Nieuwsbrief Prader Willi Studies
|
|
- Emmanuel Beckers
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Nieuwsbrief Prader Willi Studies Beste deelnemer, ouder(s)/verzorger(s), Voor u ligt de 1 e editie van de Prader Willi Studie- nieuwsbrief. Met de nieuwsbrief willen wij u op de hoogte houden van het beloop, de nieuwste resultaten, activiteiten en andere weetjes van de studies. December 2011, editie 1 Resultaten van de landelijke PWS studies in het afgelopen jaar Dankzij jullie allemaal hebben we het afgelopen jaar weer meer kennis gekregen over het Prader-Willi syndroom. Bevindingen waardoor we kinderen met PWS beter kunnen begrijpen, maar veel belangrijker, waardoor we kinderen met PWS nog beter kunnen helpen. Hieronder zal ik jullie kort vertellen wat we dit jaar gevonden hebben in de studie. We hebben het afgelopen jaar onder andere onderzoek gedaan naar de puberteit en de periode voorafgaand aan de puberteit bij kinderen met PWS. We vonden het belangrijk om te weten of dit anders verloopt bij kinderen met PWS dan bij leeftijdgenoten zonder het syndroom. Adrenarche Eerst hebben we gekeken naar de periode die vaak voorafgaat aan de puberteit. We noemen deze periode adrenarche. Deze periode is te herkennen aan het ontstaan van de volgende symptomen: een volwassen lichaamsgeur, acne, puistjes of een vette huid, okselhaar en schaamhaar. Naast het ontstaan van deze uiterlijke kenmerken kun je ook bepaalde hormonen in het bloed vinden tijdens de adrenarche, dit zijn androgenen. We hebben bij 45 meisjes en 52 jongens met PWS in de leeftijd van 6 maanden tot 20 jaar onderzoek gedaan naar de uiterlijke kenmerken van adrenarche en androgeenspiegels in het bloed. De resultaten van dit onderzoek kunnen we als volgt samenvatten: Kinderen met PWS hebben vergeleken met leeftijdsgenoten zonder PWS: 1. op jongere leeftijd ontwikkeling van schaamhaar 2. hogere androgeenspiegels in het bloed en al op jongere leeftijd. Groeihormoonbehandeling heeft hierop geen invloed. Het lijkt er dus op dat de adrenarche bij kinderen met PWS al op een jongere leeftijd begint dan bij leeftijdsgenoten zonder PWS. Welke gevolgen dit heeft voor kinderen met PWS op de lange termijn kunnen we nu nog niet zeggen. Het is daarom belangrijk de kinderen te blijven volgen in de studie, zowel door te kijken naar het uiterlijk als naar de spiegels in het bloed. Puberteit bij jongens Vervolgens hebben we gekeken naar de ontwikkeling van de puberteit bij jongens. Uit eerder onderzoek bij jongens en mannen met PWS bleek dat de puberteit vaak verlaat, niet helemaal compleet of zelfs afwezig was, maar de oorzaak daarvan was niet precies bekend. We vonden het belangrijk om de oorzaak hiervan te achterhalen en om over een langere periode de ontwikkeling van de puberteit te vervolgen. Zo zouden we beter kunnen zeggen of jongens met PWS vruchtbaar zouden kunnen zijn. We hebben bij 66 jongens met PWS in de leeftijd tot 25 jaar onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de puberteit. De ontwikkeling van de puberteit bij jongens kunnen we onderzoeken door bepaalde hormonen in het bloed te meten en naar het veranderende uiterlijk van de jongens te kijken. De resultaten van dit onderzoek kunnen we als volgt samenvatten: De verlate, niet helemaal complete of zelfs afwezige puberteit wordt bij de meerderheid van de jongens veroorzaakt door een defect in de zaadballen. De meeste jongens komen spontaan in de puberteit, maar de verdere ontwikkeling ervan stopt of vertraagt na de start van de puberteit omdat de zaadballen niet goed werken. Deze verminderde werking heeft meer effect op de functie van de cellen die voor vruchtbaarheid zorgen, dan voor de cellen die voor een mannelijk uiterlijk zorgen (cellen die het mannelijk hormoon testosteron maken). Het lijkt er dus op dat de meeste jongens met PWS vrij goed in de puberteit komen en redelijk testosteron kunnen maken, maar niet of minder vruchtbaar zijn. De verschillen tussen jongens zijn echter groot, dus het blijft belangrijk de hormonen in het bloed die te maken hebben met puberteit en vruchtbaarheid op individueel niveau te bepalen en te vervolgen.
2 Puberteit bij meisjes Natuurlijk hebben we ook gekeken naar de ontwikkeling van de puberteit bij meisjes. Ook bij meisjes en vrouwen met PWS bleek uit voorgaand onderzoek dat de puberteit vaak verlaat, niet helemaal compleet of zelfs afwezig was, maar ook de oorzaak bij meisjes en vrouwen was niet precies bekend. Om dezelfde redenen als genoemd bij de jongens wilden we de ontwikkeling van de puberteit en de vruchtbaarheid bij meisjes en vrouwen met PWS onderzoeken. We hebben bij 61 meisjes met PWS in de leeftijd tot 22 jaar onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de puberteit. De ontwikkeling van de puberteit bij meisjes kunnen we net als bij jongens onderzoeken door bepaalde hormonen in het bloed te meten en naar het veranderende uiterlijk te kijken. De resultaten van dit onderzoek kunnen we als volgt samenvatten: De meeste meisjes met PWS komen spontaan in de puberteit. De meeste meisjes en jonge vrouwen met PWS worden niet of zeer onregelmatig ongesteld. Toch is de voorraad eicellen bij meisjes met PWS vergelijkbaar met die van meisjes zonder het syndroom en maken de meeste meisjes ook dezelfde hormonen aan die meisjes en jonge vrouwen zonder PWS ook maken, al zijn de hormoonspiegels meestal lager bij meisjes en jonge vrouwen met PWS. We kunnen vruchtbaarheid bij meisjes en jonge vrouwen met PWS dus niet uitsluiten. Ook al is er geen sprake van ongesteldheid dan nog kan een meisje vruchtbaar zijn. Het blijft daarom belangrijk de hormonen in het bloed regelmatig te controleren en indien nodig de meisjes te behandelen met anticonceptie middelen. Het effect van groeihormoon op cognitieve ontwikkeling Het vierde onderwerp dat we dit jaar onderzocht hebben is de invloed van groeihormoon behandeling op de cognitieve ontwikkeling (intelligentie) van kinderen met PWS. We hebben dit onderzocht in 50 kinderen met PWS in de leeftijd van 3.5 tot 14 jaar met behulp van intelligentietesten. In het begin van de studie werd er geloot wie er meteen groeihormoon zou krijgen en wie nog 2 jaar