Jaargang 16, Nr. 1 Januari 2011 Inhoud pag.

Transcriptie

1 Jaargang 16, Nr. 1 Januari 2011 Inhoud pag. Gelukkig Nieuwjaar 2 Verslag Herdenking 3 Wist u? 5 Impresies herdenking: 1. Herdenking verkeersslachtoffers 6 2. Nationale herdenking 8 Foto s Herdenking 9 Actie van De Telegraaf 14 Bijzonder interview 14 Themadag Slachtofferbescherming 16 Project voor zorg en begeleiding NAH patiënten 19 Verslag Werkconferentie 20 TV-uitzending over de noodzaak van een electronisch ongevallen-dossier 22 Van het bestuur 23

2 Van het bestuur Prettige Kerstdagen en een Gelukkig Nieuwjaar Veel heil en zegen. Gelukkig nieuwjaar De beste wensen voor het nieuwe jaar Een voorspoedig 2011 Een gezond en gelukkig 2011 Een Nieuwsbrief vergt veel voorbereiding. Om een bijdrage geplaatst te kunnen krijgen, moet je het ruim op tijd inleveren. Als ik deze bijdrage namens het Bestuur van de VVS schrijf, is het dan ook nog een paar weken voor Kerst en Oud en Nieuw. Voor je het weet is het weer zover. Dan vallen er opnieuw talloze wenskaarten met even zovele wensen bij mensen op de deurmat. Terugblikkend op voorgaande jaren roept dat bij mij gemengde gevoelens op. Want hoe lief en goed bedoelt ook: het blijven toch maar wensen, en Het Leven voorziet niet altijd in goedbedoelde wensen. Dat overpeinzend moest ik terugdenken aan de voorbereidingen van de Herdenking Het was een hectische periode waarin nog van alles op heel korte termijn geregeld moest worden. Niet in de laatste plaats dank zij de hulp van al die vrijwilligers is deze dag tot een bijzondere en ingetogen Herdenking geworden. Op de dag van de Herdenking zelf verongelukte een jongen uit het Overijsselse Gramsbergen. Voor het gezin waar deze jongen uit kwam, zou Oud en Nieuw nooit meer worden zoals het was. Voor velen onder U zal precies hetzelfde gelden. Na die grote catastrofe in uw leven moest U verder: getekend voor het leven met een pijnlijk gevoel van gemis, naar iemand (uw dierbare) of iets (uw gezondheid) dat nooit meer terug zal komen. Hoe kun je dan nog een Gelukkig Nieuwjaar hebben? Het is niet aan ons, het Bestuur van de Vereniging Verkeersslachtoffers om voor U een invulling te geven hoe U nog een Gelukkig Nieuwjaar zou moeten kunnen gaan beleven. Het is al helemaal niet aan ons om aan uw pijn of verdriet te tornen. Toch wensen en spreken wij de hoop voor een ieder van U uit, dat U, hoe gering het ook is, weer een sprankje (het liefst natuurlijk zo veel mogelijk) van Geluk mag ervaren, zodat de wens Gelukkig Nieuwjaar niet alleen maar een holle frase voor U is. Als Vereniging Verkeersslachtoffers liggen er ook nog wensen en voornemens op andere terreinen van het leven. Zo willen wij als Bestuur graag in nauw contact met U, als lid van de Vereniging, staan en blijven. Daarvoor zullen er ook dit nieuwe jaar diverse bijeenkomsten en lotgenotencontacten worden georganiseerd. Wij, als uw Bestuur, hopen U dan persoonlijk te kunnen en mogen ontmoeten. Ook in de sfeer van belangenbehartiging wil het Bestuur tot een beleid komen waarin de leden weer centraal komen te staan. Naar buiten toe, met politiek en maatschappelijke organisaties wil het Bestuur, de contacten hernieuwen en aanhalen. Met organisaties als Slachtofferhulp Nederland, de ANWB, VVN en de Whiplash stichting wil de VVS tot een zo optimaal mogelijk afstemming komen in de belangenbehartiging van verkeersslachtoffers. Maar ook met de politiek zullen wij de banden weer aanhalen en de problematiek van verkeersslachtoffers opnieuw onder de aandacht brengen. Zonodig zullen we vergeten of onderbelichte zaken opnieuw op de agenda zetten. Zo zal de Vereniging op korte termijn het onzalig idee van de overheid om 17 jarigen na een theorie examen achter het stuur te zetten. Het betekent namelijk dat 17 jarigen onder

3 begeleiding van goedwillende bestuurders de weg op gaan. Hoe goed ook bedoelt, dat mag echter nooit gebeuren. Een goed bedoelde bestuurder is nooit zo ervaren als een gediplomeerde auto rij-instructeur. Dat moeten wij als samenleving niet willen: dat overige medeweggebruikers extra risico lopen! Ook voor alcohol gebruik in het verkeer willen wij een zero tolerance beleid. Nooit meer mag iemand gewond of gedood worden door misbruik van alcohol in het verkeer. Samen en namens u willen wij ons daar als Vereniging Verkeersslachtoffers sterk voor maken! Zodat in de toekomst de uitspraak Gelukkig Nieuwjaar! weer echt betekenis gaat krijgen. Namens het bestuur voor dit jaar: Gelukkig Nieuwjaar! Gerard Elings, secretaris

