FRANÇOIS VERRET/ASSOCIATION 1 B. Faustus

Transcriptie

1

2 FRANÇOIS VERRET/ASSOCIATION 1 B Faustus 8,9EN 10 NOVEMBER 1990

3 Op verzoek van François Verret is er geen voor- of nabespreking bij de voorstelling van 'Faustus'. Wel hebben we een vraaggesprek m et hem opgenomen in dit boekje. FRANÇOIS VERRET/ASSOCIATION 1 B Faustus een stuk van met muziek scenografie en kostuums licht François Verret Anne Koren Frédéric Leidgens Etienne Oumedjkane Alain Rigout GhédaliaTazartès Toméo Vergés Ghédalia Tazartès Goury Rémi Nicolas begin van de voorstelling: uur einde van de voorstelling: uur geen pauze in coproduktie met het Festival International Montpellier Danse, het Théâtre National de la Danse etderim age/châteauvallon, het Théâtre G érard Philipe/Saint Denis

4 FRANÇOIS VERRET / ASSOCIATION 1 B foto: Yves Jeanmougin "Wat mij interesseert is een originele theatrale uitdrukkingsvorm te vinden, die elke keer verandert naargelang de verschillende partners die ik op mijn weg ontmoet. Dat is wat mij fascineert, te leven in een gevaarlijke situatie met anderen. Aan het woord is de Franse choreograaf François Verret. Tien jaar geleden maakte deze autodidact van de dans zijn eerste produktie, Tabula Rasa. Hij deed mee aan het choreografenconcours van Bagnolet en won. Sindsdien bracht hij zo n twaalftal produkties uit, Verrets eigen danstheater. Bij hem werkten echte karakters zoals Karine Saporta, Jean-François Duroure, Mathilde Monnier, Josef Nadj, Bernardo Montet. Niet alleen uitstekende dansers, maar - zo bleek later - ook choreografen met een oorspronkelijke visie. Hij doet nostalgisch over zijn eerste studies met Karine Saporta, over zijn eerste solo s en pas-de-deux met de groep Independanse en de beweging Danse-Evénement Libre, over zijn werk met Hideyuki Yano in de groep Ma. Werken die even sterk als breekbaar zijn. Sterk qua inhoud, breekbaar qua theatrale vorm. Zijn eigen kritische ingesteldheid en bedenkingen bij kunst, zijn twijfels aan de relevantie van zijn eigen werk, brachten hem ertoe sommige van zijn stukken vroegtijdig van het repertoire te nemen. Bovendien schuwde hij lange tijd buitenlandse tournees en de media. Niemand in het buitenland sprak dus over hem. Pas in april 89 waren in onze contreien twee produkties van hem te zien. desingel presenteerde het duo L Horloge en Folie over de magie van film. Het Springdance Festival te Utrecht bracht L. et eux la nuit, met als protagonisten twee danscoryfeeën uit de naoorlogse pe-

5 riode, Rosella Hightower en Jean Babilée. François Verret heeft een passie voor film en van alle filmmakers vindt hij de in 1989 overleden Amerikaanse regisseur John Cassavetes de meest boeiende. Hij stelde zich de meest eenvoudige vragen, zo bijvoorbeeld, hoe leven in een onvoorspelbare wereld. Faustus ging in première op het Internationaal Dansfestival van Montpellier in juli '90 en inspireert zich op het boek van Thomas Mann. Over deze roman, geschreven tussen 1943 en 1947, zegt de auteur : De taak die ik mij stelde: een roman over mijn tijd, verpakt in een verhaal over een zorgelijk en zondig kunstenaarsleven. Het stuk van Verret stelt vragen over de plaats van de kunst in een samenleving waarin artistieke beoordelingscriteria bepaald worden door de wetten van de markteconomie. Hoe bewaart de kunstenaar zijn artistieke integriteit? Wat gebeurt er als hij zijn ziel verkoopt? Verrets antwoord is radicaal, zijn produktie beklemmend. Zijn acteurs bewegen zich in een kitscherig tweederangstheater, een groezelig cabaret, een vals klinkende musical.

