aanval op ons allemaal. Gedurende de Koude Oorlog waren er voortdurend spanningen. Vooral toen Oost- Europeanen in opstand kwamen tegen de Russische bezetting, zoals in Hongarije in 1956 en in Tsjechoslowakije in Om een Derde Wereldoorlog te voorkomen, hielp het Westen de opstandelingen niet en kon het Rode Leger de opstanden neerslaan. Wel waren er kleinere oorlogen waar Oost en West tegenover elkaar stonden, zoals die tussen Noord- en Zuid-Korea ( ) en tussen Noord- en Zuid-Vietnam ( ). Bijna alles werd een wedstrijd tussen Oost en West, vooral in wapens en ruimtevaart. De Sovjet-Unie stuurde in 1957 de eerste raket het heelalin, maar Amerikaliet in 1969 de eerste mensen op de maan wandelen. Deze Koude Oorlog tussen Oost en Westeindigde in 1989 toen de Berliinse Muurviel en het /Jzeren Gordijn werd afgebroken. yt», A 4 100

7 \ Moderne Gaschiedenis DEF ey ifs de Russische Spoetnik met de Amerikanen wandelen als eerste hond Laika op de maan Welvaart = De West-Europese vrienden van de VS kregen via de Marshall-hulp miljarden dollars en goederen om hun land na de Tweede Wereldoorlog weer opte bouwen. Ook West-Duitsland kreeg die hulp, want men wilde de fout na de Eerste Wereldoorlog niet herhalen. Een straatarm Duitstand kan opnieuw gevaarlijk worden. Met dit geld en met hard werken werden, IA * de West-Europeselanden al snel veelrijker dan de Oost-Europese Le Qy= landen. Vooral sinds de zestiger jaren nam de welvaart sterk toe en kon iedereen geld besteden aan onder andere auto s, wasmachines, iv's en vakanties in het buitenland. Uit Turkije en Marokko werden toen tienduizenden gastarbeiders aangetrokken om de productie in de West-Europese fabrieken op te kunnen voeren. [DBRTERE) REE Edo BY SSO CAME=. 4 ie Ene AS { It CEN ON re OOS lia opkomst popmuziek 101

8 Beatles Abba à Le aa Hi TRE sl ma éta cet} PONT Joe YP eee b a KRAKEN! ae HN _ il A i = mem» Individualisme - In Nederland waren de mensen verdeeld in drie Zuilen (groepen), die allemaal een eigen kerk, krant, radio-omroep, vakbond, politieke partij en plaatselijke club hadden: de katholieken, de protestanten en de niet-kerkelijken. Binnen elke zuil bestonden er leiders. Die bepaaiden hoe de mensen deden en dachten. Door de welvaart kon ieder voor zichzelf zorgen en hadden mensen elkaar niet meer zo nodig. Het individualisme, waarbij ieder zelf bepaalt wat hij/zij goed vindt, nam sterk toe. Steeds minder mensen gingen naar de kerk. De mensen bepaaldenzelf wat ze wel of niet wilden geloven. Jongeren demonstreerden tegen alles waar ze het niet mee eens waren en bezetten gebouwen (kraken) die leeg stonden. Ze dansten op nieuwe soorten muziek, Zoals popmuziek. Jonge vrouwen demonstreerden voor het recht op abortus. Meer huwelijken liepen uit op een scheiding. Einde van de Europese kolonién Toen de Japanners de oorlog in 1945 verloren en de Japanse bezetting voorbij was, wilden de Nederlanders hun kolonie Nederlands-Indié weerin bezit nemen. Maar de Indonesiérs wilden dat niet meer en kwamenin opstand. Nederland wilde die opstand neerslaan en stuurde er in soldaten naar toe, maar het lukte niet deze opstand te onderdrukken. Wel kostte de strijd Nederlanders en Indonesiérs het leven. DAA AQA LUDLUAE 4 SRE 2 YA TRL 5: de 5 DA de ) 102

9 O erits O Frans [1 Russisch O Portugees [] Nedertands O eelgisch Spaans CO :taiaans Sp Europese kolonién in 1946 Ook de mensen in andere kolonién namen het niet meer dat Europeanen de baas warenenrijk werden van hun land. Daardoor raakten ook Belgié, Engeland, Frankrijk, Spanje, Portugal enitalié hun kolonién kwijt. Vaak gebeurde dat na een (lange) strijd. Soms gebeurde dat vreedzaam, zoals de machtsoverdracht van Suriname in Veel Surinamers vertrokken vóór de onafhankelijkheid naar hetrijkere Nederland. Daarna kon dat niet meer gemakkelijk, omdat Suriname sinds de onafhankelijkheid een apart land is. Opdrachten - tuto CES Info 5DEF > 1. Waarom zijn de Verenigde Naties opgericht? 2. a. Noem 4/6/8 landen die bij het Westen hoorden... b. Noem 4/6/8 landen die bij het Oosten/Oostblok hoorden... Waarom kwamen de Hongaren en Tsjechen in opstand? Het Westen hielp de mensen in Hongarije en Tsjechoslowakije niet toen zij in opstand kwamen, omdat Waardoor ging de wederopbouw na de corlog in West-Europa veel sneller dan in Oost-Europa? De jaren 60 en 70 zijn nog steeds beroemd en berucht. Waarom? In welke jaren probeerde Nederland de opstand in Indonesié te onderdrukken? > VAIO Waarom raakten Europese landen hun kolonién kwijt? Gebruik het kaartje van hierboven en eenatlas. a. Noem enkele kolonién die Engeland kwijt raakte. b. Noem enkele kolonién die Frankrijk kwijt raakte? c. Welke kolonie raakte België kwijt? - d. Welke twee kolonién raakte Portugal kwijt? 10. Wat betekenthet individualisme? 11. Noem enkele positieve en negatieve gevolgen van het individualisme. 103

