Project Zand en Ze(e)ker (de zandmotor bij Ter Heijde)

Transcriptie

1 Project Zand en Ze(e)ker (de zandmotor bij Ter Heijde) ValQuest afbeelding bron: Provincie ZH / D+N+S

2 rapportage verkenningsfase Project Zand en Ze(e)ker (de zandmotor bij Ter Heijde) Interne verkenning in opdracht van: Rijkswaterstaat [WaterINNovatiebron] projectleider: Ed Berendsen [RWS/BD/WIS] projectteamleden: Jelmer Cleveringa [RWS/RIKZ] Peter de Grave [RWS/WINN] Johan de Kok [RWS/RIKZ] Erik Mählman plv. PL [RWS/BD/WIS] Jan Mulder [RWS/RIKZ] met bijdragen aan diverse werkbesprekingen door: Petra Damsma [RWS/RIKZ] Tom van der Wekken [RWS/RIKZ] Krystyna Robaczewska [RWS/RIKZ] met tekstbijdragen voor dit eindrapport van: Jelmer Cleveringa Petra Damsma Peter de Grave Johan de Kok Jan Mulder procesbegeleiding L. van Oyen prof. dr. ir. F. Janszen ValQuest B.V. Technische en economische data, schattingen en aannames zijn door de projectgroep Zand en Zeker o.b.v. informatie vanuit RWS en externe bronnen (zie betreffende referenties) ingebracht. De gebruikte en genoemde getallen zijn indicatief. Den Haag, 22 november

3 Inhoud. SAMENVATTING ACHTERGROND, PROJECTOPDRACHT EN HET BASISIDEE ACHTERGROND DE OPDRACHT VAN HET PROJECTTEAM ZAND EN ZE(E)KER HET BASISIDEE: DE ZANDMOTOR SAMENVATTEND METHODE VAN AANPAK OMGEVINGS- (CONTEXT-) ANALYSE BELEIDSKADERS JURIDISCHE ASPECTEN EN WETTELIJKE KADERS ECOLOGISCHE ASPECTEN MAATSCHAPPELIJKE OPVATTINGEN HET POLITIEKE SPECTRUM BELANGRIJKSTE CONCLUSIES VAN DE OMGEVINGSANALYSE BELANGHEBBENDEN ( STAKEHOLDERS ): EEN ANALYSE HET SPECTRUM VAN BELANGHEBBENDEN DE BELANGRIJKSTE INTERNE BELANGHEBBENDEN EN HUN WAARDEN DE BELANGRIJKSTE EXTERNE BELANGHEBBENDEN EN HUN WAARDEN VERGELIJKING VAN IN- EN EXTERNE WAARDEN EN ATTRIBUTEN DE BEOORDELING VAN HET BELEIDSIDEE ZANDMOTOR DE ZANDMOTOR ONDER INSPECTIE CONCLUSIES ECONOMISCHE KOSTEN/BATEN ANALYSE UITGANGSPUNTEN FASERING INPUTS DE VERSCHILLENDE BELEIDSOPTIES KOSTEN OPBRENGSTEN RESULTATEN GEVOELIGHEIDSANALYSES CONCLUSIES RISICO- EN ONZEKERHEIDSANALYSE NIET-ECONOMISCHE KOSTEN/BATEN ANALYSE CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN CONCLUSIES AANBEVELINGEN M.B.T. VERVOLG PLAN VAN AANPAK... 5 BIJLAGE : TOELICHTING OP NETTO CONTANTE WAARDE METHODE BIJLAGE 2 : FINANCIEEL-ECONOMISCHE ASPECTEN VAN BAGGERZAND BIJLAGE 3 : SAMENVATTING VAN HET ERGO ONDERZOEK BIJLAGE 4 : BETROKKEN PERSONEN BIJLAGE 5 : GERAADPLEEGDE BRONNEN... 2 BIJLAGE 6 : PLANNING ZWAKKE SCHAKELS

4 . Samenvatting Het project Zand en Ze(e)ker onderzoekt in het kader van het programma WaterINNovatiebron van Rijkswaterstaat de mogelijkheden om anders om te gaan met zand (en ruimte) in de kustzone, dit o.a ter bescherming van de Nederlandse kust in een risicodragende samenwerking met andere stakeholders (zoals marktpartijen, andere overheden, maatschappelijke organisaties, wetenschappelijke onderzoeksinstellingen, etc.), en wel zodanig dat naast het waarborgen van de veiligheid tegen overstromingen vanuit zee meerdere functies worden vervuld. De zandmotor bij Ter Heijde kan wellicht aan die ambities voldoen, en is de focus geweest van het WINN project Zand en Ze(e)ker. Deze rapportage is het eindproduct van de eerste verkennende fase. De zandmotor bouwt voort op de visie die de Noordzeekust ziet als een dynamisch, samenhangend geheel: de kust als zandrivier. In deze visie is een duurzame en intergrale ontwikkeling van de kust mogelijk wanneer optimaal wordt ingespeeld op de dynamische eigenschappen van de zandrivier en wel op een zodanige wijze dat met de natuur kan worden gebouwd. Deze verkenning is toegespitst op de zandrivier tussen Hoek van Holland en Scheveningen (Delflandse kust). Ter ondersteuning van deze visie kunnen de volgende argumenten naar voren worden gebracht): Van buiten naar binnen redenerend, is duidelijk dat er in de komende 30 jaar vele soorten behoeften zijn aan zand in het kustvak tussen Hoek van Holland en Scheveningen: voor aanpak van de zwakke schakels, verbetering ruimtelijke kwaliteit, natuurcompensatie Maasvlakte 2, motie Geluk, uitvoering van het beleid o.b.v. het advies van de Commissie Poelmann, kustlijnzorg, onderhoud kustfundament, ruimte voor recreatie-ontspanning-woningbouw, etc. De zandmotor voorziet met één systeemaanpak in deze verschillende behoeften, waarbij meerdere belanghebbende partijen vanuit eenzelfde visie meerdere doelen bereiken met minder moeite (dus een effectievere en efficiëntere inzet van mensen, financiën, technische hulpmiddelen en tijd). Alhoewel de verkregen resultaten nog als indicatief beoordeeld moeten worden, kan worden vastgesteld dat het concept van de zandmotor economisch en maatschappelijk gezien interessante perspectieven biedt. Elk van de zandbehoeften kan met ieder zijn eigen oplossing/methodiek worden aangepakt; dat komt dan neer op uitvoering van het huidige beleid, waarbij verschillende partijen op verschillende tijden op verschillende manieren en met verschillende partners het werk uitvoeren. Inclusief de kans dat verschillende partijen elkaar (onbewust) tegenwerken om hun doelen te bereiken. Naast eerdergenoemde harde economische voordelen moet de systeemaanpak middels de zandmotor ook kunnen leiden tot het creëren van zachte (maar zeker niet minder belangrijke) toegevoegde waarden voor Rijkswaterstaat en de waterbouwsector: publieksgericht en innovatief inhoud geven aan de zorg voor de kust en de bescherming tegen overstromingen. De inzet van de zandmotor impliceert dat op een duurzame manier gebruik wordt gemaakt ( meegedanst wordt met ) de dynamische krachten van de natuur. Waarborgen van de veiligheid van de kustzone wordt door een ruime meerderheid van de politieke organisaties als een must gezien. De tijd is zeker rijp voor innovatieve ideëen waarmee de problemen kunnen worden opgelost. De thans afgeronde verkennende fase van het project heeft als resultaat opgeleverd dat er naar de overtuiging van het projectteam in de kustzone bij Delfland goede mogelijkheden bestaan om anders om te gaan met zandig materiaal en wel zodanig dat er meerdere functies op innovatieve wijze worden vervuld. De systeemaanpak van de zandmotor levert meer op dan de som der delen, door het intrinsieke integrale karakter ervan. Het concept zandmotor kan 4