zou moeten wachten voor de start van de behandeling met groeihormoon. Op deze manier ontstond er een behandelgroep en een controlegroep die heel erg op elkaar leken, maar met één verschil, de ene groep werd behandeld en de andere niet. Zo konden we de effecten van het groeihormoon op allerlei zaken onderzoeken. Na 2 jaar kreeg ook de controle groep groeihormoon behandeling en konden we de groepen samenvoegen en kijken naar de effecten van de groeihormoon behandeling op de lange termijn. Alle kinderen werden elk jaar tijdens het dagje Rotterdam getest met een intelligentietest. De resultaten van het onderzoek kunnen we als volgt samenvatten: Alle kinderen met PWS scoorden duidelijk (significant) lager op de test dan hun leeftijdsgenoten zonder PWS. Maar het bleek dat kinderen met PWS die met groeihormoon behandeld werden zich op hun eigen, lagere niveau wel in hetzelfde tempo ontwikkelden als kinderen zonder PWS. Kinderen met PWS die geen groeihormoon gebruikten waren na 2 jaar verslechterd ten opzichte van kinderen zonder PWS, de achterstand die ze al hadden was zonder groeihormoonbehandeling nog verder toegenomen. Op de langere termijn, gedurende 4 jaar groeihormoonbehandeling voor alle kinderen, bleek dat kinderen met PWS op een aantal onderdelen van de test steeds beter werden, dus hun achterstand ten opzichte van hun leeftijdsgenoten zonder PWS zelfs inhaalden. Op andere onderdelen bleef hun achterstand ten opzichte van hun leeftijdsgenoten met PWS gelijk. Belangrijk was dat tijdens groeihormoonbehandeling de achterstand van kinderen met PWS ten opzichte van hun leeftijdsgenoten zonder PWS niet groter werd, terwijl dit in het eerste deel van de studie, bij de controlegroep die toen nog geen groeihormoon kreeg, wel het geval was. Voor vragen over de resultaten van de landelijke PWS studie van het afgelopen jaar, kunt u terecht bij Elbrich Siemensma, e.siemensma@kindengroei.nl Nieuws uit de Cohort studie In de Cohort studie worden de kinderen in de groei gevolgd. In 2012 wordt het voor ons mogelijk om naar nieuw ontdekte stoffen en hormonen in het bloed te kijken die te maken hebben met het honger- en verzadigingsgevoel. Door dit te bestuderen in kleine en grotere kinderen hopen we erachter te kunnen komen, waarom kleine kinderen met PWS niet om eten vragen en de meeste grotere kinderen met PWS altijd honger hebben. Tevens zullen we bij baby s en kleuters zonder PWS kijken naar deze stoffen en hormonen, om te onderzoeken waar de verschillen zitten. 2
3 3 Nieuws uit de Transitiestudie Zoals u bekend, moeten kinderen met de behandeling stoppen als er geen lengtegroei meer is. Daarmee wordt bedoeld dat de lengtegroei minder dan 0.5 cm per half jaar is of dat de groeischijven, zoals gemeten op een handwortelfoto, gesloten zijn. Echter, er zijn naast de lengtegroei ook andere gunstige effecten van groeihormoon toediening waargenomen bij Prader-Willi syndroom, zoals de verbetering van de lichaamssamenstelling, met een toename van de spieren botmassa en een afname van het lichaamsvetpercentage. Ook op de volwassen leeftijd heeft het lichaam groeihormoon nodig, maar in mindere mate dan tijdens de kinderleeftijd. Doel Het doel is om te kunnen evalueren of jongvolwassenen met groeihormoon behandeling een betere lichaamssamenstelling hebben ten opzichte van jongvolwassenen die met een placebo behandeld worden. Ook wordt er gekeken naar het psychosociaal functioneren, naar ademhalingsproblemen tijdens de slaap en de suiker- en vetstofwisseling tijdens de behandeling. Hoe ziet de studie eruit De studie bij jongvolwassenen is een placebo gecontroleerde dubbelblinde cross-over studie. Dat betekent dat van de eerste 2 jaar uw zoon/dochter één jaar met groeihormoon behandeld wordt, en één jaar met placebo (placebo is een ampul die er exact zo uit ziet als een gewone groeihormoonampul, maar die geen werkzame stof bevat). U, uw zoon/dochter, en ook de onderzoekers van de studie weten niet welk jaar uw kind het echte groeihormoon gebruikt en welk jaar uw kind de placebo krijgt. Op deze manier wordt uitgesloten dat de effecten die gemeten worden, een gevolg zijn van positieve verwachtingen in plaats van de werkzame stof. Deze manier van onderzoek laat toe met relatief kleine groepen al duidelijke en relevante resultaten te vinden. Stand van zaken Op dit moment doen er 15 jongvolwassen mee aan de transitiestudie. Om de resultaten goed te interpreteren hebben we 20 jongvolwassenen met PWS nodig. Hoewel het een dubbelblinde studie is, denken zowel de patiënten als hun ouders te weten in welk jaar hij/zij groeihormoonbehandeling krijgen. De jongvolwassenen merken dit aan hun figuur en hun uithoudingsvermogen en de ouders zien het aan het figuur van hun kind en merken het aan het gedrag. Nieuw! De Young Adult PWS (YAP) studie De eerste jongeren hebben de Transitiestudie al doorlopen. Zij kunnen in de nieuwe YAP studie doorgaan met groeihormoon behandeling. Doel Het doel van de YAP studie is om te onderzoeken of jongvolwassenen met groeihormoon behandeling op de lange termijn hun lichaamssamenstelling, verkregen tijdens de Cohort en/of Transitiestudie, kunnen behouden tijdens behandeling met een lagere (volwassen) dosering groeihormoon. We willen een geprotocolleerde behandeling ontwikkelen voor het vinden van een optimale persoonlijke dosering groeihormoon voor jongvolwassenen met het Prader- Willi Syndroom, gebaseerd op de groeifactor spiegels in het bloed. Hoe ziet de studie eruit In de YAP studie is de groeihormoondosering lager dan u gewend was. Een volwassen persoon heeft immers geen groeihormoon meer nodig om te groeien, maar wel voor een goede vet/spierverdeling, een goed energieniveau en de verwerking van koolhydraten, vetten en eiwitten. Op basis van de spiegel van de groeifactoren in het bloed en de DEXA scan wordt er besloten of de dosis groeihormoon omhoog of omlaag moet of dat de dosering zo adequaat is. Jaarlijks wordt er na het bloedprikken en de DEXA scan opnieuw gekeken of de dosis groeihormoon bij uw zoon/dochter moet veranderen. Voor meer informatie over de Transitiestudie of YAP studie, kunt u contact opnemen met Nienke Bakker, n.bakker@kindengroei.nl.