10 12. Vind jij dat een land kolonién mag hebben? Legje antwoorduit. 13. Waarom gingen veel Surinamers vóór de onafhankelijkheid naar Nederland? 14. Als iemandiets kapot maakt, dan moetdie persoon dat betalen. Duitsland had heel veel verwoest, waarom hoefde Duitsland de oorlogsschadeniet te betalen? computerepdrachten! Na de Koude Corlog ( nu) - Extra Info Na de val van de Berliinse Muur en het IJzeren Gordijn viel de communistische Sovjet- Unie uit elkaar in landen zoals Estland, Letland, Litouwen, Wit-Rusland, Oekraine, Georgié, Armenié, Kazachstan en het grootste land: Rusland. EN a Hi re a, 1 = Rusland > 2= Estland di 4. r À A Dr 3 = Letland Wyo ASE 4 = Litouwen 5 Pe 2» 5 = WitRusland To + 6 = Oekraïne 8 i 1 7 = Moldavié pe 8 = Georgié ak E eo. elun \ 9 = Armenié Wy fo > AY ES _J 10 = Azerbeidzjan 9 ON{ 1 Seoï ASA f 11 = Kazachstan ; 0 at 12 = Turkmenistan Sn 13 = Oezbekistan = Kirgizié Le 15 = Tadzjikistan Landen die door de Sovjet-Unie bezet waren, zoals Polen, Tsjechoslowakije, Hongarije, Roemenié en Bulgarije raakten hun communistische regeringen kwijt en waren nu vrij. Het communisme wasuit Europa verdwenen. De meeste landen keerden zich nu af van Ruslandensloten zich aan bij de Europese Unie (EU) en de NAVO. Ook het communistische Joegoslavié viel uit elkaar in de landen Slovenié, Kroatié, Servié, Bosnié, Montenegro, Macedonié en Kosovo. Dit ging in de 90-er jaren met veel strijd en bloedvergieten gepaard, vooral in Bosnié. Door die ruzies en de daaruit voorvloeiende wanorde zijn de meeste van deze landen nog geen EU-lid. Alleen Slovenié en Kroatié zijn wel zover. 1 = Slovenié 2 = Kroatié 3 = Bosnié en Herzegovina 4= Servié 5 = Kosova 6 = Montenegro AO El Ú y 7= Macedonié Joegoslavié

11 Moslims die geweld gebruiken Moslims zijn mensen die geloven volgens de islam. leder geloof kent eigen afspraken en regels. Zolang ieder daar vrij voor kiest en de anderin zijn waardelaat, ontstaat er geen probieem. De meeste moslims doen dat ook. Maar erzijn fundamentalistische moslims die vinden dat iedereen zich aan hun wetten moet houden, ook ongelovigen. Om datte bereiken gebruiken ze geweld. Deze moslims worden moslimextremisten genoemd. In gebieden waar deze moslims de macht hebben, gelden moslimwetten. Politiemensen controleren of er geen alcohol of varkensvlees wordt verkocht, dat vrouwen zich geheel bedekken en niet met mannen omgaan. Als mensenzich niet volgens deze wetten gedragen, krijgen ze te maken metde islamitische rechtsregels, de sharia. Als straf kunnen bij de sharia ooklijfstraffen worden opgelegd, zoals slaan en stenigen. Samenwerken met niet-moslimregeringen en vooral met Israël, is verboden. De machtigste moslimextremistische organisatie is A/ Qaida, met hun leider Osamabin Laden, die vanuit Afghanistan werkte. pets Si Moderne Geschiedenis 5DEF?, an Op 11 september 2001 kaapten Al Qaida-medewerkers vier personenvliegtuigen en viogen daarmee in de Twin Towers in New York en het Pentagon (het ministerie van defensie) in Washington. Een aanslag recht in het hart van de wereldmacht de USA, met bijna 3000 doden. De VS reageerde door samen met Engeland Afghanistan binnen te vallen. Later werd ook Irak door Amerika bezet. In beide tanden heeft dit geleid tot veel en langdurig geweld. \. 7, E oan Bug 105

12 Ook in de rest van de wereld werden aanslagen door moslimsextremisten gepleegd. Rusland, West-Europa en ook de opkomende grootmachten China en India kregen te maken met deze nieuwevijand: het moslimextremisme. Li A LE Gevolgen in Nederland Ook in Nederland waren de mensen enorm geschrokken door de aansiagen van 11 september. Toch had het niet veel gevolgen. Maar in mei 2002 werd politicus Pim Fortuyn vermoord en in 2004 filmmaker Theo van Gogh. Beiden waarschuwdenregelmatig voor het gevaar van het moslimextremisme. Pim Fortuyn werd overigens niet door een moslim vermoord, maar door een dierenactivist. De moorden op deze bekende mensen maakten diepe indruk. Sindsdien voelden veel mosiims en niet-moslims zich minderveilig in elkaars bijzijn. Steeds meer mensen vertrouwden ook de eigen politieke partijen en de regering niet meer, die niet goed wisten hoe ze hiermee om moesten gaan. 106