6 FRANÇOIS VERRET: 'Elke kunstenaar is in zekere zin een Faustus. In een straat van het Parijse 11e arrondissement, niet ver van de Bastille, ligt achter een poort een steegje. Hier heeft François Verret zijn kantoor, zijn studio en zijn privé-vertrekken. Het regende pijpestelen en de avond was al gevallen, toen ik bij Association 1 B aanbelde. Speelde mijn verbeelding mij parten of zag ik een kolossale houten schuur in hartje Parijs, een faustisch decor uit een Duitse expressionistische film van de jaren twintig? Gewoon een oude opslagplaats met een gevel van vervallen houten balken. François Verret filmt, danst, maakt theater en werkt nu al ruim twee maanden elke ochtend met gevangenen in Toulon. Tussen al deze activiteiten door wil hij me te woord staan. Ik klop, de deur gaat open en aan de andere kant van een dansvloer staat Verret, hij wenkt me. We installeren ons in de werkruimte, eigenlijk een bibliotheek met de warme, geborgen sfeer van een salon. Hier woont iemand die danst en leest. Mijn eerste vraag ging dan ook over het boek van Thomas Mann. François Verret: Faustus is ontstaan vanuit een bezorgdheid, die ik had en die ik nog steeds heb, over de rol van de kunstenaar in onze huidige samenleving. Een kunstenaar heeft altijd vragen en twijfels, hij heeft de neiging om een bestaande consensus overhoop te gooien, de mensen dooreen te schudden. Mijn werk bestaat uit twijfels over de waarden die de peilers zijn van onze maatschappij, beheerst door een markteconomie. Welke betekenis hebben die waarden? Ik vind dat zgn. beleidsverantwoordelijken een zeer ambigue houding hebben tegenover de kunst. De staat, bijvoorbeeld, hoe komt die tussen in de relatie tussen een kunstenaar en een samenleving. Ik heb soms het gevoel dat de marge waarin vrij kan gecreëerd worden, steeds kleiner wordt. De norm wordt steeds meer: kunst maken die bij zoveel moge-

