Wat migrantenjongeren met wie bespreken

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wat migrantenjongeren met wie bespreken"

Transcriptie

1 Wat migrantenjongeren met wie bespreken Ouders, vrienden en beroepskrachten als gesprekspartner 17 september 2010 Marjolein Bijvoets, Mieke van Heerebeek Relaties, seks, uiterlijk, alcohol- en drugsgebruik het zijn onderwerpen waarover jongeren vaak vragen hebben, maar die ze niet makkelijk bespreken. Dat geldt in het bijzonder voor migrantenjongeren. Onderzoek onder jongeren in Amsterdam laat zien welke onderwerpen ze met wie bespreken: met ouders, broers en zussen, vrienden, docenten, mentoren of jongerenwerkers of met niemand. Voor Centra voor Jeugd en Gezin is ook een rol als gesprekspartner weggelegd. Er verandert veel in het leven van jongeren bij de overgang naar het voortgezet onderwijs. Ze komen op een andere school en in een nieuw schoolsysteem terecht, krijgen nieuwe vrienden en verwerven meer bewegingsruimte en vrijheid. Hun leefwereld verandert ingrijpend. Tegelijkertijd vinden in snel tempo lichamelijke, cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkelingen plaats die bij een normale ontwikkeling naar volwassenheid horen, maar ook tot onvoorspelbaar en riskant gedrag kunnen leiden (Crone, 2008). Onderwerpen als relaties, seks, alcohol- en drugsgebruik en problemen thuis en op school zijn voor de gemiddelde jongere al moeilijk te bespreken. Voor migrantenjongeren is dat soms nog moeilijker. Dat blijkt onder andere uit drie onderzoeken van het lectoraat Leefwerelden van Jeugd van Hogeschool INHolland. In het onderzoek Ontwikkeling en opvoeding van migrantenjeugd in Amsterdam zijn negentig jongeren van 10 tot 18 jaar en 73 ouders uit drie stadsdelen geïnterviewd. De jongeren zaten op een basis-, vmbo-, of havo/vwo-school en hadden uiteenlopende culturele achtergronden en leefsituaties. De interviews gingen over het leven thuis, in de buurt en op school en over de informatie en steun die jongeren en hun ouders nodig hebben (Naber en anderen, 2009a). In het onderzoek Wat vinden jongeren van de opvoeding door hun ouders? zijn 290 vmbo- en havo/vwo-leerlingen van 13 tot 18 jaar geënquêteerd en 60 jongeren geïnterviewd over het contact met hun ouders (Naber, Kempers en Van Heerebeek, 2008). In het onderzoek Waar bemoeit de school zich mee? zijn 430 vmbo- en havo/vwo-leerlingen van 14 tot 20 jaar geënquêteerd en 60 jongeren geïnterviewd over wat volgens hen de rol van school is in hun opvoeding (Naber en Bey, 2007). Gecombineerd geven de onderzoeken een beeld van de rol die voorzieningen, ouders en leeftijdgenoten hebben in het bespreken en oplossen van vragen rond verschillende onderwerpen. De opzet van de onderzoeken is beschrijvend en kwalitatief van aard. De overgrote meerderheid van de geïnterviewde jongeren heeft een niet-westerse achtergrond. De meesten zijn geboren in Nederland en hebben minstens één ouder die geboren is in Marokko, Turkije of Suriname of op de Antillen. Onderzoek Dit artikel is gebaseerd op onderzoek onder migrantenjongeren en -ouders dat in 2009 vanuit de Kenniswerkplaats Tienplus is uitgevoerd in Amsterdam, en twee onderzoeken die het lectoraat Leefwerelden van Jeugd eerder heeft uitgevoerd op vier multiculturele scholen in Amsterdam. Het artikel is aangevuld met gegevens uit ander onderzoek in Nederland. De Kenniswerkplaats Tienplus is onderdeel van het ZonMw-programma Diversiteit in het jeugdbeleid. Dat programma richt zich op het verbeteren van de toekomstkansen van de migrantenjeugd, die verhoudingsgewijs weinig gebruikmaakt van lichte vormen van

2 ondersteuning en juist oververtegenwoordigd is in zwaardere vormen van zorg en behandeling. In de Kenniswerkplaats Tienplus werken praktijk, beleid en onderzoek samen aan het verbeteren van de preventieve lokale pedagogische infrastructuur rondom migrantenouders en -tieners. De praktijk is onder andere vertegenwoordigd door scholen voor voortgezet onderwijs en de Ouderen KindCentra (OKC), de Amsterdamse variant van het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). Een koppeling met beleid vindt plaats door de betrokkenheid van de stadsdelen Slotervaart, Noord en Zuidoost en de centrale stad. Aan de onderzoekskant staan het Verwey-Jonker Instituut, de Vrije Universiteit, Hogeschool INHolland, lectoraat Leefwerelden van Jeugd en de GGD. Voor meer informatie: Ouders als gesprekspartner Hoewel de media soms een ander beeld scheppen, zijn autochtone en allochtone jongeren in Nederland over het algemeen tevreden met hun ouders en de opvoeding (Distelbrink en anderen, 2010; Doornenbal en Pels, 2007; Prins, 2008). Hun ouders zijn een goed voorbeeld en verdienen respect, vinden ze. Jongeren kunnen terugvallen op hun ouders wanneer ze problemen hebben. Naarmate jongeren ouder worden, richten ze zich meer op leeftijdgenoten, maar ook dan hebben ouders invloed en ervaren jongeren steun en een goede band met hen. Dit alles sluit overigens niet uit dat zich tussen jongeren en ouders conflicten en meningsverschillen kunnen voordoen. School Onderwerpen die met school te maken hebben, zoals huiswerk, cijfers, rapporten, roosters en lesuren, komen thuis regelmatig en vanzelfsprekend aan de orde. Als jongeren er niet zelf over beginnen, doen hun ouders dat wel. De manier waarop de jongeren schoolzaken bespreken loopt uiteen. Sommigen wachten vragen van ouders af; vooral meisjes vertellen bij thuiskomst uit zichzelf aan hun moeder en zussen wat ze hebben meegemaakt. Problemen zoals pesterijen, lage cijfers of een verkeerde schoolkeuze bespreken jongeren doorgaans eerst met hun ouders. Die luisteren en kunnen helpen, bijvoorbeeld door mee te gaan naar de mentor of een docent om de situatie te bespreken. Sommige jongeren vertellen dat ze schorsingen en straffen thuis wel móéten melden, omdat er toch meestal een bericht van school komt. Maar onvoldoendes en slechte rapporten houden ze liever in hun tas; intussen hopen dat ze toch nog overgaan of slagen voor het examen. Niet alle jongeren voelen zich gesteund door hun ouders op het gebied van school en onderwijs, en ze voelen zich ook niet in alle opzichten gesteund. Veel ouders hebben in hun land van herkomst alleen lagere school gevolgd en weten niet hoe het Nederlandse schoolsysteem in elkaar zit. Ze beheersen de Nederlandse taal matig tot slecht, vooral de moeders. Daardoor is het lastig om hun kinderen op een stimulerende manier begeleiden bij het huiswerk, de keuze van vakkenpakket en dergelijke (Naber en anderen, 2008). De jongeren vertellen dat hun ouders school belangrijk vinden en graag willen dat ze een zo hoog mogelijke opleiding volgen, maar ze missen concrete steun en hulp. Hoge verwachtingen kunnen ertoe leiden dat jongeren zich overvraagd voelen, onder druk staan om een schooltype te kiezen waar ze zelf niets voor voelen of thuis niet durven melden dat de school adviseert over te stappen van vwo naar havo of vmbo (Naber en anderen, 2009a; Naber en anderen, 2008). Migrantenjongeren vertellen vaker dan autochtone jongeren dat ze schoolzaken met een oudere broer of zus bespreken (Pels, 2000). Zo wordt ook bij de overstap naar het voortgezet onderwijs een oudere broer of zus geraadpleegd. Die kan de ergste zenuwen wegnemen en vertellen hoe het op school gaat, wat er verwacht wordt en hoe je je het beste kunt gedragen op het schoolplein. In een van de onderzoeken van het lectoraat is gevraagd of jongeren vinden dat hun ouders begeleiding nodig hebben bij de opvoeding, of hun ouders een opvoedcursus zouden moeten volgen en over welk onderwerp zo n cursus zou moeten gaan (Naber en anderen, 2008). Praktisch alle jongeren vinden dat hun ouders wel wat te leren hebben, en daarbij staat het onderwerp hulp bij school en huiswerk bovenaan. In de aansluitende interviews leggen de jongeren uit dat ouders kunnen leren zich op een goede manier met huiswerk te bemoeien, door minder te controleren en de nadruk te leggen op presteren, en meer te stimuleren en ondersteunen. Ouders moeten leren met hun kinderen te communiceren over tegenvallende schoolresultaten, om de oorzaken te

