Het effect van mindfulness tijdens de zwangerschap op de. ontwikkeling van baby s van negen tot tien maanden oud

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Het effect van mindfulness tijdens de zwangerschap op de. ontwikkeling van baby s van negen tot tien maanden oud"

Transcriptie

1 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 1 Het effect van mindfulness tijdens de zwangerschap op de ontwikkeling van baby s van negen tot tien maanden oud Masterscriptie Ontwikkelingspsychologie Tilburg School of Social and Behavioural Sciences Departement Ontwikkelingspsychologie Tilburg University Jorien Koolen (981641) Begeleider: Drs. R.A. Otte Tweede beoordelaar: Drs. A.J.B.M. Maas 6 juli 2014

2 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 2 Samenvatting Het doel van dit onderzoek was het onderzoeken van het verband tussen mindfulness en de ontwikkeling van baby s in de leeftijd van negen tot tien maanden. Daarbij is gekeken naar de relatie tussen mindfulness en de ontwikkeling van baby s; de relatie tussen mindfulness en de mate van angst of stress tijdens de zwangerschap en de invloed van stress en angst op de relatie tussen mindfulness en de ontwikkeling van baby s. Tijdens het tweede trimester van de zwangerschap is de Freiburg Mindfulness Inventory (FMI), State - Trait Anxiety Inventory (STAI) en de Life Events Questionnaire (LEQ) afgenomen bij 123 vrouwen. Negen tot tien maanden na de geboorte is bij de baby s de Bayley Scales of Infant Development (BSID) afgenomen. Statistische analyses laten alleen een significant verband zien tussen mindfulness en de mate van angst tijdens de zwangerschap. Naarmate een vrouw meer mindful is tijdens de zwangerschap, ervaart zij minder angstgevoelens. Toekomstig onderzoek dient zich meer te richten op de werkbare mechanismen van mindfulness bij het toepassen van deze interventie. Daarnaast dient onderzoek zich bezig te houden met confounding variables die de relatie tussen mindfulness en de ontwikkeling van baby s mede zouden kunnen verklaren en het ontwikkelen van een valide en betrouwbare stressmeting. Keywords: mindfulness, ontwikkeling baby, Bayley Scales of Infant Development, Freiburg Mindfulness Inventory, State and Trait Anxiety Inventory, Life Events Questionnaire

3 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 3 Inleiding Zwangerschap is een belangrijke periode in het leven van een vrouw. De geboorte van een kind kan het leven verreiken maar het kan ook een stressvolle en angstige periode zijn, waarbij van alles mis kan gaan. De ontwikkeling en groei van een ongeboren kind kan (bijvoorbeeld) negatief worden beïnvloed door onder andere infecties, teratogenen en complicaties tijdens de zwangerschap (Mulder, Robles de Medina, Huizink, Bergh, Buitelaar & Visser, 2002). In het dagelijks leven worden we regelmatig geconfronteerd met situaties waarin we ons moeten aanpassen. Als die aanpassing moeizaam verloopt of onmogelijk blijkt te zijn, wordt stress ervaren (Mulder et al., 2002). Stressfactoren zijn onder andere positieve of negatieve gebeurtenissen (scheiding, ziekte) of de gewone, dagelijkse problemen (financiële of relationele problemen). De manier waarop iemand reageert op stress hangt af van diverse factoren, waaronder genetische factoren, persoonlijkheidstrekken, coping en eerdere ervaringen met stress (Mulder et al., 2002). Voor zwangere vrouwen bestaan naast bovengenoemde factoren nog andere stressfactoren, zoals fysieke en hormonale veranderingen en zwangerschapsgerelateerde angst (Huizink, 2000; Van den Bergh, 1992). Naast stress kan er ook sprake zijn van angst bij de moeder tijdens de zwangerschap. Angst wordt omschreven als een bepaald wantrouwen of een bepaalde behoedzaamheid voor bedreigende aspecten van de omgeving (Gordon & Hen, 2004) en gaat vaak gepaard met autonome responsen in het lichaam (fight-flight reactie) en defensieve gedragingen (Gordon & Hen, 2004). In bedreigende situaties werkt angst als een goede beschermende factor, maar overmatige angst kan ervaren worden als ongemakkelijk of zelfs verlammend. Deze laatste vorm wordt anxiety genoemd en gaat gepaard met het gevoel dat men wordt verlamd door overweldigende emoties en fysieke symptomen.

4 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 4 Ongeveer 25% van de volwassenen krijgt in zijn of haar leven te maken met angst of een van de zes angststoornissen. Zwangere vrouwen kunnen daarnaast last krijgen van zwangerschapsgerelateerde angst. Dit houdt in dat vrouwen zich zorgen maken over en angst hebben voor de zwangerschap, geboorte, gezondheid en welzijn van de baby (Littleton, Breitkopf & Berenson, 2006) en het toekomstige ouderschap (Dunkel Schetter, 2010; Dunkel Schetter, 2009). Zwangerschapsgerelateerde angst heeft een effect op de zwangerschapsduur en vroeggeboorte zoals blijkt uit onderzoek van Dunkel Schetter & Glynn (2011) en Dunkel Schetter (2009). Onderzoek van Van den Bergh (1992) suggereert dat prenatale stress, angst en emoties bij de moeder het functioneren van de foetus beïnvloeden op het gebied van beweeglijkheid en toegenomen foetale hartslag. Daarnaast komt in onderzoek van Istvan (1986) en Paarlberg, Vingerhoets, Passchier, Dekker, Heinen & Van Geijn (1995) naar voren dat vrouwen die angst ervaren, meer geneigd zijn om ongezond gedrag te vertonen tijdens de zwangerschap (roken, alcoholgebruik). Ongezond gedrag verhoogt het risico op nadelige gevolgen na de geboorte. Veel angst kan tevens leiden tot een toename in stresshormonen, wat een verminderde doorbloeding in de baarmoeder tot gevolg heeft en het opwekken van de bevalling (Istvan, 1986; Paarlberg et al., 1995; Johnson & Slade, 2003). Ook diverse andere onderzoeken suggereren dat er een (directe) relatie bestaat tussen stress en angst tijdens de zwangerschap en een aantal zwangerschapscomplicaties. Zo vond Huizink (2000) dat na een negatief life event of werkstress een spontane abortus vaker optreedt. Daarnaast werd gevonden dat depressie, angst (Kurki, Hiilesmaa, Raitasalo, Mattila & Ylikorkala, 2000) en sommige vormen van werkstress (Landbergis & Hatch, 1996) samen lijken te hangen met een verhoogd risico op zwangerschapsvergiftiging. Ook werd gevonden dat er een (mogelijk) effect was van stressvolle ervaringen op een vroegtijdige geboorte (Lou, Hansen, Nordentoft, Pryds, Jensen, Nim et al., 1994; Paarlberg et al., 1995) en dat het ervaren

5 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 5 van veel angst, stress en depressieve klachten kan leiden tot een lager geboortegewicht en een kleinere hoofdomtrek (Mulder et al., 2002). Ten slotte tonen nog enkele andere onderzoeken aan dat stress en stemmingsproblemen tijdens de zwangerschap zijn geassocieerd met negatieve gevolgen voor moeder en kind (Wadhwa, Sandman & Garite, 2001; Bonari, Bennett, Einarson & Koren, 2004), waaronder een lagere Apgarscore (Pagel, Smilkstein, Regen & Montano, 1990), bacteriële vaginose tijdens de zwangerschap (Culhane, Rauh, McCollum, Hogan, Agnew & Wadhwa, 2001) en neuro-endocriene ontregeling (Wadhwa, Dunkel-Schetter, Chicz-DeMet, Porto & Sandman, 1996). Een interventie die effectief zou kunnen zijn bij de vermindering van stress-, angst- en depressieve gevoelens is mindfulness. Mindfulness heeft zijn wortels in het Boeddhisme en andere tradities waarin bewustzijn en bewuste aandacht een belangrijke rol speelt (Brown & Ryan, 2003). Mindfulness wordt omschreven als een manier van zijn, waarbij je aandachtig bent naar en je bewust bent van wat er gebeurt in het hier en nu. Kernwoorden hierbij zijn nieuwsgierigheid, openheid en acceptatie (Bergomi et al., 2013). Bij mindfulness ligt de nadruk op het bewust functioneren of bewust bezig zijn met de ervaringen die je op dit moment opdoet (gevoelens en gedachten), in plaats van op functioneren op basis van gewoonte of de automatische piloot (Ryan & Deci, 2000). Een meer algemene definitie van mindfulness die vaak gebruikt wordt, is een definitie gegeven door Kabat-Zinn (2003): mindfulness betekent op een speciale manier oplettend zijn; bewust aanwezig zijn in het hier en nu, zonder te oordelen. Schurink (2009) beschrijft in zijn boek vijf facetten van mindfulness: (1) Benoemen (in eigen woorden een beschrijving geven van innerlijke ervaringen); (2) Opmerkzaam handelen (activiteiten uitvoeren met bewuste, actieve aandacht); (3) Niet-oordelen (afwezigheid van positief of negatief commentaar op gedachten en gevoelens); (4) Niet-

6 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 6 reageren (ervaringen toelaten zonder te reageren) en (5) Observeren (bewust zijn/blijven van ervaringen). Uit diverse onderzoeken komt naar voren dat interventies gebaseerd op mindfulness de impact van stress kunnen verminderen, het psychisch welzijn en positief affect kunnen vergroten en angst en depressie kunnen verlichten (Astin, 1997; Baer, 2003; Davidson, Kabat- Zinn, Schumacher, Rozenkranz, Muller, Santorelli et al., 2003; Kabat-Zinn, 2003; Lazar, 2005; Segal, Williams & Teasdale, 2002; Shapiro, Schwartz & Bonner, 1998; Speca, Carlson, Goodey & Angen, 2000; Williams, Kolar, Reger & Pearson, 2001; Witkiewitz, Marlatt & Walker, 2005). Tevens tonen andere studies aan dat zelfgerapporteerde mindfulness positief correleert met verschillende metingen van psychisch welzijn en negatief correleert met gevoelens van lichamelijk ongemak (distress), angst en depressie (Baer, Smith & Allen, 2004; Baer, Smith, Hopkins, Krietemeyer & Toney, 2006; Brown & Ryan, 2003; Feldman, Hayes, Kumar, Greeson & Laurenceau, 2007). Vieten en Astin (2008) en Dunn, Hanieh, Roberts en Powrie (2012) hebben onderzoek gedaan naar het effect van een mindfulness interventie tijdens de zwangerschap op stress-, angst- en depressieve gevoelens. In het onderzoek van Vieten & Astin (2008) werden de zwangere vrouwen tijdens hun zwangerschap getraind in mindfulness door middel van het programma The Mindful Motherhood. The Mindful Motherhood is een therapie bestaande uit Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) (Kabat-Zinn, 1990), Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) (Segal, Williams & Teasdale, 2002) en Acceptance and Commitment Therapy (ACT) (Hayes, Follette & Linehan, 2004). Op verschillende momenten tijdens het onderzoek werd de mate van stress, angst en depressieve symptomen, positief en negatief affect, affectregulatie en de mate van mindfulness vastgesteld bij de zwangere vrouwen. De resultaten van het onderzoek suggereren dat vrouwen die een mindfulness

7 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 7 training hebben gehad tijdens hun zwangerschap minder angst en negatief affect ervaren dan vrouwen die tijdens hun zwangerschap geen mindfulness training hebben gevolgd. In het onderzoek van Dunn et al., (2012) nam een groep zwangere vrouwen deel aan Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT). Voor aanvang van de MBCT, vlak erna en zes weken na de bevalling werden vragenlijsten met betrekking tot depressie, angst, stress en mindfulness afgenomen. De resultaten van het onderzoek tonen aan dat vrouwen die deelnamen aan de MBCT een vermindering in depressieve, angst- en stressgevoelens lieten zien en een toename in mindfulness. Bayley Scales of Infant Development In diverse onderzoeken is een relatie gevonden tussen het ervaren van stress en angst tijdens de zwangerschap en de scores van baby s op de Bayley Scales of Infant Development (BSID). De BSID wordt gebruikt bij heel jonge kinderen om na te gaan of er sprake is van ontwikkelingsachterstanden en of kinderen risico lopen op ontwikkelingsachterstanden (Evers, Egberink, Braak, Frima, Vermeulen & Vliet-Mulder, ). Zo onderzochten Huizink, Robles de Medina, Mulder, Visser en Buitelaar (2003) de relatie tussen dagelijkse stress, zorgen over de zwangerschap en de prestatie op de Mental Developmental Index (MDI/Mentale Schaal) van de BSID. Uit hun onderzoek kwam naar voren dat hogere doses dagelijkse stress tijdens het begin van de zwangerschap en zwangerschapsgerelateerde angst op de helft van zwangerschap geassocieerd zijn met lagere scores op de MDI. Ook baby s van vrouwen die tijdens hun zwangerschap werden blootgesteld aan traumatische ervaringen scoorden lager op de MDI in vergelijking met normgroepen (Huizink et al., 2003). Daarnaast onderzocht Huizink (2000) het angst- en stressniveau van 170 vrouwen op drie momenten tijdens hun zwangerschap. Hoge niveaus van stress en angst tijdens de zwangerschap bleken samen te hangen met lage scores op de Physical Developmental Index