5 overigens ook elders aan de Noordzeekust worden ingezet, bijvoorbeeld bij de Hondsbossche Zeewering. De verkregen resultaten zijn weliswaar indicatief, maar nu al kan worden vastgesteld dat het concept van de zandmotor economisch gezien interessante perspectieven biedt. De geïnventariseerde risico s m.b.t. het project zijn naar onze opvatting goed te beheersen middels een professioneel programmamanagement en effectieve communicatie, zowel in- als extern. De zandmotor kan trapsgewijs ingeschakeld worden, waardoor risico s in de eerste fase worden beperkt. Er zijn bij de belangrijkste interne belanghebbenden binnen de RWS organisatie ook duidelijke, markante vraagtekens en/of voorwaarden die bij het project worden gesteld: zo wordt er bijvoorbeeld een goede afweging verlangd bij de besluitvorming tot het eventueel overgaan tot verdere stappen (pilot in 2006?) t.o.v. het vigerend beleid, alsook t.o.v. mogelijk andere innovatieve beleidsconcepten die een bijdrage zouden kunnen leveren aan dezelfde functies die de zandmotor vervult. Het in het kader van WaterINNoovatiebron verder werken aan dit idee voldoet naar ons oordeel duidelijk aan een maatschappelijke behoefte, en biedt o.a. de kans om op duurzame wijze een bijdrage te leveren aan het robuuster maken van de (ook gepercipieerde) veiligheid van de inwoners achter de Noordzeeduinen; tegelijkertijd een bijdrage te leveren aan een hogere ruimtelijke kwaliteit; als organisatie met verschillende diensten te leren hoe een integrale aanpak kan worden ontworpen en uitgevoerd, waarbij men te maken heeft met een grote complexiteit van verschillende partijen en belangen; de reputatie van Rijkswaterstaat als professionele, innovatieve organisatie te versterken die op effectieve, intelligente wijze zijn expertise inzet voor de kustlijnzorg en de handhaving van de veiligheid, en een katalyserende rol kan vervullen in het politieke besluitvormingsproces. In deze eerste verkennende fase zijn de stakeholders en risico s in kaart gebracht en is een eerste indicatie gegeven van de economische en maatschappelijke kosten en baten. De Zandmotor mag zich verheugen in een brede belangstelling, met op zijn minst geïnteresseerde reacties van de belangrijke in- en externe belanghebbenden die in deze verkennende fase van het Zand en Ze(e)ker project werden benaderd en hun bijdrage leverden aan workshops en/of interviews. Het idee van de zandmotor resoneert duidelijk met de behoeften, visies en opvattingen van belangrijke stakeholders binnen en buiten de RWS organisatie. Deze afgeronde, eerste verkennende fase behoeft naar onze mening nog een uitwerkingsslag, waarbij het draagvlak bij de externe partijen (belanghebbende overheden, uitvoerders, financiers) centraal staat. Om de aansluiting bij de lopende projecten (natuurcompensatie Maasvlakte 2, Zwakke Schakels en Poelmann) niet te missen dient dit snel te gebeuren, vóór februari

6 2. Achtergrond, projectopdracht en het basisidee 2. Achtergrond Het WINN project Zand en Ze(e)ker wil de mogelijkheden onderzoeken om anders om te gaan met zandig materiaal in een risicodragende samenwerking met andere stakeholders (zoals marktpartijen, andere overheden, maatschappelijke organisaties, wetenschappelijke onderzoeksinstellingen, etc.), en wel zodanig dat er meerdere functies op innovatieve wijze worden vervuld. In deze risicodragende samenwerking met deze andere stakeholders schrijft Rijkswaterstaat niet van binnen uit de oplossingsrichting voor, maar zoekt samen met andere partijen naar creatieve oplossingen. 2.2 De opdracht van het projectteam Zand en Ze(e)ker In het definitieve projectplan d.d. 24 juni 2005 worden de volgende doelstellingen door het projectteam geformuleerd: Technische doelstelling: Het zoeken naar oplossingrichtingen en oplossingen om op een slimme manier om te gaan met zandig materiaal (suppletie zanden, baggerspecie) en ruimte in de kustzone op zodanige wijze dat de ruimtelijke kwaliteit toeneemt. De oplossing moet gericht zijn op het multifunctioneel inzetten van materiaal in de kustzone ten behoeve van suppletie in de kustzone en baggerwerkzaamheden in de Maasgeul. Hieraan gekoppeld: het vinden van partijen die hieraan mee willen werken en er in willen investeren. Als op de beslismomenten positieve besluiten vallen, willen we ook daadwerkelijk de volgende stap zetten (iets gaan realiseren). Dit valt vooralsnog buiten de scope van dit projectplan. Proces doelstelling: Een werkwijze uitvinden waarbij Rijkswaterstaat risicodragend kan samenwerken met (markt)partijen (een innovatieve samenwerking met de markt). De opdracht aan ValQuest b.v. was gericht op de ondersteuning van de voorbereiding en besluitvorming naar de volgende stap in het project, waarbij met name het in kaart brengen van de hieraan verbonden eerste versie van de business case (kosten/baten-, gevoeligheids- en risicoanalyse) een hoofdbestanddeel vormde. Bij de werkzaamheden diende speciale aandacht te worden besteed aan de opmerkingen uit het rapport Evaluatie en gebruik IMCM in het pilotproject E-loods (2004), zoals opgesteld door WINN Forum Ervarum en RISMAN d.d. 25 augustus