3 achterhalen. Jongeren die thuis geen hulp krijgen, vinden huiswerkbegeleiding op school een goede zaak. Seksualiteit en relaties Seks en relaties zijn voor zowel ouders als jongeren een gevoelig onderwerp. Ouders zijn onzeker en onwetend over hoe ze met hun kinderen over zo n intiem onderwerp kunnen communiceren (Van Lee en anderen, 2005). Ondanks hun goede band met hun ouders vinden jongeren het lastig om over zoiets persoonlijks te praten (Distelbrink en anderen, 2010). Als seksualiteit ter sprake komt, ligt de nadruk vooral op veilig vrijen. Nederlands onderzoek laat zien dat laagopgeleide jongeren en migrantenjongens op jongere leeftijd ervaring opdoen dan hoogopgeleide jongeren (De Graaf en anderen, 2005). Nederlandse en Antilliaanse meisjes doen ervaringen op, maar Marokkaanse en Turkse meisjes niet. Al dan niet ervaring opdoen is nog wat anders dan erover kunnen praten. Migrantenjongeren met een islamitische achtergrond vertellen dat seksualiteit thuis niet of moeilijk bespreekbaar is (Naber en anderen, 2009a; Naber en anderen, 2008). Binnen de moslimcultuur heerst een taboe op seksualiteit, aldus de jongeren. Een eigen, afwijkende mening daarover wordt door hun ouders niet gerespecteerd. Vooral op meisjes ligt druk om op seksueel gebied de familie-eer hoog te houden. Zo omschrijft een Marokkaans meisje de band met haar moeder als zeer goed; haar moeder is een moderne moeder die weet dat ze een vriendje heeft. Maar praten over seks doen ze niet, net als andere geïnterviewde migrantenjongeren (Naber en anderen, 2009a; Naber en anderen, 2008). Alcohol en drugs Praten over drugs en alcohol is ongebruikelijk, met name onder jongeren met een Marokkaanse of Turkse achtergrond. Opvattingen en tradities van de ouders spelen daarbij een rol. En als je weet dat je ouders alcohol en drugs afkeuren, breng je dat onderwerp alleen al uit respect niet ter sprake. Bovendien zijn hun ouders duidelijk over wat mag en niet mag, en daarmee is het onderwerp afgedaan. Als jongeren vragen hebben over alcohol en drugs raadplegen ze broers en zussen. Daarnaast is er altijd nog het internet, al realiseren ze zich dat sites misschien onbetrouwbare informatie geven en dat echt praten niet tot de mogelijkheden behoort. Dat er onderwerpen zijn die niet of moeilijk bespreekbaar zijn, wil niet zeggen dat de band tussen ouder en kind niet hecht is. Nederlandse, Surinaamse, Turkse en Marokkaanse jongeren ervaren doorgaans veel steun en warmte in de relatie met hun ouders (Wissink en anderen, 2006). Dit wordt in bovenstaande onderzoeken onder jongeren in Amsterdam bevestigd. Tegelijkertijd geven jongeren wel aan dat de communicatie beter zou kunnen zijn. Ouders zouden beter moeten luisteren, moeten openstaan voor de opvattingen van hun kinderen en respect en begrip moeten opbrengen voor die opvattingen. Vrienden en leeftijdgenoten als gesprekspartner Wanneer jongeren hun zorgen en problemen met elkaar bespreken en elkaar hulp en advies geven, versterkt dat de relatie, wat weer bevorderlijk is voor een gezonde ontwikkeling (Valkenburg en anderen, 2008). Ook zijn relaties met leeftijdgenoten een vanzelfsprekende en natuurlijke manier voor jongeren om uit te zoeken wie ze zijn, en bij wie ze willen horen (Naber en Te Poel, 2007). Zo vermindert de invloed van ouders en neemt die van de buitenwereld toe, al blijven ouders belangrijk. School De overgang van het basis- naar het voortgezet onderwijs is voor de meeste jongeren een grote stap. Hoewel de geïnterviewde jongeren aangeven dat het er nou eenmaal bij hoort, vinden ze het soms ook lastig dat ze zich volwassener en zelfstandiger moeten gedragen (Naber en anderen, 2009a; Naber en anderen, 2009b). Ze moeten zelfstandig per bus of fiets naar school en leren omgaan met een lesrooster, huiswerk, wisselende docenten en wisselende klaslokalen. Klasgenoten en nieuwe vrienden zijn dan belangrijke compagnons, vooral wanneer directe steun thuis ontbreekt. Het gedrag van docenten, het huiswerk en klas- en schoolgenoten zijn gespreksonderwerpen die tijdens de les en op het schoolplein aan de orde komen. Maar het is vooral belangrijk om met

4 leeftijdgenoten onder elkaar te zijn en een dagelijkse ontmoetingsplek te hebben, zowel tussen de lesuren als na school. Seks en relaties Ook leeftijdgenoten zijn geen vanzelfsprekende gesprekspartners als het gaat om seks en relaties, zeker niet als het serieus is. Erover praten maakt kwetsbaar; je moet iemand goed kunnen vertrouwen om te voorkomen dat verhalen en verliefdheden straks op het schoolplein liggen (Naber en Bey, 2007; Naber en anderen, 2009). Over seks en relaties wordt stoer gepraat, echte ervaringen worden alleen met goede vrienden gedeeld. Met vragen over seks gaan jongeren eerder naar oudere broers en zussen dan naar vrienden, zoals ze ook bij problemen als een zwangerschap of soa alleen een zus of broer zouden benaderen. Alcohol, drugs en uitgaan Jongens vertellen hun vrienden eerder stoere verhalen over alcohol, drugs en uitgaan dan dat ze vragen of problemen met elkaar bespreken. Informatie over softdrugs vinden ze op straat, via vrienden van school. Waar het gaat om dit onderwerp heeft de school een taak, vinden de geïnterviewde jongeren. Die kan objectieve en praktische informatie geven over de gevolgen en risico s van alcohol- en drugsgebruik (Naber en Bey, 2007). Leeftijdgenoten weten er vaak onvoldoende van en hun informatie is niet altijd betrouwbaar; ouders zeggen alleen: Niet doen. Persoonlijke problemen De geïnterviewde jongeren bespreken persoonlijke kwesties, bijvoorbeeld dat ze niet lekker in hun vel zitten of problemen thuis hebben, niet snel met anderen. Ze zijn bang om anders of niet normaal te zijn. Hooguit een beste vriend wordt in vertrouwen genomen. Bij erg slechte schoolprestaties, conflicten op school of problemen met de politie wordt bij voorkeur een oudere broer ingeschakeld die kan dienen als intermediair tussen ouders en buiten. Schaamte speelt daarbij een grote rol, net als loyaliteit aan familie en ouders. Jongeren vertellen dat ze familiezaken niet aan de grote klok hangen. Enkele jongeren zouden misschien de kindertelefoon bellen als ze een groot probleem hebben; anderen noemen een grootouder, tante of neef (Naber en anderen, 2009a). Hoe belangrijk vrienden ook zijn, de geïnterviewde migrantenjongeren delen familiekwesties zelden met hen. Beroepskrachten als gesprekspartner Over het algemeen zoeken jongeren in eerste instantie steun en advies in hun directe omgeving, bij ouders, familie, vrienden en leeftijdgenoten (Stichting Alexander, 2008; Naber en anderen, 2009a; Naber en anderen, 2009b). Wanneer gevoelige onderwerpen in de directe leefomgeving niet bespreekbaar zijn, kan laagdrempelige steun en advies van beroepskrachten dringend nodig zijn. In Alkmaar, Almere, Zwolle en Den Haag zijn kleinschalige onderzoeken uitgevoerd om de vragen van ouders, kinderen en jongeren als toekomstige klanten van CJG s in beeld te krijgen (Naber en anderen, 2009b; De Vries Lentsch, 2006; Stichting Alexander, 2008; Van den Berg, 2008). Uit die onderzoeken komt een gemeenschappelijk beeld naar voren van wat jongeren van professionele, laagdrempelige informatie en advies verwachten. Jongeren vinden het een goede zaak dat er voorzieningen zijn, maar de problemen moeten hen wel boven het hoofd groeien voordat zij zelf een huisarts, een jongerenwerker, of iemand van school benaderen. Verder hechten de jongeren veel belang aan privacy. Ze willen zeker weten dat hun verhaal niet verder komt dan de beroepskracht aan wie ze het vertellen. Al is een mentor een goed aanspreekpunt voor schoolgerelateerde zaken, in meerdere onderzoeken geven jongeren aan dat ze bang zijn dat een mentor, een docent, een vertrouwenspersoon of een ander beroepskracht hun persoonlijke vragen en problemen doorvertelt. (Naber en anderen 2009b; De Vries Lentsch, 2006; Stichting Alexander, 2008). Absolute vertrouwelijkheid moet gegarandeerd zijn, er mogen geen dossiers worden aangelegd. Jongeren noemen dezelfde kenmerken van een goede beroepskracht. Die moet betrouwbaar zijn, hun privacy waarborgen, begrip tonen en verstand van zaken hebben. Als ze met problemen bij een beroepskracht komen, moet die niet het stuur helemaal overnemen. Verder moet de beroepskracht over humor beschikken, vrolijk zijn en vertrouwen uitstralen. Geslacht, culturele achtergrond en