8 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 8 (PDI/Motorische Schaal) van de BSID, slechte aanpassing aan een wisselende omgeving en meer problematisch gedrag op (leeftijd van) 8 maanden. Van den Bergh, Mulder, Mennes en Glover (2005), Brouwers, Baar en Pop (2001) en Huizink et al. (2003) toonden daarnaast aan dat baby s als gevolg van prenatale blootstelling aan stress, depressie en angst tijdens de zwangerschap lager scoorden op de BSID op 8, 12 en 24 maanden. Eerder genoemd onderzoek toont aan dat gevoelens van stress en angst bij de moeder tijdens de zwangerschap negatieve gevolgen hebben voor de ontwikkeling van het kindje. Daarnaast is aangetoond dat mindfulness een belangrijke rol kan spelen bij het reduceren van stress- en angstgevoelens. Er is echter nog weinig onderzoek gedaan naar de invloed van mindfulness tijdens de zwangerschap op angst- en stressgevoelens bij de moeder en het effect daarvan op de ontwikkeling van de baby. Het doel van dit onderzoek is een antwoord proberen te vinden op de volgende onderzoeksvraag en hypothesen: Onderzoeksvraag: wat is het effect van mindfulness tijdens de zwangerschap, gemeten met de Freiburg Mindfulness Inventory (FMI), op de ontwikkeling bij baby s van 9-10 maanden oud, gemeten met de Bayley Scales of Infant Development (BSID)? De volgende hypothesen worden getoetst: (1) Er bestaat een positieve relatie tussen mindfulness tijdens de zwangerschap en de BSID scores van de baby s. (2) Moeders die meer mindful zijn tijdens de zwangerschap, ervaren minder stress en/of angstgevoelens tijdens de zwangerschap. (3) Er bestaat een relatie tussen moeders die mindful zijn tijdens de zwangerschap en minder stress, angst of depressie ervaren en de scores van de baby s op de BSID

9 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 9 Methode De afname van de Freiburg Mindfulness Inventory, Bayley Scales of Infant Development, State-Trait Anxiety Inventory (STAI) en de Life Events Questionnaire (LEQ) is onderdeel van een groter onderzoek Zwangerschap en Ontwikkeling aan Tilburg University, met als doel meer te weten te komen over emoties die zwangere vrouwen kunnen ervaren, de beleving van de zwangerschap en bevalling en de ontwikkeling van de baby is het eerste levensjaar Participanten De populatie in dit onderzoek bestond uit zwangere vrouwen tussen de 18 en 40 jaar oud en bevatte (na de bevalling) tevens hun baby s. De participanten werden geworven tussen de 8 e en 14 e week van de zwangerschap. In totaal deden 190 vrouwen en hun baby s mee aan het onderzoek. Tijdens het tweede trimester van de zwangerschap hebben de vrouwen verschillende vragenlijsten ingevuld. Na uitval van vrouwen die de vragenlijsten niet hebben ingevuld en baby s bij wie de BSID niet is afgenomen, bleven er 123 vrouwen over (gem. = 32.38; SD = 3.627) en hun baby s, die zijn meegenomen in dit onderzoek. In tabel 1 in de bijlage zijn de demografische gegevens van de zwangere vrouwen weergegeven Meetinstrumenten Freiburg Mindfulness Inventory (FMI) Met behulp van de FMI werd bij alle moeders de mate van mindfulness tijdens de zwangerschap vastgesteld. De FMI is ontwikkeld door Buchheld, Grossman en Walach (2001) en is een zelfrapportagevragenlijst voor volwassenen Er zijn twee versies van de FMI: de lange versie (30 items) en de verkorte versie (14 items). De lange versie van de FMI is

10 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 10 ontwikkeld met nadruk op Boeddhistische tradities en doet een beroep op de kennis en ervaring die men heeft met meditatie (Bergomi, Tschacher & Kupper, 2013). De korte versie van de FMI, ontwikkeld door Walach, Buchheld, Buttenmüller, Kleinknecht en Schmidt (2006), bevat alle aspecten van de lange versie van de FMI en is meer geschikt voor een populatie die niet bekend is met meditatie (Trousselard, Steiler, Raphel, Cian, Duymedjian, Claverie & Canini, 2010). De verkorte versie van de FMI werd voorgelegd aan de participanten tijdens het tweede trimester van de zwangerschap en hen werd gevraagd aan te geven in hoeverre bepaalde uitspraken van toepassing waren op hun ervaringen van de afgelopen week. De antwoordopties varieerden van één (zelden) tot vier (bijna altijd). De itemscores werden opgeteld om tot een totaalscore te komen, die de mate van mindfulness weergeeft. Hoe hoger de score, hoe meer mindful iemand is. De commissie testaangelegenheden Nederland (COTAN) heeft deze vragenlijst nog niet beoordeeld. Om inzicht te krijgen in de betrouwbaarheid van de FMI is Cronbach s alfa berekend over de gegevens die in dit onderzoek zijn verkregen. Cronbach s alfa van de 14 mindfulness items is State-Trait Anxiety Inventory (STAI) Met behulp van de STAI werd de mate van angst bepaald bij alle zwangere vrouwen. De vragenlijst is ontwikkeld door Spielberger, Gorsuch en Lushene (1970) en is een zelfrapportagevragenlijst om de mate van State-Anxiety (acute angst) en Trait-Anxiety (karaktertrek angst) vast te stellen bij volwassenen (Spielberger et al., 1970). De STAI bestaat uit twee delen van elk 20 items. In het eerste deel wordt State-anxiety gemeten en in het tweede deel Trait-anxiety. State-anxiety wordt ook wel toestandsangst genoemd en omvat de angstbeleving op het moment van de testafname. De items van deze

11 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 11 subschaal meten (subjectieve) gevoelens van spanning, nervositeit, ongerustheid en activatie van het autonome zenuwstelsel (Julian, 2011). Trait-anxiety wordt ook wel angstdispositie genoemd en omvat de relatieve, stabiele aspecten van angstdispositie (Julian, 2011). De 40 items werden beantwoordt op een Likertschaal met vier antwoordmogelijkheden. Participanten werd gevraagd aan te geven hoe zij zich op dat moment voelden (State-anxiety) of zich over het algemeen voelden (Trait-anxiety). De antwoordopties varieerden van één (geheel niet//bijna nooit) tot vier (zeer veel/bijna altijd). Om tot scoring van de items te komen, werden itemscores per subschaal opgeteld. Een lage somscore betekent geen of weinig angst en een hoge somscore betekent veel angst (Van der Ploeg, 1982). De COTAN heeft deze test nog niet beoordeeld. Om inzicht te krijgen in de betrouwbaarheid is Cronbach s alfa berekend over de gegevens die in dit onderzoek zijn verkregen. Cronbach s alfa van de State-Anxiety vragenlijst is.616 en Cronbach s alfa van de Trait-Anxiety vragenlijst is Life Events Questionnaire (LEQ) Met behulp van de LEQ is de mate van stress bij zwangere vrouwen vastgesteld. De LEQ is een vragenlijst bestaande uit 36 items. De LEQ gebruikt in dit onderzoek is een aangepaste versie van de Stressful Life Events Questionnaire (SLEQ, 26 items) gebruikt in het artikel van Bergman, Sarkar, O Connor, Modi en Glover (2007). De 26 items van de SLEQ zijn zodanig aangepast en uitgebreid dat ze bruikbaar waren voor het onderzoek Zwangerschap en Ontwikkeling. Participanten werd gevraagd aan te geven of ze voor of tijdens de zwangerschap iets hadden meegemaakt dat een diepe indruk op hen maakte. Door het zetten van een kruisje achter de desbetreffende gebeurtenis gaf men aan dat die gebeurtenis een diepe indruk op hen maakte. Het totaal aantal gebeurtenissen per persoon is

12 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 12 gedeeld door 36. Daaruit kwam een score die is verdeeld in drie categorieën: 0 is nul gebeurtenissen meegemaakt, 1 is één tot drie gebeurtenissen meegemaakt en 2 is meer dan drie gebeurtenissen meegemaakt. De COTAN heeft deze vragenlijst nog niet beoordeeld. Om inzicht te krijgen in de betrouwbaarheid is Cronbach s alfa berekend over de gegevens die tijdens dit onderzoek zijn verkregen. Cronbach s alfa van de 36 items is Bayley Scales of Infant Development II (BSID-II-NL) Met behulp van de BSID-II-NL werd bij baby s de algemene mentale en motorische ontwikkeling vastgesteld (Evers et al., ). De BSID-II-NL is een bewerking van de BSID-II, ontwikkeld door Bayley (1993) en is gericht op kinderen van één tot tweeënveertig maanden. Het doel van de BSID-II-NL is om na te gaan of er ontwikkelingsachterstanden zijn en of er risico is op ontwikkelingsachterstanden. Na de afname van de BSID-II-NL kunnen uitspraken worden gedaan over het huidige ontwikkelingsniveau en de verwachte ontwikkeling van het kind (Evers et al., ). De BSID-II-NL bestaat uit drie schalen: de Mentale schaal (MDI), de Motorische schaal (PDI) en de Gedragsobservatieschaal. De Mentale schaal bestaat uit 178 items die vaardigheden meten die betrekking hebben op visuele en auditieve opmerkzaamheid, ooghandcoördinatie, imitatie, taalontwikkeling, geheugen en probleemoplossend vermogen. De Motorische schaal bestaat uit 111 items en meet de fijne en grove motoriek (rollen, kruipen, zitten, staan, lopen, rennen en springen). De Gedragsobservatieschaal bestaat uit 30 items die betrekking hebben op taakgerichtheid, betrokkenheid, affect expressie, activiteit en kwaliteit van de motoriek (Bayley, 1993). Bij de baby s van negen of tien maanden werd, na instructie of demonstratie door de proefleider, gekeken of ze bepaalde taakjes konden uitvoeren en of ze reageerden op bepaalde

13 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 13 stimuli. Als de baby s de taken goed uitvoerden of reageerden op stimuli, werd een positieve score toegekend. Per schaal werden de punten opgeteld. Na diverse berekeningen kwam daar een eindscore uit. In dit onderzoek is alleen gebruik gemaakt van de Mentale Schaal, vanwege het grote aantal missings in de data van de Motorische Schaal en de drempelregel, waardoor veel proefpersonen op de Motorische Schaal niet meegenomen konden worden in dit onderzoek. De COTAN beoordeelde de uitgangspunten testconstructie, kwaliteit van het testmateriaal en de kwaliteit van de handleiding als goed, de normen, betrouwbaarheid en begripsvaliditeit als voldoende en de criteriumvaliditeit als onvoldoende (Evers et al., ) Statistische analyses Alle statistische analyses zijn uitgevoerd met SPSS 22, waarbij een significantieniveau van α = 0.5 werd gehanteerd. Voordat onderstaande analyses zijn uitgevoerd, zijn scatterplots gemaakt van de te onderzoeken verbanden. Op basis van de scatterplots zijn outliers verwijderd. Vervolgens zijn de volgende analyses uitgevoerd: Allereerst is gekeken hoe de gebruikte meetinstrumenten en hun schalen met elkaar samenhangen. Er is gekeken naar de correlatie tussen (1) mindfulness bij zwangere vrouwen (gemeten met de FMI) en de ontwikkeling van baby s op (hypothese 1) de MDI (Mentale Schaal (ME)) van de BSID. Vervolgens is er gekeken naar de correlatie tussen (2a) mindfulness (FMI) en de mate van angst bij de moeder, gemeten met de STAI (State en Traitschaal) en naar de correlatie tussen (2b) mindfulness (FMI) en de mate van stress bij de moeder, gemeten met de LEQ. (1) CORRELATIONS /VARIABLES=B_MFIs_mean ME_mean /PRINT=TWOTAIL NOSIG