13 Moderne Geschiedenis == BDEF..- y po DR os ow $e Dat wantrouwen nam verdertoe na het uitbreken van de economische crisis in Toen werd duidelijk dat er in de top van veel banken en andere bedrijven mensen zaten die hun macht hadden misbruikt om zichzelf extreem te verrijken. Door deze wereldwijde economischecrisis raakten in de Europese Unie (EU) honderdduizenden mensen hun baan en veel geld kwijt. Ook onze munt, de uro, kwam in grote problemen. Als je datleest, dan denk je misschien dat de meeste Nederlanders ongelukkig zijn, maar datis niet zo. Mensen kunnen ondanks tegenslagen zich toch gelukkig voelen. Vergeleken met de meeste landen is Nederland nog steeds een veilig en welvarend land met weinig armoede. Het Nederlandse volk behoort tot de gelukkigste volkeren ter wereld. Bijna nergensvind je een hoger percentage gelukkige kinderen. Zal dat zo blijven? Be Cesore NA. 2% > >EN Ù 3 ezle ei 4 (e D CLSate. EyVe 5 WN e ULA FP L e4el Sy Fs Ce A E ; = i \ 3 ol a(74 alee DNE =p de \ YRPa AAFeF ARERE IV] Hier eindigt de geschiedenis. Jij gaat verder in het nu. Wat gaat het worden: oorlog of vrede, armoede of rijkdom? Wordt de wereld een veilige en fijne plek voorjou en voor anderen? Samen met anderen bepaaljij de toekomst. Jullie kinderen zullen lezen hoe de geschiedenis verder gegaanis... Opdrachten - Extra Info Le Extra Info 5DEF 1. a. Jij leeft nu. Wat vindjij goed of leuk aan dezetijd? En watvindjij niet goed of leuk aan dezetijd? Denk hier over na. b. Maak tweerijtjes in je schrift: goed/leuk niet goed/leuk Schrijf kort op watjij vindt. C. Bespreek het met je klasgenoten De machtvan de Sovjet-Unie stortte in 1991 in. Wat waren de gevolgen? a. Hoe kwam het dat de verhouding tussen moslims en niet-moslims verslechterde? b. Praat met klasgenoten over de volgende vragen: - Hoewil jij dat moslims en niet-moslims met elkaar omgaan? - Doejij dat ook? - Wat vind jij van moslimextremisme? 107

14 4. Langs de westelijke grens van Rusland zijn de volgende vijf landen ontstaan: 5. Joegoslavié is uiteengevallen in de landen 6. Ook de toekomst wordt weer geschiedenis. Leg deze zin uit met je eigen woorden. 7. Wat gaat er de komende 25 jaar allemaal veranderen in Nederland en de wereld? Schrijf er een kort verhaaltje over. Jij bent de hoofdpersoon. 8. Sommige mensen die woonden en werkten in een communistischland, verlangen terug naardie tijd. Hoe zou dat komen denk je? 9. Hoe zou het komendat je nu veel meer hoort over moslim-fundamentalisme dan over christenfundamentalisme, joods-fundamentalisme en hindoe-fundamentalisme? 10. Extremisten doden niet alleen vijanden, maar ookleiders van het eigen land als die vrede willen sluiten met de tegenstander. Zo vermoordde een hindoe-extremistin hetjaar... de Indiase leider Gandhi. Daardoor ontstond er geen vrede tussen hindoesen islamieten en scheidde het land Pakistan, met vooral islamieten, zich af van India, met vooral hindoes. 11. De Egyptische president Sadat werd door mostimextremisten vermoord in hetjaar... Sadat had kort daarvoor vrede gesloten met Israël en dat wilden deze extremistenniet. 12. Ookin Israél gebeurdezoiets: een joodse extremist vermoorddein hetjaar... de Israélische premier Rabin. Rabin was bezig om vredete sluiten met de Palestijnen. 13. Er zijn mensen die vinden moslimextremisten helden en verzetsstrijders. Deze mensen vinden juist het geweld dat Amerika gebruikt een vorm van extremisme. Welke argumenten gebruiken deze mensen om de aanslag van 11 september 2001 te verdedigen, denkje? [ei computeropdrachtenl [AT = = an e Con di ON TUE I RQ PS. - \ E A À 7 ro 7 LS VS K ot LT Ÿ- s A.. ha ahesan by v= De indiase staatsman Gandhi werd De Egyptische president Sadat werd DeIsraélische premier Rabin werd vermoord door een hindoe-extremist. vermoord door een moslim-extremist. vermoord door een joodse extremist. _ Het proces van deeeuw - Verhaal Als je ets ergs hebt gedaan, wat volgens de wet niet mag, kom je voorde rechter. Na de Tweede Wereldoorlog probeerden veel Duitse oorlogsmisdadigers te viuchten, want ze wisten dat ze anders een flinke straf zouden krijgen. Ook Adolf Eichmann viuchtte na de oorlog. 108 EAa