5 leeftijd zijn geen doorslaggevende kenmerken. Belangrijk is betrokkenheid en betrouwbaarheid. Internet is een informatiebron die veel jongeren frequent raadplegen, via Google en forum- en netwerksites. Tegelijkertijd plaatsen ze vraagtekens bij de betrouwbaarheid van die informatie. Uit zichzelf noemen ze geen professionele informatie- en hulpdiensten die ze zouden kunnen raadplegen. Alleen de kindertelefoon is een bekend fenomeen. De rol van het CJG Tieners en hun ouders zijn nauwelijks in beeld bij preventieve pedagogische voorzieningen zoals het Centrum voor Jeugd en Gezin en in Amsterdam het Ouder- en KindCentrum. De meeste aandacht gaat daar naar kinderen tot 12 jaar en hun ouders. Preventieve pedagogische voorzieningen komen een stap dichter bij migrantenouders en -jongeren als CJG s samenwerken met pedagogisch adviseurs, basisscholen en zelforganisaties die brede netwerken hebben in migrantengemeenschappen. In diverse steden worden stappen gezet om opvoedingsondersteuning óók te richten op ouders van tieners. Zo ontwikkelde de Amsterdamse Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling zogenoemde tienerpakketten die door OKC s op alle scholen voor basis- en voortgezet onderwijs worden uitgereikt aan ouders van tieners van 10 tot 16 jaar. De pakketten bestaan onder meer uit de Groeigids Puberteit, met praktische tips en informatie over de ontwikkeling en opvoeding van tieners, en brochures over het aanbod aan opvoed- en onderwijsondersteuning en socialecompetentietrainingen voor jongeren. Verder leggen pedagogisch adviseurs van OKC s contact met scholen en zijn medewerkers van de jeugdgezondheidszorg en opvoedondersteuners aanwezig op ouderavonden waar opvoed- en onderwijsbegeleidingsthema s aan de orde komen. Deze activiteiten zijn nadrukkelijk gericht op migrantenouders en -jongeren. In de onderzoeken van het lectoraat vertellen jongeren dat problemen hoog moeten oplopen voor ze hulp gaan vragen bij een organisatie. CJG s en OKC s die migrantenjongeren willen ondersteunen, moeten daarom niet proberen hen toe te leiden naar een eigen fysieke locatie, maar aansluiten bij bestaande voorzieningen en netwerken in de leefomgeving van jongeren: scholen, jongerencentra, bibliotheken, sportverenigingen en zelforganisaties van jongeren. Op die plaatsen werken ook professionals en paraprofessionals die veel contact hebben met jongeren, zoals mentoren, jongerenwerkers, sportdocenten en vrijwilligers. Ook zij kunnen informatie, advies of ondersteuning nodig hebben bij hun contact met jongeren. CJG s en OKC s kunnen inspelen op het onderscheid dat jongeren maken in de onderwerpen die ze met verschillende mensen in hun netwerk bespreken, zoals ouders, vrienden of docenten. Jongeren vinden bijvoorbeeld de school een betrouwbare en neutrale plek om voorlichting te krijgen en te praten over seksualiteit (Naber en Bey, 2007). De vmbo-leerlingen geven aan dat ze méér dan nu al gebeurt tijdens speciale lessen of even tussendoor praktische informatie en uitleg willen krijgen via een film, discussie of kringgesprek, onder begeleiding van een docent of een expert van buiten. Het CJG zou op die behoefte kunnen inspringen. Ook de havo/vwo-leerlingen onderstrepen het belang van praktische informatie over seks en vinden dat een van de taken van school. Alleen praten over hun eigen beleving van seks hoort niet thuis op school, vinden ze. Discussiëren over het thema seksualiteit is ook belangrijk als het gaat om het beeld dat jongeren via de media krijgen aangereikt. Jongeren hebben behoefte aan informatie over de echtheid van die beelden. Verder kunnen gesprekken op school jongeren helpen hun eigen wensen te verwoorden en grenzen te stellen. (Felten en anderen, 2009). Jongeren kunnen ook hulp gebruiken bij het leren omgaan met internet. Als ze weten wat de risico s zijn en hoe ze betrouwbare sites en professionele informatie- en hulpdiensten vinden, kan internet een anoniem en veilig communicatiemiddel voor hen zijn. Migrantenjongeren hebben verder betrouwbare informatie nodig over wat voor steun en hulp voor hen en hun ouders beschikbaar is. Angst voor het onbekende is voor hen een lastig te nemen drempel. Zo doen er hardnekkige verhalen de ronde over kinderen die zomaar door de jeugdzorg bij hun ouders zijn weggehaald. Daar staan positieve verhalen van geïnterviewde jongeren tegenover over een vertrouwenspersoon op school, een gezinsvoogd, een maatschappelijk werker of een begeleider van een spijbelcursus of mentorproject. Dergelijke ervaringen zijn echter niet breed bekend. Ten slotte is ondersteuning van het informele netwerk van hun ouders een onmisbare stimulans