14 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 14 /MISSING=PAIRWISE. (2a) CORRELATIONS /VARIABLES=B_MFIs_mean B_STAI_mean /PRINT=TWOTAIL NOSIG /MISSING=PAIRWISE. (2avervolg) CORRELATIONS /VARIABLES=B_MFIs_mean B_TRAIT_mean /PRINT=TWOTAIL NOSIG /MISSING=PAIRWISE (2b) CORRELATIONS /VARIABLES=B_MFIs_mean MEAN_LEQ /PRINT=TWOTAIL NOSIG /MISSING=PAIRWISE Daarnaast is ook gekeken naar de correlatie tussen de mate van angst bij de moeder (STAI: State en Trait) en de scores van de baby s op de MDI/ME (3a) en is gekeken naar (3b) de correlatie tussen de mate van stress bij de moeder (LEQ) en de scores van baby s op de MDI/ME (3b). Dit is gedaan in verband met de moderatie-/mediatie-analyse die later wordt uitgevoerd. (3a) CORRELATIONS /VARIABLES= B_STAI_mean ME_mean /PRINT=TWOTAIL NOSIG /MISSING=PAIRWISE (3avervolg) CORRELATIONS /VARIABLES= B_TRAIT_mean ME_mean /PRINT=TWOTAIL NOSIG /MISSING=PAIRWISE (3b) CORRELATIONS /VARIABLES= MEAN_LEQ ME_mean

15 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 15 /PRINT=TWOTAIL NOSIG /MISSING=PAIRWISE Vervolgens is met behulp van een enkelvoudige regressieanalyse (hypothese 1) onderzocht wat het effect is van mindfulness (FMI) op de MDI/ME scores van de baby s. REGRESSION /DESCRIPTIVES MEAN STDDEV CORR SIG N /MISSING PAIRWISE /STATISTICS COEFF OUTS CI(95) R ANOVA COLLIN TOL ZPP /CRITERIA=PIN(.05) POUT(.10) /NOORIGIN /DEPENDENT ME_mean /METHOD=ENTER B_MFIs_mean /SCATTERPLOT=(*ZRESID,*ZPRED) /RESIDUALS NORMPROB(ZRESID) /CASEWISE PLOT(ZRESID) OUTLIERS(3). Tevens is onderzocht - met twee enkelvoudige regressieanalyses- wat het effect is van mindfulness op angst bij de moeder (gemeten met de STAI (State en Trait; hypothese 2; 2a)). Met een derde enkelvoudige regressieanalyse is onderzocht wat het effect is van mindfulness op stress bij de moeder (gemeten met de LEQ (hypothese 2). Bij deze laatste analyse wordt een categorische variabele opgenomen in de regressieanalyse. Eerst worden de categorieën omgezet in twee dummy variabelen (Dummy1 en Dummy2). RECODE LEQ_categorieen (1=1) (ELSE=0) INTO Dummy1. RECODE LEQ_categorieen (2=1) (ELSE=0) INTO Dummy2. VARIABLE LABELS Dummy1 'weinig_ervaringen' Dummy2 'veel_ervaringen'. EXECUTE.

16 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 16 Deze dummy variabelen worden vervolgens meegenomen in de regressieanalyse (2b). (2a) REGRESSION /DESCRIPTIVES MEAN STDDEV CORR SIG N /MISSING PAIRWISE /STATISTICS COEFF OUTS CI(95) R ANOVA COLLIN TOL ZPP /CRITERIA=PIN(.05) POUT(.10) /NOORIGIN /DEPENDENT B_STAI_mean /METHOD=ENTER B_MFIs_mean /SCATTERPLOT=(*ZRESID,*ZPRED) /RESIDUALS NORMPROB(ZRESID) /CASEWISE PLOT(ZRESID) OUTLIERS(3). (2avervolg) REGRESSION /DESCRIPTIVES MEAN STDDEV CORR SIG N /MISSING PAIRWISE /STATISTICS COEFF OUTS CI(95) R ANOVA COLLIN TOL ZPP /CRITERIA=PIN(.05) POUT(.10) /NOORIGIN /DEPENDENT B_TRAIT_mean /METHOD=ENTER B_MFIs_mean /SCATTERPLOT=(*ZRESID,*ZPRED) /RESIDUALS NORMPROB(ZRESID) /CASEWISE PLOT(ZRESID) OUTLIERS(3). (2b)REGRESSION /DESCRIPTIVES MEAN STDDEV CORR SIG N /MISSING PAIRWISE /STATISTICS COEFF OUTS CI(95) R ANOVA COLLIN TOL ZPP /CRITERIA=PIN(.05) POUT(.10) /NOORIGIN /DEPENDENT B_MFIs_mean

17 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 17 /METHOD=ENTER Dummy1 Dummy2 /SCATTERPLOT=(*ZRESID,*ZPRED) /RESIDUALS NORMPROB(ZRESID) /CASEWISE PLOT(ZRESID) OUTLIERS(3). Als laatste is met behulp van een (hypothese 3) moderatie-analyse (3a) en een mediatie-analyse (3b) gekeken of de relatie tussen mindfulness en de BSID scores van de baby s gemodereerd/gemedieerd wordt door stress of angst van de moeder tijdens de zwangerschap. (3a) De variabelen mindfulness, STAI (angst), LEQ (stress) en BSID worden meegenomen in de analyse. Er worden drie moderatie-analyses gedaan. Twee analyses met de variabele angst (State en Trait) en één analyse met de variabele stress. Allereerst worden de gestandaardiseerde waarden van de onafhankelijke variabele (FMI) en de moderatievariabele (STAI/LEQ) opgeslagen. DESCRIPTIVES VARIABLES=B_MFIs_mean/ B_TRAIT_mean, /B_STAI_mean,/ MEAN_LEQ /SAVE /STATISTICS=MEAN STDDEV MIN MAX. Vervolgens wordt een nieuwe variabele aangemaakt. Dit is het product van de twee gestandaardiseerde variabelen (a: FMI * STAI; b: FMI * LEQ). (a) COMPUTE ProductMFI_TRAIT=ZB_MFIs_mean * ZB_TRAIT_mean. EXECUTE. (avervolg) COMPUTE ProductMFI_STAI=ZB_MFIs_mean * ZB_STAI_mean. EXECUTE. (b) COMPUTE ProductMFI_LEQDummy1=ZB_MFIs_mean * ZDummy1. EXECUTE. (bvervolg) COMPUTE ProductMFI_LEQDummy2=ZB_MFIs_mean * ZDummy2. EXECUTE.

18 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 18 De laatste stap is het uitvoeren van drie regressieanalyses. Daarin zijn de volgende variabelen opgenomen: BSID als afhankelijke variabele, in het eerste blok FMI als onafhankelijke variabele, STAI (a: Trait; b: State) of LEQ (c) als moderatorvariabele en in het tweede blok de productvariabele van FMI * STAI/LEQ. (a) REGRESSION /DESCRIPTIVES MEAN STDDEV CORR SIG N /MISSING PAIRWISE /STATISTICS COEFF OUTS CI(95) R ANOVA COLLIN TOL ZPP CHANGE /CRITERIA=PIN(.05) POUT(.10) /NOORIGIN /DEPENDENT ME_mean /METHOD=ENTER B_MFIs_mean B_TRAIT_mean /METHOD=ENTER ProductMFI_TRAIT /SCATTERPLOT=(*ZRESID,*ZPRED) /RESIDUALS NORMPROB(ZRESID) /CASEWISE PLOT(ZRESID) OUTLIERS(3). (b) REGRESSION /DESCRIPTIVES MEAN STDDEV CORR SIG N /MISSING PAIRWISE /STATISTICS COEFF OUTS CI(95) R ANOVA COLLIN TOL ZPP CHANGE /CRITERIA=PIN(.05) POUT(.10) /NOORIGIN /DEPENDENT ME_mean /METHOD=ENTER B_MFIs_mean B_STAI_mean /METHOD=ENTER ProductMFI_STAI /SCATTERPLOT=(*ZRESID,*ZPRED) /RESIDUALS NORMPROB(ZRESID) /CASEWISE PLOT(ZRESID) OUTLIERS(3).

19 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 19 (c) REGRESSION /DESCRIPTIVES MEAN STDDEV CORR SIG N /MISSING PAIRWISE /STATISTICS COEFF OUTS CI(95) R ANOVA COLLIN TOL ZPP CHANGE /CRITERIA=PIN(.05) POUT(.10) /NOORIGIN /DEPENDENT ME_mean /METHOD=ENTER B_MFIs_mean Dummy1 Dummy2 /METHOD=ENTER ProductMFI_LEQDummy1 ProductMFI_LEQDummy2 /SCATTERPLOT=(*ZRESID,*ZPRED) /RESIDUALS NORMPROB(ZRESID) /CASEWISE PLOT(ZRESID) OUTLIERS(3). (3b) Voor de mediatie-analyse is gebruik gemaakt van de bootstrapmethode van Preacher en Hayes (2008). Om gebruik te kunnen maken van deze methode, moet eerst de custom dialog indirect.spd geïnstalleerd worden. Na installatie is een nieuwe functie toegevoegd aan het regressiemenu. Om de mediatie-analyse te kunnen uitvoeren, zijn de volgende variabelen ingevuld bij de nieuwe functie in SPSS: mindfulness (onafhankelijk), BSID (afhankelijk) en STAI en LEQ als mediators. De gegevens die daarna verschijnen in de syntax (zie hieronder) worden gerund. Vervolgens verschijnt in de output een mediatietabel waaruit diverse gegevens over de mediatie-analyse kunnen worden afgelezen. DATASET ACTIVATE DataSet1. /* Written by Andrew F. Hayes */. /* */. /* Version 4.2 */. DEFINE INDIRECT (y =!charend('/')/x =!charend('/')/m =!charend('/')/c=!charend('/')!default(xxxxx)/ boot =!charend('/')!default(1000)/conf =!charend('/')!default(95)/percent =!charend('/')!default(0)/bc =!charend('/')!default(1)/bca =!charend('/')!default(0)/normal =!charend ('/')!default(0)/contrast =!charend ('/')!default(0)/iterate =!charend('/')!default(10000)/converge =!charend('/')!default( )). PRESERVE. SET LENGTH = NONE. SET MXLOOPS = SET SEED = RANDOM. SET PRINTBACK = OFF. MATRIX.

20 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 20 get dd/variables =!y!x!m/names = nm/missing = OMIT. compute temp = ncol(dd). get dd2/variables =!y!x B_GstAge/MISSING = OMIT. compute nc = ncol(dd)-ncol(dd2). compute ovals = ncol(design(dd(:,1))). do if (ovals = 2). compute omx = cmax(dd(:,1)). compute omn = cmin(dd(:,1)). compute dd(:,1) = (dd(:,1) = omx). compute rcd = {omn, 0; omx, 1}. compute nm = t(nm). compute outv = t(nm(1,1)). compute n = nrow(dd). compute nv = ncol(dd). compute con = make(n,1,1). compute dat2 = dd. compute dat = dd. compute bzx = make(nv-2-nc,1,0). compute bzxse = make(nv-2-nc,1,0). compute b=make((nv-1-nc),(nv-1-nc),0). compute resid = make(n,(nv-nc),0). compute info = make((2*(nv-nc-2)+1),(2*(nv-nc-2)+1),0). compute imat = make(ncol(info),4,1). compute imat(1:(nv-nc-2),1)=t({2:(nv-nc-1):1}). compute imat(1:(nv-nc-2),3)=t({2:(nv-nc-1):1}). compute imat((nv-nc-1):(ncol(info)-1),2)=t({2:(nv-nc-1):1}). compute imat((nv-nc-1):(ncol(info)-1),4)=t({2:(nv-nc-1):1}). compute imat((nv-nc-1):(ncol(info)-1),1)=make((nv-nc-2),1,(nv-nc)). compute imat((nv-nc-1):(ncol(info)-1),3)=make((nv-nc-2),1,(nv-nc)). compute imat(ncol(info),:)={(nv-nc),1,(nv-nc),1}. compute cname= {"C1";"C2";"C3";"C4";"C5";"C6";"C7";"C8";"C9";"C10";"C11";"C12";"C13";"C14";"C15";"C16";"C17"}. compute cname= {cname;"c18";"c19";"c20";"c21";"c22";"c23";"c24";"c25";"c26";"c27";"c28";"c29";"c30";"c31"}. compute cname= {cname;"c32";"c33";"c34";"c35";"c36";"c37";"c38";"c39";"c40";"c41";"c42";"c43";"c44";"c45"}. compute p0= compute p1 = -1. compute p2 = compute p3 = compute p4 = compute q0 = compute q1 = compute q2 = compute q3 = compute q4 = compute conf = rnd(!conf). compute lowalp = 0.5*(1-(conf/100)). compute upalp = 0.5*(1+(conf/100)). compute zbca = {lowalp; upalp}. do if (!boot > 999). compute btn = trunc(!boot/1000)*1000. compute lpmax = n+1+btn. else. compute btn = 1. compute lpmax = 1. compute blowp = trunc(lowalp*btn). do if (blowp < 1). compute blowp = 1. compute bhighp = trunc((upalp*btn)+1). do if (bhighp > btn). compute bhighp = btn. compute indeff = make(n+1+btn,nv-1-nc,-9999).