4 4 Ouder aan het woord De ouders van Adriana, 7 jaar oud, vertellen over hun ervaring met de PD studie. Nieuws uit de PD studie We zijn 1 jaar verder: op 15 november 2010 is de PD studie van start gegaan. Op dit moment hebben 56 kinderen en 12 jongvolwassenen zich voor deze studie aangemeld, wat neerkomt op 81% van de kinderen die in de leeftijdsgroep van 7-24 jaar bij ons bekend zijn. We zijn op de goede weg, maar hopen dat meer kinderen hieraan mee willen doen. De PD studie, ofwel Psychiatrische stoornissen bij kinderen en jongvolwassenen met het Prader Willi Syndroom -studie, heeft als doel om gedragskenmerken en psychiatrische kenmerken in kaart te brengen. Met deze informatie willen wij ouders en kinderen beter kunnen begeleiden in de ontwikkeling van het kind en waar mogelijk problemen in een vroeger stadium opmerken en voorkomen. Hierbij is het belangrijk dat wij zoveel mogelijk kinderen zien, zowel de kinderen die naar het regulier onderwijs gaan, als kinderen die meer aandacht en begeleiding nodig hebben. Zo kan er een goed beeld worden gevormd wat er in deze groep speelt. Het onderzoek bij kinderen tussen 7-18 jaar wordt 1x per 2 jaar afgenomen. De studie bestaat uit een observatie, extra buisje bloed tijdens de bloedafname van de jaarcontrole, het afnemen van oudervragenlijsten en enkele testen bij het kind zelf. Een deel van de testen wordt tijdens de jaarcontrole afgenomen, de rest wordt in de thuissituatie voltooid. De jongvolwassenen van jaar worden jaarlijks in Venray beoordeeld door Professor Verhoeven, psychiater. Ook in Venray zullen er enkele testen gedaan worden. Alle kinderen tussen de 7-24 jaar kunnen aan dit onderzoek meedoen. Wilt u meer informatie of u aanmelden voor de PD studie? Dan kunt u contact opnemen met drs. Sinddie Lo, arts-onderzoeker PD studie op telefoonnummer , of per mail: s.lo@kindengroei.nl. Waarom doet u mee met de PD studie? Het goede van deze studie vinden we dat ook de sociaalemotionele dimensie van PWS veel aandacht krijgt. Het is bekend dat PWS-mensen kans lopen om tegen psychiatrische problemen aan te lopen. Maar hoe dit precies zit en wat dit betekent voor PWS-ers zelf en hun naasten, daarover is nog lang niet genoeg bekend. Meer duidelijkheid hierover zou kunnen helpen bepaalde dingen te herkennen, er beter mee om te gaan. En wie weet, als sommige problemen in een vroeg stadium beter herkenbaar zijn en goed worden opgepakt, door ouders maar bijvoorbeeld ook door leerkrachten of andere betrokkenen, worden ze hopelijk minder erg. Hoe zag de onderzoeksdag eruit? Eerst waren wij als ouders aan de beurt, waarbij allerlei vragen werden gesteld over onze dochter: over hoe ze dingen beleeft, wat ze prettig vindt maar ook of ze bijvoorbeeld of ze bepaalde angsten heeft. Sommige vragen over hoe het was in het begin, waren lastig te beantwoorden. Wanneer zette ze haar eerste stappen, wanneer begon ze meer in zinnen te praten? Gek hoe je dat soort dingen toch snel kunt vergeten. We moesten echt in ons geheugen graven. Hoe hebben u en uw dochter de onderzoeksdag ervaren? Die was best intensief, maar dat vonden we eigenlijk juist wel goed. Hoewel de vragen soms ook confronterend zijn, was ik nadien vreemd genoeg minder pessimistisch dan voorheen. Je weet nooit tegen welke problemen ons kind later mogelijk aanloopt, maar het kan ook meevallen. En als het wel zo is, kun je maar beter voorbereid zijn. Zijzelf vond het in ieder geval leuk, ook al was ze aan het eind best moe die dag. De onderzoekster mag nog een keer terug komen om werkjes met haar te doen. Welke vraag zou u in deze studie beantwoord willen hebben? Wat psychiatrische stoornissen bij een PWS-mens (mogelijk) sociaal-emotioneel teweeg kunnen brengen en waaraan je deze kunt herkennen? Niet vergeten! Aan ouders, die zich hebben opgegeven en de digitale vragenlijst hebben gekregen: vergeten jullie deze niet in te vullen? Alvast bedankt voor uw medewerking! Deze studie wordt mede mogelijk gemaakt door het Prader-Willi Fonds en het Fonds NutsOhra.