6 voor de ontwikkeling van migrantenjongeren (Pels, 2010). Scholen, CJG s en migrantenorganisaties staan voor de opgave een goede vorm van samenwerking te vinden om ouders niet alleen te informeren en voor te lichten, maar ook concreet en praktisch te ondersteunen. Zo legt een deelproject van de Kenniswerkplaats Tienplus contact met migrantenouders die voor school onbereikbaar zijn. De werkplaats onderzoekt hoe dat komt en hoe ook deze ouders bij de begeleiding van hun kinderen ondersteund kunnen worden. Op die manier kunnen organisaties en migrantenouders een laagdrempelig pedagogisch partnerschap aangaan. (Dit artikel verscheen eerder in Jeugd en Co Kennis, jaargang 4, nummer 3, september 2010.) Verder lezen Berg, M. van den. (2008), Toegankelijkheid van de CJG s voor jongeren van 16 tot 23 jaar in Den Haag XXScience.. Den Haag, Crone, E. (2008), Het puberende brein. Over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke periode van de adolescentie. Amsterdam, Bert Bakker. Distelbrink, M., Kromontono, E., Roeleveld, W., en Steketee, M. (2010), Kinderen aan het woord over gezinnen. Utrecht, Verwey-Jonker Instituut. Distelbrink, M., Essayah, O. en Tan, S. (2009), Ondersteuning van opvoeders in Amsterdam Noord, Slotervaart en Zuidoost: beleid, praktijk en migrantenorganisaties. Inventarisatie voor de Kenniswerkplaats Tienplus. Utrecht, Verwey-Jonker Instituut. Doornenbal, J. en Pels, T. (2007), Hét gezin bestaat niet, in: Hermes, J., Naber, P. en Dieleman, A., Leefwerelden van jongeren. Thuis, school, media en populaire cultuur. Bussum, Coutinho. Felten, H., Janssens, K. en Brants, L. (2009), Seksualisering: Je denkt dat het normaal is.... Onderzoek naar de beleving van jongeren. Utrecht, MOVISIE. Graaf, H. de, Meijer, S., Poelman, J. en Vanwesenbeeck, I. (2005), Seks onder je 25e. Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno Delft, Eburon. Lee, L. van, Marjanovic, A., Wijsen, C. en Mouthaan, I. (2005), Gezocht: handboek seksuele voorlichting. Een exploratie van knelpunten en ondersteuningsbehoeften van ouders bij de seksuele opvoeding van hun kinderen. Utrecht, Rutgers Nisso Groep. Meeus, W., Pels, T. en Vollebergh, W. (2006), De oriëntatie van allochtone en autochtone adolescenten op ouders en leeftijdsgenoten, in: Pels, T. en Vollebergh, W. (red), Diversiteit in opvoeding en ontwikkeling. Een overzicht van recent onderzoek in Nederland. Amsterdam, Aksant. Naber, P., Bijvoets, M.,en Heerebeek, M. van (2009a), Ontwikkeling en opvoeding van migrantenjeugd in Amsterdam. Gesprekken met tieners en ouders in Slotervaart, Zuidoost en Noord. Deelproject van de kenniswerkplaats Amsterdam Inclusief 10+ in het kader van Diversiteit in het Jeugdbeleid. Amsterdam, Hogeschool INHolland. Naber, P., Bijvoets, M., Veul, T. en Hal, S. van. (2009b), Aansluiting Centrum Jeugd en Gezin op behoeften van ouders en jongeren in Alkmaar. Den Haag, Hogeschool INHolland. Naber, P., Kempers, E. en Heerebeek, M. van. (2008), Wat vinden jongeren van de opvoeding door hun ouders? Een onderzoek naar de opvoeding in gezinnen in Amsterdam vanuit het perspectief van de jongeren. Amsterdam, Hogeschool INHolland. Naber, P. en Poel, Y. te. (2007), Leeftijd- en lotgenoten, in: Hermes, J., Naber, P. en Dieleman, A. (red), Leefwerelden van jongeren. Thuis, media en populaire cultuur. Bussum, Coutinho. Naber, P. en Bey, G. (2007), Waar bemoeit de school zich mee? Een onderzoek naar de opvoeding in gezinnen in Amsterdam vanuit het perspectief van jongeren. Amsterdam, Hogeschool INHolland. Pels, T. (2010), Opvoeden in de multi-etnische stad. Oratie bij de aanvaarding van het ambt van bijzonder hoogleraar Opvoeden in de multi-etnische stad. Amsterdam, Vrije Universiteit Amsterdam. Pels, T. (2000), De generatiekloof in allochtone gezinnen: mythe of werkelijkheid, in: Pedagogiek, jaargang 20, nummer 2, pagina Prins, M. (2008), De deugd van tegenwoordig. Onderzoek naar jongeren en hun grenzen. Nijmegen, Radboud Universiteit. Stichting Alexander (2008), Een bekend gezicht. Zwolse jongeren, ouders en professionals over het Centrum voor Jeugd en Gezin. Amsterdam, Stichting Alexander. Valkenburg, P.M., en Peter, J. (2009), The Effects of Instant Messaging on the Quality of Adolescents Existing Friendships: A Longitudinal Study, in: Journal of Communication, jaargang 59, nummer 1, pagina Vliet, L. van en Kesselring, M. (2009), CJG kan sociaal netwerk van gezinnen versterken jaargang 3, nummer 2, pagina , in: Jeugd en Co Kennis, Vries Lentsch, P. de (2006), Wat verwachten ouders en kinderen van een Ouder-Kindcentrum? Rapportage vraaganalyse Oké-punt. Gemeente Almere/Zorggroep Almere. Heusden, P-Research. Wissink, I., Dékovic, M. en Meijer, A.M. (2006), Nederlandse, Turkse, Marokkaanse en Surinaamse adolescenten over opvoeding en de relatie met hun ouders. Het verband met zelfwaardering en probleemgedrag, in: Pels, T. en Vollebergh, W., Diversiteit in opvoeding en ontwikkeling. Een overzicht van recent onderzoek in Nederland. Amsterdam, Aksant.

7 Over de auteur(s) Marjolein Bijvoets is onderzoeker bij het lectoraat Leefwerelden van Jeugd van Hogeschool INHolland. Mieke van Heerebeek is docent Pedagogiek bij Hogeschool INHolland en docentonderzoeker bij het lectoraat Leefwerelden van Jeugd. Colofon Jeugdkennis is een uitgave van het Nederlands Jeugdinstituut. De redactie is bereikbaar via (030) Voor meer informatie:

Wat migrantenjongeren met wie bespreken

Wat migrantenjongeren met wie bespreken Foto: Herbert Wiggerman Ouders, vrienden en beroepskrachten als gesprekspartner Wat migrantenjongeren met wie bespreken Door Marjolein Bijvoets en Mieke van Heerebeek 38 Relaties, seks, uiterlijk, alcohol-

Nadere informatie

Workshop 3 e nationaal congres Opvoedingsondersteuning. Opvoedingsondersteuning. Kenniswerkplaats Tienplus

Workshop 3 e nationaal congres Opvoedingsondersteuning. Opvoedingsondersteuning. Kenniswerkplaats Tienplus Kenniswerkplaats Tienplus Laagdrempelige ondersteuning aan ouders met tieners in Amsterdam Pauline Naber, Hogeschool INHolland Marjan de Gruijter, Verwey-Jonker Instituut http://www.kenniswerkplaats-tienplus.nl/

Nadere informatie

School en CJG: pedagogische

School en CJG: pedagogische School en CJG: pedagogische partners Workshop 1 Congres Een wereld te winnen. Kwaliteit in de zorg voor alle jeugd 10 november 2011 Ahmed El Aslouni Hans Bellaart Marjan de Gruijter Berend Meijer Programma

Nadere informatie

Triple P Divers: nog beter aansluiten bij migrantenouders

Triple P Divers: nog beter aansluiten bij migrantenouders Triple P Divers: nog beter aansluiten bij migrantenouders Voor wie? Deze brochure is bedoeld voor alle beroepskrachten die met Triple P werken of daar in de toekomst mee aan de slag willen gaan. Triple

Nadere informatie

Kenniswerkplaats Tienplus

Kenniswerkplaats Tienplus Workshop Jeugd in Onderzoek Kenniswerkplaats Tienplus Laagdrempelige ondersteuning van ouders met tieners in Amsterdam http://www.kenniswerkplaats-tienplus.nl Triple P divers Marjolijn Distelbrink Verwey-Jonker

Nadere informatie

Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs

Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs Ouderbetrokkenheid in het voortgezet onderwijs Een goede relatie tussen ouders en school komt het leerresultaat ten goede en dat is wat we allemaal willen! Convenant Impuls Kwaliteitsverbetering Onderwijs

Nadere informatie

Wie is er niet mee grootgebracht? Opvoeding(sondersteuning) en diversiteit Voorbeelden uit Amsterdam

Wie is er niet mee grootgebracht? Opvoeding(sondersteuning) en diversiteit Voorbeelden uit Amsterdam Wie is er niet mee grootgebracht? Opvoeding(sondersteuning) en diversiteit Voorbeelden uit Amsterdam Marjolijn Distelbrink (Verwey-Jonker Instituut) Hilde Kroese (Hogeschool INHolland) Michelle Willard

Nadere informatie

WEEK VAN DE LIEFDE Mini Symposium Migrantenjongeren en seksualiteit

WEEK VAN DE LIEFDE Mini Symposium Migrantenjongeren en seksualiteit WEEK VAN DE LIEFDE Mini Symposium Migrantenjongeren en seksualiteit Organisatie: GGD Den Haag Presentatie: Bram Tuk PHAROS b.tuk@pharos.nl Week v.d. Liefde 15-2-2012 Bram Tuk Doel Kennis Motivatie Reflectie

Nadere informatie

Programma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen?