4 Nationale Herdenking Verkeersslachtoffers 2010 De Nationale Herdenking werd dit jaar gehouden in Apeldoorn in het Schouwburg en Congrescentrum Orpheus. De VVS sluit hiermee aan bij de herdenking van verkeersslachtoffers die elk jaar op de derde zondag in November in vele landen van Europa wordt georganiseerd. Ook de Provincie Zeeland organiseerde dit jaar weer haar regionale bijeenkomst. Het is vanaf de oprichting van de VVS de bedoeling geweest verkeersslachtoffers, familie- leden en nabestaanden een stem en een gezicht te geven. Het is een steun voor hen te weten niet alleen te staan in hun verdriet en gehoor te vinden voor de materiële en medische zorgen waar zij ongevraagd en ongewild mee worden geconfronteerd. Terugziend op 15 jaar herdenking zien we gelukkig een langzame kentering en een toenemende aandacht voor verkeersslachtoffers en hun omgeving. In het begin was de verwachting dat de herdenking uit zou kunnen groeien tot een grote landelijke bijeenkomst met honderden belangstellenden. Dat blijkt in de loop van de jaren niet zo te zijn, ook dit jaar waren er ongeveer 100 personen aanwezig. Wellicht is dat ook goed. Een bijeenkomst waar het persoonlijke contact en een directe betrokkenheid centraal staan, behoeft niet massaal te zijn. Met het organiseren van meerdere bijeenkomsten, dicht bij de mensen zelf, is persoonlijk contact mogelijk en kunnen indringende verhalen van slachtoffers en nabestaanden herkenning bieden. Na het thema van vorig jaar Het zwijgen voorbij- was dit jaar het thema gekozen: Wordt er wel geluisterd? Het antwoord op deze open vraag is gelukkig een volmondig JA, maar de vraag verschuift of er wel genoeg geluisterd wordt. Samenwerking is niet het probleem, omdat de herdenking ook dit jaar is georganiseerd in samenwerking met anderen: de Provincie Gelderland, de Stichting Slachtofferhulp en professionele hulpverleners. Na een gedicht van Lara Voskamp en welkomstwoord van Teun Doolaar als nieuwe voorzitter van de VVS werd de opening van de Herdenking verzorgd door mevrouw Marijke van Haaren, de Gedeputeerde van de Provincie Gelderland. In haar toespraak herinnerde ze aan de bijeenkomst die in oktober gehouden werd in Gelderland onder de titel: Dag van de Politiek. Deze bijeenkomst was voor haar een bewijs dat de betekenis van een ongeval niet alleen lag in het zorgvuldig achterhalen van de toedracht, maar vooral in het invoelbaar maken van de menselijke ellende rond een ongeval. Het had haar gesterkt in de overtuiging dat we door moeten gaan met het vechten voor verkeersveiligheid. Er wordt wel geluisterd, maar niet genoeg, in tegenstelling tot de luchtvaart waar grote ongevallen ruim aandacht krijgen. Daar zijn vier verschillende oorzaken voor aan te geven. 1. Er is sprake van verdunning; ongevallen gebeuren verspreid in de tijd en in het land. 2. Men accepteert meer risico omdat men het gevaar vrijwillig lijkt te lopen. 3. Men onderschat risico s omdat men denkt ze zelf denkt te kunnen beheersen. 4. Tenslotte denkt men de risico s te kennen, terwijl vaak onduidelijk blijft waarom een ongeval zich heeft voorgedaan. Mevrouw Van Haaren verwijst ook naar de rol van beleid en politiek: het lijkt goed te gaan met de verkeersveiligheid als we alleen kijken naar het aantal doden. Dat daalt gestaag, terwijl het aantal gewonden eerder stijgt dan daalt. Het beleid schenkt daarnaast de laatste jaren steeds meer aandacht aan doorstroming. Slachtoffers worden soms slechts terloops genoemd. Het is daarom zo belangrijk elkaar deelgenoot te blijven maken van het leed en de ellende die in het verkeer zo alledaags is en de nasleep waar men jarenlang mee geconfronteerd blijft. Vanuit haar positie als gedeputeerde ziet mevrouw Van Haaren dat het soms lang duurt voor men tot een oplossing kan komen. Door alle formele stappen en bestuurlijke procedures raakt niet alleen een beleidsmaker gefrustreerd, maar slachtoffers en nabestaanden voelen zich

5 opnieuw alleen staan. We moeten daarom blijven doen wat we al doen. Wellicht het belangrijkste daarbij is dat het menselijk leed op het individuele niveau invoelbaar wordt gemaakt voor degenen die in hun werk op grotere afstand van het ongeval staan. In haar bijdrage vertelt vervolgens Francien Nijhuis-Horstink -de moeder van een in het verkeer omgekomen jonge man- hoe zij het ongeval van hun zoon in hun leven een plaats proberen te geven. Ze schetst een beeld van hoe na de eerste ontsteltenis, het duidelijk werd dat er geen hoop meer was. Onder massale belangstelling hebben ze afscheid moeten nemen van hun zoon. Er blijven echter een groot aantal onbeantwoorde vragen omdat de toedracht niet duidelijk werd uit de beschikbare gegevens. Het krijgen van de antwoorden was belangrijk; niet alleen om het beeld compleet te krijgen, maar vooral om het verlies te kunnen verwerken. Het respect en inlevings- vermogen dat ze van de buurtbewoners van de ongevalsplek, de school en het ziekenhuis kregen, maakte het voor hen mogelijk weer met een positieve blik naar de toekomst te kijken. De communicatie met officiële instanties Politie en Officier van Justitie- verliep echter stroef. De familie Nijhuis pleit er dan ook voor dat de Politie meer gebruik maakt van de technische hulpmiddelen van deze tijd, zoals het analyseren van data recorders, en net als een familierechercheur bij ernstige delicten, ook voor dodelijke ongevallen een vast contactpersoon aan te stellen om met de nabestaanden contact te onderhouden. Mevrouw Nijhuis sluit haar bijdrage af met een gedicht dat haar gevoel van dit moment weergeeft en dat de familie de kracht geeft weer door te gaan. De bijdragen van Maikel Hendrix en Anesa Rebrona geven weer hoe je van verkeersdeelnemer plotseling een verkeersslachtoffer blijkt te worden. Op het pandemonium dat over je heen komt, de verschrikking van het ongeval, de aanslag die het ongeval op je gevoelsleven doet, de confrontatie met de ernst van het ongeval en de nasleep die dit met zich mee brengt, kan je jezelf niet voorbereiden. Van het ene op het andere moment verandert je leven, soms blijvend, maar in ieder geval voor langere tijd. Zo is het motto van John Lennon ook voor verkeersslachtoffers van toepassing: Life is what happens to you while you are busy making other plans. De aangekondigde deelname van Maikel Hendrix kon helaas niet doorgaan omdat hij als een nasleep van zijn ongeval weer in het ziekenhuis beland is. Willy Mol had daarom ansichtkaarten meegebracht en na afloop kreeg een ieder de gelegenheid een kaart met een persoonlijke tekst te schrijven. Deze kaarten werden later door Lies Begheyn met bloemen naar het ziekenhuis gebracht waar Mailel opgenomen is. De andere bloemstukken werden bij diverse revalidatie-centra gebracht waar men blij verrast was. Vanuit de wereld van de professionele hulpverlening vertellen Willem Oderwald als hulpverlener en Wiebe de Boer als voorzitter van de Federatie Slachtoffer Organisaties, FSO, dat er wel degelijk geluisterd wordt. Het begrip en mededogen dat professionals voor individuele zaken kunnen opbrengen is groeiend, maar wordt helaas nog niet altijd op collectief niveau herkend. Na een gedicht van Ria Maris sluit Raoul van Noort de bijeenkomst. Het leggen van bloemen op de lege plaatsen voor in de zaal, afgezet met rood-wit blauw lint, het noemen van namen van omgekomen verkeers- deelnemers, de panelen met foto s van verkeersslachtoffers, de schitterende muzikale ondersteuning van de Vocal Group Bant en het napraten in een besloten omgeving tenslotte, laten zien dat er alle aanleiding is te luisteren. Er is helaas veel te vertellen. En er wordt geluisterd.