7 2.3 Het basisidee: de Zandmotor Algemeen Het idee van de zandmotor bouwt voort op de visie die (bijvoorbeeld) de Noordzeekust tussen Hoek van Holland en de haven van Scheveningen ziet als een dynamisch, samenhangend geheel: de kust als zandrivier. In deze visie is een duurzame ontwikkeling van de kust mogelijk wanneer optimaal wordt ingespeeld op de dynamische eigenschappen van de zandrivier die er voor langs loopt. De zandmotor staat voor een systeem waarbij kunstmatig zand in het kustsysteem wordt gebracht ten dienste van meerdere, nauw omschreven doelen tegelijkertijd. Van buiten naar binnen redenerend, kan men duidelijk constateren dat er in de komende 30 jaar vele soorten behoeften zijn aan zand in het kustvak tussen bijvoorbeeld Hoek van Holland en Scheveningen: aanpak van de zwakke schakels, verbetering ruimtelijke kwaliteit, natuurcompensatie Maasvlakte 2, antwoord geven op de motie Geluk, uitvoering geven aan het beleid dat gekozen is o.b.v. het advies van de Commissie Poelmann, kustlijnzorg, onderhoud kustfundament, ruimte voor extra recreatie-ontspanning-woningbouw, etc. Elk van deze behoeften zou men met ieder zijn eigen oplossing/methodiek kunnen aanpakken; dat komt dan neer op uitvoering van het huidige beleid, waarbij verschillende partijen op verschillende tijden op verschillende manieren en met verschillende partners het werk uitvoeren. Het idee van de zandmotor is nu om met één systeemaanpak in deze verschillende behoeften te voorzien, waarbij meerdere belanghebbende partijen vanuit eenzelfde visie meerdere doelen tegelijkertijd bereiken met minder moeite (dus een effectievere en efficiëntere inzet van mensen, financiën, technische hulpmiddelen en tijd). Naast deze harde economische voordelen moet deze aanpak ook kunnen leiden tot het creëren van zachte (maar zeker niet minder belangrijke) toegevoegde waarden voor Rijkswaterstaat: (beroeps)trots op de innovatieve en professionele wijze waarop inhoud wordt gegeven aan het publieksgericht uitvoeren van haar kerntaken. Daarnaast impliceert de inzet van de zandmotor dat op een duurzame manier gebruik wordt gemaakt ( meegedanst wordt met ) de dynamische krachten van de natuur. Inzetbaarheid van de zandmotor Alhoewel wij ons in dit project beperkt hebben tot de mogelijkheden van het inzetten van de zandmotor bij de Delflandse kust, willen we vooral benadrukken dat het concept op meer plaatsen langs de Noordzeekust zijn dienst kan bewijzen, bijvoorbeeld bij de Hondsbossche Zeewering. 7

8 Marktbenadering Optimale marktbenutting voor kennis, uitvoering en financiering is een belangrijk aspect van de Zandmotor. Wij zien de beste kansen voor een optimale inzet in een meerjarige commerciële verbintenis met één of meerdere partijen, bijvoorbeeld in de vorm van een alliantiecontract. Optimaal betekent hier: een op lange termijn bedrijfszeker resultaat bereiken, waarbij op slimme, intelligente wijze de kansen en risico s over opdrachtgever en opdrachtnemer(s) worden verdeeld. Voor de Zandmotor betekent dit dat een heldere resultaatafspraak moet worden gemaakt, zowel voor het eindresultaat, als eventuele tussenresultaten. Morfologische aspecten De Zandmotor draait op wind, golven, getij en zand. De natuurlijke zandtransportprocessen verplaatsen zand langs de kust vanaf de locatie waar het is aangebracht. Het zand vormt zo nieuwe duinen en een uitbouw van strand en de onderwateroever. Waar het zand wordt aangebracht bepaalt ten dele waar het zand naar toe wordt getransporteerd. Zand hoog op het strand, in de vorm van een strandsuppletie levert zand voor nieuwe en bestaande duinen. Zand op de onderwateroever levert zand voor het strand. Ook de vorm van de suppleties kan zandtoevoer langs de kust en naar de kust stimuleren. Veel mogelijkheden in vorm en in combinaties van strand- en onderwatersuppleties zijn nog niet verkend, maar bieden mogelijkheden om de zandmotor te tunen. Technische aspecten Bij de uitvoering van zandsuppleties gelden geen beperkingen vanuit de techniek. De aanleg van de Palmbomen en The World in Dubai laten zien dat alles mogelijk is. In plaats van een voorgeschreven ontwerp, in de vorm van een bestek, of een aantal kubieke meter zand per jaar in een bepaalde zone, moet het resultaat na een afgesproken aantal jaren duidelijk worden afgesproken. Het resultaat is afhankelijk van het doel of de doelen van de zandmotor. In plaats een nadere uitwerking voldoen enkele voorbeelden: A. Veiligheid: bescherming tegen overstromen. Om de duinen en het strand te laten fungeren als waterkering moet er voldoende zand in duinen en strand (in het zogenaamde rekenprofiel, zie de illustraties op pag. 0) zitten. Afhankelijk van de veranderingen in de randvoorwaarden, bijvoorbeeld door de stijging van de zeespiegel of veranderende inzichten moet dat zand vandaag, over enkele jaren, of over tientallen jaren in het rekenprofiel aanwezig zijn. Wanneer het zand vandaag in het rekenprofiel aanwezig moet zijn, dan betekent dat resultaat dat er direct ter plekke gesuppleerd moet worden, in de vorm van een zandsuppletie en duinverzwaring. Wanneer het zand over tien jaar in het rekenprofiel aanwezig moet zijn kan de Zandmotor worden ingezet. Als het zand vandaag op de vooroever wordt aangebracht heeft de natuur tien jaar de tijd om het zand in de duinvoet te brengen. Mocht het er dan niet liggen, dan kan alsnog een strandsuppletie en duinverzwaring worden aangebracht. B. Natuur Resultaten voor de natuur kunnen worden uitgedrukt in areaalveranderingen, bijvoorbeeld een toename van het duinareaal, of het areaal permanent door zeewater overstroomde banken. En ook hier worden door het tijdpad mogelijkheden gegeven, of beperkingen gesteld aan de wijze van uitvoering. Meer tijd betekent dat natuurlijke processen het zand daar kunnen brengen waar het nodig is. Op basis van kennis en ervaring kan dan worden besloten tot het aanbrengen op het strand of juist of de onderwateroever. Aanvullende eisen kunnen voortkomen uit de verstoring tijdens aanleg, bijvoorbeeld zo in mogelijk verstoord gebied, of zo min mogelijk werken in de winterperiode. 8

9 C. Recreatie Belangrijk aspect voor de recreatie is een breed en droog strand, waarbij het zand niet over de strandtenten en parkeerterreinen stuift. En ook hier geldt dat afhankelijk van wanneer dat strand breed en droog moet zijn verschillende strategieën gevolgd kunnen worden. D. Wonen en werken De behoefte aan woon- en werkruimte in de drukke zuidwesthoek van Zuidholland neemt nog steeds toe. De zandmotor kan worden ingezet om aan deze behoefte voor een (bescheiden) deel te voldoen, bijvoorbeeld door in de Van Dixhoorndriehoek extra land te creëren voor wonen en/of bijvoorbeeld een zeiljachthaven. E. Combinaties Bovenstaande voorbeelden zijn allemaal één op één, dat wil zeggen: bij de functie hoort een strategie. Het mooie van de zandmotor is dat deze verschillende functies na elkaar en naast elkaar kan dienen. Naast elkaar is het makkelijkst uit leggen aan de hand van een voorbeeld waarbij een breed strand wordt aangelegd en onderhouden voor een badplaats met een waterkering die versterkt dient te worden. Het zand van het brede strand biedt directe voordelen voor de recreatie en is leverancier van zand voor de opbouw van duinen direct voor de badplaats (toename van het zandvolume in de waterkering en daarmee toename veiligheid) en in de omgeving (toename duinareal ten bate van de natuur). Afhankelijk van de functie ziet het resultaat van de Zandmotor er anders uit. Voor de veiligheid van het achterland is een breed duinmassief met voldoende zand in de rekenschijf gewenst, voor recreatie een breed strand en voor de natuur een ongestoord strand en duin. In de uitvoering zijn allerhande variaties mogelijk. Deze flexibiliteit van toepassingsmogelijkheden vormt daarmee één van de sterke elementen van het concept. 2.4 Samenvattend Het project Zand en Ze(e)ker onderzoekt de mogelijkheden om anders om te gaan met zandig materiaal in een risicodragende samenwerking met andere stakeholders (zoals marktpartijen, andere overheden, maatschappelijke organisaties, wetenschappelijke onderzoeksinstellingen, etc.), en wel zodanig dat er meerdere functies op innovatieve wijze worden vervuld. Het idee van een zandmotor bij Ter Heijde zou wellicht aan die ambities kunnen voldoen, en is de focus geweest van de verkenning waar deze rapportage het eindproduct is. Primair stond daarbij vanzelfsprekend het voldoen aan de basisopdrachten van RWS m.b.t. de Noordzeekust: Handhaven van de BKL (basiskustlijn) Handhaven van het kustfundament Bijdrage leveren aan het handhaven van de kustveiligheid door de provincie Handhaven van de zeewater- en zeebodemkwaliteit Onderstaande schematische afbeelding van een dwarsdoorsnede van de kust illustreert de plekken waar het dan om draait: 9