Programma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen? Programma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen? Korte kennismaking Wat dragen ouders bij? Presentatie Stelling Presentatie Opdracht Voorbeeld opzet cursus en afsluiting

Nadere informatie

kinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen)

kinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen) In opdracht van de Gemeente Amsterdam (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) Als ik mijn vader had gehad vanaf mijn jeugd, dan zou ik misschien anders zijn in het leven. (...) Wat ik allemaal wel niet

Nadere informatie

Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties

Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties Seksuele gezondheid Uitdagingen voor migranten organisaties Bijeenkomst bevordering seksuele gezondheid Noord Nederland en de rol van de zelforganisaties Drachten 15-3-2010 Bram Tuk Pharos, kennis en adviescentrum

Nadere informatie

amersfoort Hoe bereik ik CJG Amersfoort?

amersfoort Hoe bereik ik CJG Amersfoort? amersfoort Folder voor ouders van 0-8 jarigen Bezoekadres Heiligenbergerweg 36, 3816 AK Amersfoort T 033 47 94 000, E info@cjgamersfoort.nl I www.cjgamersfoort.nl carta U kunt binnenlopen bij CJG Amersfoort.

Nadere informatie

Opvoeden in andere culturen

Opvoeden in andere culturen Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552

Nadere informatie

IEMAND VAN JE FAMILIE

IEMAND VAN JE FAMILIE POLITIE STEUNKAARTJE IEMAND VAN JE FAMILIE STEUNKAARTJE IEMAND VAN JE GEZIN STEUNKAARTJE JE VERKERING STEUNKAARTJE BESTE VRIEND/VRIENDIN STEUNKAARTJE HUISARTS STEUNKAARTJE (LEERLING)BEGELEIDER STEUNKAARTJE

Nadere informatie

Opvoedthema s in migrantengezinnen met tieners

Opvoedthema s in migrantengezinnen met tieners Opvoedthema s in migrantengezinnen met tieners Trees Pels en Marjolijn Distelbrink 2014 Inleiding Welke zijn de meest gestelde opvoedvragen door ouders van tieners uit migrantengezinnen? Deze vraag wordt

Nadere informatie

PESTEN OP SCHOOL ONDERZOEK STICHTING DE KINDERTELEFOON 19 SEPTEMBER 2016

PESTEN OP SCHOOL ONDERZOEK STICHTING DE KINDERTELEFOON 19 SEPTEMBER 2016 PESTEN OP SCHOOL ONDERZOEK STICHTING DE KINDERTELEFOON 19 SEPTEMBER 2016 Wil je iets meer vertellen over het pesten? Ik werd vanaf de brugklas gepest op de middelbare school. De leraren wisten het, ze

Nadere informatie

Zie De Graaf e.a. 2005 voor een uitgebreide onderzoeksverantwoording van het onderzoek Seks onder je 25ste.

Zie De Graaf e.a. 2005 voor een uitgebreide onderzoeksverantwoording van het onderzoek Seks onder je 25ste. 6 Het is vies als twee jongens met elkaar vrijen Seksuele gezondheid van jonge allochtonen David Engelhard, Hanneke de Graaf, Jos Poelman, Bram Tuk Onderzoeksverantwoording De gemeten aspecten van de seksuele

Nadere informatie

Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen. Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland)

Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen. Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland) Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland) Programma 1. Seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren 2. Criteria om normaal

Nadere informatie

Etnische en generatieverschillen in lekenopvattingen over internaliserende problemen

Etnische en generatieverschillen in lekenopvattingen over internaliserende problemen Etnische en generatieverschillen in lekenopvattingen over internaliserende problemen Esmée E. Verhulp Ontwikkelingspsychologie - Universiteit Utrecht Met dank aan: Gonneke Stevens, Wilma Vollebergh, Trees

Nadere informatie

Webinar 5 maart Relaties en seks bij tieners: hoe reageer ik op seksuele situaties?

Webinar 5 maart Relaties en seks bij tieners: hoe reageer ik op seksuele situaties? Webinar 5 maart 2018 Relaties en seks bij tieners: hoe reageer ik op seksuele situaties? Opbouw webinar Seksuele ontwikkeling Relaties en seksualiteit bij jongeren + jongeren aan het woord Praten over

Nadere informatie

Opvoeden na partner geweld Trees Pels Katinka Lunneman Jodi Mak Susanne Tan Meta Flikweert Marjolijn Distelbrin Majone Steketee

Opvoeden na partner geweld Trees Pels Katinka Lunneman Jodi Mak Susanne Tan Meta Flikweert Marjolijn Distelbrin Majone Steketee Opvoeden na partner geweld Trees Pels Katinka Lunneman Jodi Mak Susanne Tan Meta Flikweert Marjolijn Distelbrin Majone Steketee Financiers: Gemeente Rotterdam Gemeente Amsterdam Gemeente Utrecht Gemeente

Nadere informatie

Meningen en opvattingen van Haagse MBO-leerlingen over veilig vrijen

Meningen en opvattingen van Haagse MBO-leerlingen over veilig vrijen 30 epidemiologisch bulletin, 2008, jaargang 43, nummer 2/3 Meningen en opvattingen van Haagse MBO-leerlingen over veilig vrijen P.J.M. Uitewaal Uit een landelijk onderzoek naar de seksuele gezondheid onder

Nadere informatie

Jong spreekt Jong. Lectoraat grootstedelijke ontwikkeling Dick Lammers, Wouter Reith, Vincent Smit

Jong spreekt Jong. Lectoraat grootstedelijke ontwikkeling Dick Lammers, Wouter Reith, Vincent Smit Jong spreekt Jong Lectoraat grootstedelijke ontwikkeling Dick Lammers, Wouter Reith, Vincent Smit Programma 13.00 uur Inleiding; Vincent Smit 13.10 uur Jong spreekt jong; Dick Lammers en Wouter Reith Korte

Nadere informatie

Zorg op Tijd. EIF Conferentie Nijmegen

Zorg op Tijd. EIF Conferentie Nijmegen Zorg op Tijd EIF Conferentie Nijmegen 19-11-2015 Projectpartners Project in Gouda Scholen in Gouda Onderdelen Training van professionals Overleg over de screening Bijeenkomsten met ouders Individuele

Nadere informatie

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +

JEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen + > vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,

Nadere informatie

Advies en steun voor uw kind en uzelf

Advies en steun voor uw kind en uzelf Advies en steun voor uw kind en uzelf Voor advies en steun aan ouders en hun kinderen Informatie advies cursussen Als u of uw kind psychische klachten heeft of problemen ervaart met alcohol of drugs, heeft

Nadere informatie

: Mw F. Langerak- Oostrom

: Mw F. Langerak- Oostrom RAADSVOORSTEL ter besluitvorming in de raad Datum Forum vergadering : 1 december 2015 Zaaknummer :203787 Datum Raadsvergadering : 14 december 2015 Portefeuillehouder Verantwoordelijk MT-lid : Mw F. Langerak-

Nadere informatie

Aanvullende seksualiteitshulpverlening: de cijfers over 2013

Aanvullende seksualiteitshulpverlening: de cijfers over 2013 Aanvullende seksualiteitshulpverlening: de cijfers over 2013 1. Inleiding De aanvullende seksualiteitshulpverlening (ASH) is laagdrempelige zorg waar jongeren tot 25 jaar gratis en indien gewenst anoniem

Nadere informatie

Iedereen heeft een eigen verhaal

Iedereen heeft een eigen verhaal informatie voor ouders Iedereen heeft een eigen verhaal > Goed om te weten als uw kind tijdelijk bij JJC verblijft Uw zoon of dochter gaat tijdelijk naar JJC in Den Haag. Wij gaan uw kind intensief begeleiden