21 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 21 compute bdbp = 0. loop #d = 1 to lpmax. do if (#d = (n+2)). compute dat = dat2. compute con = make(n,1,1). do if (#d > 1 and #d < (n+2)). do if (#d = 2). compute con = make((n-1),1,1). compute dat = dat2(2:n,:). else if (#d = (n+1)). compute dat = dat2(1:(n-1),:). else. compute dat = {dat2(1:(#d-2),:);dat2((#d:n),:)}. do if (#d > (n+1)). loop. compute v=trunc(uniform(n,1)*n)+1. compute dat(:,1:nv) = dat2(v,1:nv). compute dat3 = {con,dat(:,2:ncol(dat))}. compute rk = (rank(dat3)=ncol(dat3)). compute bdbp = bdbp+(1-rk). end loop if (rk = 1). compute x = dat(:,2). compute m = dat(:,3:(nv-nc)). compute y = dat(:,1). compute xz = dat(:,2:nv). compute xo = {con,x}. do if (nc > 0). compute c = dat(:,(nv-nc+1):nv). compute xo = {xo, c}. loop #k = 3 to (nv-nc). compute ytmp = dat(:,#k). compute bzxt = inv(t(xo)*xo)*t(xo)*ytmp. compute bzx((#k-2),1)=bzxt(2,1). do if (#d = 1). compute resid(:,#k-1) = ytmp-(xo*bzxt). compute mse=csum((ytmp-(xo*bzxt))&**2)/(n-2-nc). compute olscm=(mse*inv((t(xo)*xo))). compute bzxse((#k-2),1)=sqrt(olscm(2,2)). end loop. do if (#d = 1). do if (nc > 0). compute cnt = dd(:,(nv-(nc-1)):nv)). compute xo = {con,x,cnt}. else. compute xo = {con,x}. do if (ovals = 2). compute pt2 = make(nrow(y),1,(csum(y)/nrow(y))). compute pt1 = make(nrow(y),1,0.5). compute bt1 = make(ncol(xo),1,0). compute LL1 = 0. loop jjj = 1 to!iterate. compute vt1 = mdiag(pt1&*(1-pt1)). compute byx = bt1+inv(t(xo)*vt1*xo)*t(xo)*(y-pt1). compute pt1 = 1/(1+exp(-(xo*byx))). compute itprob = csum((pt1 < ) or (pt1 > )). do if (itprob = 0). compute LL = y&*ln(pt1)+(1-y)&*ln(1-pt1). compute LL2 = -2*csum(ll). do if (abs(ll1-ll2) <!converge).

22 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 22 compute vt1 = mdiag(pt1&*(1-pt1)). compute varb = inv(t(xo)*vt1*xo). compute olscm = diag(varb). break. compute bt1 = byx. compute LL1 = LL2. end loop. compute byx = byx(2,1). compute byxse = sqrt(olscm(2,1)). do if (jjj >!iterate). compute itprob = 2. do if (ovals <> 2). compute byx = inv(t(xo)*xo)*t(xo)*y. compute mse=csum((y-(xo*byx))&**2)/(n-2-nc). compute olscm=(mse*inv((t(xo)*xo))). compute byxse = sqrt(olscm(2,2)). compute byx = byx(2,1). compute xzo = {con,xz}. do if (ovals = 2). compute pt2 = make(nrow(y),1,(csum(y)/nrow(y))). compute LL3 = y&*ln(pt2)+(1-y)&*ln(1-pt2). compute LL3 = -2*csum(LL3). compute pt1 = make(nrow(y),1,0.5). compute bt1 = make(ncol(xzo),1,0). compute LL1 = 0. loop jjj = 1 to!iterate. compute vt1 = mdiag(pt1&*(1-pt1)). compute byzx = bt1+inv(t(xzo)*vt1*xzo)*t(xzo)*(y-pt1). compute pt1 = 1/(1+exp(-(xzo*byzx))). compute itprob = csum((pt1 < ) or (pt1 > )). do if (itprob = 0). compute LL = y&*ln(pt1)+(1-y)&*ln(1-pt1). compute LL2 = -2*csum(ll). do if (abs(ll1-ll2) <!converge). compute vt1 = mdiag(pt1&*(1-pt1)). compute varb = inv(t(xzo)*vt1*xzo). compute olscm = diag(varb). break. compute bt1 = byzx. compute LL1 = LL2. end loop. compute byzx2 = byzx(3:(nv-nc),1). do if (nc > 0). compute bcon = byzx((nv-nc+1):nv,1). compute bconse = sqrt(olscm((nv-nc+1):nv,1)). compute cprime = byzx(2,1). compute cprimese = sqrt(olscm(2,1)). compute byzx2se = sqrt(olscm(3:(nv-nc),1)). do if (#d = 1). compute pi = (exp(xzo*byzx)/(1+exp(xzo*byzx))). compute resid(:,ncol(resid))=((y-pt1)/abs(y-pt1))&*sqrt(-2*(ll)). do if (jjj >!iterate). compute itprob = 2. do if (ovals <> 2). compute byzx = inv(t(xzo)*xzo)*t(xzo)*y. compute byzx2 = byzx(3:(nv-nc),1).

23 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 23 do if (#d = 1). compute mse=csum((y-(xzo*byzx))&**2)/(n-nv). compute resid(:,ncol(resid))=y-(xzo*byzx). compute covmat=mse*inv(t(xzo)*xzo). compute olscm=diag(covmat). compute sse = mse*(n-nv). compute sst = csum((y-(csum(y)/n))&**2). compute r2 = 1-(sse/sst). compute ar2 = 1-(mse/(sst/(n-1))). compute fr = ((n-nv)*r2)/((1-r2)*ncol(xz)). compute pfr = 1-fcdf(fr,ncol(xz),(n-nv)). do if (nc > 0). compute bcon = byzx((nv-nc+1):nv,1). compute bconse = sqrt(olscm((nv-nc+1):nv,1)). compute byzx2se = sqrt(olscm(3:(nv-nc),1)). compute cprime = byzx(2,1). compute cprimese = sqrt(olscm(2,1)). compute indeff2 = (bzx&*byzx2). compute zs = (bzx&/bzxse)&*(byzx2&/byzx2se). compute temp = t({csum(indeff2); indeff2}). compute indeff(#d,:) = temp. do if (#d = 1). compute vs = nm(1:(nv-nc),1). print/title = "*****************************************************************". print/title = "Preacher and Hayes (2008) SPSS Macro for Multiple Mediation". print/title = "Written by Andrew F. Hayes, The Ohio State University". print/title = " print/title = "For details, see Preacher, K. J., & Hayes, A. F. (2008). Asymptotic". print/title = "and resampling strategies for assessing and comparing indirect effects". print/title = "in multiple mediator models. Behavior Research Methods, 40, ". print/title = "*****************************************************************". print vs/title = "Dependent, Independent, and Proposed Mediator Variables:"/rlabels = "DV =" "IV = " "MEDS = "/format a8. do if (nc > 0). compute vs = nm((nv-nc+1):nv,1). print vs/title = "Statistical Controls:"/rlabels = "CONTROL="/format a8. print n/title = "Sample size"/format F10.0. do if (ovals = 2). compute nmsd = {outv, "Analysis"}. print rcd/title = "Coding of binary DV for analysis:"/cnames = nmsd/format = F9.2. compute nms = nm(3:(nv-nc),1). compute te = bzx&/bzxse. compute df = n-2-nc. compute p = 2*(1-tcdf(abs(te), df)). compute bzxmat = {bzx, bzxse,te,p}. compute b(2:(nv-1-nc),1)=bzx. compute se2 = bzxse&*bzxse. print bzxmat/title = "IV to Mediators (a paths)"/rnames = nms/clabels "Coeff" "se" "t" "p"/format f9.4. compute te = byzx2&/byzx2se. compute df = n-nv. do if (ovals <> 2). compute p = 2*(1-tcdf(abs(te), df)). compute byzx2mat={byzx2, byzx2se, te, p}. print byzx2mat/title = "Direct Effects of Mediators on DV (b paths)"/rnames = nms/clabels "Coeff" "se" "t" "p"/format f9.4. do if (ovals = 2). compute wald = te&*te. compute p = 2*(1-cdfnorm(abs(te))). compute byzx2mat={byzx2, byzx2se, te, p, Wald}. print byzx2mat/title = "Direct Effects of Mediators on DV (b paths)"/rnames = nms/clabels

24 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 24 "Coeff" "se" "Z" "p" "Wald"/format f9.4. compute te = byx&/byxse. compute df = n-2-nc. compute xnm = nm(2,1). do if (ovals <> 2). compute p = 2*(1-tcdf(abs(te), df)). compute byxmat = {byx, byxse, te, p}. print byxmat/title = "Total Effect of IV on DV (c path)"/rnames = xnm/clabels "Coeff" "se" "t" "p"/format f9.4. do if (ovals = 2). compute wald = te&*te. compute p = 2*(1-cdfnorm(abs(te))). compute byxmat = {byx, byxse, te, p, Wald}. print byxmat/title = "Total Effect of IV on DV (c path)"/rnames = xnm/clabels "Coeff" "se" "Z" "p" "Wald"/format f9.4. compute te = cprime&/cprimese. compute df = n-nv. do if (ovals <> 2). compute p = 2*(1-tcdf(abs(te), df)). compute cprimmat = {cprime, cprimese, te, p}. print cprimmat/title = "Direct Effect of IV on DV (c' path)"/rnames = xnm/clabels "Coeff" "se" "t" "p"/format f9.4. do if (ovals = 2). compute wald = te&*te. compute p = 2*(1-cdfnorm(abs(te))). compute cprimmat = {cprime, cprimese, te, p, Wald}. print cprimmat/title = "Direct Effect of IV on DV (c' path)"/rnames = xnm/clabels "Coeff" "se" "Z" "p" "Wald"/format f9.4. do if (nc > 0). compute df = n-nv. compute nms = nm((nv-nc+1):nv,1). compute te = bcon&/bconse. do if (ovals <> 2). compute p = 2*(1-tcdf(abs(te), df)). compute bconmat = {bcon, bconse,te,p}. print bconmat/title = "Partial Effect of Control Variables on DV"/rnames = nms/clabels "Coeff" "se" "t" "p"/format f9.4. do if (ovals = 2). compute wald = te&*te. compute p = 2*(1-cdfnorm(abs(te))). compute bconmat = {bcon, bconse,te,p, Wald}. print bconmat/title = "Partial Effect of Control Variables on DV"/rnames = nms/clabels "Coeff" "se" "Z" "p" "Wald"/format f9.4. do if (ovals <> 2). compute dvms = {r2, ar2, fr, ncol(xz), (n-nv), pfr}. print dvms/title = "Model Summary for DV Model"/clabels "R-sq" "Adj R-sq" "F" "df1" "df2" "p"/format F9.4. do if (ovals = 2). compute LLdiff = LL3-LL2. compute mcf = LLdiff/LL3. compute cox = 1-exp(-LLdiff/n). compute nagel = cox/(1-exp(-(ll3)/n)). compute pf = {LL2, LLdiff, mcf, cox, nagel, n}. print pf/title = "Logistic Regression Summary for DV Model"/clabels = "-2LL" "Model LL" "McFadden" "CoxSnell" "Nagelkrk" "n"/format F10.4. do if (!normal <> 0 and nc = 0 and ovals <> 2). compute bmat = make((nv-nc),(nv-nc),0).