10 diepte (m) veiligheid restprofiel Basis Kust Lijn / BKL Schematische kustdoorsnede kustfundament Het idee van de zandmotor bouwt voort op de visie die bijvoorbeeld de Noordzeekust tussen Hoek van Holland en de haven van Scheveningen ziet als een dynamisch, samenhangend geheel: de kust als zandrivier. In deze visie is een duurzame ontwikkeling van de kust mogelijk wanneer optimaal wordt ingespeeld op de dynamische eigenschappen van de zandrivier die er voor langs loopt: ValQuest 0

11 3. Methode van aanpak In het voortraject van het project Zand en Zeker is voornamelijk gezocht naar mogelijke ideëen danwel oplossingsrichtingen om de doelstelling(en) van het project te verwezenlijken. Daartoe zijn vanaf juni 2005 t/m augustus 2005 de volgende activiteiten ondernomen: Deelname en bijdrage aan de Kust Innovatie Kring (inventarisatie van ideeen/oplossingen); Inventarisatie van overige bestaande ideëen/oplossingsrichtingen binnen de RWS/RIKZ organisatie; Eerste verkennende gesprekken met omgeving (scan): DGW, RIKZ, RWS Kust RD, Provincies; Selectie van de kansrijke ideeen/oplossingrichtingen o versterking Delflandse kust bij Ter Heijde (semi continue suppleties middels een zandmotor ). o versterking Hondsbosche Zeewering (mega-suppleties: zandbank/rif). o (natuur)eilanden voor kust bij Callantsoog. o versterking natuur-recreatie bij Oostvoorne. Selectie van 2 ideeen t.b.v. uitwerking globale bussinesscase (zandmotor Delflandse kust Ter Heijde en de megasuppletie Hondsbosche Zeewering) Aanvankelijk was het dus de bedoeling om een tweetal oplossingrichtingen verder tot een globale businesscase uit werken. Gezien de beschikbare tijd is uiteindelijke gekozen om één oplossingsrichting en wel de zandmotor bij de Delflandse Kust verder uit werken. De zandmotor kan worden ingezet om: huidige functies te beheren en te onderhouden, huidige functies te versterken en uit te bouwen, nieuwe (gebruiks)functies in de kust te creeeren, combinaties daarvan. Bij het verkennend onderzoek dat daarop volgde, is gebruik gemaakt van het Innovatie Management Cyclus Model. Dit is een methodiek van aanpak die door software wordt ondersteund. Deze software is ontwikkeld door prof. dr. ir. Felix Janszen van Inpaqt B.V. Deze aanpak leidt onder meer tot een effectieve structurering van innovatieprocessen en de ondersteuning van de besluitvorming daarbinnen. De activiteiten die daarbij door het projectteam samen met ValQuest en Inpaqt zijn uitvoerd, waren de volgende: a. Het organiseren van twee (interne RWS) workshops om de stakeholders bij het Zand en Ze(e)ker project (Delfland) duidelijk in kaart te brengen en naar volgorde van prioriteit te ordenen. Daarbij werd tevens vastgesteld welke belangen (alsook de prioriteit daarvan) er voor de belangrijkste stakeholders spelen. In dezelfde workshops werd vastgesteld welke attributen (kenmerken van, cq. te stellen eisen aan het projekt) inhoud geven aan deze belangen. Ook hier werden de attributen voorzien van het relatief belang ervan bij het inhoud geven aan het spectrum van belangen (en belangenconflicten). Deze workshops werden logistiek door RWS georganiseerd (deelnemers uitnodigen, faciliteiten beschikbaar stellen, etc.) en bestond uit functionarissen met kennis van, ervaring met en visie op zandsuppleties in de kustzone en/of alle belangrijke aspecten die daarbij een rol kunnen spelen. Het projectteam heeft zelf in nauw overleg met de themaleider kust, de heer P. Schoeman van WINN geconcludeerd dat het houden van een workshop met externe belanghebbenden in dit stadium van het project niet in het belang was van Rijkswaterstaat.

12 b. De volgende stap bestond uit het zoveel mogelijk valideren van de uitkomsten van de interne workshops door een aantal geselecteerde, belangrijke stakeholders (in- en extern) nader te interviewen. Hierbij werden als het ware de resultaten van de eerste stap nader getoetst op hetgeen er in de werkelijkheid bij de belangrijkste stakeholders leeft. Dit gebeurde in bijna alle gevallen tezamen met een lid van het projectteam, meestal de projectleider. c. De resultaten van deze belanghebbenden (stakeholders) waarde analyse worden besproken in hoofdstuk 5 en 6. d. Het voeren van grondig en frequent werkoverleg door het projektteam van Zand en Ze(e)ker teneinde de haalbaarheid en de benodigde competenties (technisch, juridisch, organisatorisch, etc.) ten behoeve van het project duidelijk en scherp te inventariseren en in kaart te brengen: welke kennis (ook in i.d.v.v. noodzakelijke technische en financiële data), ervaring, bedrijfsmiddelen, beslissingskracht/bevoegdheden zijn er nodig en waar zijn deze aanwezig om het project tot een goed einde te brengen? Zijn deze intern beschikbaar en zo niet kunnen deze dan anderszins worden verkregen, cq. ingeschakeld? e. Het maken van een omgevingsanalyse (het in kaart brengen van het beleidsen wettelijk kader, ecologische aspecten, maatschappelijke opvattingen en het politiek spectrum op hoofdlijnen); de input hiervoor werd door het projectteam geleverd en de weergave daarvan is te vinden in hoofdstuk 4. f. Het opstellen van een model van het innovatieproces, mede gebaseerd op de voorgaande drie stappen, dat dient als middel om de business case te vervaardigen. Daarbij werden in nauwe samenwerking met en d.m.v. data input door het projectteam de onderdelen en beoogde fasering van het project vastgesteld, alsook een inschatting van de daaraan verbonden investeringen, kosten en baten. g. Het opstellen van een eerste versie van de businesscase, waarbij er scenario s, kosten/baten-, gevoeligheids- en risicoanalyses werden gemaakt. Hierbij dient uitdrukkelijk te worden opgemerkt dat de gevoeligheids- en risicoanalyses hierbij betrekking hebben op de organisatorische en economische dimensie van het project en niet de veiligheidsaspecten betreffen. h. Het verzorgen van deze eindrapportage, nader toegelicht in de vorm van een uitgebreide powerpoint-presentatie. De werkzaamheden werden met energie en enthousiasme door het projectteam verricht, in relatief korte tijd is veel tot stand gebracht, maar de bijdragen aan de projectvoortgang stonden voor een aantal teamleden regelmatig onder spanning doordat uiteraard de werkzaamheden in het kader van de dagelijkse verantwoordelijkheden prioriteit hadden. 2