Nadere informatie

Opvoeden en puberteit www.cjggooienvechtstreek.nl

Opvoeden en puberteit www.cjggooienvechtstreek.nl regio Gooi en Vechtstreek Opvoeden en puberteit www.cjggooienvechtstreek.nl n Opvoeden en puberteit De puberteit is de periode waarin kinderen zich tot volwassenen ontwikkelen. Een bewogen en spannende

Nadere informatie

Pubers opvoeden. Veranderingen in de puberteit

Pubers opvoeden. Veranderingen in de puberteit Pubers opvoeden Pubers opvoeden De puberteit is de ontwikkelingsfase tussen 10 en 18 jaar. Maar die puberteit is er natuurlijk niet opeens. Vanaf ongeveer 9 jaar kan je al merken dat kinderen beginnen

Nadere informatie

(Seksuele) voorlichting aan meisjes met het Syndroom van Turner

(Seksuele) voorlichting aan meisjes met het Syndroom van Turner Uw dochter heeft het Syndroom van Turner. Hoe licht u uw dochter voor? In deze folder leest u meer over hoe en wanneer u uw dochter kunt voorlichten over haar aandoening. (Seksuele) voorlichting aan meisjes

Nadere informatie

Gezond? Dat is als je je goed voelt! Een behoefteonderzoek naar preventieve gezondheidszorg onder jongeren van 13-19 jaar

Gezond? Dat is als je je goed voelt! Een behoefteonderzoek naar preventieve gezondheidszorg onder jongeren van 13-19 jaar Gezond? Dat is als je je goed voelt! Een behoefteonderzoek naar preventieve gezondheidszorg onder jongeren van 13-19 jaar Eva Klooster Onderzoek & Advies Aanleiding Op dit moment spelen er in de JGZ vragen

Nadere informatie

Wiekslag Speciaal. Vanuit het kamertje

Wiekslag Speciaal. Vanuit het kamertje Wiekslag Speciaal Vanuit het kamertje Uw dochter van vijf vraagt hoe baby's in een buik komen. Uw zoontje van vier laat trots zijn stijve piemeltje zien. Uw 9-jarige moet er ineens niet meer aan denken

Nadere informatie

Opvoeden en opgroeien doen we samen

Opvoeden en opgroeien doen we samen s a m e n met ouders Opvoeden en opgroeien doen we samen Dé brede taalschool Het Kompas Het Kompas vindt het belangrijk dat de kinderen zich welkom, veilig, gesteund en gewaardeerd voelen. Op iedere basisschool

Nadere informatie

Seksuele vorming: gave (op-)gave

Seksuele vorming: gave (op-)gave Seksuele vorming: gave (op-)gave De Wegwijzer Oosterwolde, 28 januari 2016 Mieneke Aalberts-Vergunst Programma Introductie Stellingen De wereld om ons heen Onze opvoeding Seksualiteit Het Bijbelse beeld

Nadere informatie

Collectief aanbod Jeugd Houten

Collectief aanbod Jeugd Houten Collectief aanbod Jeugd Houten Groepsmaatschappelijk werk Santé Partners in Houten 2018-2019 1 Inhoud Blz. Training Sterk staan 9-12.... 3 Zomertraining Plezier op School (aankomende brugklassers). 4 Assertiviteitstraining

Nadere informatie

School en ouders als partners in de opvoeding van tieners. Marjan de Gruijter Marjolein Bijvoets Pauline Naber

School en ouders als partners in de opvoeding van tieners. Marjan de Gruijter Marjolein Bijvoets Pauline Naber School en ouders als partners in de opvoeding van tieners Marjan de Gruijter Marjolein Bijvoets Pauline Naber Februari 2011 2 Inhoud Samenvatting 5 1 Inleiding 8 1.1 Onderzoekskader: Kenniswerkplaats Tienplus

Nadere informatie

Onderzoek Inwonerspanel Jongerenonderzoek: alcohol

Onderzoek Inwonerspanel Jongerenonderzoek: alcohol 1 (19) Onderzoek Inwonerspanel Auteur Tineke Brouwers Respons onderzoek Op 5 december kregen de panelleden van 12 tot en met 18 jaar (280 personen) een e-mail met de vraag of zij digitaal een vragenlijst

Nadere informatie

tips voor zorgverleners 1. geef speciale aandacht aan oudere kinderen in het kinderziekenhuis tips voor jongeren

tips voor zorgverleners 1. geef speciale aandacht aan oudere kinderen in het kinderziekenhuis tips voor jongeren tips en verbeterpunten tips en verbeterpunten tips e Uit het onderzoek Op Eigen Benen Verder zijn een aantal duidelijke aanbevelingen naar voren gekomen. De meeste kunnen vertaald worden naar verbeterpunten

Nadere informatie

Jeugdgezondheidszorg 12-19 jaar

Jeugdgezondheidszorg 12-19 jaar Regio Nijmegen Jeugdgezondheidszorg 12-19 jaar Informatie voor ouders Op de basisschool is uw zoon/dochter voor het laatst bij een medewerker van de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) geweest. Ook in het voortgezet

Nadere informatie

Ontwikkeling en opvoeding van Migrantenjeugd eugd in Amsterdam

Ontwikkeling en opvoeding van Migrantenjeugd eugd in Amsterdam Ontwikkeling en opvoeding van Migrantenjeugd eugd in Amsterdam Gesprekken met tieners en ouders in Slotervaart, Zuidoost en Noord. Deelproject van de kenniswerkplaats Amsterdam Inclusief 10+ in het kader

Nadere informatie

Week van de Lentekriebels

Week van de Lentekriebels Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding, op school en thuis Anja Sijbranda GGD Hart voor Brabant Programma Waarom relationele en seksuele vorming? Wat doet school?

Nadere informatie

Gewoon opvoeden in Groningen

Gewoon opvoeden in Groningen Gewoon opvoeden in Groningen Voorbeeld : gewoon opvoeden, alledaags opvoeden, alledaagse opvoedvragen Wat is dit? Start: Eigen voorbeeld geven. Voor iedereen verschillend, afhankelijk van de situatie van

Nadere informatie

Achtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9

Achtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9 Achtergrondinformatie opdracht 3, module 5, les 9 Roken alcohol en drugs Roken, alcohol en drugs zijn schrikbeelden voor veel ouders. Dit geldt voor allochtone ouders én Nederlandse ouders. Sommige kinderen

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

3 Competenties en indicatoren...11

3 Competenties en indicatoren...11 Inhoudsopgave 1 Achtergronden... 5 1.1 Seksuele gezondheid jongeren nog niet altijd optimaal...5 1.2 Belangrijke rol voortgezet onderwijs...6 1.3 Aandacht voor het thema in de kennisbases...7 1.4 Leervraag

Nadere informatie

Advies aan de stuurgroep CJG & Gemeente Assen

Advies aan de stuurgroep CJG & Gemeente Assen Advies aan de stuurgroep CJG & Gemeente Assen Aanleiding De gemeente Assen en Stuurgroep CJG willen de komende periode meer zicht krijgen op de wensen en behoeftes van jongeren uit Assen als het gaat om

Nadere informatie

Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen

Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen Doelenlijst Relationele Vorming in de Basisschool in combinatie met de IK-zinnen RV 1 Kinderen hebben vertrouwen in zichzelf. RV1.1 RV1.2 RV1.3 RV1.4 Ontdekken dat iedereen uniek is. Ik heb door dat iedereen

Nadere informatie

Allemaal (een beetje) anders Jongeren, seksualiteit en culturele diversiteit

Allemaal (een beetje) anders Jongeren, seksualiteit en culturele diversiteit Permanente Vorming Actuele Filosofie 2007-2008 Seksualiteit, Globalisering en Ethiek Allemaal (een beetje) anders Jongeren, seksualiteit en culturele diversiteit Telidja Klaï Sensoa & Vrije Universiteit

Nadere informatie

Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet?

Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet? Stijging criminaliteit meisjes Criminele meisjes: Specifieke zorg en aandacht of niet? Anne-Marie Slotboom Vrije Universiteit Amsterdam 1 BRISBANE 2010 - Steeds meer jonge meisjes tussen tien en veertien

Nadere informatie

Factsheet Seksuele opvoeding en beeldvorming

Factsheet Seksuele opvoeding en beeldvorming Factsheet Seksuele AANLEIDING Jongeren hebben vaak een eenzijdig en ongelijkwaardig beeld van seksualiteit. Zo zijn meisjes verantwoordelijk voor het aangeven van grenzen, jongens zouden vooral uit zijn

Nadere informatie

OpGroeieN. OpGroeieN. DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien

OpGroeieN. OpGroeieN. DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien OpGroeieN OpGroeieN DaT doen We in Best SaMen! DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien Beste Betsy is het Centrum voor Jeugd en Gezin in Best. Niet

Nadere informatie

25 Opvoedingsondersteuning in de regio Gelre-IJssel

25 Opvoedingsondersteuning in de regio Gelre-IJssel 25 Opvoedingsondersteuning in de regio Gelre-IJssel 2011 Opvoeden is van alle tijden. De samenleving is de afgelopen decennia echter veranderd en daarmee is ook het opvoeden van onze kinderen veranderd.

Nadere informatie

Ouderavond lijf & relaties

Ouderavond lijf & relaties Ouderavond lijf & relaties Robert van der Gaag info@one2know.nl 0611003414 Voorstellen Ervaring Gezonde school, genotmiddelen, seksualiteit, voeding, bewegen, mondzorg en mediawijsheid Kinderen Wie heeft

Nadere informatie

Opvattingen over sociale controle bij opgroeien en opvoeden Juni 2014 Opgroeipanel Langedijk: resultaten 2 e peiling

Opvattingen over sociale controle bij opgroeien en opvoeden Juni 2014 Opgroeipanel Langedijk: resultaten 2 e peiling Juni 2014 Opgroeipanel Langedijk: resultaten 2 e peiling Belangrijkste uitkomsten De gemeente Langedijk wil ouders en andere opvoeders betrekken bij het jeugdbeleid van de gemeente. Om die reden is het

Nadere informatie

Resultaten onderzoek Rutgers i.s.m. het NOS Jeugdjournaal 2016 Samenvatting. Utrecht, maart 2016 Auteur: Hanneke de Graaf.

Resultaten onderzoek Rutgers i.s.m. het NOS Jeugdjournaal 2016 Samenvatting. Utrecht, maart 2016 Auteur: Hanneke de Graaf. Arthur van Schendelstraat 696 3511 MJ Utrecht Postbus 9022 3506 GA Utrecht +31(0)30 231 34 31 office@rutgers.nl www.rutgers.nl www.rutgers.international Utrecht, maart 2016 Auteur: Hanneke de Graaf BIC

Nadere informatie

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1.

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1. Eerwraak Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman Blz 1. Vra!n. 1) Wat voor soort verhaal is je boek? Mijn boek is een eigentijdsverhaal/roman 2) Waar

Nadere informatie

Praten met je kind over seksualiteit

Praten met je kind over seksualiteit Informatie voor ouders van kinderen van 10 tot 14 jaar Praten met je kind over seksualiteit Lastig en spannend! Seks? Is mijn kind daar al aan toe? Wanneer begin je erover? Wacht je vragen af? Hoe breng

Nadere informatie

Tips voor ouders om met kinderen te praten over relaties en seksualiteit

Tips voor ouders om met kinderen te praten over relaties en seksualiteit Utrecht, januari 2018 Tel. (030) 231 34 31 Rutgers 2018 www.seksuelevorming.nl/weekvandelentekriebels Tips voor ouders om met kinderen te praten over relaties en seksualiteit 1 Algemene tips bij seksuele

Nadere informatie

Werkinstructie benaderen intermediairs Sense

Werkinstructie benaderen intermediairs Sense Werkinstructie benaderen intermediairs Sense BIJLAGE 7 Voorbeeld van de opzet van de presentatie in PowerPoint BIJLAGE 7 VOORBEELD VAN DE OPZET VAN DE PRESENTATIE IN POWERPOINT] 1 WERKINSTRUCTIE BENADEREN

Nadere informatie

ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29

ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING Als kinderen naar het voortgezet

Nadere informatie

WERKBLADEN Seksuele intimidatie

WERKBLADEN Seksuele intimidatie WERKBLADEN Seksuele intimidatie 1 Waarom dit boekje? 1.1 Zet een rondje om het goede antwoord. Seksuele intimidatie komt vaak voor. Ja Nee Seksuele intimidatie komt weinig voor. Ja Nee Mannen worden vaker

Nadere informatie

GO Jeugd 2008 Seksualiteit

GO Jeugd 2008 Seksualiteit GO Jeugd 2008 Seksualiteit Samenvatting seksualiteit Uit de gegevens van GO Jeugd 2008 van GGD Fryslân blijkt dat 22% van de Friese 12 t/m 18 jongeren wel eens geslachtsgemeenschap heeft gehad. De helft

Nadere informatie

De Kindertelefoon. Facts & Figures

De Kindertelefoon. Facts & Figures Facts & Figures HOEVEEL HOEVEEL Facts & Figures De komende jaren verandert er veel in de wereld van de jeugdzorg in Nederland. Aan de vooravond van de transitie van de jeugdzorg van het landelijke niveau

Nadere informatie

K I N D E R E N O N D E R Z O E K : J A A R

K I N D E R E N O N D E R Z O E K : J A A R THUISSITUATIE, KINDEROPVANG EN OPVOEDING K I N D E R E N O N D E R Z O E K : 0-1 1 J A A R Jeugd 2010 2 Kinderenonderzoek 2010 Om inzicht te krijgen in de gezondheid van de inwoners in haar werkgebied,

Nadere informatie

Scholen in de Randstad sterk gekleurd

Scholen in de Randstad sterk gekleurd Scholen in de Randstad sterk gekleurd Marijke Hartgers Autochtone en niet-westers allochtone leerlingen zijn niet gelijk over de Nederlandse schoolvestigingen verdeeld. Dat komt vooral doordat niet-westerse

Nadere informatie

Echtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl

Echtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl regio Gooi en Vechtstreek Echtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl n Echtscheiding en kinderen Kinderen zien het gezin waarin zij zijn grootgebracht vaak als een eenheid die er altijd was

Nadere informatie

Seksualisering en beeldvorming: de rol van opvoeders

Seksualisering en beeldvorming: de rol van opvoeders Seksualisering en beeldvorming: Uit onderzoek blijkt dat jongeren vaak een vertekend en ongelijkwaardig beeld hebben van seksualiteit. Voor seksualisering is maatschappelijk en politiek veel aandacht.

Nadere informatie

Lesmethode Seksualiteit en Weerbaarheid. Module 1 What s Love

Lesmethode Seksualiteit en Weerbaarheid. Module 1 What s Love Lesmethode Seksualiteit en Weerbaarheid Module 1 What s Love 3.1 Seksualiteit en mijn brein Schrijf op: Genesis 1: 21-24. LES 3 Schrijf in eigen woorden op waarom de werking van plakband lijkt op seksualiteit:

Nadere informatie

Dounia praat en overwint

Dounia praat en overwint Dounia praat en overwint Deze informatiefolder is een uitgave van Pharos, Expertisecentrum gezondheidsverschillen, in samenwerking met: Stichting Hindustani, Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders,

Nadere informatie

Triple P. Triple P Divers Kenniswerkplaats Tienplus Amsterdam. Marjolijn Distelbrink & Cecile Winkelman 14 juni 2012

Triple P. Triple P Divers Kenniswerkplaats Tienplus Amsterdam. Marjolijn Distelbrink & Cecile Winkelman 14 juni 2012 Triple P Ook voor migrantenouders? Triple P Divers Kenniswerkplaats Tienplus Amsterdam Marjolijn Distelbrink & Cecile Winkelman 14 juni 2012 Kenniswerkplaats Tienplus is gefinancierd door Zonmw Programma

Nadere informatie

Seksuele ontwikkeling bij jongeren: risicovol of plezierig?