25 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 25 compute bmat(2:(nv-nc-1),1) = bzx. compute bmat((nv-nc),2:(nv-nc-1))=t(byzx2). compute bmat((nv-nc),1) = cprime. compute imbinv = inv(ident(ncol(bmat))-bmat). compute imbtinv=inv(ident(ncol(bmat))-t(bmat)). compute resid(:,1)=x-(csum(x)/(n)). compute psi = sscp(resid)/(n). compute invpsi = inv(psi). compute ibpsiib = imbinv*psi*imbtinv. loop ic = 1 to ncol(info). loop ic2 = 1 to ncol(info). compute info(ic,ic2)=(n-1)*((imbinv(imat(ic2,4),imat(ic,1))*imbinv(imat(ic,2),imat(ic2,3)))+ (ibpsiib(imat(ic2,4),imat(ic,2))*invpsi(imat(ic,1),imat(ic2,3)))). end loop. end loop. compute varcov = inv(info). compute varcov = varcov(1:(2*(nv-nc-2)),1:(2*(nv-nc-2))). compute ses = diag(varcov). compute avar = ses(1:nrow(bzxse),1). compute bvar = ses((nrow(bzxse)+1):nrow(ses),1). do if ((nv-nc-2) > 1 and (!contrast = 1)). compute prws=make(((nv-nc-2)*(nv-nc-3)/2),1,0). compute prwse=prws. compute kk=1. loop ic = 1 to (nv-nc-3). loop ic2 = (ic+1) to (nv-nc-2). compute vf2 = ((byzx2(ic,1)**2)*varcov(ic,ic))-(2*byzx2(ic,1)*byzx2(ic2,1)*(varcov(ic,ic2))). compute vf2=vf2+((byzx2(ic2,1)**2)*varcov(ic2,ic2))+((bzx(ic,1)**2)*(bvar(ic,1))). compute vf2=vf2-(2*bzx(ic,1)*bzx(ic2,1)*covmat((2+ic),(2+ic2)))+((bzx(ic2,1)**2)*(bvar(ic2, 1))). compute cnt = indeff2(ic,1)-indeff2(ic2,1). compute prws(kk,1)=cnt. compute prwse(kk,1)=sqrt(vf2). compute kk=kk+1. end loop. end loop. compute cnam2 = cname(1:(kk-1),1). compute dermat = {byzx2;bzx}. compute totse = sqrt(t(dermat)*varcov*dermat). compute specse = sqrt((byzx2&*byzx2)&*(avar)+(bzx&*bzx)&*(bvar)). compute specse = {totse; specse}. compute specz = {csum(indeff2);indeff2}&/specse. compute ind22 = {csum(indeff2);indeff2}. compute nms = {"TOTAL";nm(3:(nv-nc),1)}. do if ((nv-nc-2) > 1 and (!contrast = 1)). compute ind22 = {ind22;prws}. compute specse = {specse;prwse}. compute specz = {specz;(prws&/prwse)}. compute nms = {nms;cnam2}. compute pspec= 2*(1-cdfnorm(abs(specz))). compute spec = {ind22, specse, specz, pspec}. print/title = "******************************************************************". print/title = " NORMAL THEORY TESTS FOR INDIRECT EFFECTS". print spec/title = "Indirect Effects of IV on DV through Proposed Mediators (ab "+ "paths)"/rnames = nms/clabels "Effect" "se" "Z" "p"/format = f9.4. end loop. RELEASE dd, dat, dat2, x, y, m, imat, resid. do if (btn > 1). compute nms = {"TOTAL"; nm(3:(nv-nc),1)}. do if ((nv-nc-2) > 1 and (!contrast = 1)). compute crst = make((n+1+btn),((nv-nc-2)*(nv-nc-3)/2),0). compute kk=1.

26 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 26 loop ic = 2 to (nv-nc-2). loop ic2 = (ic+1) to (nv-nc-1). compute crst(:,kk)=indeff(:,ic)-indeff(:,ic2). compute kk=kk+1. end loop. end loop. compute indeff = {indeff,crst}. compute cnam2 = cname(1:(kk-1),1). compute nms = {nms;cnam2}. compute lvout = indeff(2:(n+1),:). compute tdotm = csum(lvout)/n. compute tm = (make(n,ncol(lvout),1))*mdiag(tdotm). compute topa = csum((((n-1)/n)*(tm-lvout))&**3). compute bota = 6*sqrt((csum((((n-1)/n)*(tm-lvout))&**2)&**3)). compute ahat = topa&/bota. compute indsam = t(indeff(1,:)). compute boot = indeff((n+2):nrow(indeff),:). compute mnboot = t(csum(boot)/btn). compute se = (sqrt(((btn*cssq(boot))-(csum(boot)&**2))/((btn-1)*btn))). loop #e = 1 to ncol(indeff). compute boottmp = boot(:,#e). compute boottmp(grade(boot(:,#e))) = boot(:,#e). compute boot(:,#e) = boottmp. end loop. compute xp = make((nrow(mnboot)+2),1,0). loop i = 1 to (nrow(mnboot)+2). do if (i <= nrow(mnboot)). compute pv = (boot(:,i) < indsam(i,1)). compute pv = csum(pv)/btn. else. compute pv = zbca((i-nrow(mnboot)),1). compute p = pv. do if (pv >.5). compute p = 1-pv. compute y5=sqrt(-2*ln(p)). compute xp(i,1)=y5+((((y5*p4+p3)*y5+p2)*y5+p1)*y5+p0)/((((y5*q4+q3)*y5+q2)*y5+q1)*y5+q0). do if (pv <=.5). compute xp(i,1) = -xp(i,1). end loop. compute bbb = nrow(mnboot). compute zz = xp(1:bbb,1). compute zlo = zz + ((zz+xp((bbb+1),1))&/(1-t(ahat)&*(zz+xp((bbb+1),1)))). compute zup = zz + ((zz+xp((bbb+2),1))&/(1-t(ahat)&*(zz+xp((bbb+2),1)))). compute ahat = 0. compute zlobc = zz + ((zz+xp((bbb+1),1))&/(1-t(ahat)&*(zz+xp((bbb+1),1)))). compute zupbc = zz + ((zz+xp((bbb+2),1))&/(1-t(ahat)&*(zz+xp((bbb+2),1)))). compute zlo = cdfnorm(zlo). compute zup = cdfnorm(zup). compute zlobc = cdfnorm(zlobc). compute zupbc = cdfnorm(zupbc). compute blow = trunc(zlo*(btn+1)). compute bhigh = trunc(zup*(btn+1))+1. compute blowbc = trunc(zlobc*(btn+1)). compute bhighbc = trunc(zupbc*(btn+1))+1. compute lowbca = make(nrow(blow),1,0). compute upbca = lowbca. loop i = 1 to nrow(blow). do if (blow(i,1) < 1). compute blow(i,1) = 1. compute lowbca(i,1)=boot(blow(i,1),i). do if (bhigh(i,1) > btn). compute bhigh(i,1) = btn.

27 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 27 compute upbca(i,1)=boot(bhigh(i,1),i). end loop. compute lowbc = make(nrow(blow),1,0). compute upbc = lowbca. loop i = 1 to nrow(blowbc). do if (blowbc(i,1) < 1). compute blowbc(i,1) = 1. compute lowbc(i,1)=boot(blowbc(i,1),i). do if (bhighbc(i,1) > btn). compute bhighbc(i,1) = btn. compute upbc(i,1)=boot(bhighbc(i,1),i). end loop. print/title = "*****************************************************************". print/title = " BOOTSTRAP RESULTS FOR INDIRECT EFFECTS". compute res = {indsam, mnboot,(mnboot-indsam), t(se)}. print res/title = "Indirect Effects of IV on DV through Proposed Mediators (ab paths)"/rnames = nms/clabels "Data" "Boot" "Bias" "SE"/format f9.4. compute lowperc = boot(blowp,:). compute upperc = boot(bhighp,:). compute ci = {lowbca, upbca}. do if (!bca <> 0). print ci/title = "Bias Corrected and Accelerated Confidence Intervals"/rnames = nms/clabels "Lower" "Upper"/format F9.4. do if (!bc <> 0). compute ci = {lowbc, upbc}. print ci/title = "Bias Corrected Confidence Intervals"/rnames = nms/clabels "Lower" "Upper"/format F9.4. do if (!percent <> 0). compute ci = {t(lowperc), t(upperc)}. print ci/title = "Percentile Confidence Intervals"/rnames = nms/clabels "Lower" "Upper"/format F9.4. print/title = "*****************************************************************". print conf/title = "Level of Confidence for Confidence Intervals:". print btn/title = "Number of Bootstrap Resamples:". do if ((nv-nc-2) > 1 and (!contrast = 1) and ((!normal = 1 and nc = 0) OR btn > 999))). print/title = "*****************************************************************". print/title = " INDIRECT EFFECT CONTRAST DEFINITIONS: Ind_Eff1 MINUS Ind_Eff2". compute kk=1. compute prwsv=make(((nv-nc-2)*(nv-nc-3)/2),2,0). loop ic = 1 to (nv-nc-3). loop ic2 = (ic+1) to (nv-nc-2). compute prwsv(kk,1)=nm(ic+2,1). compute prwsv(kk,2)=nm(ic2+2,1). compute kk=kk+1. end loop. end loop. compute prwsv = {cnam2, prwsv}. print prwsv/title = " "/clabels = "Contrast" "IndEff_1" "IndEff_2"/format A9. Print/title = "********************************* NOTES **********************************". do if (btn = 1 or!normal=1). Print/title = "Bootstrap confidence intervals are preferred to normal theory tests for". print/title = "inference about indirect effects. See Hayes, A. F. (2009). Beyond Baron"/space=0. print/title = "and Kenny: Statistical mediation analysis in the new millennium."/space=0. Print/title = "Communication Monographs, 76, , or Hayes, A. F. (2013). Introduction "+ "to"/space=0. print/title = "mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based"/space=0. print/title = "approach. New York: The Guilford Press"/space=0. do if (bdbp > 0).

28 Effect mindfulness op ontwikkeling baby s 28 print/title = "*****************************************************************". print/title = "WARNING: SOME BOOTSTRAP MATRICES WERE SINGULAR". print/title = "SINGULAR MATRICES WERE REPLACED DURING RESAMPLING". print bdbp/title = "Number of singular bootstrap samples replaced:". do if (ovals = 2). print/title = "*****************************************************************". print/title = "NORMAL THEORY TESTS NOT AVAILABLE FOR MODELS WITH DICHOTOMOUS OUTCOMES". do if (!boot = 0). print/title = "To obtain indirect effects, request bootstrapping". do if (nc > 0 and!normal = 1). print/title = "NORMAL THEORY TESTS NOT AVAILABLE IN MODELS WITH COVARIATES". do if (!boot = 0). print/title = "To obtain indirect effects, request bootstrapping". END MATRIX. RESTORE.!ENDDEFINE. INDIRECT y = InArt5/x = B_MFIs_sum/m = B_GstAge /boot = 1000/conf = 95/normal = 0/contrast = 0/percent = 0/bc = 1/bca = 0. Resultaten Met behulp van correlaties zijn relaties tussen diverse variabelen onderzocht. Allereerst is de relatie tussen mindfulness bij zwangere vrouwen en de ontwikkeling van baby s onderzocht. Er is sprake van een zeer zwakke, negatieve, niet significante correlatie tussen FMI en de Mentale Schaal van de BSID (r = -.005, N = 110, p =.960). Vervolgens is de relatie tussen mindfulness bij zwangere vrouwen en de mate van angst bij de moeder onderzocht. Er is sprake van een gemiddeld sterke, negatieve, significante correlatie tussen de FMI en de State-schaal van de STAI (r = -.462, N = 110, p <.001). Hierbij wordt een hogere score op de FMI geassocieerd met een lagere score op State-angst. Tevens is er sprake van een gemiddeld sterke, negatieve, significante correlatie tussen de FMI en de Trait-schaal van de STAI (r = -.486, N = 110, p <.001). Hierbij wordt een hogere score op de FMI geassocieerd met een lagere score op Trait-angst. Als laatste is de relatie tussen mindfulness bij zwangere vrouwen en de mate van stress bij de moeder onderzocht. Er is sprake van een zeer zwakke, niet significante negatieve correlatie tussen de FMI en de LEQ (r = -.021, N = 110, p =.824).