13 4. Omgevings- (context-) analyse 4. Beleidskaders De Zandmotor moet vanuit verschillende beleidsperspectieven (veiligheid, bereikbaarheid, leefbaarheid ruimtelijke kwaliteit) benaderd worden, waarbij steeds geldt dat de raakvlakken afhankelijk zijn van de doelen die de zandmotor moet dienen. De Zandmotor die draait voor de bescherming tegen overstromingen van het achterland (Beleidsterrein Veiligheid tegen overstromingen, exclusief de beleidsdiscussie over buitendijkse gebieden) heeft een andere scope dan de Zandmotor die zowel de veiligheid van het achterland, als de veiligheid van de duingebieden, als de natuur, als de recreatie dient. In alle gevallen raakt de Zandmotor aan het Kustbeleid, vastgelegd in de 3 e Kustnota en de Nota Ruimte. Kustbeleid De Zandmotor past bij uitstek in het kustbeleid, omdat een bijdrage wordt geleverd aan de doelstellingen om de kustlijn en de zandvoorraad van het kustfundament te handhaven. Het Nederlandse kustbeleid is gericht op het duurzaam handhaven van de veiligheid en duurzaam behoud van de functies en waarden in het duingebied (e, 2e en 3e kustnota, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 990,996 en 2000). Duurzaam betekent in dit geval: met behoud van de karakteristieken van de zandige kust. De beheermaatregelen moeten zó worden ingericht dat functies en waarden kunnen worden behouden. Voortkomend uit deze wens zijn de twee operationele doelstellingen voor beheermaatregelen geformuleerd: In de Wet op de Waterkering (Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 996) is vastgelegd dat de kustlijn wordt gehandhaafd op zijn positie. In de praktijk wordt uitgegaan van de kustlijnligging van 990, zoals bepaald met de MKL/BKL methode (Hillen e.a.,99). De korte termijn operationele doelstelling van het beheer van de kust is het handhaven van de kustlijn. In de 3e kustnota (Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 2000) is vastgesteld dat de zandverliezen van de gehele Nederlandse kust worden gecompenseerd. De begrenzingen van kust en dieper water, het kustfundament, zijn nader gedefinieerd in de Nota Ruimte. De gehele Nederlandse kust begint bij de dieptelijn van 20 m NAP op de Noordzee. De lange termijn doelstelling voor het beheer van de kustlijn is daarmee het compenseren van de zandverliezen van de gehele kust, oftewel het handhaven van de zandvoorraad van het kustfundament. 3

14 Het zand van het zanddelende systeem is constant in beweging en deze dynamiek is een kenmerkend onderdeel van de Nederlandse kust. Uitgaande van de dynamiek van de Nederlandse kust èn van de twee operationele doelstellingen is een drietrapsstrategie benoemd voor kustbeheermaatregelen, die is vastgelegd in de Nota Ruimte:. Zand zoveel mogelijk laten bewegen: Ruimte voor dynamiek. 2. Zandtekorten aanvullen waar functies bedreigd worden, door zandsuppleties en het aanleggen van zandbuffers. 3. Zand vasthouden door het aanleggen van harde constructies. Wanneer moet worden ingegrepen zijn zandsuppleties en zandbuffers, zoals de zandmotor, de aangewezen maatregelen. Harde ingrepen zijn een laatste middel, vanwege de hoge aanlegkosten, negatieve omgevingseffecten en het feit dat harde kustverdedigingen geen bijdrage leveren aan de zandvoorraad van de Nederlandse kust. Veiligheid tegen overstromen De Zandmotor kan een bijdrage leveren aan de veiligheid door een extra robuuste bescherming te bieden tegen tegen overstromingen. Belangrijk is daarbij te onderkennen dat zowel een bijdrage kan worden geleverd aan de veiligheid van het achterland (het gebied dat door de duinen, dijken en stormvloedkeringen wordt beschermd tegen overstromingen de dijkring) als aan de veiligheid van de duinen zèlf (die in de discussie worden aangeduid met buitendijks, omdat ze niet beschermd worden door de dijkring). De veiligheid tegen overstromingen van het achterland is vastgelegd in de Wet op de Waterkering, in de vorm van een veiligheidsnorm. Het gebeid achter de duinen van Zuid- Holland heeft een wettelijke kans op overstromen van maal in de tienduizend jaar. Door veranderende omstandigheden op de Noordzee en door veranderende inzichten in de kracht van de golven, de hoogte van stormvloeden en de sterkte van dijken en duinen kan worden geconstateerd dat de waterkeringen niet meer aan de norm voldoen en verstrekt dienen te worden. Bij de Zwakke Schakels is geconstateerd dat de veiligheid niet voldoende was, nadat de was gebleken dat de golven op de Noordzee zwaarder zijn dan eerder was vastgesteld. M.b.t. de veiligheid van bewoners van buitendijkse gebieden zijn zeer recentelijk nog door de staatssecretaris van MinV&W duidelijke beleidsuitspraken gedaan n.a.v. de publikatie van het rapport van de Commissie Poelmann. Ruimtelijke Ordening beleid Quotes uit de Nota Ruimte Nota Ruimte (Nr. 54 DEEL 3A: AANGEPAST KABINETSSTANDPUNT NAAR AANLEIDING VAN BEHANDELING IN DE TWEEDE KAMER) De komende tijd zullen nut en noodzaak van de kustuitbreiding Zuid-Holland worden onderzocht. De mogelijkheden die deze kustuitbreiding biedt, zullen moeten worden bezien als onderdeel van een integrale visie op de Zuidvleugel Om primair een duurzame veiligheid te realiseren, wordt een zeewaartse kustverbreding, globaal tussen Hoek van Holland en Scheveningen planologisch gereserveerd, zorgvuldig afgewogen en uitgewerkt, mede gericht op een integrale, multifunctionele kustzoneontwikkeling ten dienste van met name natuur, recreatie en wonen. Deze ontwikkeling moet aansluiten op bestaande landschappelijke en natuurwaarden en op 4