Seksuele ontwikkeling bij jongeren: risicovol of plezierig? Seksuele ontwikkeling bij jongeren: risicovol of plezierig? Katrien Symons, Vakgroep Sociologie, UGent Sexpertlezing 1 juni 2011 Seks en jongeren: een hot topic Jongeren Seks is leuk Beleid Seks is leuk,

Nadere informatie

Ouderbijeenkomst Basisschool Eerschot Week van de Lentekriebels

Ouderbijeenkomst Basisschool Eerschot Week van de Lentekriebels Ouderbijeenkomst Basisschool Eerschot Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding op school en thuis Christel van Helvoirt medewerker Gezondheidsbevordering GGD Hart voor Brabant Bovenbouw:

Nadere informatie

Alvast bedankt voor het invullen!

Alvast bedankt voor het invullen! Deze vragenlijst gaat over jongeren die steun of hulp geven aan een familielid. Wij zijn erg benieuwd hoeveel jongeren er binnen onze school steun of hulp geven en hoe zij dit ervaren. De vragenlijst is

Nadere informatie

1. Waren er bijzonderheden bij de zwangerschap van uw moeder en/of bij uw geboorte?

1. Waren er bijzonderheden bij de zwangerschap van uw moeder en/of bij uw geboorte? Biografie vragenlijst Naam: Geboortedatum: Datum van invullen: Introductie Dit is een zelfinvul-vragenlijst over u, uw levensloop en achtergrond. Als bepaalde vragen onduidelijk zijn, kunt u altijd de

Nadere informatie

Onderzoek Ouderbetrokkenheid in het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en het mbo

Onderzoek Ouderbetrokkenheid in het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs en het mbo factsheet Onderzoek Ouderbetrokkenheid in het, het en het mbo Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft in 2012 een enquête over ouderbetrokkenheid gehouden onder ouders in het, het en het middelbaar beroepsonderwijs.

Nadere informatie

Big Brothers Big Sisters of Rotterdam

Big Brothers Big Sisters of Rotterdam Big Brothers Big Sisters of Rotterdam Margriet Lenkens (Onderzoeksinstituut IVO) Loïs Schenk (Erasmus Universiteit Rotterdam) Big Brothers Big Sisters in het algemeen Onderzoek Het Erasmus Urban Youth

Nadere informatie

Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels

Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding op school en thuis Naam Christel van Helvoirt GGD Hart voor Brabant Waar denken jullie aan bij seksualiteit? Gevoelens Veiligheid

Nadere informatie

Cursusgids 2016 Den Helder & Schagen

Cursusgids 2016 Den Helder & Schagen MEE & de Wering Cursusgids 2016 Den Helder & Schagen 1 Weerbaarheid & sociale vaardigheden Voor kinderen van 9 12 jaar (basisschool) Het hoofddoel van de cursus Ho, tot hier en niet verder! is het bevorderen

Nadere informatie

Vluchtelingenjeugd Centraal

Vluchtelingenjeugd Centraal pilot cursus Vluchtelingenjeugd Centraal Trainerspool VWMN april 2012 Programma Introductie Uitleg project en cursus Informatie over vluchtelingenjeugd ~ korte pauze ~ Rol VluchtelingenWerk Houding, tips

Nadere informatie

Resultaten onderzoek seksualiteit

Resultaten onderzoek seksualiteit Resultaten onderzoek seksualiteit Augustus 2015 In opdracht van Way of Life en de NPV Uitgevoerd door Direct Research www.wayoflife.nl www.npvzorg.nl Conclusies Kennis Seksuele voorlichting Opvattingen

Nadere informatie

Samenvatting onderzoek naar de rol van pedagogisch medewerkers op peuterspeelzalen in achterstandswijken

Samenvatting onderzoek naar de rol van pedagogisch medewerkers op peuterspeelzalen in achterstandswijken Samenvatting onderzoek naar de rol van pedagogisch medewerkers op peuterspeelzalen in achterstandswijken Sociaal Werk Nederland heeft door vier studenten (Isabelle de Beere, Nina Smaling, Floor Links en

Nadere informatie

Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening

Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Op de polikliniek van het Universitair Kinderziekenhuis St Radboud ziekenhuis willen wij je met deze folder informatie geven over seksualiteit

Nadere informatie

Tabel 1a. Ervaring met verschillende vormen van seksueel gedrag naar leeftijd leeftijd eerste 12 tot 15 (%) 18 tot 21 (%) 15 tot 18 (%)

Tabel 1a. Ervaring met verschillende vormen van seksueel gedrag naar leeftijd leeftijd eerste 12 tot 15 (%) 18 tot 21 (%) 15 tot 18 (%) Factsheet Seks onder je 25 e In 4901 jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 25 jaar hebben deelgenomen aan het onderzoek Seks onder je 25 e. Overal waar in dit factsheet een vergelijking wordt gemaakt

Nadere informatie

Onze doelgroep speelt het meest games op op online game websites. Hierna komen de consoles en de PC games.

Onze doelgroep speelt het meest games op op online game websites. Hierna komen de consoles en de PC games. Doelgroep onderzoek Datum: 22 maart Door: Peter Uithoven IAD 2 van Team 19 Project: Drugs and the City Inleiding Wij hebben ervoor gekozen als doelgroep de eerste jaars middelbare scholieren, de brugklassers

Nadere informatie

Handreiking Seksualiteit

Handreiking Seksualiteit Handreiking Seksualiteit Mannelijke seksualiteit speelt een centrale rol in belangrijke maatschappelijke vraagstukken rondom seksualisering, pornoficatie, en grensoverschrijdend gedrag. Emancipatiebeleid

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Kwaliteitsstandaarden jeugdzorg Q4C : wat kinderen en jongeren belangrijk vinden als ze niet thuis wonen.

Kwaliteitsstandaarden jeugdzorg Q4C : wat kinderen en jongeren belangrijk vinden als ze niet thuis wonen. Kwaliteitsstandaarden jeugdzorg Q4C : wat kinderen en jongeren belangrijk vinden als ze niet thuis wonen. Bron: Kwaliteitsstandaarden jeugdzorg Q4C : wat kinderen en jongeren belangrijk vinden als ze niet

Nadere informatie

CURSUSSEN & TRAININGEN VOOR KINDEREN EN OUDERS

CURSUSSEN & TRAININGEN VOOR KINDEREN EN OUDERS 2018 / 2019 CURSUSSEN & TRAININGEN VOOR KINDEREN EN OUDERS Dit is een document over het cursusaanbod van het Sociaal Pedagogisch Werk van Partners in Welzijn. Het is opgedeeld in cursussen voor kinderen,

Nadere informatie

Rapport Kor-relatie- monitor

Rapport Kor-relatie- monitor Rapport Kor-relatie- monitor Voor: Door: Publicatie: mei 2009 Project: 81595 Korrelatie, Leida van den Berg, Directeur Marianne Bank, Mirjam Hooghuis Klantlogo Synovate 2009 Voorwoord Gedurende een lange

Nadere informatie

Voorzieningen bereiken migranten niet altijd

Voorzieningen bereiken migranten niet altijd Foto: Martine Sprangers Gebruik van hulp bij opvoeding, onderwijs, gezondheid en seksualiteit Voorzieningen bereiken migranten niet altijd Door Angela van den Broek en Ellen Kleijnen Gezinnen die problemen

Nadere informatie

Onderzoek Veilig of niet?

Onderzoek Veilig of niet? Onderzoek Veilig of niet? 06 februari 2013 Over het onderzoek Aan dit online onderzoek, gehouden van 24 januari tot 04 februari 2013, deden 2.261 jongeren mee. Het onderzoek is gehouden in samenwerking

Nadere informatie

Wanneer en hoe het kind of de adolescent over de diagnose inlichten? Susanne Böhler Klinisch psychologe

Wanneer en hoe het kind of de adolescent over de diagnose inlichten? Susanne Böhler Klinisch psychologe Wanneer en hoe het kind of de adolescent over de diagnose inlichten? Susanne Böhler Klinisch psychologe Getuigenissen van ouders Seksuele voorlichting pas je ook aan de leeftijd aan. Een kind van zeven

Nadere informatie