6 Het theater Orpheus leende zich uitstekend voor deze herdenking. De sfeer was uitstekend en de verzorging door het bedienend personeel was hartelijk en stijlvol. We hebben een geslaagde herdenking meegemaakt en de onderlinge band tussen de leden werd versterkt. Het herdenkingsboekje met de teksten van de sprekers krijgt u apart toegezonden. Wist U Wist U dat Koningin Wilhelmina al voor de tweede wereldoorlog vond dat de slachtoffers in het verkeer jaarlijks zouden moeten worden herdacht? Ook Koningin Juliana heeft eind jaren 1950 aan VVN een voorstel gedaan om herdenkingen voor verkeersslachtoffers te organisereneen, die dag de vlaggen halfstok te hangen en het verkeer twee minuten stil te leggen. Dit is toen niet geanimeerd. VVN heeft toen één jaar tijdens de jaarvergadering een minuut stilte gevraagd voor verkeersslachtoffers, maar dat is later nooit meer herhaald. Dat is door een onderzoeker in het Nationaal Archief gevonden en omstreeks de Herdenking Verkeersslachtoffers gepubliceerd in de krant. Helaas heb ik dit te laat gehoord anders zou ik het artikel voor u gecopiëerd hebben. Nu worden in de meeste europese landende de derde zondag in november herdenkingen gehouden en ook buiten Europa komt er steeds meer aandacht voor verkeersslachtoffers, De U.N. heeft de derde zondag in november uitgeroepen tot Remenberance Day of the Victims of the Road en de aaangesloten landen aangemoedigd dit te propageren. De FEVR heeft daar zeker haar steentje toe bijgedragen door hiervoor constant te ijveren bij de Europese Unie, United Nations en de Wereld Gezondheids Organisatie.

7 HERDENKING VERKEERSSLACHTOFFERS NOVEMBER 2010 De dag waarop we gezamenlijk verkeersslachtoffers zouden herdenken naderde. Ik herdenk hen vrijwel iedere dag: Herhaaldelijk zie ik in Groesbeek de monumenten van John en Marieke, 2 tieners op de fiets, die in december 1998 vlak bij waar ik nu woon, doodgereden werden. 2 andere monumenten in Berg en Dal. Het monument bij het Radboud ziekenhuis en 1 op de Groesbeekseweg in Nijmegen. Ik herdenk dat jongetje, dat ik ca 50 jaar geleden op het Keizer Karelplein in Nijmegen zag liggen, verstrikt in zijn fiets. Hij had bruine enkellaarsjes aan, met veters dichtgestrikt. Charlotte, 17 jaar oud, leeftijdgenote, dochter van mijn tante. Ze besloot samen met iemand naar huis te rijden i.p.v. met de trein. In Zwitserland kwam ze door een inhaalmanoeuvre om het leven. Lisette, 10 jaar oud, die in 1995 op de dijk bij Arnhem door een wegpiraat die daar niet mocht rijden, geschept werd. Zij overleed. Hanneke, 44 jaar, die in 1979 tijdens het oversteken op een zebrapad geschept werd en levenslang te kampen kreeg met de gevolgen van ernstig hersenletsel. Lieske, 77 jaar, nog heel actief in het leven, die in 1994 geschept werd op het zebrapad door een te-hard-rijder. Greet, wier dochter Karin, 23 jaar en moeder in 1988 tijdens het oversteken doodgereden werden door een dronken automobilist. De 20-jarige jongen die deze week op de Zevenheuvelenweg; vlak bij mij; verongelukte: hij reed tegen een boom. Ikzelf, op 13 december 1977 bijna doodgereden door een automobilist, onder invloed van medicijnen en alcohol. Ik heb mijn leven niet meer kunnen inrichten zoals ik dat toen deed, noch had gewild. Ik reed met iemand mee naar de herdenkingsdag in Apeldoorn. Zijn vrouw was verongelukt tijdens een bustour. Ik kan nog veel meer mensen noemen die hun dag begonnen net zoals wij allen, maar een aantal uren later niet meer leefden, of zichzelf niet meer kenden, of in strijd waren met de dood, met hun pijn, met alles dat hem of haar totaal onverwacht was overkomen. Dit treft ook alle betrokkenen. Ook hun leven wordt radicaal en onverwacht ontregeld, ontzet. Op zich sta ik regelmatig stil bij de ellende die 1 ongeluk al kan veroorzaken, maar deze herdenkingsdag vind ik zo bijzonder, omdat we die ellende samen -willen- beleven, voor ons gevoel soms hérbeleven. We worden weer diep geraakt en in een bepaald opzicht gekrenkt, omdat het haast onontkoombaar lijkt. Ik ervoer op deze dag niet alleen het delen van en luisteren naar het verdriet van elkaar, maar ook weer de diepe, hevige wens om, ondanks het sterke gevoel van machteloosheid, de verkeerswereld te verbeteren. Het klinkt cliché: begin bij jezelf. Dit slaat niet alleen op je eigen gedrag in het verkeer, maar niet minder op het hebben en houden van aandacht voor verkeersslachtoffers en betrokkenen. Luisteren naar hen, empathie hebben voor hun verdriet en leed, voor hun moeite met de medische, bureaucratische en juridische strijd, voor het opnieuw beginnen met een ander bestaan, voor het soms moeten leven in een ander persoon. Je bent niet meer wie je vóór het ongeluk voor iedereen was, neen, je bent nu nummer en zaak zoveel, gerelateerd aan verkeersongeluk nummer zoveel.. Het leren leven met het gemis van of leren leven met de beperkingen van je kind, je oma, opa, kleinkind, vriend, vriendin, vader, moeder. Dit werd door een aantal lotgenoten openhartig verteld aan en gedeeld met iedereen. Hoe verder na een verkeersongeluk. Het ongeluk rukte ook mij uit mijn vrienden-, familie-, studie- en werkkring en ben door mijn beperkingen niet meer in staat om 100% aan de samenleving deel te nemen. Toch houd ik mezelf voor te doen, te delen, te geven en te ontvangen wat in mijn vermogen ligt.