7 lijk mensen in de smaak valt, een artistiek produkt moet een verkoopbaar produkt zijn. Ook het theater is door deze virus besmet. Men vraagt ons consumptievoorsteh lingen te maken. Wat wil een kunstenaar zeggen, vanwaar komt dat en waarom? Dat soort vragen wordt steeds minder gesteld. Deze bezorgdheid is altijd een karakteristiek van je werk geweest. In Faustus staat de thematiek van het sluiten van een pact centraal. François Verret: De vraag rond het sluiten van een pact werd op een bepaald moment voor mij acuut. Ik vond het noodzakelijk om deze vraag op een scène te verwoorden. Elke kunstenaar is in zekere zin een Faustus. Hij Is altijd min of meer gevangene van een geestestoestand waarvan hij zich moet bevrijden. Maar zijn ziel verkopen, hoe ver ga je daarin? Welke prijs betaal je daarvoor? Tot waar kan men zich corrumperen? Dit is zo voor de kunstenaar als voor zijn opdrachtgever > de overheid, de producenten, zij die een creatie-opdracht geven - als voor alle betrokkenen bij het maken van een artistiek produkt. Voor mij is dat een zaak van ethiek, die maakt dat je het essentiële bewaart. Er Is altijd een spanning tussen een zekere praktijk en waarden. Je zult dus altijd een pact moeten sluiten. Daarom zijn waarden en hun definitie zo belangrijk. Er zijn waarden omdat er een utopie Is. Welnu, ik denk dat er momenten zijn waar er geen utopie meer is. En dat verontrust me. Neem nu een patroon, een politieker, een programmator, om het even wie die beslissingen neemt. Werken zij allen niet een beetje vanuit een utopie? Worden zij niet geacht een visie te hebben? Tot waar neem je als programmator het risico het publiek op een ander been te zetten? Uiteindelijk kan je zonder veel inspanning allerlei vormen van vermaak bedenken, waarvan je heel goed weet dat het publiek het probleemloos zal slikken. Maar een inhoud brengen, waarmee mensen niet graag geconfronteerd worden, en die doortrekken tot in de vormelijkheid toe? Je spreekt over beleidsverantwoordelijken. Aan wie denk je dan? Er zijn blijkbaar zaken die je duidelijk dwars zitten, kan je daar wat concreter over zijn? François Verret: Ik vind dat nog al wat mensen die een beleid moeten uittekenen, daar absoluut niets van terecht brengen. Of andersom, beslissingen worden genomen door mensen die er niet voor bevoegd zijn. Ik spreek niet over individuen, maar over systemen, omdat men nooit alleen verantwoordelijk is voor een geschapen toestand. Wat niet wil zeggen dat Individuen geen verantwoordelijkheid moeten afleggen, dat zou absurd zijn. Ik ben bijvoorbeeld verantwoordelijk voor mijn produktie. Ik wil met de voorstelling bereiken dat de mensen zich van een aantal zaken bewust worden, en hun eigen antwoorden vinden. Dat is voor mij het enige nut van een voorstelling, precies de sociale dimensie ervan. Ik hoop nog steeds dat ik bij de toeschouwer Iets, hoe klein ook, kan losmaken. Iets dat voorbij het zuivere plezier en het spel van de emoties ligt, iets dat blijft hangen, ja, wat Is dat?, een idee wellicht. Daar Is bijvoorbeeld de idee van het pact. Hoeveel mensen zijn zich hiervan bewust? Als zo n pact dan toch in het leven zelf verankerd zit, laat ons dan tenminste het zo helder magelijk opstellen. Mijn eigen antwoord op al deze vragen is absoluut niet relevant. Schrijft jouw voorstelling zich dan in in de traditie van het politiek theater? François Verret: ik ken dat theater niet. Je wil bewust reacties bij het publiek opwekken. Heb je achteraf ook de behoefte om die reacties te peilen, om een confrontatie met de toeschouwers aan te gaan? François Verret: De confrontatie met het publiek ligt voor mij in het theatraal gebeuren. Doorheen een metafoor probeer ik dingen aan de mensen te zeggen. Ik aanvaard de regels van het spel, ik kan me perfect indenken dat er toeschouwers zijn die dit afwijzen. Maar ik ken geen andere manier om met hen in dialoog te treden. Ik ben niet in staat om dit aan de hand van de taal te doen, ik spring heel moeilijk met woorden om. Sommige mensen zeggen me: 'Waarom schrijf je dan geen helder politiek traotaat, of zeg je het niet in eenvoudige bewoordingen. Maar ik weet absoluut niet hoe ik die middelen moet hanteren, het is geen toeval dat ik mij tot het theater wend. Overigens vind Ik veel zaken tweeslachtig. Het is precies die tweeslachtigheid die ik interessant vind en die ik wil laten zien. Ik ben op zoek naar een vorm waarin dat het best tot uiting komt.