5 5 Nieuws uit de MRI studie In september 2010 is er een onderzoek gestart door Stichting Kind en Groei in samenwerking met afdeling Radiologie, Erasmus MC, naar hersenaanleg en hersenontwikkeling bij kinderen met PWS en kinderen zonder PWS tussen 6 t/m 18 jaar oud. Agenda 2012 De oudermiddag op 11 maart 2011 georganiseerd door de Stichting Kind en Groei was een groot succes! In juni 2012 zal er opnieuw een oudermiddag worden georganiseerd. Meer informatie volgt binnenkort. 36 kinderen en jong volwassenen met PWS en hun broertjes en zusjes hebben inmiddels deelgenomen aan het MRI onderzoek. Bij de eerste beoordeling van de MRI s zien wij het volgende: UPD De hersenaanleg van hersenschors in kinderen met UPD lijken op die van kinderen met autisme, wat de autistische kenmerken bij kinderen met UPD kan verklaren. Omdat het aantal deelnemers nog beperkt is, kunnen we niet zeggen op welke leeftijd deze verschillen zichtbaar worden en of er verschillen zijn tussen jongens en meisjes. Deletie In tegenstelling tot wat op de oudermiddag in maart 2011 verteld is, zien we nu er meer kinderen zijn onderzocht, dat de MRI-uitslagen van de kinderen met een deletie niet verschillen met die van hun broertjes/zusjes. Dit geeft aan dat het heel belangrijk is dat iedereen meedoet met deze studie, zodat de resultaten de werkelijkheid zo goed mogelijk weergeven. Voorlopig zien we dat kinderen met deletie een totaal ander patroon van hersenontwikkeling hebben dan kinderen met UPD. Dit is een zeer belangrijke bevinding, die wijst op de noodzaak van het bepalen van de genetische achtergrond van PWS, mede voor een individuele prognose. Uiteraard gaan wij ook op zoek naar andere factoren, die de verschillen tussen kinderen met PWS kunnen verklaren. In kleine groepen worden soms verschillen per toeval gevonden die later in een grotere groep verdwijnen; andersom kan natuurlijk ook, dat verschillen pas in grotere groepen zichtbaar worden. We hebben nog meer kinderen met broertjes/zusjes nodig om deze voorlopige bevindingen te bevestigen. Wij bedanken iedereen die heeft deelgenomen aan deze studie. U zult een samenvatting ontvangen van alle bevindingen (verwachting tweede helft 2012). Ook zullen wij streven om een persoonlijk voorlopig rapport op te stellen voor elk kind over zijn/haar hersenaanleg indien dit gewenst is. Boekentip van Mariëlle Geef me de 5 Een zeer levenswaardig, verhelderend boek, geschreven voor ouders met kinderen die kenmerken hebben van autistisch gedrag. Het boek beschrijft veel voorbeelden en is zeer herkenbaar voor mij. Ik denk dat het ouders een goede ondersteuning kan geven om hun kind beter te leren begrijpen. Geef me de 5, auteur Colette de Bruin. Een praktische houvast bij de opvoeding en begeleiding van kinderen met autisme. Heeft u vragen? Neem gerust contact op met Akvile Lukose, a.lukose@kindengroei.nl.
6 6 De kinderpagina Wist je dat Iedereen groeihormoon nodig heeft? Als kind heb je groeihormoon nodig om te kunnen groeien, dat weten we allemaal. Maar groeihormoon is eigenlijk een verkeerde naam, want het doet ook andere dingen in je lichaam. Het is goed voor sterke spieren en botten en zorgt voor minder vet. Dit duurt je hele leven. Dus ook als je niet meer groeit en volwassen bent, heeft je lichaam groeihormoon nodig, maar minder dan als je kind bent. Kleurwedstrijd Maak een mooie kleurplaat en stuur het naar ons op! Dan win jij een prijs! Zet op de kleurplaat duidelijk je naam. Wie weet staat jouw kleurplaat in de volgende nieuwsbrief!!! Wist je dat Dederieke nu Arts voor Verstandelijk Gehandicapten is? Roderick nu in opleiding is tot internist? Elbrich na haar promotie in opleiding gaat voor psychiater?
7 7 De kinderpagina Wist je dat.. je de nieuwste informatie over de studies kunt vinden op en Medewerkers PWS-team Nienke Bakker Mariëlle van Eekelen Sinddie Lo Akvile Lukose Elbrich Siemensma, Zyrhea Troeman Anita Hokken-Koelega
8 Contactgegevens: Stichting Kind en Groei Westzeedijk AH Rotterdam
Recent nationaal en internationaal onderzoek PRADER-WILLI SYNDROOM
Recent nationaal en internationaal onderzoek PRADER-WILLI SYNDROOM Prof. Anita Hokken-Koelega, kinderarts-endocrinoloog Erasmus Universitair Medisch Centrum Rotterdam Directeur Stichting Kind en Groei
Nadere informatieSymposium In het voorjaar zal er een Oudersymposium worden georganiseerd. Meer informatie hierover volgt spoedig!
Kind en Groei Contactgegevens Stichting Kind en Groei Westzeedijk 106 3016 AH Rotterdam Tel: 010-22 515 33 E-mail: info@kindengroei.nl www.kindengroei.nl Beste deelnemer, ouder(s)/verzorger(s) en overige
Nadere informatie(Seksuele) voorlichting aan meisjes met het Syndroom van Turner
Uw dochter heeft het Syndroom van Turner. Hoe licht u uw dochter voor? In deze folder leest u meer over hoe en wanneer u uw dochter kunt voorlichten over haar aandoening. (Seksuele) voorlichting aan meisjes
Nadere informatieSymposium In het voorjaar zal er een Oudersymposium worden georganiseerd. Meer informatie hierover volgt spoedig!
Kind en Groei Contactgegevens Stichting Kind en Groei Westzeedijk 106 3016 AH Rotterdam Tel: 010-22 515 33 E-mail: info@kindengroei.nl www.kindengroei.nl Beste deelnemer, ouder(s)/verzorger(s) en overige
Nadere informatieTRACE. Treatment of ADHD with Care as usual versus an Elimination diet
TRACE Treatment of ADHD with Care as usual versus an Elimination diet Behandeling van ADHD met de gebruikelijke zorg in vergelijking met een dieetbehandeling 1 Wat is het TRACE-onderzoek? Uit eerder onderzoek
Nadere informatieInformatiebrief. Titel van het onderzoek. Vriendschappen en pesten op basisscholen in Rotterdam. Inleiding
Informatiebrief Titel van het onderzoek Vriendschappen en pesten op basisscholen in Rotterdam. Inleiding Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan het wetenschappelijk onderzoek
Nadere informatieNieuwsbrief Prader-Willi studie
Nieuwsbrief Prader-Willi studie Beste deelnemer, ouder(s)/verzorger(s), Voor u ligt de derde nieuwsbrief van de Prader-Willi studie. Met deze nieuwsbrief willen wij u op de hoogte houden van het beloop,