8 Tijdens het samenstellen van de bundel Verkeersslachtoffers zelf aan het woord voelde ik me diep verenigd met verkeersslachtoffers, wat zich steeds meer verdiepte. Hieraan hield ik meer kracht over dan ik tot dan toe voelde, meer sterkte om iets te willen en te kunnen betekenen voor lotgenoten. Op de Herdenking dat delen met elkaar, met lotgenoten, is hierin een bijzondere dag. Om dat gevoel van saamhorigheid door te geven, wilde ik niets liever dan na afloop in het Radboud Ziekenhuis de kaarten die wij hadden geschreven, namens alle aanwezigen, aanreiken aan Maikel (Maikel is door een zwaar auto-ongeluk verlamd aan 1 kant en heeft ernstig hersenletsel opgelopen). De bloemen heb ik gegeven aan hulpverleners van de ambulance en EHBO. De hulpverleners waren blij verrast toen ik hen onze bloemen en veel dank aanreikte. Maikel lag op Neurologie en was er op dat moment erg slecht aan toe. Ik heb de stapel kaarten overhandigd met onze beterschap en goede wensen aan zijn persoonlijke verpleegkundige. Later schreef Barbara (lid en ambassadeur van VVS) mij: Je weet niet half, hoe blij je Maikel en zijn familie hebt gemaakt!!!! Maikel was er emotioneel van, en dat wil wat zeggen. Het gaat boven verwachting goed met Maikel, hij is nu op de gewone neurologie- afdeling en nog aanvalsvrij...maar het zal nog even duren voordat hij weer in orde is. Vandaag was ik bij hem, en hij zat al weer grapjes te maken.... En dit deden wij allemaal samen voor Maikel! Laten we behalve verkeersslachtoffers herdenken, hen opnemen in ons leven, iets doen voor hen, iets voor hen betekenen. Lies B.

9 Nationale Herdenking Verkeersslachtoffers 2010, zondag 21 november te Apeldoorn. Voor de tweede maal waren wij aanwezig bij de herdenking van verkeersslachtoffers. Bij binnenkomst werd iedereen ontvangen met een lekker kopje koffie. In de ontvangstruimte staat weer een groot prikbord met foto s en gedichten van slachtoffers van een verkeersongeval. Wat ons erg opviel was dat er veel slachtoffers zijn door aanrijdingen van dronken automobilisten. Het is te erg voor woorden. Het is erg indrukwekkend om te zien hoeveel jonge mensen slachtoffer zijn. Om twee uur gingen we de zaal binnen alwaar diverse sprekers aanwezig waren. Er werden ingrijpende verhalen verteld en mooie gedichten voorgelezen. Hartverscheurend om deze verhalen aan te horen. Veel verdriet was aanwezig en werd zichtbaar gedeeld door alle aanwezigen. Een rijk aantal lege stoelen, symbolisch voor slachtoffers die er helaas niet meer zijn door een verkeersongeval. Hier werd een mooie roos opgelegd en hun namen genoemd ter nagedachtenis. Even twee minuten stilte om even bij hen en hun nabestaanden stil te staan. Mooie bloemstukken werden neergezet ook voor overledenen door verkeers- ongevallen. Er was ook een prachtig koor aanwezig die een aantal mooie liederen ten gehore bracht. Onze complimenten daarvoor. Na het slotwoord nog even nagezeten om na te praten met een drankje en hapje om daarna allen weer huiswaarts te keren. Deze middag heeft op ons weer een enorme indruk gemaakt van hoe belangrijk het is om een luisterend oor te kunnen bieden en waar nabestaande hun verhaal even kwijt kunnen. Onze complimenten aan de organisatie die zulke dagen organiseren. Namens Jack (zelf nabestaande en verkeersslachtoffer) en Tineke Vialle uit Nijmegen. Wat kun je geven aan iemand met veel verdriet, juist in een feestmaand? Een kaars, een gedicht, een boekje met woorden die goed doen? Of aandacht... tijd... tijd om nog eens te vertellen? Weer was een hulphond aanwezig

10 Hier volgen 8 foto s van de herdenking 2010

11 Actie van De Telegraaf Vanaf maandag 13 december 2010 organiseerde De Telegraaf de actieweek Kerstgroet aan de slachtoffers. In deze week stond het thema aandacht voor slachtoffers centraal. Samen met het Fonds Slachtofferhulp wilde De Telegraaf zorgen dat Kerst dit jaar ook voor mensen die van de ene op de andere dag slachtoffer werden van een ongeval, misdrijf of een ramp een fijne tijd zou zijn. Slachtoffers die een steuntje in de rug verdienen doordat hun leven door toedoen van een ander volledig op zijn kop werd gezet. Slachtoffers die moeten leren omgaan met hetgeen hen is overkomen en voor wie velen het leven nooit meer hetzelfde zal zijn. In deze actieweek werd in de Telegraaf en in het tv-programma Ochtendspits van omroep WNL dagelijks aandacht besteed aan slachtofferschap in Nederland. Fantastisch nieuws, want de actie heeft slachtoffers een welverdiend hart onder de riem gestoken. Als er een groep is die aan het einde van het jaar wat extra aandacht verdient is het wel deze groep veerkrachtige mensen. In de aanloop naar deze actieweek is Yvette Pieper door de voorzitter van het Fonds Slachtofferhulp, prof. mr. Pieter van Vollenhoven, geïnterviewd. Yvette verloor op 18 juli 2007 haar broer bij een motorongeval. Het gehele interview heeft op 11 december 2010 in De Telegraaf gestaan. Door Lara Voskamp, ambassadeur VVS