15 Modeme Geschiedenis Adolf Eichmann werd als jongetie vaak voor jood uitgescholden, omdat hij donker haar en /_:. donkere ogen had. Toen hij volwassen was, werd hij SS er. SS'ers waren de fanatiekste en best getrainde nazi's. Hij moest ervoor zorgen dat vanuit alle delen van het Duitse Rijk de joden in de vernietigingskampen terecht kwamen. Hij regelde dus het oppakken van de joden en het vervoer naar de kampen. Dat deed hij buitengewoon goed. Tot kort voor het eind van de oorlog bleven de treinen met joden naar de kampenrijden. Na de oorlog vluchtte Eichmann met een vals paspoort en onder een valse naam naar Argentinié. Maar in 1960 herkende een voormalig gevangene van een concentratiekamp hem opstraat. Kort daarna pakten agenten van deisraélische geheimedienst hem op en brachten hem naar Jeruzalem. Hij kreeg daar een proces, dat wel het proces van de (20 ) eeuw werd genoemd. In 1961 begon in Jeruzalem de rechtszaak tegen Adolf Eichmann. Deze rechtszaak duurde negen maanden en werd door de televisie uitgezonden. Er werden 112 getuigen opgeroepen en er waren o.a brieven als bewijsmateriaal, waar de handtekening van Eichmann onder stond. In iedere rechtszaak, ook deze, spelen de volgende personen een rol. De verdachte:dat is de persoon die verdacht wordt van een misdrijf. De aanklager: die zegt waarvan de verdachte beschuldigd wordt. De verdediger: die verdedigt de verdachte. De getuigen: die zeggen wat ze gezien hebben. De rechter: die hoort iedereen aan en bepaalt daarna de straf verdachte TA ry TG! A > E of we. at, È Ak ~ j CL, rechtszaal aanklager getuige de verdediger Hierondervolgt heel in het kort wat tijdens de rechtszaak gezegd is.* Aanklager 'Mijnheer Eichmann wordt beschuldigd van oorlogsmisdaden, van misdaden tegen de menselijkheid en van misdaden tegen het joodse volk.' Verdediger. Mijnheer Eichmann heeft geen misdaden begaan. Hij werkte niet in de kampen. Hij heeft alleen gezorgd voor arrestaties en het reizen pertrein. Getuige: Ik leefde met mijn man envier kleine kinderen acht maanden verstopt in een koude, vochtige kelder in Amsterdam, toen de deur plotseling opengetrokken werd en een politieagent ons beval mee te gaan. Toen we buiten kwamen lag er sneeuwop straat. De politieagent brulde: Snel, snel, en trapte mijn man, waardoorhij uitgleed en zijn pols brak. We werden op vrachtwagens weggevoerd naar de Hollandse Schouwburg, waar nog veel meer joden waren. Vandaar gingen we metde trein naar het kamp Westerbork. Tweedagenlater moesten we in de goederentrein stappen die naar Auschwitz reed. Mijn man had heel veel pijn, want zijn pols was nog niet behandeld. Tijdens de hele reis vroorhet. Verschillende mensen werden ziek en enkelen stierven onderweg. Toen we drie dagenlater in Auschwitz aankwamen, werden we in twee rijen verdeeld. Mijn manliet zijn pols zien en toen moesthij met onze vier kinderen in de enerij staan. Ik werd in de andererij gezet. Herdershonden en soldaten zorgden ervoor dat ik niet naar de andere 109

16 No rij Kon gaan, wantik wilde natuurlijk naar mijn man en kinderen toe. Het laatste wat ik van hen zag, was dat mijn kinderen verschrikkelijk huilden. Ik werd naar een koude barak gestuurd waar meer dan honderdvuile bedden naast en boven elkaar stonden. Daar moest ik een slaapplaats vinden, maar er was geen plaats, wantalle bedden waren vol. Op veel beddenlagen ze zelfs met z n tweeén. Ik liep rond om te horen ofik iemand Nederlands hoorde spreken. Het viel me opdat hier alleen maar vrij jonge vrouwen waren, geen kinderen en geen oude vrouwen. Toen ik twee Nederlandse vrouwen hoorde praten, liep ik naar ze toe. Ik vroeg ze waar mijn man en kinderen waren die in de andere rij moesten staan. Die zijn de pijp uit, zei een van die vrouwen. Wat bedoelje daarmee, vroeg ik. Kom mee, zei de vrouw en zetrok me naar het raam en wees naar een grote pijp waardikke rook uit kwam. Daar gaan ze nu, naar de hemel..., zei ze. Rechter. Meneer Eichmann, wat heeft u hierop te zeggen. Eichmann: Het spijt mij voor die mevrouw, maarik heb haar familie niet omgebracht. Aanklager. Maar u heeft ze wel uit de kelder laten halen en naar Auschwitz gebracht, net als miljoenen anderen. Verdediger. Mijnheer Eichmann kon niet anders. leder bevel moest uitgevoerd worden. Hij was een radertje in een machine. Befehl ist Befehi! ( Bevel is bevel! ), zo was dat toen in Duitsland. Deedje dat niet, dan werd je zelf omgebracht. Rechter. Meneer Eichmann, vindt u dat u schuld heeft aan de dood van de man en de kinderen van deze vrouw? Eichmann: lk ben onschuldig! Uiteindelijk werd Eichmann doorde rechterter dood veroordeeld. Pon Opdrachten - Verhaal AL, Verhaal 5DEF 1. Praat samen na overhet verhaal. - Wie was Adolf Eichmann? - Watvind je van het verhaal? - Wat gebeurt erin het verhaal? - Welke gevoelens hebjij bij het verhaal? Vind jij Eichmann schuldig? Waarom? Wat waren SS ers? a. In een rechtszaak zorgt de... voor de beschuldiging van de verdachte. b. De... vertellen wat ze gezien hebben. C. De... is degene die beschuldigd wordt. d. De... spreekt aan het eind van het proceshet vonnis uit. 5. Kijk naar de zinnen van opdracht 4 en schrijf van elke zin de persoonsvorm, het onderwerp en het gezegde op. Deuitdrukking de pijp uifgaan wordt nog steeds gebruikt en betekent... Praat in tweetallen over de volgende uitspraken. - lemand die geen schuid bekent, is schuldig. 110