8 Ik kan me niet indenken dat ik mijn eigen kleine waarheid in het openbaar voor een publiek zou gooien, wat toch van je verwacht wordt tijdens zo n gesprek na de voorstelling. Dat krijgt dan meteen de allure van een veralgemening en dat wil ik niet. Met een individu van gedachten wisselen, dat wil ik wel. Het thema van Faustus is al eeuwen oud. Het duikt herhaaldelijk op in de Duitse literatuur: in het Volksbuch van 1587 heet de held Doctor Faustus, bij Goethe heet hij Faust. Waarom koos je precies de roman van Thomas Mann? François Verret: Thomas Mann stelt vragen over zijn tijd, een apocalyptische tijd, zo je wil: de tijd van het fascisme voor en tijdens de oorlog. Zijn vragen gaan meer specifiek over de verhouding tussen een historische periode en de vorm waarin een kunstenaar zich uitdrukt. Die vorm is volledig bepaald door de tijd, hij draagt de karakteristieken van die tijd. Over de bestemming van een artiest in die wereld, daar gaat de roman over, over het obstinate gevecht voor de artistieke creatie. Er zijn analogieën tussen die tijd en de onze, hoewel ik hier uiterst voorzichtig wil zijn. Ik zeg dus niet dat we in een fascisme leven. Maar dit boek heeft me geïnspireerd, ik heb het gelezen en herlezen, en ik ben tot de vaststelling gekomen dat het heel eigentijds is. Ik wou nog eventjes blijven stilstaan bij het verband tijdskader/inhoud/vorm. Zowel de held in 'Doctor Faustus als Thomas Mann zelf in zijn dagboek van 1943 zijn van oordeel dat alle middelen van de kunst op dat moment alleen nog maar deugen voor de parodie. Voor 'Faustus' gebruik je de cabaretvorm, zo typisch voor het politieke theater in Duitsland tussen de twee wereldoorlogen. Mogen we aannemen dat deze keuze niet toevallig is? François Verret: Ja, het cabaret was de plaats van een strijd, een gevecht. Dat theater was verbonden aan een dringende noodzaak. Dat heeft niets te maken met een geloof, of een kruistocht, maar met een gedrevenheid. Bovendien stond het element spel in het cabaret centraal. Daar konden de acteurs hun behoefte om een personage te creëren de vrije loop laten. Er werd al spelend voor iets gevochten. De kenmerken van het cabaret - cru, vuil, provocerend, verstorend - interesseren me, meer dan andere theatrale genres. Het is een manier van uitdrukken die me adequaat lijkt om de vragen van vandaag te stellen en om een bestaande gelatenheid te lijf te gaan. 'Doctor Faustus zou je kunnen opvatten als een boek over de identiteit van de kunstenaar. Ook bij jou staat de identiteit - of het verlies ervan - centraal. Dat maak je duidelijk via de figuur van de kleine zeemeermin. François Verret : Ja, voor mij is dit verhaal een metafoor voor wat ik wou zeggen. Zij kan pas in het rijk van de prins komen waarop zij verliefd is als zij benen heeft. Daarvoor geeft zij haar stem weg, om - misschien - bij hem te zijn en hem - misschien - lief te hebben, want ze weet niet eens of hij van haar zal houden. Het is een wrede geschiedenis want de prins neemt een ander, en zij heeft haar hele Identiteit verloren. Het is een kwaad dat ons misschien dagelijks overkomt, maar niet zo fataal. Dominique Frétard verwijst in haar recensie in Le Monde zonder verdere uitleg naar 'Het slangenei van Ingmar Bergman. Het is één van de meest beklemmende films over de waanzin van het fascisme. Vind je dat zelf een goede vergelijking? François Verret: Ik heb op mijn manier begrepen wat zij hiermee bedoelt, maar ik kan er niet over praten. 'Faustus' wordt afgesloten met een indrukwekkende reeks solonummers. Frédéric Leidgens, in een soort Nerogewaad, brengt fragmenten uit de toespraak van Hitler over de 'Entartete Kunst. Hoop en wanhoop staan vervolgens in schril contrast met mekaar in twee gedichten. Ghédalia Tazartès zingt, als in een delirium, 'La Nausée d être van René Daumal en Alain Rigout brengt met hoge meisjesstem een ode aan de liefde in 'Très haut amour van Catherine Pozzi. Alles wordt gerelativeerd, ook de hoop? François Verret: Veel is tot stand gekomen door improvisatie. Deze teksten zijn door de acteurs zelf gekozen evenals de manier van interpreteren zelf. Zij zelf hebben hun eigen expressievorm gezocht en gedaan wat voor hen authentiek was.

9 Het is de eerste keer dat je niet mee op de scène staat. François Verret: Ik wilde dit keer een beetje meer op de vorm werken, dat was in mijn parcours nu noodzakelijk. Daartoe was enige afstand nodig. De uiteindelijke vorm van Faustus staat vrij ver van wat ik mij had voorgesteld. Ik aanvaard dat omdat mijn stukken altijd de resultante zijn van een ontmoeting tussen een aantal individuen. Ik ben tot een vorm gekomen die me gedeeltelijk ontsnapt en waarin ik me toch ook terugvind, hoewel hij anders was geweest als ik zelf op de scène had gestaan. Ik weet niet of het beter of slechter was geweest, wel anders. Buiten het stuk staan was voor mij erg moeilijk, omdat ik enorm veel problemen heb om via woorden over te brengen wat ik bedoel. De communicatie verloopt voor mij gemakkelijker als ik mij lichamelijk uitdruk. Samen op de scène staan heeft voor mij een totaal andere dynamiek. Ik kan dan anderen inspireren. Ik heb in ieder geval uit deze ervaring geleerd en uiteindelijk hebben we toch een communicatievorm gevonden. j foto: Yves Jeanmougin Interview door Myriam De Clopper.