Bijlage 3: Multiple regressie analyse

Bijlage 3: Multiple regressie analyse Bijlage 3: Multiple regressie analyse REGRESSION /DESCRIPTIVES MEAN STDDEV CORR SIG N /MISSING PAIRWISE /STATISTICS COEFF OUTS CI(95) R ANOVA COLLIN TOL ZPP /CRITERIA=PIN(.05) POUT(.10) /NOORIGIN /DEPENDENT

Nadere informatie

Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met

Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Cognitieve Gedragstherapie en Mindfulness Based Stress Reduction Therapie voor Angst en Depressie klachten bij volwassenen met Autismespectrumstoornissen: ADASS Achtergrond ADASS Veelvuldig voorkomen van

Nadere informatie

Menu aansturing van SPSS voorbeeld in paragraaf 6.5 van hoofdstuk 6 over multipele regressie analyses van recidive bij jongens

Menu aansturing van SPSS voorbeeld in paragraaf 6.5 van hoofdstuk 6 over multipele regressie analyses van recidive bij jongens Menu aansturing van SPSS voorbeeld in paragraaf 6.5 van hoofdstuk 6 over multipele regressie analyses van recidive bij jongens Hieronder wordt uitgelegd hoe alle analyses besproken in paragraaf 6.5 van

Nadere informatie

Pilot vragenlijst communicatieve redzaamheid

Pilot vragenlijst communicatieve redzaamheid Pilot vragenlijst communicatieve redzaamheid Het instrument Communicatieve redzaamheid kan worden opgevat als een vermogen om wederkerig te communiceren met behulp van woorden, gebaren of symbolen. Communicatief

Nadere informatie

Het samenstellen van een multipele indicator index. Harry B.G. Ganzeboom ADEK UvS College 2 28 februari 2011

Het samenstellen van een multipele indicator index. Harry B.G. Ganzeboom ADEK UvS College 2 28 februari 2011 Het samenstellen van een multipele indicator index Harry B.G. Ganzeboom ADEK UvS College 2 28 februari 2011 Indices voor attituden Attittuden (opvattingen) zijn complexe kenmerken Moeilijk te meten met

Nadere informatie

Running head: MINDFULNESS, CONTINGENTE ZELFWAARDERING EN DEPRESSIE 1. De Invloed van een Gecombineerde Mindfulnessbehandeling op

Running head: MINDFULNESS, CONTINGENTE ZELFWAARDERING EN DEPRESSIE 1. De Invloed van een Gecombineerde Mindfulnessbehandeling op Running head: MINDFULNESS, CONTINGENTE ZELFWAARDERING EN DEPRESSIE 1 De Invloed van een Gecombineerde Mindfulnessbehandeling op Contingente Zelfwaardering en Depressieve Klachten. Tammasine Netteb Open

Nadere informatie

Mindfulness - de 8-weekse training in vogelvlucht

Mindfulness - de 8-weekse training in vogelvlucht Mindfulness - de 8-weekse training in vogelvlucht Flip Kolthoff, psychiater Radboud Universitair Centrum voor Mindfulness, GGZ Noord-Holland-Noord Flip Kolthoff, VUmc, 20-01-2012 1 Inleiding Flip Kolthoff,

Nadere informatie

Deze menu-aansturingen zijn van toepassing op versies 14.0 en 15.0 van SPSS.

Deze menu-aansturingen zijn van toepassing op versies 14.0 en 15.0 van SPSS. Menu aansturing van SPSS voorbeeld in hoofdstuk 8 over schaalconstructie met Cronbach s α en principale componenten analyse van meningen over strafdoelen Hieronder wordt uitgelegd hoe alle analyses besproken

Nadere informatie

RELATIE TUSSEN MINDFULNESS, DRIE SOORTEN ANGST BIJ DE MOEDER TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN HET TEMPERAMENT VAN DE BABY NA DE GEBOORTE

RELATIE TUSSEN MINDFULNESS, DRIE SOORTEN ANGST BIJ DE MOEDER TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN HET TEMPERAMENT VAN DE BABY NA DE GEBOORTE RELATIE TUSSEN MINDFULNESS, DRIE SOORTEN ANGST BIJ DE MOEDER TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN HET TEMPERAMENT VAN DE BABY NA DE GEBOORTE Faculteit der Sociale Wetenschappen Departement Ontwikkelingspsychologie

Nadere informatie

Enkelvoudige ANOVA Onderzoeksvraag Voorwaarden

Enkelvoudige ANOVA Onderzoeksvraag Voorwaarden Er is onderzoek gedaan naar rouw na het overlijden van een huisdier (contactpersoon: Karolijne van der Houwen (Klinische Psychologie)). Mensen konden op internet een vragenlijst invullen. Daarin werd gevraagd

Nadere informatie

Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen?

Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Heeft positieve affectregulatie invloed op emotionele problemen na ingrijpende gebeurtenissen? Lonneke I.M. Lenferink Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit Utrecht Paul A. Boelen Universiteit Utrecht,

Nadere informatie

Mindfulness binnen de (psycho) oncologie. Else Bisseling, 16 mei 2014

Mindfulness binnen de (psycho) oncologie. Else Bisseling, 16 mei 2014 Mindfulness binnen de (psycho) oncologie Else Bisseling, 16 mei 2014 (Online) Mindfulness-Based Cognitieve Therapie voor kankerpatiënten. (Cost)effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT)

Nadere informatie

Invloed van Coping en Ziektepercepties op Depressie- en Angstsymptomen. bij Voormalige Borstkankerpatiënten

Invloed van Coping en Ziektepercepties op Depressie- en Angstsymptomen. bij Voormalige Borstkankerpatiënten Invloed van Coping en Ziektepercepties op Depressie- en Angstsymptomen bij Voormalige Borstkankerpatiënten Influence of Coping and Illness Perceptions on Depression and Anxiety Symptoms among Former Breast

Nadere informatie

Menu aansturing van SPSS voorbeeld in hoofdstuk 7 over Kaplan-Meier en Cox regressie survival analyses van recidive bij meisjes

Menu aansturing van SPSS voorbeeld in hoofdstuk 7 over Kaplan-Meier en Cox regressie survival analyses van recidive bij meisjes Menu aansturing van SPSS voorbeeld in hoofdstuk 7 over Kaplan-Meier en Cox regressie survival analyses van recidive bij meisjes Hieronder wordt uitgelegd hoe alle analyses besproken in paragraaf 7.5 van

Nadere informatie

MINDFULNESS, ZELFASPECTEN EN WELZIJN 1. Bewust (wel)zijn? De mediërende rol van het zelf in de relatie tussen mindfulness en psychologisch welbevinden

MINDFULNESS, ZELFASPECTEN EN WELZIJN 1. Bewust (wel)zijn? De mediërende rol van het zelf in de relatie tussen mindfulness en psychologisch welbevinden MINDFULNESS, ZELFASPECTEN EN WELZIJN 1 Bewust (wel)zijn? De mediërende rol van het zelf in de relatie tussen mindfulness en psychologisch welbevinden Mindful (well)being? The mediating role of the self

Nadere informatie

Oplossingen hoofdstuk XI

Oplossingen hoofdstuk XI Oplossingen hoofdstuk XI. Hierbij vind je de resultaten van het onderzoek naar de relatie tussen een leestest en een schoolrapport voor lezen. Deze gegevens hebben betrekking op een regressieanalyse bij

Nadere informatie

Mindfulness en kanker

Mindfulness en kanker Mindfulness en kanker Else Bisseling 3 oktober 2015 augustus 2014 00 maand 0000 Mindfulness (Kabat-Zinn, 1990; Teasdale, Segal & Williams, 1995) Aandacht geven aan wat we van moment tot moment doen en

Nadere informatie

Oplossingen hoofdstuk Het milieubesef

Oplossingen hoofdstuk Het milieubesef Oplossingen hoofdstuk 3 1. Het milieubesef Eerst het hercoderen van item 3 en 5, via het commando Transform, Recode into different variables, nadien verschijnt het dialoogvenster Recode into Different

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve

Nadere informatie

Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING

Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities in Early Childhood Health The Generation R Study Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Sociaal-economische gezondheidsverschillen vormen een groot maatschappelijk

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nicotine en alcohol kunnen de placenta passeren en zo het risico op nadelige uitkomsten voor het ongeboren kind verhogen. Stoppen met roken en alcoholgebruik tijdens de zwangerschap lijkt vanzelfsprekend,

Nadere informatie

De Relatie tussen Mindfulness en Psychopathologie: de Mediërende. Rol van Globale en Contingente Zelfwaardering

De Relatie tussen Mindfulness en Psychopathologie: de Mediërende. Rol van Globale en Contingente Zelfwaardering De Relatie tussen Mindfulness en Psychopathologie: de Mediërende Rol van Globale en Contingente Zelfwaardering The relation between Mindfulness and Psychopathology: the Mediating Role of Global and Contingent

Nadere informatie

Wat is de Modererende Rol van Consciëntieusheid, Extraversie en Neuroticisme op de Relatie tussen Depressieve Symptomen en Overeten?

Wat is de Modererende Rol van Consciëntieusheid, Extraversie en Neuroticisme op de Relatie tussen Depressieve Symptomen en Overeten? De Modererende rol van Persoonlijkheid op de Relatie tussen Depressieve Symptomen en Overeten 1 Wat is de Modererende Rol van Consciëntieusheid, Extraversie en Neuroticisme op de Relatie tussen Depressieve

Nadere informatie

Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere

Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere vrouwen: Onderzoek naar de relatie tussen angst, depressieve

Nadere informatie

De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility.

De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit. The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility. RELATIE ANGST EN PSYCHOLOGISCHE INFLEXIBILITEIT 1 De Relatie tussen Angst en Psychologische Inflexibiliteit The Relationship between Anxiety and Psychological Inflexibility Jos Kooy Eerste begeleider Tweede

Nadere informatie

BIJLAGE 8: QUALIDEM. Inleiding. Het instrument heeft een eerste toetsing bij 240 mensen met lichte tot zeer ernstige dementie ondergaan.

BIJLAGE 8: QUALIDEM. Inleiding. Het instrument heeft een eerste toetsing bij 240 mensen met lichte tot zeer ernstige dementie ondergaan. IJLGE 8: QULIDEM Inleiding et instrument heeft een eerste toetsing bij 4 mensen met lichte tot zeer ernstige dementie ondergaan. Daarmee is een eerste versie van een bruikbaar instrument ontwikkeld. et

Nadere informatie

c. Geef de een-factor ANOVA-tabel. Formuleer H_0 and H_a. Wat is je conclusie?

c. Geef de een-factor ANOVA-tabel. Formuleer H_0 and H_a. Wat is je conclusie? Opdracht 13a ------------ Een-factor ANOVA (ANOVA-tabel, Contrasten, Bonferroni) Bij een onderzoek naar de leesvaardigheid bij kinderen in de V.S. werden drie onderwijsmethoden met elkaar vergeleken. Verschillende

Nadere informatie

De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een. Vergelijking met Rusten in Liggende Positie

De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een. Vergelijking met Rusten in Liggende Positie De Effectiviteit van een Mindfulness-gebaseerde Lichaamsscan: een Vergelijking met Rusten in Liggende Positie The Effectiveness of a Mindfulness-based Body Scan: a Comparison with Quiet Rest in the Supine

Nadere informatie

Screening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg

Screening en behandeling van psychische problemen via internet. Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Viola Spek Universiteit van Tilburg Screening en behandeling van psychische problemen via internet Online screening Online behandeling - Effectiviteit

Nadere informatie

Bayley III-NL Motoriekschaal

Bayley III-NL Motoriekschaal White paper Bayley III-NL Motoriekschaal Algemene introductie op de Bayley-III-NL Motoriekschaal, vergelijking met de vorige versie, de BSID-II-NL Motorische Schaal White paper 1 www.pearsonclinical.nl

Nadere informatie

Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial

Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial dr. T. Verbeek arts-epidemioloog Afd. Huisartsgeneeskunde en Epidemiologie 22 januari

Nadere informatie

Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Excessief huilen

Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Excessief huilen Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Excessief huilen Onderbouwing Uitgangsvraag Welke effectieve methoden voor preventie, signalering, diagnostiek en behandeling van een baby die excessief huilt zijn

Nadere informatie

Summary & Samenvatting. Samenvatting

Summary & Samenvatting. Samenvatting Samenvatting De meeste studies na rampen richten zich op de psychische problemen van getroffenen zoals post-traumatische stress stoornis (PTSS), depressie en angst. Naast deze gezondheidsgevolgen van psychische

Nadere informatie

Angst in de zwangerschap: consequenties voor moeder en kind

Angst in de zwangerschap: consequenties voor moeder en kind Angst in de zwangerschap: consequenties voor moeder en kind Refereermiddag 13 september 2018 Just Wernand GENERATIES 2 Van verwachten tot ervaren: de transitie naar het ouderschap C Schuengel. A. Huizink,

Nadere informatie

Meervoudige ANOVA Onderzoeksvraag Voorwaarden

Meervoudige ANOVA Onderzoeksvraag Voorwaarden Er is onderzoek gedaan naar rouw na het overlijden van een huisdier (contactpersoon: Karolijne van der Houwen (Klinische Psychologie)). Mensen konden op internet een vragenlijst invullen. Daarin werd gevraagd

Nadere informatie

Beschrijvende statistieken

Beschrijvende statistieken Elske Salemink (Klinische Psychologie) heeft onderzocht of het lezen van verhaaltjes invloed heeft op angst. Studenten werden at random ingedeeld in twee groepen. De ene groep las positieve verhaaltjes

Nadere informatie

ACT en Authenticiteit

ACT en Authenticiteit ACT en Authenticiteit Weg met het keurslijf, ruimte voor jezelf. Datum: 25-09-2015 Door: Tim Batink Locatie: Bussum even voorstellen Tim Batink, MSc GZ-Psycholoog i.o., Cognitief Gedragstherapeut VGCt,

Nadere informatie

Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith

Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) SAMENVATTING Jaarlijks wordt 8% van alle kinderen in Nederland prematuur geboren. Ernstige prematuriteit heeft consequenties voor zowel het kind als de ouder. Premature

Nadere informatie

Masterscriptie. Bestaat er een verband tussen prenatale angst of depressie bij de moeder en angst of depressie bij het kind?