15 bestaande infrastructuur. Tevens dient daarbij de ruimtelijke kwaliteit van de gehele kustzone versterkt te worden. Wanneer uit de integrale visie op de Zuidvleugel blijkt dat zeewaartse kustverbreding bij de kust van Zuid-Holland een logische en noodzalijke ontwikkeling is, dan kan de Zandmotor deze verbreding invullen. In het beheerplan Noordzee worden de randvoorwaarden neergelegd waaraan de ruimtegebruik op de Noordzee dient te voldoen. En net als bij de SMB / MER en passende beoordeling geldt in het algemeen dat sprake moet zijn van het beste alternatief. 4.2 Juridische aspecten en wettelijke kaders De teneur is, dat er in Nederland niks meer mag, door de Europese regels en de manier waarop die in Nederland worden uitgelegd. En inderdaad is bij grote projecten, zoals de Zandmotor, sprake van een woud aan wetten en regels, waar terdege rekening mee moet worden gehouden. Van de wet- en regelgeving waar in ieder geval rekening moet worden gehouden volgt hieronder een opsomming. De belangrijkste frustratie rond de regels geldt echter de onduidelijkheid over de toepassing: wie heeft wat wanneer te zeggen. En dat betekent dat in de komende tijd de reeds lopende projecten, zoals Maasvlakte II, Gaswinning in de Waddenzee en Zwakke Schakels goed in de gaten moeten worden gehouden. Relevante wetgeving Veiligheid Wet op de Waterkering Ruimtelijke Ordening Wet op de Ruimtelijke Ordening Wijzigingswet Wet op de Ruimtelijke Ordening (invoering rijksprojectenprocedure) Natuurbescherming Natuurbeschermingswet (Nb wet) Flora en Fauna Wet (FF wet) Europese Vogel en Habitatrichtlijn (onderdeel van FF wet) Verkeer Scheepvaartverkeerswet Scheepvaartreglement territoriale zee (STZ) Milieu Wet milieubeheer (WM) Wet verontreiniging zeewater (WVZ) Wet bodembescherming (WBB) Wet belastingen op milieugrondslag (WBM) Wet op de waterhuishouding (WWH) Bouwstoffenbesluit (BsB) Beheer Wet beheer rijkswaterstaatswerken (WBR) Waterstaatswet 900 Organiek besluit Rijkswaterstaat Wrakkenwet Ontgrondingenwet Rijksreglement Ontgrondingen 5

16 Natuurbeschermingswetgeving (Nederlands en Europees) De Nederlandse natuurbeschermingswetgeving is in verandering als gevolg van de implementatie van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn. Daarbij bestaat nog veel onduidelijkheid over de wijze waarop wetgeving geïnterpreteerd en geïmplementeerd dient te worden. Implementatie van de natuurbeschermingswetgeving Gebiedsbescherming uit de Vogel- en Habitatrichtlijn is vastgelegd in de Natuurbeschermingswet (Nb-wet). Op grond van deze wet is een vergunning nodig voor activiteiten die plaatsvinden in de beschermde gebieden. Relevante gebieden voor de zandmotor zijn de beschermde duingebieden aan de Zuid-Hollandse Kust en de Voordelta gebieden, ten zuiden van de Maasgeul, waaronder de Noordzeekustzone en de Voordelta. Voor nieuwe plannen of projecten vindt deze passende beoordeling plaats in de vergunningverleningprocedure. Figuur: Beschermde Natuurgebieden in de omgeving van de Zuid-Hollandse kust, die door Nederland zijn aangemeld bij Brussel, vanwege de Vogel- en Habitatrichtlijnen. Soortbescherming uit de Vogel- en Habitatrichtlijn is vastgelegd in de Flora- en Faunawet (FF-wet). In deze wet worden handelingen die effecten hebben op beschermde soorten verboden. In tegenstelling tot de Nb-wet, gelden de verboden uit de FF-wet overal en altijd, ook buiten beschermde gebieden. Belangrijk begrippen in de natuurbeschermingswetgeving zijn de significante effecten, die moeten worden vermeden, en dwingende redenen van groot openbaar belang, om een plan alsnog doorgang te laten vinden. In de passende beoordeling alternatieven goed worden uitgezocht, moeten mitigerende maatregelen worden voorgesteld en/of de compensatie voor de aangetaste natuurwaarden worden beschreven. 6

17 Wet op de Ruimtelijke Ordening De Wet op de Ruimtelijke Ordening is de wettelijke basis voor streekplannen, structuurschema s en planologische kernbeslissingen (PKB s), die raakvlakken hebben met zandwinning en vaargeulen. De streekplannen, structuurschema s en PKB s werken door in het wel of niet verlenen van ontgrondingsvergunning. Voor de Zandmotor zijn de consequenties die voortvloeien uit de r.o.-wetten en regels belangrijk, vanwege de inspraak mogelijkheden, bijvoorbeeld bij het wijzigen van een streekplan of bestemmingsplan. Wet Milieubeheer Vanuit de Wet Milieubeheer komt de m.e.r.-plicht voort. Welke ingrepen m.e.r.-plichtig zijn is vastgelegd in het Besluit Mileu-effectrapportage 994. Voor zandwinning gelden grenzen van 00 ha voor Nederland en de kustwateren en 500 ha voor het Continentale Plat, waarboven een m.e.r.-plicht geldt. Ook de uitbreiding van een vaarweg met meer dan 20% in termen van ruimtebeslag of grondverzet boven de 5 Mm3 is m.e.r.-plichtig. Ontgrondingenwet Voor de zandwinning op de Noordzee ten bate van de zandmotor moet op grond van de ontgrondingenwet voor elke ontgronding een vergunning worden aangevraagd bij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Wet Beheer Waterstaatwerken Op grond van de Wet beheer waterstaatswerken is een vergunning noodzakelijk voor alle activiteiten op en in de rijkswateren en dit zal daarom ook het geval zijn voor de Zandmotor. Wet Verontreiniging Zeewater Wanneer sprake is van het storten van materiaal op zee, dan moet daarvoor een ontheffing inzake de WVZ verleend zijn. In een dergelijke vergunning/ontheffing worden eisen gesteld aan de hoeveelheid en de kwaliteit van het te storten materiaal en aan de locatie waar dit gebeurt. SMB / MER en passende beoordeling De Zandmotor zou MER-plichtig kunnen zijn met betrekking tot verschillende doelen en uitvoeringsapecten. Uit de waslijst van activiteiten waarvoor een MER dient te worden opgesteld een kleine greep: Het ophogen van de zeebodem, inclusief het aanleggen van een eiland (in gevallen waarin de activiteit betrekking heeft op een oppervlakte van 500 hectare of meer De aanleg van een primaire waterkering. Landaanwinning, droogmakerij of indijking (in gevallen waarin de activiteit betrekking heeft op een oppervlakte van 200 hectare of meer) Landinrichting. Vanaf 2004 moeten overheden in Nederland rekening houden met de richtlijn voor strategische milieubeoordeling wanneer zij plannen willen vaststellen. Het gaat om departementen, provincies en gemeenten. Het gaat bijvoorbeeld om ruimtelijke plannen, plannen voor verkeer en vervoer of waterhuishoudingsplannen. De richtlijn stelt dat voor deze plannen de milieu-effecten in kaart moeten worden gebracht. Omdat voor de richtlijn nog geen wettelijke voorziening bestaat, zullen overheden, om te kunnen bepalen wat ze moeten doen in de praktijk, moeten werken met de richtlijn zelf. De SMB is ook de procedure waarin de passende beoordeling van de ecologische effecten moet plaatsvinden. 7