Nadere informatieJaarverslag 2011Een jaar vol leuke en. leerzame gebeurtenissen
Jaarverslag 2011Een jaar vol leuke en leerzame gebeurtenissen 2 Stichting Kind en Groei Westzeedijk 106, 3016 AH Rotterdam, Nederland Postbus 23068, 3001 KB Rotterdam, Nederland T+(31) 10 22 515 33 F+(31)
Nadere informatiePatiënten informatie over een studie naar zwangerschaps-complicaties bij vrouwen met het Polycysteus Ovarium Syndroom:
Patiënten informatie over een studie naar zwangerschaps-complicaties bij vrouwen met het Polycysteus Ovarium Syndroom: Geachte mevrouw, de C opper studie Uw behandelend arts heeft u geïnformeerd over de
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: De komende weken gaan we het hebben over de verschillende veranderingen die jongens en meisjes in de puberteit doormaken. Het is een periode die ongeveer drie jaar
Nadere informatieOnderzoek bij kinderen met Tubereuze Sclerose:
Onderzoek bij kinderen met Tubereuze Sclerose: Behandeling met rapamycine bij kinderen met TSC en moeilijk behandelbare epilepsie Behandeling van leer- en gedragsproblemen bij kinderen met TSC met RAD001
Nadere informatieJaarverslag 2012. Kind en Groei
Jaarverslag 2012 Kind en Groei Westzeedijk 106, 3016 AH Rotterdam, Nederland Postbus 23068, 3001 KB Rotterdam, Nederland T+(31) 10 22 515 33 F+(31) 10 22 501 33 E info@kindengroei.nl www.kindengroei.nl
Nadere informatieHersenontwikkeling tijdens adolescentie
Hersenontwikkeling tijdens adolescentie Een longitudinale tweelingstudie naar de ontwikkeling van hersenstructuur en de relatie met hormoonspiegels en intelligentie ALGEMENE INTRODUCTIE Adolescentie is
Nadere informatiePatiënteninformatiefolder Voor patiënten van 12 t/m 17 jaar. Behorende bij het onderzoek:
Patiënteninformatiefolder Voor patiënten van 12 t/m 17 jaar Behorende bij het onderzoek: International CIDP Outcome Study (ICOS) Een studie naar de variatie en de voorspellers van het ziektebeloop bij
Nadere informatie3 Hoogbegaafdheid op school
3 Hoogbegaafdheid op school Ik laat op school zien wat ik kan ja soms nee Ik vind de lessen op school interessant meestal soms nooit Veel hoogbegaafde kinderen laten niet altijd zien wat ze kunnen. Dit
Nadere informatieVOORW OORD VOORWOORD. Omwille van de leesbaarheid staat in dit boekje steeds hij, maar je kunt hiervoor natuurlijk ook zij lezen.
VOORW OORD VOORWOORD Over dit boekje Alles over gezond eten en bewegen met kinderen van 4 tot 18 jaar? Bij de titel van dit boekje vraag je je misschien af wat een kleuter te maken heeft met iemand die
Nadere informatieANTIVIRALE BEHANDELING BIJ PSYCHOSE Het verbeteren van denkvermogen met valaciclovir
ANTIVIRALE BEHANDELING BIJ PSYCHOSE Het verbeteren van denkvermogen met valaciclovir Universitair Medisch Centrum Groningen Universitair Centrum Psychiatrie Voor wie is het onderzoek bedoeld? Voor dit
Nadere informatieChapter 10. Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting 1 Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrondinformatie van de relatie tussen intrauteriene groeivertraging, waarvan het lage geboortegewicht een uiting kan zijn, en de gevolgen in de
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Niet alleen de buitenkant van je lichaam veranderd in de puberteit. Binnen in je lichaam vinden er ook veranderingen plaats, die je niet kan zien. Mannen merken
Nadere informatieKinderneurologie.eu. Het foetaal alcohol syndroom. www.kinderneurologie.eu
Het foetaal alcohol syndroom Wat is het foetaal alcohol syndroom? Het foetaal alcohol syndroom is een combinatie van aangeboren afwijkingen bij een baby die veroorzaakt zijn door alcohol gebruik van de
Nadere informatiePatiënteninformatiefolder
Patiënteninformatie bij het wetenschappelijk onderzoek naar het nut van het routinematig controleren van alvleesklier cysten. Geachte heer/mevrouw, Uw behandelend arts heeft u deze informatie gegeven,
Nadere informatieTRACE-BIOME. ADHD behandelen met een dieet Waarom werkt een dieet bij sommigen?
TRACE-BIOME ADHD behandelen met een dieet Waarom werkt een dieet bij sommigen? Informatie voor kinderen van 12 jaar Hallo! Je krijgt deze folder omdat je meedoet aan TRACE! Nu geven we uitleg over een
Nadere informatieIk ga jullie vertellen over het Noonan syndroom en wat dat betekent voor mij! Noonan Syndroom In 1963 is dit syndroom voor het eerst door Jacqueline Noonan ontdekt. Ze hebben daarom dit Syndroom naar haar
Nadere informatieTRIXY Expertisecentrum
Ik heb een extra X (47,XXX) Voor wie is deze folder? Voor jou, als jij een meisje bent die een extra X chromosoom heeft! In deze folder vindt je allerlei informatie over Trisomie X: zo heet het als je
Nadere informatieBeperking van de uiteindelijke lengte met hormonen
Sophia Kinderziekenhuis Beperking van de uiteindelijke lengte met hormonen Voor sommige beroepen is het een voordeel om lang te zijn: vrouwelijke fotomodellen bijvoorbeeld zijn in het algemeen minstens
Nadere informatieGroeihormoondeficiëntie (GHD)
Groeihormoondeficiëntie (GHD) Informatie voor ouders en verzorgers 658224_PFI_pat_indicatie_GHD.indd 1 25-06-12 09:47 Voor wie is dit boekje bedoeld? Dit is een boekje voor ouders en verzorgers van kinderen
Nadere informatieBetreft: informatie voor deelname aan de oxytocine studie in het UMCG
Betreft: informatie voor deelname aan de oxytocine studie in het UMCG Geachte heer, U heeft belangstelling getoond voor deelname aan een medisch-wetenschappelijk onderzoek naar oxytocine. Dit is een hormoon
Nadere informatieOnderzoek Alcohol en Zwangerschap
Pagina 1 Onderzoek Alcohol en Zwangerschap Juni 2011 - Nieuwsbrief Nr 3 Beste verloskundige en assistente, Dit is de derde nieuwsbrief over het onderzoek Alcohol en Zwangerschap van het Nederlands Instituut
Nadere informatieCombinatietest. Echo en bloedonderzoek bij 11-14 weken zwangerschap
Combinatietest Echo en bloedonderzoek bij 11-14 weken zwangerschap Aangeboren aandoeningen komen relatief weinig voor: 96 van de 100 zwangerschappen eindigen in de geboorte van een volkomen gezond kind.