10 DE KLEINE ZEEMEERMIN VAN H.C. ANDERSEN 'Waarom kregen wij geen onsterfelijke ziel, zei de kleine zeemeermin bedroefd, 'ik gaf al de honderden jaren, die ik leven kan om maar één dag een mens te zijn, en dan in die hemelwereld te mogen komen! 'Daar moet je nu niet over gaan denken! zei de oude, wij hebben het veel gelukkiger en beter dan de mensen daar boven! 'Moet ik dus sterven en als schuim op de zee drijven? niet meer de muziek van de golven horen, de heerlijke bloemen zien en de rode zon! Kan ik dan niets doen om een eeuwige ziel te krijgen? 'Neen, zei de oude, 'alléén als een mens je zo lief heeft, dat ge hem meer zijt dan vader en moeder, als hij aan je hangt met al zijn gedachten en al zijn liefde, en de priester hem zijn hand in de jouwe laat leggen met beloften van trouw nu en in eeuwigheid, dan zou zijn ziel overgaan in jouw lichaam, en je zoudt deel mogen hebben in het geluk van de mensen. Hij zou jou een ziel hebben gegeven en toch zijn eigen behouden. Maar dat kan nooit gebeuren! Wat hier in zee juist mooi is, een visstaart, dat vinden ze daarboven lelijk. Zij willen die logge steunsels hebben, die ze benen noemen en dat vinden ze mooi. Nu zuchtte de kleine zeemeermin en keek bedroefd naar haar visstaart. (...) 'Maar denk er aan, zei de heks, als je eenmaal een mens bent, kun je nooit meer een zeemeermin worden. Je kunt nooit meer door het water naar je zusters komen en naar je vaders paleis, en als de prins je niet liefkrijgt, zo, dat hij voor jou vader en moeder vergeet en al zijn gedachten bij jou zijn, en de priester je handen in elkaar legt, waardoor je man en vrouw wordt, dan krijg je geen onsterfelijke ziel. De eerste morgen nadat hij met een ander getrouwd is, moet je hart breken en je wordt tot schuim op het water. lk wil het, zei de kleine zeemeermin en ze was bleek als de dood. 'Maar mij moetje ook betalen, zei de heks, en ik verlang niet weinig, je hebt de mooiste stem van allen hier beneden op de zeebodem, daar denk je hem mee te betoveren, maar die stem moet je mij geven. Het beste, wat je bezit, wil ik hebben voor mijn kostelijke drank! (...) De kleine zeemeermin stond in zijde en goed en hield de sleep van de bruid, maar de feestmuziek hoorde zij niet, haar ogen zagen de heilige ceremonie niet, zij dacht aan haar doodsnacht en om alles wat zij verloren had in deze wereld. Nog dezelfde nacht gingen bruid en bruidegom aan boord, kanonnen werden afgeschoten, de vlaggen waaiden, en midden op het schip was een koninklijke tent van purper en goud met zachte kussens, daar zou het bruidspaar slapen in de stille koele nacht. De zeilen stonden bol in de wind en stil gleed het schip over het heldere water. Toen het donker werd, brandden de kleurige lampen en het scheepsvolk danste vrolijk op het dek. De kleine zeemeermin moest denken aan de eerste nacht toen zij opdook uit zee en dezelfde pracht en vrolijkheid had gezien; en zij danste ook tussen de anderen, zwevend licht en vlug, als de zwaluw over het water; en allen jubelden in bewondering, want zo heerlijk had zij nog nooit gedanst; het sneed in haar voeten als scherpe messen, maar zij voelde het niet, want scherper sneed haar de smart. Zij wist dat het de laatste avond was, dat zij hem zag, voor wie zij haar huis en haar geslacht verlaten had, voor wie zij haar heerlijke stem gegeven had en alle dagen oneindige pijnen had geleden, en hij wist het niet. Uit: De kleine Zeemeermin, van H.C. Andersen