12 Een bijzonder interview Ditmaal is het niet professor Van Vollenhoven die geïnterviewd wordt, maar VVS lid Yvette Pieper die door de voorzitter van Fonds Slachtofferhulp professor mr. Pieter van Vollenhoven geïnterviewd wordt.. Yvette en haar moeder worden gastvrij ontvangen en onder het genot van een kopje koffie vangt het gesprek ontspannen aan. Hij begint: Je was nauw betrokken bij een vreselijk motorongeval. Hoe ben je daarmee omgegaan? Het was 18 juli 2007, begint Yvette, tegenover haar interviewer gezeten. Ik had met mijn broer Dion TV gekeken, thuis in Eerbeek. We hadden een ijsje gegeten. Hij zei dat hij nog even wegging op de motor. Ik zei: Rij voorzichtig Het was echt mooi motorweer. Ze vervolgt: De motor, daar was hij dol op. Hij wilde zich onderscheiden. Zo was hij. Die avond ging hij naar vrienden in Brummen. Hij nam er alleen een ijsthee en hij ging niet met hen mee uit. Ik moet morgenochtend werken om mijn motor af te betalen zei hij Hij was pas 19 jaar oud toen een auto op die bewuste avond de weg overstak. De automobilist had hem niet gezien, zegt hij. Dion is er frontaal ingeklapt. We werden gebeld door een goede vriend van hem, die erachter reed. Mijn ouders en ik voelden dat er iets mis was. Mijn vader wilde door rood rijden, om er sneller te zijn. Dan zie je twee ambulances met zwaailichten. Je ziet hem op straat liggen. Dan zak je even helemaal weg. Hij was eigenlijk, zoals wij willen geloven, op slag dood Van Vollenhoven vervolgt meteen: Daarna komen jullie thuis en hoe ga je dan met elkaar om? Hoe gingen jullie met z n drieën verder? Yvette: Ik heb de eerste maanden daarna bij mijn ouders geslapen Je voelt je zo alleen. Dat is niet te beschrijven. Op dat moment kon ik nergens anders zijn. Ze las ergens dat 75% van de mensen uit elkaar gaat na een dergelijk, ernstig ongeluk. In de eerste week heb ik een psycholoog gebeld. Miijn ouders moeten in therapie, heb ik gezegd, anders blijven ze niet bij elkaar. Verrast wil Van Vollenhoven weten of ze er wel oren naar hadden. Ans Pieper knikt zacht. Eigenlijk wel, antwoordt haar dochter. het is lastig om elders je verhaal kwijt te kunnen. Deze man wordt betaald voor zijn tijd. Hij moet wel luisteren. Met wie moet je anders praten? Ik ben nog steeds bij een psycholoog. Je vriendinnen kan je er niet mee blijven belasten. Ze nodigen je er wel toe uit, maar dat is omdat ze je niet willen kwetsen. Ik wil voorkomen dat mensen rare dingen gaan zeggen die ze niet menen, maar wel zeggen. En Slachtofferhulp? vraagt Van Vollenhoven. We kregen een brief dat ze binnen twee weken zouden bellen. Daar was ik zo boos over. Ik hoorde dat er omstanders waren die al wel slachtofferhulp gekregen hadden. Ze kwamen met slappe argumenten, waarom er niets was gebeurd. Zoals: We doen dit zo, omdat de familie mogelijk nog niet is ingelicht. Ik zocht hulp. Die mevrouw van Slachtofferhulp kwam na de begrafenis. Toen had ze al een heel stuk gemist. Niet zo positief, constateert Van Vollenhoven Een les, goed om ook te horen. Op zoek naar iemand om mee te praten, belde Yvette de Vereniging Verkeersslachtoffers, een vereniging van lotgenoten die hetzelfde hebben meegemaakt. Die snappen waar je het over hebt, ervaart ze nog steeds. Van de mensen die je al langer kent, hoop je dat ze ernaar vragen. Ze willen alleen maar dat het goed gaat, dat willen ze horen. Maar ik wil mijn verhaal vertellen. Want ik mis mijn Dion nog zo. Hij was net geslaagd voor zijn VWO examen en stond op het punt om te beginnen aan de marine-opleiding in Den Helder. Hij had veel vrienden en Lysanne, zijn vriendin. Hij was sportief, spontaan, goedlachs, een charmeur.

13 Dion is me van het ene op het ander moment afgenomen. Het moet nog altijd echt tot me doordringen. Yvette vertelt dat zij na het overlijden van Dion moeite heeft om haar studie af te ronden. Ze doet journalistiek in Zwolle. Maar ze is ook bezig met de Dion Pieperstichting, ter nagedachtenis van haar broer. Dion had nog wat geld, waarmee we zijn begonnen. Nu helpen we een lepradorp in India. Haar moeder is er ook bij betrokken. Zoveel echt goede doelen zijn er niet, merkt ze op. Ik heb ook zo weinig energie om goed te zoeken. Want rouwen, dat is hard werken in je hoofd. Studeer je nog wel?, vraagt Van Vollenhoven voorzichtig aan Yvette. Soms, zegt met een verontschuldigend lachje. Al heel lang ben ik aan het afstuderen. Van Vollenhoven dringt er op aan dat ze haar opleiding afmaakt. dat moet je afmaken. Ik denk dat het je broer gelukkig zou maken. Ik denk dat hij dat van je verwacht.we spreken af: Als jij je diploma haalt, kom ik op je afscheidsborrel. Uit De Telegraaf 11 december 2010