Nadere informatieTweelingen in de groei
Tweelingen in de groei Henriëtte A. Delemarre-van de Waal Zoals bekend ontstaat een twee-eiige tweeling wanneer tegelijkertijd twee eicellen worden bevrucht door twee zaadcellen. Beide embryo s hebben
Nadere informatieNieuwsbrief Prader-Willi
Nieuwsbrief Prader-Willi Kind en Groei Contactgegevens Stichting Kind en Groei Westzeedijk 106 3016 AH Rotterdam Tel: 010-22 515 33 E-mail: info@kindengroei.nl www.kindengroei.nl Beste deelnemer, ouder(s)/verzorger(s),
Nadere informatieArgininetolerantietest bij kinderen
KINDERGENEESKUNDE Argininetolerantietest bij kinderen Dagopname KINDEREN Argininetolerantietest bij kinderen De kinderarts heeft na overleg met u besloten om bij uw kind een onderzoek te doen naar de aanmaak
Nadere informatieGroeihormoon tekort na het bereiken van de uiteindelijke lengte. Informatie voor patiënten
Groeihormoon tekort na het bereiken van de uiteindelijke lengte Informatie voor patiënten Voor wie is dit boekje bedoeld? Dit is een boekje voor tieners bij wie als kind een groeihormoontekort is vastgesteld
Nadere informatiePuberteit - HV 2. Saskia Tuenter. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Puberteit - HV 2 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Saskia Tuenter 06 March 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/72986 Dit lesmateriaal is gemaakt
Nadere informatieAlgemene informatie genderdysforie Adolescenten
Algemene informatie genderdysforie Adolescenten Je hebt samen met je ouders een afspraak met het genderteam kinderen en adolescenten. Dit team is onderdeel van van het kennis- en zorgcentrum voor genderdysforie
Nadere informatieNederlandse samenvatting
138 Uitstel van ouderschap De positie van de vrouw in de westerse maatschappij is de laatste tientallen jaren fundamenteel veranderd. Vrouwen zijn hoger opgeleid dan vroeger en werken vaker buitenshuis.
Nadere informatieMaak nu de opdrachten in deze lesbrief en kom erachter of jij je keuze al kunt maken!
Beste leerling, Kiezen is best lastig, zeker als het om een vervolgopleiding gaat. Om je hierbij te helpen is er LOB, Loopbaan Oriëntatie en Begeleiding. Iedere vo-school geeft hier op zijn eigen manier
Nadere informatieWat een klier! Hormonen en klieren
Wat een klier! Je hebt vast wel eens over klieren gehoord. Niet het klieren zelf natuurlijk, dus het vervelend doen, maar die andere klieren: namelijk hormoonklieren. Hormonen en klieren Hormonen zijn
Nadere informatieVruchtbaarheid na hoge doses geslachtshormonen ter groeiremming
Nieuwsbrief Vruchtbaarheid na hoge doses geslachtshormonen ter groeiremming Drs. A.E.J. Hendriks, Prof. J.S.E. Laven, Drs. W.P.A. Boellaard, Dr. A.M. Boot en Prof. S.L.S. Drop. Met deze nieuwsbrief willen
Nadere informatieInformatiebrief over deelname aan het onderzoek Food2Learn
Informatiebrief over deelname aan het onderzoek Food2Learn Beste leerlingen, ouders en/of wettelijk vertegenwoordigers, Dat het eten van vis (rijk aan omega-3 vetzuren) goed is voor het functioneren van
Nadere informatieSyndroom van Prader-Willi (PWS) Informatie voor ouders en verzorgers
Syndroom van Prader-Willi (PWS) Informatie voor ouders en verzorgers Voor wie is dit boekje bedoeld? Dit is een boekje voor ouders en verzorgers van kinderen met het syndroom van Prader-Willi. Hierin wordt
Nadere informatieAfwachten bij prostaatkanker
Afwachten bij prostaatkanker Inleiding De arts heeft met u besproken dat u prostaatkanker heeft. In dat gesprek is ook gesproken over de verschillende manieren waarop we prostaatkanker kunnen behandelen.
Nadere informatiePrenatale behandeling met dexamethason bij AGS
Prenatale behandeling met dexamethason bij AGS Bij meisjes met een ernstige vorm van het adrenogenitaal syndroom (AGS) treedt vermannelijking van de uitwendige geslachtsdelen op voor de geboorte. In deze
Nadere informatieOver kalveren en vlinders
Woord vooraf Over kalveren en vlinders Woord vooraf a Over kalveren en vlinders 9 Kalverliefde : de eerste verliefdheid, de eerste keren vlinders in de buik, de verliefdheid van de puberteit. Denk jij
Nadere informatieTRACE-BIOME. ADHD behandelen met een dieet Waarom werkt een dieet bij sommigen?
TRACE-BIOME ADHD behandelen met een dieet Waarom werkt een dieet bij sommigen? Informatie voor kinderen van 12 jaar Hallo! Je krijgt deze folder omdat je meedoet aan TRACE! Nu geven we uitleg over een
Nadere informatieMedischwetenschappelijk onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon
Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 3 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 4 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Hoe
Nadere informatieRapportage sociaal-emotionele ontwikkeling Playing for Success
Rapportage sociaal-emotionele ontwikkeling Playing for Success Leercentrum Nijmegen Oberon, november 2012 1 Inleiding Playing for Success heeft, naast het verhogen van de taal- en rekenprestaties van de
Nadere informatieCentrum voor Psychotherapie
Centrum voor Psychotherapie Je zit al een langere tijd niet goed in je vel. Op steeds dezelfde punten in je leven loop je vast. Je hebt al geprobeerd te veranderen. Waarschijnlijk heb je ook al behandelingen
Nadere informatieAfwachten bij prostaatkanker Active surveillance
Afwachten bij prostaatkanker Active surveillance Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding De arts heeft met u besproken dat u prostaatkanker heeft. In dat gesprek is
Nadere informatieINFORMATIE IMPLANON NXT. 3 jaar onbezorgde anticonceptie. 3 jaar onbezorgde anticonceptie
INFORMATIE IMPLANON NXT Inhoud Introductie 3 Eigenschappen 4 Werking 6 Inbrengen 8 Het juiste startmoment 10 Menstruatie 13 Betrouwbaarheid 14 Introductie Je hebt gekozen voor IMPLANON NXT. Dit is een
Nadere informatieHoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?
INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in
Nadere informatieMaak nu de opdrachten in deze lesbrief en kom erachter of jij je keuze al kunt maken!