17 - Hetis goed om iemand te verdedigen die schuldigis. - lemand die viucht, is altijd schuldig. - Een rechter weet heel goed of iemand schuldig is of niet. 8. Hoe komt het dat er alleen jonge vrouwen in de barak waren? 9. Een vals paspoort en een valse naam. Paspoort is een het-woord en dus wordt het een vals paspoort. Naam is een de-woord en dus wordt het een valse naam. Schrijf de woorden tussen haakjes goed op. Let op de- of het-woorden. a. een (wereldberoemd) rechtszaak e. een (vreselijk) kamp b. een (voormalig) gevangene f een(klein) radertje c. een (geruchtmakend) proces g. een(vals) identiteit d. een (mislukt) arrestatie 10. De woordendie je bij 9 hebt opgeschreven zijn... Kies uit: lidwoorden, voorzetsels, bijvoeglijke naamwoorden. Moderne, Geschiedenis : SDEF pot Es Weekwoorden 5DEF IV. Welke woordenvindjij gemakkelijk? Welke woorden vind fi) moeilijk? Schrijf in beide rijen zeven/acht of meer weekwoorden. moeilijke woorden makkelijke woorden V. Werk in tweetallen. Lees een weekwoord voor. De ander moet het woord hardop spellen. Na twee woorden wissel je steeds om. De Berlijnse Muur - Extra Verhaal a, Het is Tussen Oost- en West-Duitsland'13 een strook niemandsland. Daarin staan hoge hekken met prikkeldraadonderhoogspanning, uitkijktorens met bewapende soldaten en honden, minenen alarminstallaties. Niemand kan er levend doorheen. Eris alleen nog één opening in Berlijn. Elke dag vluchten zo vele mensenuit Oost- Europa naar.het vrije Westen..Dan bedenken de leiders van de Deutsche Demokratische Republik(DDR, Oost-Duitsland) een oplossing: een muur van 45 kilometer,dwarsdoor de stad Berlijn. Dat maakt viuehten acht onrnogelijk. Zelfs heen.en-weerterug gaan kan niet meer. Zo gebeurt het datfamilies gescheiden worden, omdat er opeens een muur tussen omaende(kiei-)kinderan staat. In 1963 spreekt de Amerikaanse president Kennedy bij de muur voor honderdduizenden mensen (en doorluidsprekers was dat ook verstaanbaar in Oost-Berlijn) plotseling in het Duits: ich bin ein Berliner! (Ik ben een Berlijner!). Hij bedoelde daarmee:'ik ben één van jullie en ik steun jullie! In 1987 roept de Amerikaanse president Reagan: Michail Gorbaisjov, (dat was de Sovjetpresident) haa/ neer die muur! Tweejaarlater, gebeurt er iets vreemds. In de DDR mogen journalisten niet zomaar vragen stellen aan de partijleiders van de DDR.Die vragen moeten altijd eerst vooraf schriftelijk ingediend worden. Maar op 9 november 1989 mogenervoor het eerst wel zomaar vragen gesteld worden. Bovendien staan er tv-camera s bij. Het ging ongeveerzo: Journalist: Komt er een nieuwe regeling voor DDR-burgers om te reizen? DDR-partijleider: Zoals u weet mogen DDR-burgersvrij naar andere socialistische (= communistische) staten reizen. Maar... vandaagis een nieuw besluit genomen, uh... We hebbenbesloten dat iedere DDR-burger de grens over mag. 111

18 Journalist: Vanaf warineer mag iedere DDR-burger de grens over? DDR-partijleider: (aarzelend, onzeker) Dat mag..., voor zover ik weet.... vanaf nu. De joumalisten rennen naar de grensovergang in de muur om te zien of DDR-burgers er werkelijk door rnogen. Daar hollen a0k duizanden burgers naar toe, want die wilien weten of ze na 28 jaar eindelijk de grens over mogen. Maar de DDR-grenssoldaten weten van iets. Die houden iedereen tegen. Ze telefoneren naar hun chefs, maar krijgen geen antwoord. De grensscidaten hebben de opdracht altiid te schieten als er iemand zonder toestemming de grens over gaat. Dat weten de mensen. Gaan ze nu ook schieien...? ledereen denkt aan wat er een paar maanden eerder is gebeurd in communistiscn China: honderdenmensen doodgesthoien. Zij demonsireerden in Peking voor meer vrijheid, op het Plein van de Hemelse.Vrede,.. Plotseling brult een DDR-grenscommandant: Ze bekijken het inaart ik goai de grens open. De DDR-burgers zijn voortaan vin? Een enorm gejuich barst los! Mensen stromen massaal de grens over, waar ze door verbijsterde West-Berlijners met applaus, gejuich en omhelzingen worden ontvangen! Een volksfeest, dat de hele nacht doorgaat, barst los. Er worden sloophamers gehaald. Sterke jongens en mannen klimmen op de muur en beuken met de hamers net zolang op de muur totdat de brokstukken in het rond vliegen. Die worden als souvenir bewaard. De gehate muur wordt gesloopt. Duitsland is weer één land. - e rt / A fr. Je YA A 1 ijt yee A ALA e ct HOSE, Pare pet Oe À À ere SES - AAA Y A PATTES - - BAGa ; At onore NUS ee Ne Mis a es F. et PAR 112