11 'DOCTOR FAUSTUS' VAN THOMAS MANN EN HET VERHAAL VA N DE KLEINE ZEEMEERMIN Doctor Faustus, het magistrale opus van Thomas Mann, vertelt het verhaal van de componist Adrian Leverkühn, die als een geniale bezetene gedreven wordt door de drang het ultieme, universele meesterwerk te schrijven. Op het einde van zijn nog jonge leven wordt hij gegrepen door waanzin. Een Mefistofelesfiguur brengt de kunstenaar ( lk genoemd) een bezoek. In een lange dialoog waarin duivel en kunstenaar over de kunst redetwisten, verwijst eerstgenoemde (in het boek Hij genoemd) naar het sprookje van Andersen over de kleine zeemeermin. lk: Dus gij wilt mij tijd verkopen? Hij: Tijd? Zo maar tijd zonder meer? Nee, goede man, dat is geen duivelswaar. Daar zouden we niet de beloning voor verdienen dat het einde ons toebehoort. Wat voor soort tijd, daar komt het op aan! Grootse tijd, formidabele tijd, drommelse tijd, waarin het opgewonden, al te opgewonden toegaat,- en anderzijds ook een beetje ellendig, diep ellendig zelfs, dat geef ik niet alleen toe, ik leg er zelfs met trots de nadruk op, want zo is het billijk, zo is immers de aard en de natuur van kunstenaars. Zoals bekend zijn die altijd geneigd tot tomeloosheid naar beide kanten, zijn die doodgewoon een beetje buitensporig. Bij hen zwaait de slinger wijd heen en weer tussen opgeruimdheid en melancolia, dat is normaal, is zogezegd nog van burgerlijk-gematigde, Neurenbergse snit in vergelijking met wat wij leveren. Want wij leveren het uiterste in dit opzicht: hoge vluchten leveren wij en verlichtingen, ervaringen van onthevenheid en ontboeiïng, van vrijheid, zekerheid, lichtheid, machts- en triomfgevoel, zo hevig dat onze man zijn zinnen niet vertrouwt,- en dan ook nog inclusief de geweldige bewondering voor het gewrochte die hem zelfs in staat stelt moeiteloos van alle bewondering van anderen, van buitenaf, afstand te doen,- de huiveringen der zelfaanbidding,ja,van het heerlijke griezelen van zichzelf, waarbij hij zich een begenadigd mondstuk, een goddelijk monster waant. En spiegelbeeldig diep, eervol diep, gaat het daartussendoor dus ook neerwaarts,- niet alleen naar leegte en eenzaamheid en onmachtige droefenis, maar ook naar aanvallen van pijn en onpasselijkheid,- vertrouwde aanvallen overigens, die er altijd al waren, die tot het gestel behoren, maar nu hoogst eervol worden versterkt door de illuminatie en de bewuste roes. Dat is pijn die men ter wille van het enorme genot met genoegen en trots op de koop toe neemt, pijn die men uit het sprookje kent, de pijn als van snijdende messen die de kleine zeemeermin in haar mooie mensenbenen had, toen zij die had verkregen in plaats van de staart. Je kent de kleine zeemeermin van Andersen toch? Dat zou een lief schatje voor je wezen! Het kost je maar een woord en ik bezorg je haar in bed. Op het einde van het boek roept Leverkühn een select gezelschap van Intimi bijeen en in plaats van het lang verwachte opus magnum te laten horen, houdt hij in oud-duits een apologetische toespraak, alvorens definitief in waanzin te verzinken. 'Aldus, welwillende waarde broeders en zusteren, heb ik gehandeld en naar nigromantia, carmina, incantatio, veneficium en hoe zulke woorden en namen verder genoemd mogen worden, ging al mijn interesse en verlangen uit. Ben ook weldra met Die ter spraak gekomen, met de Slavenschimper, het loeder, in de Italiaanse zaal, heb veel gesprek met Hem gevoerd, en Hij heeft mij over kwaliteit, fondement en substantie der hel menigerlei moeten verkonden. Heeft mij ook tijd verkocht, vierentwintig onafzienbare jaren, en zich jegens mij door toezegging verbonden en verloofd voor deze termijn,