Beste leerling, Kiezen is best lastig, zeker als het om een vervolgopleiding gaat. Om je hierbij te helpen is er LOB, Loopbaan Oriëntatie en Begeleiding. Iedere vo-school geeft hier op zijn eigen manier
Nadere informatieBehandeling van Hepatitis C
Behandeling van Hepatitis C MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Inleiding Uw behandelend arts heeft bij u Hepatitis C geconstateerd. De MDL-verpleegkundige gaat u begeleiden bij het behandelen
Nadere informatieProf. dr. C.M. Bilardo, gynaecoloog/perinatoloog (UMCG, Groningen) 050-3613028 M. Bakker arts-onderzoeker UMCG Groningen 050-3613028
Geachte mevrouw, U heeft gekozen voor de nekplooimeting, of u heeft een medische reden om een vroege uitgebreide echo te ondergaan. Dit betekent dat er voor de 14 e week van de zwangerschap een echo bij
Nadere informatieSPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ
SPECIAAL ONDERWIJS TALENTEN CAMPUS VENLO GELUKT! ELK TALENT TELT! EEN INKIJK BIJ GELUKT! Ik zit aan mijn ontbijt. Een beetje nerveus neem ik nog snel de krant door. Gek eigenlijk. Ik sta al jaren voor
Nadere informatieSLIM een revolutionaire visie
SLIM een revolutionaire visie Heeft u er wel eens aan gedacht dat uw gewichtstoename niets met te veel eten of te weinig beweging te maken hoeft te hebben? Dat klinkt misschien vreemd, maar recent wetenschappelijk
Nadere informatieNieuws van school: Agenda. Nieuwsbrief 9, donderdag 18 dec 2014
Nieuws van school: Ouderinformatie-avond over schoolconcept. Op 19 januari staat een ouderavond gepland. Op deze avond willen we u graag informeren over de stand van zaken rondom het schoolconcept: Hoe
Nadere informatieNieuwsbrief Prader-Willi studie. Kind en Groei. Nieuwtjes. Beste deelnemer, ouder(s)/verzorger(s),
Nieuwsbrief Prader-Willi studie Her Kind en Groei fst 2 0 14 Contactgegevens Stichting Kind en Groei Westzeedijk 106 3016 AH Rotterdam Tel: 010-22 515 33 Email: info@kindengroei.nl www.kindengroei.nl Beste
Nadere informatieKinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen mee.
Groei en ontwikkeling Kinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit tot maximaal tot hij of zij 18 jaar is. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieNaschoolse Dagbehandeling
Naschoolse Dagbehandeling INFORMATIEFOLDER Informatie voor kinderen en hun ouders/verzorgers Kom verder! www.ln5.nl Iedereen doet dat in zijn eigen tempo. Je komt naar de NDB voor een periode van negen
Nadere informatieDOE JE MEE? WIJ WILLEN ONDERZOEKEN HOE JIJ IN ELKAAR ZIT
Hoe bijzonder is iedereen precies? DOE JE MEE? WIJ WILLEN ONDERZOEKEN HOE JIJ IN ELKAAR ZIT met jouw hulp! Professor Bovenkamer Kijk op youthonderzoek.nl www.facebook.com/youthonderzoek YOUth is een initiatief
Nadere informatieNieuwsbrief EAC/PSI 2017
Nieuwsbrief EAC/PSI 2017 Beste deelnemer aan het Early Arthritis Clinic (EAC) onderzoek, Met deze nieuwsbrief brengen wij u weer graag op de hoogte over de ontwikkelingen van het wetenschappelijk onderzoek
Nadere informatie7-10-2013. Emotieherkenning bij CI kinderen en kinderen met ESM
7--3 Sociaal-emotioneel functioneren van kinderen met een auditieve/ communicatieve beperking Emotieherkenning bij kinderen en kinderen met Rosanne van der Zee Meinou de Vries Lizet Ketelaar Rosanne van
Nadere informatieMedischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon
Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie
Nadere informatiehet begin van dit boek
De autisme survivalgids 9 het begin van dit boek Ken je dat gevoel? Je bent een kind. Een jongen of een meisje. Om je heen zijn er heel veel andere kinderen. Allemaal zien ze er net een beetje anders uit.
Nadere informatieChronische Nierinsufficiëntie
Chronische Nierinsufficiëntie Informatie voor ouders en verzorger 658224_PFI_pat_indicatie_CNI.indd 1 25-06-12 10:02 Voor wie is dit boekje bedoeld? Dit is een boekje voor ouders en verzorgers van kinderen
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatieMethylfenidaat Afbouw Studie bij Kinderen (MASK)
Methylfenidaat Afbouw Studie bij Kinderen (MASK) Geachte ouder(s)/voogd(en), Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch-wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van methylfenidaat
Nadere informatieleerlingen sociale veiligheid
Verslag vragenlijst voor leerlingen over sociale veiligheid juni 2011 OBS De Rolpaal Samenvatting Eens in de 2 jaar wordt er een vragenlijst afgenomen over de sociale veiligheid op school. Dit is in 2009
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieWerkvormen: Lesdoelen: Benodigdheden: Kinderboeken: Filmpje: Les 2: Ik verander in de puberteit (meisje) Lesoverzicht
Les 2: Ik verander in de puberteit (meisje) Lesoverzicht Werkvormen: Lesdoelen: Kinderen weten welke lichamelijke en emotionele veranderingen zich bij meisjes voordoen in de puberteit. Kinderen weten dat
Nadere informatieADHD: je kunt t niet zien
➂ ADHD: je kunt t niet zien Je ziet het niet aan de buitenkant. Je kunt niet gelijk naar iemand kijken en zeggen: die heeft ADHD. Dat kan een voordeel zijn. Als iemand niet weet dat jij het hebt, dan kunnen
Nadere informatieVoor u ligt de nieuwsbrief met informatie voor u en de kinderen. Wij willen u vragen om deze nieuwsbrief zorgvuldig te lezen.
Nieuwsbrief 4, 14 oktober 2015 Beste ouder(s), verzorger(s), Voor u ligt de nieuwsbrief met informatie voor u en de kinderen. Wij willen u vragen om deze nieuwsbrief zorgvuldig te lezen. Voorwoord De afgelopen
Nadere informatieTRACE-BIOME. ADHD behandelen met een dieet Waarom werkt een dieet bij sommigen?