14 Themadag Slachtofferbescherming Impressie van de themadag in het kader van de Regionale Herdenking Verkeersslachtoffers op 5 november 2010 in NAH hotel IE-Sicht in Oudega (Sm.) Het thema van deze dag was Slachtofferbescherming, een thema dat voor verkeersslachtoffers van grote betekening is. Want wat volgt er als de eerste acute hulpverlening achter de rug is? Welke steun en bescherming kunnen/moeten we de slachtoffers daarna nog bieden? De samenleving gaat door en het lijkt alsof het slachtoffer alleen en vergeten achterblijft. Welke verantwoorde- lijkheid heeft de samenleving en op welke manier moet daaraan vorm worden gegeven? Op deze themadag kwam deze problematiek aan de orde en hield een aantal deskundigen op dit gebied hierover een voordracht. Om uur werden de genodigden ontvangen met een kopje koffie met iets lekkers erbij en kon men met elkaar kennismaken of de kennismaking hernieuwen en even bijpraten. Om uur opende presentatrice Doety Peenstra deze themadag waarna Wiebe de Boer van NAH Zorg een woord van welkom sprak. Vervolgens gaf Wiebe de Boer het woord aan Dhr. Helmholt, verkeersslachtoffer, die zijn verhaal vertelde. Hij is in 2006 aangereden door een 19-jarige jongen terwijl hij hulp verleende aan een verkeersslachtoffer die net even eerder was aangereden. Resultaat: o.a. twee verbrijzelde benen, linkerarm en gebroken schouder en longembolie (etc.) Hij had alle hulpverlenende instanties, waarmee hij te maken had gehad na zijn ongeval, beoordeeld met plussen en minnen en lichtte dit toe. Hij zit nu nog in het traject van de afwikkeling van zijn letselschade. De dader heeft altijd ontkend dat hij iemand geraakt had; hij dacht dat hij tegen een paaltje was gereden, terwijl zijn vooruit kapot was en er overal bloed op en in zijn auto zat! De dader heeft ook nooit contact willen hebben met zijn slachtoffer hoewel die dit herhaaldelijk heeft geprobeerd. De heer Helmholt benadrukte dat hij blij was dat hij zover was opgeknapt dat hij op deze dag zijn verhaal kon vertellen. Ook al zag je uiterlijk niets aan hem toch heeft hij beperkingen aan dit ongeval overgehouden. Daarna vertelden de heer en mevrouw Schut over het ongeval, waarbij hun zoon Jeroen om het leven kwam. In 2000, toen hij naar school fietste samen met een vriendje, is Jeroen geraakt door een goederentrein terwijl hij voor het stoplicht moest wachten. De politie heeft vele fouten gemaakt; er is o.a. nooit onderzoek gedaan naar het ongeval. De politie stelde dat òf Jeroen had zelfmoord gepleegd òf Jeroen had de trein niet gezien. De ouders konden hier niets mee en ze wisten wel zeker dat Jeroen geen zelfmoord had gepleegd. Na vele jaren strijd kwam de waarheid aan het licht. Op verzoek van de familie werd nl. een analyse naar de precieze toedracht van het ongeval uitgevoerd door de professoren De Kroes en Stoop. Daaruit bleek dat de opstelruimte tussen de rails van de spoorbaan en de voorrangsweg te kort was, waardoor de trein de fiets van Jeroen aan de achterkant kon raken, waarbij Jeroen tegen de trein aankwam en dit niet overleefde. Na zeven jaar konden deze nabestaanden voor het

15 eerst weer één nacht doorslapen. Op de plek, vlak voor de spoorwegovergang, is een bruggetje dat door de gemeente Apeldoorn het Jeroen Schut-bruggetje is genoemd. Voor de ouders en twee zussen van Jeroen is het leven nooit meer hetzelfde geworden. Ze missen Jeroen nog elke dag. Het indrukwekkende ochtendprogramma werd hierna passend afgesloten met een minuut stilte, waarna Durkje Hoff het lied Litanei auf das Fest Aller Seelen Ruh n in Frieden alle Seelen van Franz Schubert zong, waarbij zij op de piano werd begeleid door Jelle Dotinga. Hierna was er een uitstekend verzorgd lunchbuffet, waar iedereen zich het eten goed liet smaken. Om uur heropende Doety Peenstra het middagprogramma waarna Wiebe de Boer hiervan de inleiding deed. Wiebe vertelde eerst nog iets over de specifieke nazorg van NAH Zorg, waarbij de cliënt centraal staat. Als eerste spreker kwam Drs. H.J. de Mönnink aan het woord over verlieskunde en verwerking na een ongeval. De heer De Mönnink is gezondheidspsycholoog, rouw- en traumatherapeut en geeft cursussen op zijn vakgebied. Ook is hij de grondlegger van de verlieskunde en heeft hier ook een boek over geschreven dat op deze dag te koop werd aangeboden. De heer De Mönnink hield een interessant betoog over dit onderwerp, waarbij o.a. het Unfinished Business Syndroom (UBS) aan de orde kwam. Simpel gesteld houdt dit in dat er trauma op trauma gestapeld wordt en als er dan uiteindelijk psychische hulp nodig is, b.v. na een verkeersongeval, eerst het eerste onverwerkte trauma behandeld dient te worden waarna de rest aan bod komt. Tweede spreker was Prof. Dr. W. Echterhoff van de slachtoffer- bescherming in Duitsland. Van tevoren werd er een korte vertaling (door tolk Janneke Noordermeer) uitgedeeld waarin de belangrijkste punten uit zijn lezing vermeld stonden. Er zijn in Duitsland wettelijke regelingen voor slachtoffers. De schadevergoedingswet voor slachtoffers van 1976 verplicht alle deelstaten tot het administreren van vergoedingen voor geneeskundige behandelingen en uitkeringen. Het administratieve beheer leidt vaak tot minder hoge vergoedingen. Voor verkeersslachtoffers betekent dit het volgende: bezitters van een voertuig hebben een verplichte aansprakelijkheid- verzekering die materiële schade en gezondheidsschade dekken. (inclusief uitkeringen). Omdat aansprakelijkheids- verzekeringen hun vergoedingsplicht vaak bestrijden en langdurige rechtsprocedures uitlokken, worden verkeersslachtoffers vaak benadeeld Met het Keulse model van ipu, waar de heer Echterhoff aan verbonden is, werd midden jaren 90 in Duitsland het psychologische ongevallenmanagement geïntroduceerd. Het omvat preventie, psychologische eerste hulp, therapie (van een psychotrauma) en de coördinatie van verdere geneeskundige behandelingen en revalidatie (gericht op terugkeer naar de situatie van alledag (zowel privé als beroepsmatig) inclusief deskundige rapporten en attesten. Wat betreft het behandelingsresultaat met ipu is er een specifieke psychotraumatische procedure ontwikkeld voor slachtoffers zoals referential therapie, intensieve therapie, bodytherapie enz. Uit onderzoek is gebleken dat 95% van de gevallen dankzij een goed psychologisch ongevallen management met succes kon worden gerevalideerd. Na deze voordrachten was er gelegenheid voor het stellen van vragen hierover, o.l.v. Gijbert Heetveld, waar mondjesmaat gebruik van werd gemaakt