12 mij ook grote dingen beloofd en veel vuur onder de ketel, zodat ik bekwaam zou zijn tot het werk, ofschoon het te moeilijk was geworden en mijn kop te slim en spotziek ervoor, desniettegenstaande. Alleen zou ik daarvoor natuurlijk messepijn moeten lijden reeds in die tijd, evenals de kleine zeemeermin die leed in haar benen, dat was mijn zuster en lieflijke bruid genaamd Hyphialta. Want Hij bracht haar naar mijn bed als mijn bijslaap, zodat ik met haar begon te boeleren en haar steeds meer liefkreeg, of zij nu met de vissestaart kwam of met benen. Vaker weliswaar kwam zij in haar staart, omdat namelijk de pijn die zij als van messen leed in de benen het won van het genot, en ik was er zeer ontvankelijk voor hoe haar tengere lijf zo lieflijk in de geschubde staart overging. Maar hoger was mijn verrukking toch aan de zuivere mensengedaante, en zo had ik mijnerzijds groter genot wanneer zij zich met mij verenigde met benen. (...) Ich will daher in dieser Stunde bekennen, dass es mein unabünderlicher Entschluss ist, genau so wieauf dem Gebiet der politischen Verwirrung, nunmehr auch hier mit den Phrasen im deutschen Kunstleben aufzurüumen. Kunstwerkc, die an sich nicht verstanden werden können, sondem als Daseinsberechtigung erst eine schwulstige Gebrauchsanweisung benötigen, um endlich jenen Verschüchterten zu finden, der einen so dummen oder frechen Unsinn geduldig aufnimmt, werden von jetzt ab den weg zum deutschen Volke nicht mehr finden! (...) Mit der Eröffnung dieser Ausstellung aber hat das Ende der deutschen Kunstvemarrung und damitder Kulturvemichtung unseres Volkes begonnen. Wir werden von jetzt ab einen unerbittlichen Sâuberungskrieg führen gegcn die letzten Elemente unserer Kulturzersetsung. (...) Und wenn einst einmal auch auf diesem Gebiet wieder die heilige Gewissenhaftigkeit zu ihrem Rechte kommt, dann wird, daran zweifle ich nicht, der Allmachtige aus der Masse dieser anstündigen Kunstschaffenden wieder einzelne emporheben zum ewigen Stemenhimmel der unvergünglichen, gottbegnadetcn Künstler grosser Zeiten. Denn wir glauben nicht, dass mit den grossen Mannern vergangener Jahrhunderte die Zeit der schöpferischen Kraft begnadeter Einzelner beendet und statt dessen in Zukunft eine solche der kollektiven breiten Masse treten wird! Nein, wir glauben, dass gerade heute, da auf so vielen Gebieten höchste Einzelleistungen sich bewâhren, auch auf dem Gebiet der Kunst der höchste Wert der Persönlichkeit wieder sieghaft in Erscheinung treten wird. Ich kann daher auch keinen anderen Wunsch aussprechen in diesem Augenblick, als den, dass es dem neuen Haus vergönnt sein möge, in seinen Hallen in den kommenden Jahrhunderten wieder viele Werke grosser Künstler dem deutschen Volke offenbaren zu können, um so nicht nur beizutragen zum Ruhm dieser wahrhaften Kunststadt, sondem zur Ehre und Stellung der ganzen deutschen Nation. Ich erklürcdamit die Grosse Deutsche Kunstausstellung 1937 zu München für eröffnet! Uit: Thomas Mann. Doctor Faustus. Het leven van de Duitse toondichter Adrian Leverkühn, verteld door een vriend. Fragmenten uit de inaugurale toespraak van Adolf Hitler bij de Tentoonstelling van Grote Duitse Kunst in 1937 te München.