Masterscriptie. Bestaat er een verband tussen prenatale angst of depressie bij de moeder en angst of depressie bij het kind? Masterscriptie Bestaat er een verband tussen prenatale angst of depressie bij de moeder en angst of depressie bij het kind? Charida Smeets ANR: 349651 Begeleider: E. M. Loomans MSc Tweede beoordelaar:

Nadere informatie

BeMind studie: Mindfulness bij kanker

BeMind studie: Mindfulness bij kanker BeMind studie: Mindfulness bij kanker Een vergelijking tussen online en face to face mindfulness versus standaardzorg Prof. Dr. A.E.M. Speckens, Radboud UMC en Dr. M. van der Lee, Helen Dowling Instituut

Nadere informatie

Wanneer de roze wolk begint te donderen Behoeften van vrouwen tijdens hoog risico zwangerschap

Wanneer de roze wolk begint te donderen Behoeften van vrouwen tijdens hoog risico zwangerschap Wanneer de roze wolk begint te donderen Behoeften van vroen tijdens hoog risico zwangerschap Sarah Mortier Sarah.mortier@ehb.be Isabelle Vandelannoote Isabelle.vandelannoote@ehb.be Erasmushogeschool Brussel

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) * 132 Baby s die te vroeg geboren worden (bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken) hebben een verhoogd risico op zowel ernstige ontwikkelingproblemen (zoals mentale

Nadere informatie

SAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104

SAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104 Samenvatting 103 De bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis genoemd, is gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, waarbij recidiverende episoden van depressie, manie en hypomanie,

Nadere informatie

Five Facet Mindfulness Questionnaire Short Form (FFMQ-SF)

Five Facet Mindfulness Questionnaire Short Form (FFMQ-SF) Five Facet Mindfulness Questionnaire Short Form (FFMQ-SF) Hieronder staan verschillende uitspraken. Geef voor elke uitspraak aan hoe vaak deze voor u in het algemeen is door het juiste hokje aan te kruisen.

Nadere informatie

Perseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting

Perseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.

Nadere informatie

College 3 Interne consistentie; Beschrijvend onderzoek

College 3 Interne consistentie; Beschrijvend onderzoek College 3 Interne consistentie; Beschrijvend onderzoek Inleiding M&T 2012 2013 Hemmo Smit Overzicht van dit college Kwaliteit van een meetinstrument (herhaling) Interne consistentie: Cronbach s alpha Voorbeeld:

Nadere informatie

De relatie tussen intimiteit, aspecten van seksualiteit en hechtingsstijl in het dagelijks leven van heteroseksuele mannen en vrouwen.

De relatie tussen intimiteit, aspecten van seksualiteit en hechtingsstijl in het dagelijks leven van heteroseksuele mannen en vrouwen. De relatie tussen intimiteit, aspecten van seksualiteit en hechtingsstijl in het dagelijks leven van heteroseksuele mannen en vrouwen. The Relationship between Intimacy, Aspects of Sexuality and Attachment

Nadere informatie

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de

Nadere informatie

Pilot studie naar de implementatie en effectiviteit van een stress-reductie training via de smartphone

Pilot studie naar de implementatie en effectiviteit van een stress-reductie training via de smartphone Pilot studie naar de implementatie en effectiviteit van een stress-reductie training via de smartphone Anke Versluis 12 november 2015 Bart Verkuil, PhD., Jos Brosschot, PhD. & Philip Spinhoven, PhD. CBS:

Nadere informatie

Pijn-Coping-Inventarisatielijst (PCI) Kraaimaat, Bakker & Evers (1997)

Pijn-Coping-Inventarisatielijst (PCI) Kraaimaat, Bakker & Evers (1997) Pijn-Coping-Inventarisatielijst (PCI) Kraaimaat, Bakker & Evers (1997) Achtergrond In de literatuur over (chronische)pijn wordt veel aandacht besteed aan de invloed van pijncoping strategieën op pijn.

Nadere informatie

FEEL-E. Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen. HTS Report. Simon Janzen ID 4589-2 Datum 11.11.2015. Zelfrapportage

FEEL-E. Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen. HTS Report. Simon Janzen ID 4589-2 Datum 11.11.2015. Zelfrapportage FEEL-E Vragenlijst over emotieregulatie bij volwassenen HTS Report ID 4589-2 Datum 11.11.2015 Zelfrapportage FEEL-E Inleiding 2 / 14 INLEIDING De FEEL-E brengt de strategieën in kaart die volwassenen gebruiken

Nadere informatie

DANKBAARHEID, PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN EN LEVENSDOELEN 1

DANKBAARHEID, PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN EN LEVENSDOELEN 1 DANKBAARHEID, PSYCHOLOGISCHE BASISBEHOEFTEN EN LEVENSDOELEN 1 Dankbaarheid in Relatie tot Intrinsieke Levensdoelen: Het mediërende Effect van Psychologische Basisbehoeften Karin Nijssen Open Universiteit

Nadere informatie

Geven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.

Geven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte. Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van

Nadere informatie

rapporteerden. Er werden geen verschillen gevonden in schoolprestaties, spijbelgedrag en middelengebruik tussen de verschillende groepen.

rapporteerden. Er werden geen verschillen gevonden in schoolprestaties, spijbelgedrag en middelengebruik tussen de verschillende groepen. Samenvatting Samenvatting Depressie en angst zijn de meest voorkomende psychische stoornissen in de adolescentie met een enorme impact op het individu. Veel adolescenten rapporteren depressieve en angst

Nadere informatie

Mindfulness. Ger Schurink. Een praktische training in het omgaan met gevoelens en gewoonten. Thema, uitgeverij van Schouten & Nelissen

Mindfulness. Ger Schurink. Een praktische training in het omgaan met gevoelens en gewoonten. Thema, uitgeverij van Schouten & Nelissen Mindfulness Een praktische training in het omgaan met gevoelens en gewoonten Ger Schurink Thema, uitgeverij van Schouten & Nelissen inleiding: gevoelens, gewoonten en mindfulness Wat is mindfulness? De

Nadere informatie

TSCYC Ouderversie. Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen. Jeroen de Groot. ID 256-18 Datum 24.12.2014. Informant:

TSCYC Ouderversie. Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen. Jeroen de Groot. ID 256-18 Datum 24.12.2014. Informant: TSCYC Ouderversie Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen ID 256-18 Datum 24.12.2014 Informant: Mieke de Groot-Aerts moeder TSCYC Inleiding 2 / 10 INLEIDING De TSCYC is een vragenlijst die

Nadere informatie

INDUCTIEVE STATISTIEK VOOR DE GEDRAGSWETENSCHAPPEN OPLOSSINGEN BIJ HOOFDSTUK 5

INDUCTIEVE STATISTIEK VOOR DE GEDRAGSWETENSCHAPPEN OPLOSSINGEN BIJ HOOFDSTUK 5 INDUCTIEVE STATISTIEK VOOR DE GEDRAGSWETENSCHAPPEN OPLOSSINGEN BIJ HOOFDSTUK 5 1. De onderzoekers van een preventiedienst vermoeden dat werknemers in een bedrijf zonder liften fitter zijn dan werknemers

Nadere informatie

De data worden ingevoerd in twee variabelen, omdat we te maken hebben met herhaalde metingen:

De data worden ingevoerd in twee variabelen, omdat we te maken hebben met herhaalde metingen: INDUCTIEVE STATISTIEK VOOR DE GEDRAGSWETENSCHAPPEN OPLOSSINGEN BIJ HOOFDSTUK 6 1. De 15 leden van een kleine mountainbikeclub vragen zich af in welk mate de omgevingstemperatuur een invloed heeft op hun

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

Positieve psychologie. Positief affect (PA) PA - mortaliteit. PA zelfgerapporteerde gezondheid. Positieve psychologie, mindfulnessen gezondheid

Positieve psychologie. Positief affect (PA) PA - mortaliteit. PA zelfgerapporteerde gezondheid. Positieve psychologie, mindfulnessen gezondheid Center of Research on Psychology in Somatic diseases UvTilburg Ivan Nyklíček Positieve psychologie, mindfulnessen gezondheid Positieve psychologie Een vrolijk hart is een goed medicijn (Spreuken, 17-22)

Nadere informatie

het laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en

het laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en Samenvatting In de laatste 20 jaar is er veel onderzoek gedaan naar de psychosociale gevolgen van kanker. Een goede zaak want aandacht voor kanker, een ziekte waar iedereen in zijn of haar leven wel eens

Nadere informatie

Pesten op het werk en de invloed van Sociale Steun op Gezondheid en Verzuim.

Pesten op het werk en de invloed van Sociale Steun op Gezondheid en Verzuim. Pesten op het werk en de invloed van Sociale Steun op Gezondheid en Verzuim. Bullying at work and the impact of Social Support on Health and Absenteeism. Rieneke Dingemans April 2008 Scriptiebegeleider:

Nadere informatie

Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting

Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld

Nadere informatie

De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen

De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen De Relatie tussen Dagelijkse Stress, Negatief Affect en de Invloed van Bewegen The Association between Daily Hassles, Negative Affect and the Influence of Physical Activity Petra van Straaten Eerste begeleider

Nadere informatie

Lichaamsbewustzijn bij kinderen met psychiatrische problematiek

Lichaamsbewustzijn bij kinderen met psychiatrische problematiek Lichaamsbewustzijn bij kinderen met psychiatrische problematiek Workshop GNOON n.a.v. Onderzoek Master Daphne Uphof & Maloe Hofland Introductie Maloe Hofland Kind en Jeugd ambulant Master PMT Daphne Uphof

Nadere informatie

Invloed van Mindfulness Training op Ouderlijke Stress, Emotionele Self-Efficacy. Beliefs, Aandacht en Bewustzijn bij Moeders

Invloed van Mindfulness Training op Ouderlijke Stress, Emotionele Self-Efficacy. Beliefs, Aandacht en Bewustzijn bij Moeders Invloed van Mindfulness Training op Ouderlijke Stress, Emotionele Self-Efficacy Beliefs, Aandacht en Bewustzijn bij Moeders Influence of Mindfulness Training on Parental Stress, Emotional Self-Efficacy

Nadere informatie

Inleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting

Inleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch

Nadere informatie

7-10-2013. Emotieherkenning bij CI kinderen en kinderen met ESM

7-10-2013. Emotieherkenning bij CI kinderen en kinderen met ESM 7--3 Sociaal-emotioneel functioneren van kinderen met een auditieve/ communicatieve beperking Emotieherkenning bij kinderen en kinderen met Rosanne van der Zee Meinou de Vries Lizet Ketelaar Rosanne van

Nadere informatie

** VOORBEELD VAN CAUSALE ANALYSE MET CONFOUNDER EN MEDIATOR **.. GET FILE='u:\)Research\ISSP-NL\ISSP \Data\issp_2013_2014_NL_def.sav'.