16 Vervolgens sloot Wiebe de Boer deze themadag af, gevolgd door een ongedwongen samenzijn onder het genot van een hapje en een drankje. Tegelijkertijd begon het lotgenotencontact o.l.v. Raoul van Noort, bijgestaan door zorgverleners van NAH Zorg, dat werd afgesloten met een klein warm buffet. Al met al was het weer een bewogen en interessante dag die de mensen weer sterk maakte om er weer tegenaan te kunnen, zo werd door menigeen verwoord. Oentsjerk, 8 november 2010 Janke Maring-Andringa, secretaresse werkgroep De Verstomde Schreeuw Overgenomen van: CL start project voor zorg en begeleiding niet-aangeboren hersenletsel Het Medisch Centrum Leeuwarden begint in december 2010 samen met de Stichting NAH Zorg een project voor mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Door coaching en begeleiding van de patiënt kan deze de best mogelijke zorg en ondersteuning krijgen. De Stichting NAH Zorg concludeert dat er (te) weinig erkenning is voor mensen met NAH. De verwachting is dat door het project de drempel voor patiënten in het MCL wordt verlaagd om de juiste zorg en ondersteuning te krijgen. Het MCL is het eerste ziekenhuis in Nederland dat met Stichting NAH Zorg een dergelijk project uitvoert. Een NAH kan op verschillende manieren ontstaan. Een CVA ('beroerte') is een bekend voorbeeld. Maar bij veel trauma's zoals een val of (verkeers-)ongeluk kan ook NAH ontstaan. Dat wordt niet altijd even snel opgemerkt. Bijvoorbeeld bij verkeersslachtoffers gaat de eerste aandacht uit naar de behandeling van de opgelopen kwetsuren. Pas na enige tijd valt het de naasten op dat het slachtoffer 'anders is geworden'. Er zijn daarnaast vele andere oorzaken voor NAH, waaronder ziekten zoals hersentumoren. Patiënten in het MCL met een mogelijk NAH krijgen vanaf december vrijblijvend een gesprek met de NAH-verpleegkundige aangeboden. De NAH-verpleegkundige is een nieuwe functie die speciaal voor dit project in het leven is geroepen. De functionaris heeft al veel ervaring met CVA-patiënten. Er is vaak overeenkomst tussen de problemen van CVA- en NAH-patiënten. Het gesprek met de verpleegkundige vormt de opmaat voor een traject dat voor elke patiënt verschillend kan zijn. Patiënten met enkelvoudig letsel hebben bij blijven letsel vaak genoeg aan zorg door de huisarts. Bij patiënten met meervoudig letsel is de hersenschade vaak op de CT-scan te zien. De patiënt krijgt te maken met veel instanties, toekomstvragen, relatievragen en dergelijke. Zonodig wordt de patiënt begeleid bij het aanvragen van een indicatie voor AWBZ-zorg of kan bij sprake van letselschade de ondersteuning betaald worden door de verzekeraar van de tegenpartij.

17 Doel van het project is ook om een heldere inventarisatie te maken van de zorgbehoefte van patiënten met NAH. MCL en NAH Zorg verwachten tijdens het project ongeveer 200 patiënten met NAH via het project te kunnen begeleiden. De (geanonimiseerde) gegevens worden gebruikt bij het opzetten van een database om de zorg verder te optimaliseren. Het project loopt een jaar. Het project wordt mede gefinancierd door de provincie Fryslân. MCL en NAH Zorg hopen dat de zorg na afloop van het project tot het reguliere zorgaanbod kan gaan behoren. Daarover zal nog overleg met betrokkenen plaatsvinden. Voor meer informatie: Voor meer informatie: (058) MCL: afdeling voorlichting en communicatie NAH Zorg: Wiebe de Boer, bestuursvoorzitter te bereiken via het Cliëntservicebureau (058)

18 Werkconferentie VVS De Werkconferentie werd dit jaar gehouden in het Provinciehuis in Arnhem. Er waren over ochtend en middag ca 30 aanwezigen die na het aanhoren van een viertal inleidingen in discussie konden gaan over het onderwerp van deze keer; Meer intelligentie Minder slachtoffers. De heer Van Maanen legde in zijn inleiding de nadruk op het helder krijgen van de toedracht van een ongeval omwille van het beantwoorden van de schuldvraag en verdere vervolging. Basisgegevens kunnen met behulp van zg Black Boxes worden verzameld: het gaat daarbij om de gereden snelheid, het gebruik van alcohol en het bezitten van een geldig rijbewijs. Door het verplicht stellen van ISA s (Intelligenter Snelheids Aanpassers), alcohol- en rijbewijssloten kan men deze overtredingen tegengaan. De reden dat deze oplossingen er nog steeds niet zijn, lijkt een kwestie van geld: de kosten en baten van aanschaf en gebruik van dergelijke black boxes zijn ongelijk over partijen verdeeld. Ieder maakt voor zichzelf een afweging en ziet niet direct het gemeenschappelijke (lees: maatschappelijke) nut. Ook de overheid wil niet vooruit lopen op Europese regelgeving en wacht op een breed draagvalk in de politiek. De heer Zandbergen van de VOA Haaglanden (Verkeers Ongevallen Analyse groep) lichtte de werkwijze van het politie onderzoek toe. Politieonderzoek kent een aantal hoofdstappen waarbij achtereenvolgens wordt ingeschat of een ongeval voor onderzoek in aanmerking komt, hoe diepgaand het incident wordt onderzocht en wat met de resultaten wordt gedaan. Het RVV 1990 (Reglement Verkeersregels en Verkeerstekens) is daarbij leidend omdat de politie de taak heeft vast te stellen of er overtredingen zijn begaan. Het probleem is daarbij dat het oorzakelijk verband tussen gedrag, het ongeval en het toegebracht letsel bewezen moet kunnen worden. Dit is immers bepalend voor de strafmaat. De toegebrachte schade en letsel moet immers redelijkerwijs aan de veroorzaker kunnen worden toegewezen. Door roekeloos gedrag en verzwarende omstandigheden kan een straf zwaarder uitvallen. De politie richt zich daarnaast op het slachtoffer, nabestaanden en de nazorg van de familie. De politie heeft de beschikking over een Team Grootschalig Optreden, een familie- rechercheur en verwijst waar nodig voor nazorg naar slachtofferhulp. De heer Alkim ging in op het beleid van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Hij verwees naar de luchtvaart waar al langer black boxes worden toegepast. Sinds 1962 is er een dalende trend waarbij het totale aantal verkeers- slachtoffers gestaag daalt door het toepassen van opeenvolgende generaties van maatregelen. De huidige aanpak richt zich op het invoeren van botsbescherming voor zwakkere verkeersdeelnemers zoals voetgangers en fietsers en het ondersteunen van de rijtaak door automatisering van deeltaken. Het Ministerie ziet een overgang van autonome voertuigen naar coöperatieve systemen: voertuigen die met elkaar communiceren. Om de kosten voor de wegbeheerder te beperken zet men in op installeren van die technologie in voertuigen, die daarmee bovendien een aantrekkelijker verkoopproduct worden. Technologie wordt ondersteund zodra er voldoende draagvlak voor is bij alle partijen. Men kiest daarbij voor opleggen van technologie nadat er op vrijwillige basis een begin gemaakt is door fabrikanten en gebruikers. De invoering zal niet eenvoudig zijn: Brussel remt nationale ontwikkelingen af waardoor Nederland wordt ontmoedigd om voor te lopen bij verkeersveiligheid. De heer van der Horst van TNO gaf een toelichting op het invoeren van digitale technieken en voorzieningen in auto s. Zijn ervaring is dat er gemiddeld 20 jaar ligt tussen een