13 NOVEMBER IN DESINGEL DECEMBERINDESINGEL Dl 6 NOVEMBER TOT ZO 2 DECEMBER TENTOONSTELLING JEROME DE PERLINGHI DO 8 TOT ZA 10/20U DANS FRANÇOIS VERRET Faustus VR 9 / 20U UIT DE MUNT SYMFONIE-ORKEST V A N DE M U N T olv. Sylvain Cambreling solist Frédérique Cambreling, harp Haydn. C a p le t. Berio. Dl 1 3 /2 0 U HAYDN NIEUW BELGISCH KAMERORKEST olv. Jan Caeyers Lluis Claret, ce llo Hakan Hardenberger, trom pet Haydn MA 19 TOT WO 2 1 /20U THEATER HET ZUIDELIJK TONEEL Het Zuiden DO 22 / 20U LIEDER OLIVER W IDMER, bariton Gérard Visch, piano Schubert THEATER TONEELGROEP AMSTERDAM Slot Wetterstein ALLE VOORSTELLINGEN VAN SLOT WETTERSTEIN WERDEN DOOR HET GEZELSCHAP AFGE LAST. ZA 24/20U ZO 25/15U JONGE HELDEN SPINACH BALLET El Pirata Pipa (6+) Dl 27 / 20U UIT DE MUNT SYMFONIE-ORKEST V A N DE MUNT olv. Emil Tchakarov Haydn. Debussy. Bartok WO 28 TOT VR 30 / 20U DANS W IM VANDEKEYBUS EN THIERRY DE MEY The Weight of a Hand VR 30/2QU HAYDN HAYDN TRIO W IEN G ünter V o g lm a y r, fluit Heinz Medjimorec, piano Michael Schnitzler, viool Walter Schulz, cello Haydn MA 26 NOVEMBER TOT MA 3 DECEMBER RETROSPECTIEVE MURNAU Z0 2/15U JONGE HELDEN PETER ZEGVELD Trappelzak (8+) MA 3 / 10 EN 14U SCHOOLVOORSTELLING WO 5 TOT M A 10 DECEMBER TENTOONSTELLING GUY ROMBOUTSEN M O N IK A DROSTE WO 5/19 U THEATER HET ZUIDELIJK TONEEL La Passion d e Gilles THEATERTRIP NAAR BREDA Z A 8 /1 5 U ZO 9 / 11 EN 15U JONGE HELDEN HET G E V O LG VAN DE A W A W A Dr. Zero op een Ziggurat (8+) WO 5. DO 6. VR 7 SCHOOLVOORSTELLING D O 6 /2 0 U HOOGDAGEN KOOR EN ORKEST COLLEGIUM VOCALE olv. Philippe Herreweghe Bach Z 0 9. WO 12/20U UIT DE MUNT SYMFONISCH-ORKEST VAN DE MUNT Koren van de Munt en van de Philarmonie van Krakow o.l.v. Emil Tchakarov Arrigo Boito, Mefistofele (concertant) WO 12 EN ZA 15 / 15U JONGE HELDEN PARAPLYTEATRET DE HEMEL UIT JE BROEKZAK (4+) DO 13 EN VR14/10E N 14U SCHOOLVOORSTELLING DO 13. VR 14/20U HOOGDAGEN COLLEGIUM AUREUM EN TÖLZER KNABENCHOR o.l.v. Gerhard Schmidt-Gaden Bach Dl 18. WO 1 9.D 0 20/20U THEATER DE TIJD Casanova (herneming) DO 20 DECEMBER TOT 3 FEBRUARI TENTOONSTELLING LEON STYNEN, ARCHITECT. Antwerpen, JOZEF V A N DEN BERG De omgekeerde wereld DE VOORSTELLINGEN VAN JOZEF VAN DEN BERG, GE PLAND OP 22 EN 23 DECEMBER, WERDEN AFGELAST.

14 PULLMAN PARK HOTEL Antwerpen Het doek valt nooit... Voor echte levenskunstenaars hoeft het doek nooit te vallen. Ook na het uitsterven van het applaus in desingel wachten u in het dekor van het Pullman Park Hotel nog aangename uren. Ontdek er een bijzonder samenspel van theater en tea-time, opera en apero, dans en diner, of op zondag misschien Bach en een feestelijke brunch. Cl bent welkom wanneer u maar wilt. In de bar, het restaurant en de lobby staan de spots steevast op de kunst van het pure verwennen. Het Pullman Park Hotel. Stijlvol genieten, gezellig aperitieven en heerlijk " tafelen vlakbij desingel. Geniet van onze Special-Guest prijzen! member of P U LLM A N INTERNATIO NAL HOTELS

15 Desguinlei 25 Antwerpen 03/ desingel wordt betoelaagd door de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun'van de Provincie Antwerpen. Ook dit jaar wordt de artistieke werking rrfede mogelijk gemaakt door Agfa-Gevaert, Belgische Lloyd, Gemeentekrediet van België, '.. Knack, De Morgen, De Nationale Loterij, Opel-General Motors en S.W.I.F.T. 9 9