18 4.3 Ecologische aspecten Kennis van de ecologische effecten van de Zandmotor is gewenst vanwege de natuurbeschermingswetgeving en zodra een natuurdoel wordt gediend. De ecologie van de ondiepe kustzone kan omschreven worden als het terra incognita van Nederland. In tegenstelling tot de ecologie van de duinen en de Noordzeebodem is van de dieren die in het het strand en de brandingszone leven weinig bekend en van het gebied tussen de 5 m (vanaf het strand te bereiken met de WESP) en de 2 m (vanaf de Noordzee me grotere schepen te bemonsteren). Van vissen, vogels en zeezoogdieren is meer kennis beschikbaar. De beperkte basiskennis betekent dat het ook moeilijk vast is te stellen wat de effecten van de Zandmotor op de ecologie zullen zijn. Hieronder een aantal aspecten: Arealen Als de Zandmotor draait veranderen de arealen van verschillende ecotopen. Afhankelijk van het beoogde resultaat en de gekozen uitvoering verandert het areaal duinen, strand, onderwateroever en Noordzeebodem. Indirect verandert het karakter van bestaande arealen, bijvoorbeeld omdat bij de aanleg van nieuwe duinregel de verstuiving van zand en de salt spray (de zoute nevel die vanaf zee naar het land waait) naar de bestaande duinen afneemt. Dynamiek De Zandmotor gebruikt natuurlijke sedimenttransportprocessen om het zand daar te krijgen waar het nodig is. Dit betekent dat niet alleen ruimte wordt gelaten voor natuurlijke dynamiek, maar dat dit zelfs een vereiste is voor de werking. Dit betekent ook dat door de natuurlijke processen het goede zand op de goede manier op de goede plek terecht komt: relatief fijn zand verstuift naar de duinen en vormt nieuwe duinen, grover zand komt in de breker banken op het strand terecht. In de duinen kan op deze wijze ook een natuurlijk bodemprofiel opbouwen, met positieve effecten voor de vegetatie en de waterhuishouding. Bedekking Het directe effect van zandsuppletie is de bedekking van bodemdieren die in het strand en op de vooroever leven. Veel van deze dieren zullen de bedekking niet overleven. Indirect betekent dit dat minder voedsel beschikbaar is voor vogels die op het strand en de vooroever foerageren. De bedekking blijft beperkt blijft tot de locatie waar het zand wordt aangebracht. De effecten van de natuurlijke zandtransporten naar de omgeving zijn niet anders dan de natuurlijke dynamische processen die sowieso optreden. Daarmee heeft de Zandmotor heeft een voordeel boven regulier kustbeheer en kust uitbreidingen Vertroebeling Tijdens de uitvoering van onderwatersuppleties en, in mindere mate, tijdens de uitvoering van strandsuppleties, treedt vertroebeling van de waterkolom op. Ook bij zandwinning op de Noordzee treedt verhoogde troebelheid van de waterkolom op. Dieren die op zicht jagen, zoals sterns en bepaalde vissoorten, kunnen hierdoor moeilijker aan eten komen. Ook de productie van algen en daarmee de productiviteit en voedselketen van de zee wordt beïnvloedt door de vertroebeling. Grootte en impact van dit effect is onder andere afhankelijk van het slibgehalte van het suppletiemateriaal, maar ook van het seizoen waarin zandwinning en suppletie plaatsvinden. 8

19 4.4 Maatschappelijke opvattingen In deze paragraaf wordt een overzicht gegeven van de standpunten van een aantal maatschappelijke organisaties en burgers over kustuitbreiding en kustveiligheid. Op dit moment vindt er een uitgebreide studie plaats naar maatschappelijk nut en noodzaak (MKBA) van grootschalige kustuitbreiding langs de zuid-hollandse kust (m.b.t. de motie Geluk 2 ), in een later stadium kunnen we de resultaten van deze studie ook gebruiken voor het project Zand en Zeker. Uit een publieksonderzoek kustzorg (strandenquete) blijkt dat van de strandbezoekers in Zuid-Holland 30% de gehele Nederlandse kust op dit moment onvoldoende veilig vindt. Vooral op de Zuid-Hollandse stranden (Scheveningen, Katwijk) hebben bezoekers het idee dat het ter plaatse onvoldoende veilig is tegen overstromingen. Mensen hebben in het algemeen een positief beeld over strandsuppleties. Hoewel het erkend wordt dat de suppleties zo nu en dan grote overlast veroorzaken, neemt 83% van de mensen die wel eens een strandsuppletie gezien heeft, deze voor lief; 86% van de bezoekers van het strand hebben er vertrouwen in dat de kust op de juiste manier onderhouden wordt. Een ruime meerderheid (66%) is het eens met de stelling dat Rijkswaterstaat het geld voor zandsuppleties alleen moet aanwenden voor de bescherming van het land tegen de zee. Zij hebben wellicht niet altijd stilgestaan bij de mogelijkheid van suppleties met een recreatief doel. Er is ook gevraagd wie de kosten voor het mooi breed houden van het strand zou moeten dragen. Een meerderheid antwoordt Rijkswaterstaat of een of andere overheidsinstelling; 20% wil de ondernemers aan de kust ervoor laten opdraaien en 0% wil het zelf wel betalen (bezoekers van het strand). Op grond van deze standpunten kunnen we concluderen dat een zandmotor bij het grootste deel van het publiek niet op noemenswaardige bezwaren zal stuiten. Risico blijft echter de invloed van het individu. Een aantal maatschappelijke organisaties hebben een uitgesproken mening over het kustbeleid. Stichting Duinbehoud wil tussen Scheveningen en Hoek van Holland alleen maar zware zandbanken, geen dure huizen op kunstmatige eilanden. De kust zal moeten veranderen in een gebied met zeer brede stranden, en evt. een nieuwe duinenrij door opstuiving. Een superduin, een berg zand van 40 meter hoog voor de kust van Hoek van Holland zou ook mooi in dit plan passen. Naast recreatieve waarden kan dit ook een belangrijke bijdrage leveren aan bescherming van de kust. Het plan van een zandmotor zou in dit plan een positieve bijdrage kunnen leveren. Het comite Deining aan Zee heeft aangegeven alles in het werk te zullen stellen om eventuele woningbouwplannen in de kustzone van tafel te krijgen en te houden. In 996 verzamelden zij al eerder handtekeningen van bewoners en andere actiegroepen. Het Comité Duindorp heeft slechts 6 woorden nodig om hun standpunt duidelijk te maken: Veiligheid? JA! Bouwen in zee? NEE! De Stichting Rust aan de Kust wil kustbescherming in de toekomst eveneens door middel van zandbanken. Zij menen dat kustuitbreiding niet meer veiligheid oplevert tegen de stijgende zeespiegel. Tevens willen ze pertinent niet dat er een harde kustlijn een km buitendijks wordt aangelegd, zodat de huidige zee verandert in een binnenmeer, en de mooie stranden en duinen verdwijnen. Bron: Standpuntenoverzicht Kustveiligheid, Min. V&W, Directie Communicatie, mei 2005; alsmede de conceptrapportage Publieksonderzoek Kustzorg, ERGO bureau voor markt- en beleidsonderzoek. 2 Is Geluk haalbaar, Ecorys. 9