** VOORBEELD VAN CAUSALE ANALYSE MET CONFOUNDER EN MEDIATOR **.. GET FILE='u:\)Research\ISSP-NL\ISSP \Data\issp_2013_2014_NL_def.sav'. ** VOORBEELD VAN CAUSALE ANALYSE MET CONFOUNDER EN MEDIATOR **.. GET FILE=''. ** EERST MAKEN WE EEN OVERZICHT VAN DE DATA **. freq nl_rinc wrkhrs sex. Frequencies Statistics N Valid Missing NL_RINC Resp:

Nadere informatie

Valid N Missing N

Valid N Missing N Tabel 1: Frequentieverdelingen, gemiddelden en spreiding van opleidingen van respondenten en partners (naar geslacht) en vaders en moeders van de respondent. Respondenten Partners Ouders Mannen Vrouwen

Nadere informatie

Psychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5)

Psychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometrische Eigenschappen van de Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Psychometric Properties of the Youth Anxiety Measure for DSM-5 (YAM-5) Hester A. Lijphart Eerste begeleider: Dr. E. Simon Tweede

Nadere informatie

Toepassing van mindfulness in het ziekenhuis

Toepassing van mindfulness in het ziekenhuis Toepassing van mindfulness in het ziekenhuis Een pleidooi voor kortdurende interventies met duurzaam effect Willem Fonteijn Medische Psychologie Catharina Ziekenhuis, Eindhoven Een vorm van cognitieve

Nadere informatie

Validatie van de Nederlandstalige. Mindful Attention Awareness Scale. Validation of the Dutch

Validatie van de Nederlandstalige. Mindful Attention Awareness Scale. Validation of the Dutch Validatie van de Nederlandstalige Mindful Attention Awareness Scale Validation of the Dutch Mindful Attention Awareness Scale Marie Anne Schulten December 2009 Eerste begeleider: Dr. A. Brouwers Tweede

Nadere informatie

Mindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o.

Mindfulness bij somatoforme stoornissen. Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness bij somatoforme stoornissen Hiske van Ravesteijn psychiater i.o. Mindfulness-based cognitieve therapie (MBCT) bij somatoforme stoornissen Onverklaarde lichamelijke klachten 20% Persisterende

Nadere informatie

op het latere leven Anja Huizink Vrij Universiteit Amsterdam Radboud Universiteit Nijmegen

op het latere leven Anja Huizink Vrij Universiteit Amsterdam Radboud Universiteit Nijmegen De gevolgen van prenatale stress op het latere leven Anja Huizink Vrij Universiteit Amsterdam Radboud Universiteit Nijmegen De ontwikkeling begint prenataal Dierstudies: prenatale stress Programmerend

Nadere informatie

Waarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt

Waarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Waarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt genetische aanleg voor sportgedrag een rol? Hoe hangt sportgedrag samen met geestelijke

Nadere informatie

DOELGROEP De test richt zich tot zwangere vrouwen of vrouwen die recent bevallen zijn.

DOELGROEP De test richt zich tot zwangere vrouwen of vrouwen die recent bevallen zijn. BREASTFEEDING PERSONAL EFFICACY BELIEFS INVENTORY (BPEBI) Cleveland A.P., McCrone S. (2005) Development of the Breastfeeding Personal Efficacy Beliefs Inventory: A measure of women s confidence about breastfeeding.

Nadere informatie

Aandachtgerichte Cognitieve Leertherapie. Leertherapie. Disfunctionele denkpatronen : Cognitieve gedragstherapie. Willem Fonteijn & Teun Bekkers

Aandachtgerichte Cognitieve Leertherapie. Leertherapie. Disfunctionele denkpatronen : Cognitieve gedragstherapie. Willem Fonteijn & Teun Bekkers Leertherapie Aandachtgerichte Cognitieve Leertherapie beïnvloeden van facetten in het persoonlijk functioneren van de (aspirant)-gedragstherapeut welke een optimale beroepsuitoefening in de weg staan actief

Nadere informatie

Voorbeeld regressie-analyse

Voorbeeld regressie-analyse Voorbeeld regressie-analyse In dit voorbeeld wordt gebruik gemaakt van het SPSS data-bestand vb_regr.sav (dit bestand kan gedownload worden via de on-line helpdesk). We schatten een model waarin de afhankelijke

Nadere informatie

Running head: INVLOED MBSR-TRAINING OP STRESS EN ENERGIE 1. De Invloed van MBSR-training op Mindfulness, Ervaren Stress. en Energie bij Moeders

Running head: INVLOED MBSR-TRAINING OP STRESS EN ENERGIE 1. De Invloed van MBSR-training op Mindfulness, Ervaren Stress. en Energie bij Moeders Running head: INVLOED MBSR-TRAINING OP STRESS EN ENERGIE 1 De Invloed van MBSR-training op Mindfulness, Ervaren Stress en Energie bij Moeders The Effect of MBSR-training on Mindfulness, Perceived Stress

Nadere informatie

SPSS 15.0 in praktische stappen voor AGW-bachelors Uitwerkingen Stap 7: Oefenen I

SPSS 15.0 in praktische stappen voor AGW-bachelors Uitwerkingen Stap 7: Oefenen I SPSS 15.0 in praktische stappen voor AGW-bachelors Uitwerkingen Stap 7: Oefenen I Hieronder volgen de SPSS uitvoer en de antwoorden van de opgaven van Stap 7: Oefenen I. Daarnaast wordt bij elke opgave

Nadere informatie

Betrouwbaarheid, validiteit en overeenstemming

Betrouwbaarheid, validiteit en overeenstemming Betrouwbaarheid, validiteit en overeenstemming Inleiding Dit practicum sluit aan op het theoriegedeelte over betrouwbaarheidsanalyse van hoofdstuk II-16 (deel 2). In dit hoofdstuk wordt besproken hoe een

Nadere informatie

Het gebruik van SPSS voor statistische analyses. Een beknopte handleiding.

Het gebruik van SPSS voor statistische analyses. Een beknopte handleiding. Het gebruik van SPSS voor statistische analyses. Een beknopte handleiding. SPSS is een alom gebruikt, gebruiksvriendelijk statistisch programma dat vele analysemogelijkheden kent. Voor HBO en universitaire

Nadere informatie

Verband tussen twee variabelen

Verband tussen twee variabelen Verband tussen twee variabelen Inleiding Dit practicum sluit aan op hoofdstuk I-3 van het statistiekboek en geeft uitleg over het maken van kruistabellen, het berekenen van de correlatiecoëfficiënt en

Nadere informatie

Voer de gegevens in in een tabel. Definieer de drie kolommen van de tabel en kies als kolomnamen groep, vooraf en achteraf.

Voer de gegevens in in een tabel. Definieer de drie kolommen van de tabel en kies als kolomnamen groep, vooraf en achteraf. Opdracht 10a ------------ t-procedures voor gekoppelde paren t-procedures voor twee onafhankelijke steekproeven samengestelde t-procedures voor twee onafhankelijke steekproeven Twee groepen van 10 leraren

Nadere informatie

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten

Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Engelse Verpleegster Gebruikt HeartMath met Multiple Sclerose patiënten Een verpleegkundige in Engeland die is gespecialiseerd in patiënten met multiple sclerose / MS voerde een informele studie uit waarbij

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2

Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 179 In dit proefschrift werden de resultaten beschreven van studies die zijn verricht bij volwassen vrouwen met symptomen van bekkenbodem dysfunctie. Deze symptomen komen frequent voor en kunnen de kwaliteit

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands

Samenvatting Nederlands Samenvatting Nederlands 178 Samenvatting Mis het niet! Incomplete data kan waardevolle informatie bevatten In epidemiologisch onderzoek wordt veel gebruik gemaakt van vragenlijsten om data te verzamelen.

Nadere informatie

9. Lineaire Regressie en Correlatie

9. Lineaire Regressie en Correlatie 9. Lineaire Regressie en Correlatie Lineaire verbanden In dit hoofdstuk worden methoden gepresenteerd waarmee je kwantitatieve respons variabelen (afhankelijk) en verklarende variabelen (onafhankelijk)

Nadere informatie

10. Moderatie, mediatie en nog meer regressie

10. Moderatie, mediatie en nog meer regressie 10. Moderatie, mediatie en nog meer regressie Voordat je moderatie en mediatie analyses gaat uitvoeren in, kun je het best een extra dialog box installeren, PROCESS. Volg hiervoor de stappen op pagina

Nadere informatie

Een studie naar het effect van de minor Vind je bron op de persoonlijke ontwikkeling van studenten.

Een studie naar het effect van de minor Vind je bron op de persoonlijke ontwikkeling van studenten. De rol van meditatieve aandacht en mindfulnessvaardigheden bij de ontwikkeling van communicatieve vaardigheden, fundamentele zelfevaluaties en creativiteit. Een studie naar het effect van de minor Vind

Nadere informatie

Sociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen

Sociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen Sociale Cognitie bij Psychisch Gezonde Volwassenen Onderzoek met het Virtuele Lab Social Cognition in Psychologically Healthy Adults Research with the Virtual Laboratory Anja I. Rebber Studentnummer: 838902147

Nadere informatie

* de percentages goed per klas en volgorde van afnemen. sort cases by klas volgorde. split file by klas volgorde. des var=goedboekperc.

* de percentages goed per klas en volgorde van afnemen. sort cases by klas volgorde. split file by klas volgorde. des var=goedboekperc. * Sprekende voorbeelden. * De invloed van lessen op meerkeuzetoetsen Natuurkunde, klas 5 en 6 * Manfred te Grotenhuis en Nico van de Mortel * we gaan uit van de folder 'temp'op de c-drive, svp wijzigen

Nadere informatie

Zowel correlatie als regressie meten statistische samenhang Correlatie: geen oorzakelijk verband verondersteld: X Y

Zowel correlatie als regressie meten statistische samenhang Correlatie: geen oorzakelijk verband verondersteld: X Y 1 Regressie analyse Zowel correlatie als regressie meten statistische samenhang Correlatie: geen oorzakelijk verband verondersteld: X Y Regressie: wel een oorzakelijk verband verondersteld: X Y Voorbeeld

Nadere informatie

Het Verband Tussen Persoonlijkheid, Stress en Coping. The Relation Between Personality, Stress and Coping

Het Verband Tussen Persoonlijkheid, Stress en Coping. The Relation Between Personality, Stress and Coping Het Verband Tussen Persoonlijkheid, Stress en Coping The Relation Between Personality, Stress and Coping J.R.M. de Vos Oktober 2009 1e begeleider: Mw. Dr. T. Houtmans 2e begeleider: Mw. Dr. K. Proost Faculteit

Nadere informatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie

De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een. Vaste Relatie De Samenhang tussen Dagelijkse Stress, Emotionele Intimiteit en Affect bij Partners met een Vaste Relatie The Association between Daily Stress, Emotional Intimacy and Affect with Partners in a Commited

Nadere informatie

Ervaren tevredenheid over de geboorte

Ervaren tevredenheid over de geboorte Ervaren tevredenheid over de geboorte een meetinstrument voor moeders na de bevalling Introductie Inzicht krijgen in moeders ervaringen over de geboorte van haar kind kan worden gerealiseerd door gebruik

Nadere informatie

mlw stroom 2.2 Biostatistiek en Epidemiologie College 9: Herhaalde metingen (2) Syllabus Afhankelijke Data Hoofdstuk 4, 5.1, 5.2

mlw stroom 2.2 Biostatistiek en Epidemiologie College 9: Herhaalde metingen (2) Syllabus Afhankelijke Data Hoofdstuk 4, 5.1, 5.2 mlw stroom 2.2 Biostatistiek en Epidemiologie College 9: Herhaalde metingen (2) Syllabus Afhankelijke Data Hoofdstuk 4, 5.1, 5.2 Bjorn Winkens Methodologie en Statistiek Universiteit Maastricht 21 maart

Nadere informatie

a. Wanneer kan men in plaats van de Pearson correlatie coefficient beter de Spearman rangcorrelatie coefficient berekenen?

a. Wanneer kan men in plaats van de Pearson correlatie coefficient beter de Spearman rangcorrelatie coefficient berekenen? Opdracht 15a ------------ Spearman rangcorrelatie coefficient (non-parametrische tegenhanger van de Pearson correlatie coefficient) Wilcoxon symmetrie-toets (non-parametrische tegenhanger van de t-procedure

Nadere informatie