19 tekentafelontwerp en een marktrijp product dat op grote schaal wordt ingevoerd. Bovendien blijft de bestuurder verantwoordelijk voor het omgaan met de ondersteuning: hij kan er door worden afgeleid, het overzicht verliezen en overbelast raken. Zo blijken er naast voordelen ook nadrukkelijk nadelen aan rijtaak ondersteuning verbonden. Waar men de keuzes legt tussen investeren in voertuig danwel infrastructuur is een politieke beslissing. De communicatie tussen het voertuig en de weg zal zorgvuldig vorm gegeven moeten worden om te voorkomen dat ondersteunen van het verkeersproces niet in strijd komt met verbeteren van de verkeersveiligheid. De heer Geerkens benadrukte het bestaan van het verschijnsel van risicocompensatie: door toevoegen van informatie en ondersteuning van de rijtaak kan men grenzen verleggen waardoor men meer risico s denkt te kunnen nemen. Deze risicocompensatie is een lang bekend psychologisch verschijnsel dat bij voortschrijdende automatisering optreedt. Men verliest door gebrek aan terugkoppeling het contact met de feitelijke gevaren en wordt met hun bestaan geconfronteerd als het te laat is. Men zal de verkeersdeelnemer voortdurend hierop moeten wijzen door een life time learning, een voordurende bijscholing. Anders lopen we het gevaar dat een volledige rijtaak ondersteuning leidt tot een verslechtering van de verkeers veiligheid. In de discussie ontstond de vraag waar de wegbeheerder op stuurt: op vergroten van de capaciteit en doorstroming of op veiligheid? Het vastleggen van overtredingen door cameratoezicht werd betwijfeld: het levert buitengewoon veel informatie op, maar van een te algemene aard. Toezicht zou veel selectiever moeten worden ingezet om effectief te zijn. De indicatie voor vervolging is immers de mate van strafbaarheid en het letselverhaal voor benadeelden. Dat moet eenduidig te bewijzen zijn geweest. Veelplegers zijn wellicht een geschikte doelgroep. Techniek alleen is geen garantie: er moet ook draagvlak zijn voor de verdere afhandeling bij een breed publiek. Alleen investeren in techniek lost het probleem niet op: de verdeling van winst en verlies is verschillend over de partijen verdeeld. De voorzitter van de VVS zag in zijn conclusies mogelijkheden om samen te werken met VVN, SWOV en andere organisaties. Veelplegers zouden moeten worden gestraft, goedwillenden gesteund. Om de invoering werkelijk- heid te laten worden zou ook het fun element van autorijden aan bod moeten komen. Verkeersdeelnemers zouden een training tot slachtoffer moeten krijgen want om een goed slachtoffer te zijn zou je daarvoor gestudeerd moeten hebben. Voor invoering van technologie moet er draagvlak zijn. Hij verwijst daarbij naar resultaten die hij zelf als directeur verkeersveiligheid indertijd heeft bereikt; de gordelverklikker, airbags en Anti Blokkering Systemen voor de remmen. J.S.

20 TV-uitzending over de noodzaak van een elektronisch ongevallendossier. Op 30 november 2010 besteedde het actualiteitenprogramma Uitgesproken EO aandacht aan de noodzaak van een goed en compleet ongevallendossier voor nabestaanden en slachtoffers. In de uitzending komen onder andere onze leden Loes en Joop Schut aan het woord. Zij verloren tien jaar geleden hun twaalfjarige zoon Jeroen bij een ernstig ongeval met een treinlocomotief. Door de politie en de spoorwegpolitie werd voorondersteld dat Jeroen onvoorzichtig zou zijn geweest. Zij deden geen verder onderzoek. De ouders en de zusjes van Jeroen bleven daarom achter met de vraag naar wat er precies gebeurd was. Zonder antwoord op deze vraag is het moeilijk het leven weer op te pakken. Ongevallenanalist John Stoop heeft met Jan de Kroes voor de familie Schut jaren later alsnog onderzoek gedaan. Hieruit bleek dat de locatie waar Jeroen met zijn fiets naast het spoor moest wachten voor het oversteken zeer onveilig was. Omdat dit onderzoek pas jaren na het ongeval plaatsvond, is de onveilige situatie nodeloos lang blijven bestaan. Gelukkig is de is de weg ter plaatse nu wel gereconstrueerd. Maar een goed gedocumenteerd ongevallendossier had eraan kunnen bijdragen dat dit veel eerder was gedaan. Bovendien hadden de ouders en zusjes van Jeroen jaren eerder de duidelijkheid kunnen krijgen dat hij totaal onschuldig was aan wat hem is overkomen. En dat is heel, heel erg belangrijk. Stel dat je een dierbare verliest door een ernstig ongeval, maar dat wat er precies gebeurd is onduidelijk blijft omdat de politie weinig informatie geeft (en ook maar weinig informatie heeft) over de exacte toedracht: in dat geval zou een elektronisch ongevallendossier een oplossing kunnen bieden. In zo n dossier zouden vanaf direct na het ongeval alle gegevens van politie en hulpdiensten en ook verslagen van ooggetuigen kunnen worden opgenomen. De provincie Friesland komt ook aan het woord. Verkeersgedeputeerde Piet Adema pleit in de uitzending voor de invoering van een elektronisch ongevallendossier: hij stelt dat zo n dossier nabestaanden en letselslachtoffers kan helpen antwoord te krijgen op vragen die onbeantwoord blijven door de schamele informatie die de politie verstrekt. Bovendien kan een digitaal dossier nuttig zijn bij het afhandelen van letselschadezaken. U kunt de uitzending zien door onderstaande link over te nemen: Gorinchem, 8 december 2010/WM/wm