19 a Opdrachten - Extra Verhaal Extra Verhaal 5DEF Modeme Geschiedenis D : SDEF ELO E 1. a.--hoe zag de grens tussen Oost- en West-Duitsland er uit? b. DeBerlijnse Muur stond er van... tot... c. Deze muurwerd gebouwd, omdat... d. Oost-Duitsland heetteofficieel de De DDR-partijleider zei: Dat mag - voorzoverik weet-... vanaf nu. Wat gebeurt er daarna? Schrijf dat kort op..gebruik drie of meertijdwoorden om de volgorde aan te geven, bijyoorbeeld: dan; daarna en vervolgens. 3. Oost-Duitsers konden Oost-Berlijn niet verlaten. Alleen-devogels konden er overheenvliegen. Harrie Jekkers maakte hier een heel bekendlied over: Ovér~---~ de muur. De vogels viogen over de. muur. Over is een voorzetsel. Hoe en waar kunnen vogels nog meerviiegen? Bedenk minimaalvier voorzetsels. Tip: denk aan de zin: De vogel vliegt... de muur. 4. Journalisten stellen somskritische vragen. Dat zijn vragen die de geinterviewde liever niet beantwoordt. a. Bedenkin tweeiallen welke persoon uit de Moderne Geschiedenisjullie vragen willen stellen. Bedenk twee kritische vragen en twee gewone vragen. b. Geefjullie vragen aan een andertweetal. Zij schrijven de aniweorden op die de geinterviewde gegeven zou kunnen hebben. 5. De gehate muur wordt gesloont. Gehate is een bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord. Schrijf de woorden tussen haakjes goed op. a. de (aankleden) grenswacht b. de (doden) viuchteling c. de (bouwen) muur d. de (slopen) muur e. de (viuchten) families f. de (verbijsteren) West-Berlijners g. het (bewaren) souvenir 6. Voorwie wil entijd heeft: Er werd in de Koude Oorlog veel gespioneerd. Dat kon op alleriei manieren. Eén van de manieren was het gebruiken van geheimtaal. Zo werden er bijvoorbeeld briefjes van Oost- naar West-Duitsiand meegesmokkeld. Werkin twee- of drietallen. Bedenk samen een geheimzinnig bericht. Bedenk een geheimtaal en schrijf het bericht op in geheimtaal. Geef het bericht aan een ander groepje. Zij proberen het bericht te ontcijferen. Klaar? Vertel elkaar wat het bericht wasen hoejullie de geheimtaal hebben bedacht. Oo 113

20 a. De Franse Revolutie breekt uit. Nederland wordt bezet door Frankrijk. Begin Industriéle Revolutie. De Fransen verlaten Nederland. Begin Koninkrijk onder Willem. Belgische Opstand. Belgié wordt een zelfstandig land. Grondwet van Thorbecke. De koning verliest macht. Wilhelmina wordt koningin. Begin Eerste Wereldoorlog. Nederland blijftneutral., Communisten grijpen onder leiding van Lenin de macht in Rusland. Einde Eerste Wereldoorlog. Duitsland verliest en moetalle schuld betalen. Begin economische wereldcrisis. Hitler en de nazi's krijgen de macht in Duitsland. Begin Tweede Wereldoorlog door Duitse aanval op Polen.. Duitsers overvallen Nederland, Belgié, Frankrik Denemarken en Noorwegen. Duitsland en Japan overvallen de Sovjet- Unie en Amerika. Japan bezet Nederlands Indié,. Atoombommen op Japan. Einde Tweede Wereldoorlog. Overdracht koningschap van Wilhelmina op Juliana. Begin Koude Oorlog. indonesié voortaan zelfstandig. Communisten grijpen de macht in China. : Watersnoodramp. Oorlogin Korea. Dood Stalin.» Hongaarse Opstand tegen de Russische bezetting. Eerste raket in de ruimte, Cubacrisis. Bijna Derde Wereldoorlog. Nederland geeft Nieuw-Guineaaan indonesié. Eerste man op de maan. Suriname wordt zelfstandig. Einde oorlog in Vietnam. Overdracht koningschap van Juliana op Beatrix. Val Berlijnse Muur. Einde Koude Oorlog. itt Lao <a ts.. : : (BERLNbO A ES TT 1991 De Sovjetunie en Joegoslavië vallen uit elkaarin yeda. Me Ma, - a AneNitest AA * verschillende landen.- : er à Verdrag van Maastricht: Europese Unie (EU) opgercht wee ie Aanslagen moslimextremisten met vlegtuigen ET op Amerika; op 11 september (Nine-Eleven of 9/1 1).' A Ni. _ Invoering Euro. De gulden verdwijnt. Moord op Pim SA. an sy Y Fortuyn. 11 EU 2004 Moord op Theo van Gogh.- ore? OS. By 2008 Begin economische wereldcrisis. China wordt wereldmact À {HLUSTRATIE POY