20 4.5 Het politieke spectrum 3 Inleiding Om te kunnen inschatten of een Zandmotor politiek haalbaar is, wordt gekeken naar de standpunten van de diverse politieke partijen, zowel landelijk als regionaal, op eerder gelanceerde plannen voor de uitbreiding van de Zuid-Hollandse kust. Deze plannen hebben evenals de Zandmotor een dubbele functie, namelijk het vergroten van de veiligheid van het achterliggende gebied, en bijdragen aan de verhoging van de ruimtelijke kwaliteit. Standpunten politieke partijen In 2003 heeft J. Geluk (VVD) bij de begrotingsbehandeling een zeer breed aangenomen motie ingediend over de kustuitbreidingsplannen tussen Hoek van Holland en Scheveningen. Omdat het plan in de Nota Ruimte die op 7 januari 2005 werd besproken niet voor kwam, is het op diezelfde datum wederom ingediend, met ditmaal de zwakte van de kust (veiligheid) als hét argument. Van Lith (CDA) wil in 2006 in de Tweede Kamer debatteren over een samenhangend pakket maatregelen voor de totale Nederlandse Kust. De vraag wat we er financieel voor over hebben om langs de kust een acceptabel veiligheidsniveau te bereiken staat daarbij centraal. Samsom (PVDA) pleit voor de instelling van een klimaatfonds. We moeten ons voorbereiden op grote uitgaven in de toekomst. Volgens Geluk (VVD) past het niet om op voorhand veel geld vrij te maken voor versterking van de kust, omdat niemand op dit moment weet hoe de klimaatsverandering zal uitpakken de komende eeuw 4. Veiligheid, natuur, tegengaan van verzilting, recreatie, maar ook woningbouw kunnen door middel van een pps-constructie worden gediend. Ook de CDA-fractie Westland vind het met het oog op ruimtenood, m.n. in de regio Westland, voorbarig om nu al tegen woningbouw te zijn, en ziet hier ook een mogelijke financieringsbron. GroenLinks meent dat er meer aan versterking van de zeedijken moet worden gedaan dan tot nu toe is ingeschat. Zij zien meer in binnendijkse oplossingen. De Regering legt hooguit noodverbanden aan door het opspuiten van zand!. Zij willen een parlementair onderzoek naar de vraag hoe Nederland zich het beste kan weren tegen de stijgende zeespiegel. Progressief Westland (combinatie van PVDA, GroenLinks en D66) ziet het liefst dat de kust voor het Westland en Den Haag als één van de eerste Zwakke Schakels in 2007 wordt aangepakt. De huidige discussie over de investering in de Zwakke Schakels in de kust van Zuid-Holland mag niet vervuild worden door nieuwe megalomane én onuitvoerbare plannen die opnieuw tot nader uitstel van investeren in veiligheid zouden kunnen leiden. Standpunten overige overheden Om de Zwakke Schakel-problematiek het hoofd te bieden heeft Provincie Zuid-Holland de voorkeur de kust op korte termijn met zand te versterken. Het plan van aanpak is eerst een natuurgebied met zandbanken aan te leggen 5, en daarna in de toekomst in te haken met verstedelijking. De beveiligingsmaatregelen moeten de kust in eerste instantie aantrekkelijk maken, en kunnen de katalysator vormen voor ruimtelijke ontwikkeling. Ook het Hoogheemraadschap Delfland heeft de voorkeur voor een zachte zeewaartse versterking van de kust. 3 Bron: Standpuntenoverzicht Kustveiligheid, Min. V&W, Directie Communicatie, mei Deze onzekerheid is een sterk argument pro zandmotor; immers daarmee kan flexibel worden ingespeeld op veranderende omstandigheden. 5 Argument pro zandmotor. 20

21 Een meerderheid van de leden van Provinciale Staten Zuid-Holland wil een serieuze studie naar kustuitbreiding. De VVD, LPF en SGP-ChristenUnie vinden dat de prioriteit veiligheid niet afhankelijk gemaakt moet worden van woningbehoefte. GroenLinks en de SP zijn bang dat studies naar kustuitbreiding zoveel aandacht kost, dat op korte termijn niets aan de zwakke schakels wordt gedaan. Stolte, CDA-wethouder gemeente Den Haag, is voor kustuitbreiding, en ook voor woningbouw in het gebied. Hij ontkent echter dat woningbouw zijn voornaamste drijfveer is, het gaat hem in de eerste plaats om een toename van de veiligheid. De gemeente Westland is bang dat door alle verschillende plannen die er bestaan voor de Zuid-Hollandse kust er uiteindelijk niets gebeurt. Het element kustveiligheid moet leidend zijn in de discussie, dat blijft op dit moment echter onderbelicht. Ook de Unie van Waterschappen vindt dat de veiligheid van burgers niet ondergeschikt gemaakt moet worden aan de financiën, en vindt de opstelling van het Rijk op dit moment volstrekt onverantwoord. Het gereserveerde bedrag voor versterken van de primaire waterkeringen is bij lange na niet toereikend. Conclusie Vergroten van de veiligheid van de kustzone wordt door een ruime meerderheid van de politieke organisaties als zeer noodzakelijk beoordeeld. Iedereen lijkt het erover eens dat de Zwakke Schakels op korte termijn versterkt moeten worden. Ook het gebruik van zand hiervoor lijkt niet ter discussie te staan. Over de invulling van de functie ruimtelijke kwaliteit en de financiering van de kustuitbreiding wordt tot op heden nog niet eenduidig gedacht. Er wordt gesproken over woningbouw, infrastuctuur, glastuinbouw, recreatie, maar aan de andere kant ook over natuurontwikkeling. Grote vraagpunten rijzen bij de gevolgen voor de infrastructuur (toename van verkeer), huizenprijzen, de badplaatsfunctie van de huidige kustgemeenten, etc. Van diverse kanten wordt er gepleit voor grote allesomvattende studies naar kustuitbreiding, echter het risico wordt door veel partijen onderkend dat dit (te) lang gaat duren. Omwille van de tijd gaan er daarom stemmen op om de oplossing van de Zwakke Schakel-problematiek los te knippen van de grootschalige kustuitbreidingsplannen. 4.6 Belangrijkste conclusies van de omgevingsanalyse Het onderwerp veiligheid aan de kust staat volop en languit in het middelpunt van de publieke en politieke belangstelling. Vergroten van de veiligheid van de kustzone wordt door een ruime meerderheid van de politieke organisaties als zeer noodzakelijk beoordeeld. Tegelijkertijd spelen er vraagstukken omtrent de verbetering van de ruimtelijke kwaliteit. Het beleidskader m.b.t. kustveiligheid (en daarmee ook m.b.t. het noodzakelijke onderhoud van de basiskustlijn en het kustfundament) wordt op verschillende plaatsen binnen de V&W organisatie thans grondig geëvalueerd (o.a. SLA, VNK). Het onderwerp speelt zich af binnen een ingewikkeld juridisch kader en een complex spectrum van overheden (Rijk, provincie, gemeenten). De tijd is zeker rijp voor innovatieve ideëen omtrent de conceptuele aanpak waarmee de problemen kunnen worden opgelost. 2