TRACE-BIOME ADHD behandelen met een dieet Waarom werkt een dieet bij sommigen? Informatie voor kinderen van 12 jaar Hallo! Je krijgt deze folder omdat je meedoet aan TRACE! Nu geven we uitleg over een
Nadere informatieHandboek NT2 in het volwassenenonderwijs
Handboek NT2 in het volwassenenonderwijs Lesmateriaal hoofdstuk 4 Spreken Oefeningen uit Voorbereiding op Werk De volgende tien oefeningen zijn afkomstig van de website behorende bij: Verboog, M. & Adèr,
Nadere informatieIntroductiefolder voor jongeren, ouders en verwijzers
ONDERZOEK Introductiefolder voor jongeren, ouders en verwijzers Voor wie is onderzoek? Onderzoek is bedoeld voor jou en andere kinderen of jongeren in de leeftijd van 6 tot 23 jaar. Soms ben jij zelf degene
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent
Kind-In-Zicht Inhoudsopgave Inleiding Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Als je een tiener en tussen 9 en 12 jaar bent Als je een puber en tussen
Nadere informatieInhoud. De puberteit: nu gaat het beginnen 4. Iets heel bijzonders: het vrouwelijk lichaam 14. Elke maand weer: ongesteld 24
Inhoud 4 Lichamelijke veranderingen en uiterlijk 6 Dagboek, vriendinnen en stemmingen 10 Zelfvertrouwen, geheimen en pesten 12 Iets heel bijzonders: het vrouwelijk lichaam 14 De vrouwelijke geslachtsorganen
Nadere informatieInleiding. onder je nagels vandaan halen. De kloof met je omgeving
Inleiding Huilbaby s. Zeg maar gerust: krijsbaby s. Ze bestaan al sinds mensenheugenis, maar vreemd genoeg tobben kersverse ouders er vandaag de dag nog vaak hetzelfde mee als vroeger. Dit boek is geschreven
Nadere informatieRisicominimalisatiemateriaal voor patiënten betreffende CellCept (mycofenolaatmofetil) en Myfortic (mycofenolaatnatrium)
Risicominimalisatiemateriaal voor patiënten betreffende CellCept (mycofenolaatmofetil) en Myfortic (mycofenolaatnatrium) Dit risicominimalisatiemateriaal voor mycofenolaat-bevattende producten is beoordeeld
Nadere informatieInformatiefolder. Zwangerschap en kinderwens
Informatiefolder en kinderwens Inhoudsopgave Algemeen 3 Kinderwens 3 Foliumzuur s- en ovulatietesten 5 Geneesmiddelen 6 Bostvoeding Medicatiebegeleiding Algemeen De vrouw maakt tijdens haar leven een aantal
Nadere informatieGeschreven en geillustreerd door Sandra J. Hollenberg (Malcolm s Oma Sandy) Auteur van MIJN EIGEN TYPE 1 DIABETES BOEK Vertaald door Anne de Graaf
Geschreven en geillustreerd door Sandra J. Hollenberg (Malcolm s Oma Sandy) Auteur van MIJN EIGEN TYPE 1 DIABETES BOEK Vertaald door Anne de Graaf Editie 2010 Sandra J Hollenberg Extra kopieën zijn gratis
Nadere informatie(Seksuele) voorlichting aan meisjes met 45X, 46XY gonadale dysgenesie
Uw dochter heeft 45X, 46XY gonadale dysgenesie. Hoe licht u uw dochter voor? In deze folder leest u meer over hoe en wanneer u uw dochter kunt voorlichten over deze aandoening. (Seksuele) voorlichting
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieMedisch-wetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon
Uitgave Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postadres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag Bezoekadres Parnassusplein 5 2511 VX Den Haag Telefoon (070) 340 79 11 Informatie Voor informatie en vragen
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatieResultaten PWS studie
Resultaten PWS studie Adrenarche, functie van de geslachtsorganen, cognitie, psychosociale aspecten en de effecten van groeihormoon bij kinderen met het Prader-willi syndroom 1 Kind en Groei Kenniscentrum
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieProf. dr. C.M. Bilardo, gynaecoloog/perinatoloog (UMCG, Groningen) 050-3613028 M. Bakker arts-onderzoeker UMCG Groningen 050-3613028
Geachte mevrouw, U heeft gekozen voor de nekplooimeting, of u heeft een medische reden om een vroege uitgebreide echo te ondergaan. Dit betekent dat er voor de 14 e week van de zwangerschap een echo bij
Nadere informatieHoe bijzonder is iedereen precies? DOE JE MEE? WIJ WILLEN ONDERZOEKEN HOE JIJ IN ELKAAR ZIT Een dag vol coole testjes!
Hoe bijzonder is iedereen precies? DOE JE MEE? WIJ WILLEN ONDERZOEKEN HOE JIJ IN ELKAAR ZIT Een dag vol coole testjes! ga naar huis met een foto van je eigen hersenen. Professor Bovenkamer Ben je 8, 9
Nadere informatie1. Luister naar het gesprek. 2. Lees de zinnen. 3. Welke informatie hoort u? Kruis aan: JA of NEE.
Werkblad 6.1 Opdracht 3, module 5, les 6 1. Luister naar het gesprek. 2. Lees de zinnen. 3. Welke informatie hoort u? Kruis aan: JA of NEE. 1. Mevrouw Celik maakt een afspraak met de decaan. 2. De afspraak
Nadere informatieinformatie voor ouders De Gezonde Basisschool van de toekomst: werkt het?
informatie voor ouders De Gezonde Basisschool van de toekomst: werkt het? Geachte ouders/verzorgers, We willen u uitnodigen om mee te doen aan een onderzoek. Dit onderzoek zal plaatsvinden op de basisschool
Nadere informatieB Volwassen worden. B1 Meisjes worden vrouw 3 B2 Ongesteld zijn 8 B3 Jongens worden man 14 B4 Zaadlozing 19 B5 Lichaamsverzorging 23
B Volwassen worden B1 Meisjes worden vrouw 3 B2 Ongesteld zijn 8 B3 Jongens worden man 14 B4 Zaadlozing 19 B5 Lichaamsverzorging 23 B1 Meisjes worden vrouw Herkent van afbeeldingen de verschillende stadia
Nadere informatieJEUGDBESCHERMING NOORD. Voogdij
JEUGDBESCHERMING NOORD Voogdij Als je ouders niet meer voor jou kunnen beslissen... Informatie voor jongeren Voogdij Als ouders kinderen krijgen, verwachten ze dat ze hun kinderen zelf gaan opvoeden. Totdat
Nadere informatieGeweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben
Nadere informatie6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015
6 e Nieuwsbrief EPISCA onderzoek maart 2015 Het is al weer lang geleden dat jullie iets van ons hebben gehoord en dat komt omdat er veel is gebeurd. We hebben namelijk heel veel analyses kunnen doen op
Nadere informatie