21 Opdrachten - Tijdbalk Tijdbalk SDEF EX Modame. Geschiedenis -* DEF su 1. Vul het juiste jaartal in. Probeer het eerst zelf te bedenken. Kies dan een jaartal in het vak en controleer jezelf met de tijdbalk. a. In... grijpen de nazi s de macht in Duitsland. b. De Tweede Wereldoorlog duurde van... tot c. De Franse Revolutie begonin d. De Eerste Wereldoorlog duurde van... tot e. In... wordt Suriname zelfstandig f. De Franse bezetting van Nederiand duurde van... tot g. In... wordt Belgié een zelfstandig land h. In... eindigt de Koude Oorlog. ea, i. In... grijpen de communisten de macht in Rusland j. In... grijpen de communisten de macht in China k. In... wordt Indonesié zelfstandig I. In... stappen de eerste mensen op de maan. m. Rond... begon de industriéle Revolutie. 2. Leer de vetgedrukte jaartallen van detijdbalk en wat er toen gebeurde uit je hoofd. Als je het weet, oefen dan met je buur. Die noemt een jaartal enjij zegt wat er gebeurdis. Of: je buur noemt een gebeurtenis en jij noemt het jaartal. 3. Werkin een groepje. Kies een historische gebeurtenis uit en maak er een journaaluitzending over. Becdenk eerst wat je al over de gebeurtenis weet. Zoek extra informatie over de gebeurtenis. Schrijf een spiekbriefje voor de journaaluitzending. Bekijk een journaaluitzending. Hoe wordt het journaal voorgelezen? Oefen de journaaluitzending en laat het zien aan je klas. Weekwoorden 5DEF VI. Oefen 10 minuten met de weekwoorden op de computer. EpTR bouw van de Berlijnse Muur,

22 Verklaring van de rechten van de mens - Extra Tekst De Verenigde Naties (VN) hebben een verklaring aangenomen over de rechten van alle mensen, waarookter wereld. Die bestaat uit de 30 artikelen die hieronder staan. De tekst is wat vereenvoudigd Pw Alle mensen hebben dezelfde rechten. Het maakt daarbij niet uit van welk ras of geslacht je bent, welke kleur je hebt, waar je geboren bent, welke taal je spreekt en of je nu rijk of arm bent. Je hebt recht op leven in vrijheid en in veiligheid. Het kopen en verkopen van mensenis verkeerd en slavernij moet altijd verhinderd worden. Niemand mag gemarteld worden of een wrede straf krijgen. ledereen heeft het recht om overal geaccepteerd te worden als mens. De wet moet vooriedereen hetzelfde zijn; iedereen moet op dezelfde manier beschermd worden. Je hebt recht op hulp van eerlijke rechters als jouw rechten volgens de wet worden geschonden. Niemand heeft het recht je zonder goede reden gevangen te zetten of het land uit te zetten. Als je terecht staat, heb je recht op een eerlijk en openbaar proces, door rechtbanken die geen vooroordeel hebben. Je wordt als onschuldig beschouwdtotje schuld bewezenis. Niemand mag je privacy schenden ofzich bemoeien metje familie, je thuis of je brieven. Je hebt het recht om te gaan en te staan waar je wilt, in eigen land en in het buitenland. Als je ernstig bedreigd wordt bedreigingen, heb je het recht om naar een anderland te gaan en dat land te vragen om jou te beschermen. Niemand magje de nationaliteit afnemen die je hebt. Je hebt het recht te trouwen en een gezin te stichten. Beide partners moeten akkoord gaan om te trouwen en beiden hebben gelijke recnten in het huwelijk en als ze beslissen te scheiden. Je hebt het recht op eigendom voorjezelf. Niemand magje bezittingen zonder goede redenen afnemen. Je mag geloven watje zelf wil, een mening hebben over wat goed is en wat fout, je hebt het recht op vrijneid van godsdienst en je mag van godsdienst veranderen als je dit wilt. Je hebt het recht om mensente vertellen hae je denkt over dingen. Je mag zelf bepalen welke kranten je leest en naar welke radio- en tv-programma sje luistert en kijkt. Je hebt het recht om vreedzaam met mensen te vergaderen en samen te zijn. Niemand mag je dwingen om bij een groep te horen. Je hebt het recht om te kiezen voor de regering van jouw land, je stem uit te brengen in eerlijke verklezingen waarin elke stem gelijk is en de 23 24, stemming geheim. Regeringen moeten doen wat de mensen willen.. Je hebt het recht dat in jouw behoeften aan liefde en ontwikkeling wordt voorzien, zodatjij je kan ontwikkelen tot de persoon die je wilt zijn.. Je hebt recht op werk in het beroepdatje zelf kiest. Je hebt het recht om aan te sluiten bij een vakbond, recht opveilige arbeidsvocrwaarden en op bescherming tegen werkloosheid. Je hebt ook recht op hetzelfde loon als anderen die hetzelfde werk doen en er mogen geen bevoordeelden zijn. Je hebt recht op een rechtvaardig loon zodat je familie er eervol van kan leven.. Je hebt recht op vrije tijd en vakantie, en dit houdt in dat het aantal werkuren beperktis en dat je nu en dan recht hebt op een betaalde vakantie.. Je hebt recht op voeding, kleding, een huis en medische zorg voorjou en jouw familie. Je hebt recht op hulp van de maatschappij als je ziek, invalide, oudere of weduwebent.. Je hebt recht op onderwijs. Het lager onderwijs dient gratis en verplicht te zijn voor iedereen. Later dient er onderwijs te zijn voor diegenen die het willen en aankunnen.. Je hebt het recht om deel uit te maken van de wereld van de kunst en de wetenschap, zodat je van kunst kan genieten en profiteert van de voordelen van nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen. 29. Je hebt ook plichten tegenover jouw omgeving en de mensen om je heen, dus moetje voor elkaar zorgen. 30» Om van je vrijheid te kunnen genieten, heb je wetten nodig die ieders rechten respecteren, goed van kwaad kunnen onderscheiden, vrede in de wereld handhaven en de Verenigde Naties ondersteunen. 116

23 Moderne. Geschiedenis Opdrachten - Extra Telest LES fs Extra Tekst 5DEF 1. a. Staan hier rechten genoemd die jij niet hebt? b. Welke zijn dat? C. Wat vind je daarvan? 2. a. Wat vind je de drie belangrijkste rechten? b. Vertel aan een buur waarom je jouw drie artikelen het belangrijkst vindt. Je buur zegt wathij/zij van de uitleg vindt. 3. a. Kenje kinderenin je klas die weinig rechten hebben? Zoja: wie? b. Weike rechten hebbenze niet? c. Hoe komt dat denk je? d. Zie jij een oplossing hiervoor? 4. Kies een recht uit en maak hiervan (samen) een poster. Je moet goed kunnenzien om welk recht het gaat. 5. Bespreek metelkaar: In de klas zijn er ook regels. Welke regels vinden jullie belangrijk? Welke regels vinden jullie niet belangrijk? Regels thuis, in het verkeer, bij een sport, enzovoort. 6. a. Vrijheid van meningsuiting is een belangrijk recht. Het staat bij nummer... b. Er is vaak discussie over de vrijheid van meningsuiting. Praat met een (tafel)groep hierover. Je kunt de volgende stellingen gebruiken: - Ik vind datik alles mag zeggen watik wil. - Ik houd rekening met de gevoelens van anderen, daarom zegik niet alles. - Ik durf niets te zeggen, want straks heb ik een mes tussen m'n ribben. 7. Kijk met behulp van de Info-teksten welke rechten geschonden werden in communistische landen. 8. Welke rechten worden geschondenin landen waar moslimfundamentalisten de macht hebben? 9. Voldoen Westerse landen aan de Rechten van de Mens? Zo nee: welke rechten worden daar geschonden? 117

24 STO 8 por CHA:Siat Enaiaine LES NEAREST RECRUITING RE

25 (eee we e et 4 > Y La Ms! A 7 ax.vu OS IRA 4 yee.nie. rinse AAAA Ae! = Een Fotoquiz! Werkin tweetallen. Kijk naar de foto's.. Beantwaord.dan steeds deze- vragen: Wat of wie zie je? - Waarheeft dit mee te maken?. > - Welk jaartal past hierbij? A i 1 De antwoordenstaan in het antwoordenboek. o o : A go e = APA VLJEGENDECiaES, MR SCHLAND CAPITULEERT LÀTE VINA inescaeiet awierd NC 2 Mié el eaeades y yanauyaesr

26 REGISTER Trefwoord Ambacht Amerika Anne Frank Atoombom Belgié Berlijnse Muur Bevrijding Blitzkrieg Burgemeester China Communisme Computer Concentratiekamp D-day Democratie Domela Nieuwenhuis Eerste Wereldoorlog Eichmann Europa Fabriek Frankrijk Franse Revolutie Gastarbeiders Gemeente(raad) Genocide Getto Hitler Holocaust Hongerwinter lzer \Jzeren Gordijn Individualisme Indonesié Japan Bladzijde ,104, , , , , , ,100, ,102 Trefwoord Joegoslavié Karl Marx Kolonién Koning Koude Oorlog Lenin Liberalisme Loopgraaf Machine(stoom) Mensenrechten Minister(-president) Moslim Muiterij Napoleon Nazi NSB Razzia Rechtszaak Rusland Russische Revolutie Sovjet-Unie Stalin Stalingrad Steenkool Suriname Titanic Troelstra Tweede Kamer Tweede Wereldoorlog Verenigde Naties Verzet Vliegtuig Welvaart Wethouder Bladzijde , , , ,74, , Bronvermelding overgenomenteksten en muziek Titel: De Markiezin van Toerlatooi Wat een land Het wijnglas Kom vanavond met verhalen Vrijheid Het Achterhuis, dagboekbrieven Auteur: Annie M.G. Schmidt Driek van Wissen Dirk Witte Leo Vroman Jasterke Anne Frank Vitgever: De Arbeiderspers Bert Bakker Amsterdam Jaar: