05 Plein Oost te Haarlem
|
|
- Christiaan de Wit
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 05 Plein Oost te Haarlem Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
2
3 1 Voor u ligt de monitoringsrapportage van Plein Oost. In deze rapportage leest u de bevindingen van één jaar monitoren van het energiegebruik, de ervaringen van de gebruikers, de wijze waarop de installaties zijn ingeregeld en hoe het beheer van het gebouw is geregeld. Naast de monitoringsgegevens vindt u ook aanbevelingen ter verbetering. Deze rapportage is onderdeel van een reeks van negen rapporten die zijn opgesteld na een jaar lang monitoren van acht (zeer) energiezuinige scholen en één energieleverend schoolgebouw. Van elk rapport wordt een samenvatting gepubliceerd: 01 MFC De Tredder te Westergeest levert per saldo zonnestroom op November BS Het Klaverblad te Amsterdam is fris en potentieel zeer zuinig December Het Focus-Huygens College te Heerhugowaard compact en zuinig gebouwd December OBS De Wilgenstam te Schiebroek uit jaren 50 ingrijpend verduurzaamd December Plein Oost te Haarlem is licht, fris en energieneutraal Februari BS Houthaven te Amsterdam Verwacht maart De EnergieSchool te Jirnsum Verwacht maart MKC Zeeburgereiland te Amsterdam Verwacht maart MFA Hart van Oijen te Oss Verwacht zomer 2016
4 2 Managementsamenvatting Achtergrond Plein Oost is een gebouw dat onderdak biedt aan een basisschool, school voor speciaal basisonderwijs, gymlokaal en een buitenschoolse opvang. Het gebouw is gedurende een jaar gemonitord om betrouwbare en objectieve informatie over het functioneren van het gebouw en de installaties te krijgen en inzicht te verschaffen in het resulterend energiegebruik en binnenklimaat. Deze rapportage beschrijft de resultaten. Omschrijving gebouw en installaties Het Plein Oost met een vloeroppervlak van m 2 is een zeer goed geïsoleerd gebouw. Warmte wordt geleverd door primair een warmtepomp en secundair een HR107 ketel. Warmteafgifte vindt plaats door de luchtbehandeling, vloerverwarming en stralingspanelen in de gymzaal. Er is actieve koeling aanwezig door de WKO. Voor warm tapwater wordt gebruik gemaakt van primair een zonneboiler en secundair de HR107 ketel. Er is sprake van gebalanceerde mechanische ventilatie met warmteterugwinning. De klimaatinstallaties worden beheerd door een uitgebreid gebouwbeheersysteem van Priva. De energiezuinige T5 verlichting is voorzien van daglichtregeling en aanwezigheiddetectie. Er staan 484 zonnepanelen opgesteld met een totaal vermogen van Wp. Functioneren en beheer Het gebouw en de meeste installatieonderdelen functioneerden naar verwachting. Op de volgende onderdelen is nog verbetering mogelijk: Het aandeel van de HR107 ten behoeve van het tapwater is significant hoger dan verwacht. Door het gebruik van verkeerde relais bleken de zonnecollectoren regelmatig overbelast. Dit is inmiddels opgelost. Daarnaast lijkt de klep t.b.v. de aanvoer van warm water vanuit de zonneboiler niet volledig open te staan. Het is tijdens het schrijven van dit rapport onbekend welke invloed dit heeft gehad op het verbruik van de HR107 ketel. Er is veel contactgeluid aanwezig van tafels en stoelen tussen lokalen. Dit wordt als storend ervaren. De vloer trilt waarneembaar mee op de verdiepingsvloeren.
5 3 Binnenklimaat De volgende tabel geeft inzicht in de ontwerpuitgangspunten op basis van de klassenindeling conform PVE frisse scholen versus de huidige situatie. Tabel 0.1: Ontwerpuitgangspunten Frisse Scholen Onderwerp Frisse Scholen Ontwerp Werkelijk Luchtkwaliteit B B Thermisch Comfort B B Akoestisch Comfort B B Visueel Comfort C C Opmerkingen Wordt behaald op basis van ontwerp luchthoeveelheden en gemeten CO 2 waardes. De temperatuur tijdens de meting ligt voor meer dan 90% tijdens gebruikerstijd tussen de 20 en 23 graden in de lokalen. Op basis van een uitgebreide toetsing van installatiegeluid en nagalmtijd. Op basis van een uitgebreide lichtmeting en de ervaringen van de gebruiker. Gebruikerservaring Tabel.0.2.: Resultaten ABCD Tool Index Winter Lente Zomer Herfst Rapportcijfer Hoofdindex Binnenluchtkwaliteit Thermisch binnenklimaat Geluid & Akoestiek Licht & Uitzicht De volgende analyses zijn gemaakt met betrekking tot het binnenklimaat: Tabel 0.3: Analyse en conclusies binnenklimaat Analyse en conclusies binnenklimaat Luchtkwaliteit Thermisch Comfort winter Thermisch Comfort zomer Akoestisch Comfort Visueel Comfort Relatieve vochtigheid / Stofconcentratie Het Programma van Eisen gaat uit van een klasse B Frisse School. Er is sprake van een geïnstalleerd ventilatiesysteem klasse B. Op basis van CO 2-metingen wordt klasse B behaald. Het Programma van Eisen gaat uit van een klasse B Frisse School. Op basis van de metingen wordt klasse B behaald. De opmerkingen van de gebruiker lijken dit voor wat betreft de meetperiode te staven. In overeenstemming met de meetresultaten zijn er geen klachten met betrekking tot het thermisch comfort en de temperatuur in het algemeen. Het Programma van Eisen gaat uit van een klasse B Frisse School, dit wordt voor de zomermaanden gehaald. Het akoestisch comfort is goed. Geluid afkomstig van installaties voldoet aan ontwerpuitgangspunten (klasse B). Er is sprake van veel contact geluid van stoelen en tafels tussen lokalen. Dit wordt als erg storend ervaren. Ondanks de wat lagere lichtniveaus op bepaalde plekken is het lichtniveau over het gehele gebouw goed en wordt ook zo gewaardeerd. Op basis van het Programma van Eisen frisse scholen wordt deze daarom ook als een klasse C gekwalificeerd. De luchtvochtigheid is laag. Voornamelijk in de wintermaanden is dit het geval. De ondergrens van 30 procent wordt soms overschreden.
6 4 Energiehuishouding Deze paragraaf geeft inzicht in de energiestromen in het pand over 2014/2015. Visueel wordt dit weergeven in de onderstaande afbeelding. De energiestromen worden weergegeven per m 2 gebruiksoppervlak om scholen onderling te kunnen vergelijken. Figuur 0.1: Energiebalans gebouwgebonden energieverbruik [MJ /m 2 per jaar] Voor Plein Oost is een EPC berekening opgesteld. Hieruit volgt tevens een gebouwgebonden energiebalans (exclusief apparatuur). Deze balans wordt in figuur 0.2 vergeleken met de werkelijke (2014/2015) energiebalans. Figuur 0.2: Energiebalans gebouwgebonden energieverbruik; links berekend, rechts gemeten over 2014/2015
7 5 Aanbevelingen beheer en redesign Tapwater Ten behoeve van het relatief hoge gasverbruik voor tapwater wordt geadviseerd om de klep van de zonneboiler t.b.v. het buffervat te controleren en wellicht te voorzien van een bestuurbare klep. Deze lijkt niet volledig open te staan. Daarnaast lijkt er een (te) groot warmteverlies te zijn in de circulatieleiding voor het tapwater. Het standaard warmteverlies is vaak 10 graden, wat normaal gezien te hoog is. Geadviseerd wordt om de installateur specifiek te laten kijken naar dit traject om te achterhalen waar dit (te) hoge verval vandaan komt. Gebouw Er is aanleiding om de vloer van de verdiepingen en het gebruikte marmoleum nader te onderzoeken. Er blijkt sprake te zijn van een onevenredig hoog geluidsniveau van het schuiven van de stoelen en de tafels. Dit betreft contactgeluid in het lokaal zelf, maar voornamelijk ook geluidshinder in andere lokalen doordat het geluid zich door de vloer verplaatst. Er vallen een tweetal zaken duidelijk op: Het marmoleum is gedeukt door toedoen van de stoelen. Dit zou niet mogen. Het marmoleum is behandeld met een keiharde toplaag (Topshield). De vloer trilt waarneembaar wanneer er personen lopen. Alsof het een zwevende vloer betreft. Geadviseerd wordt om samen met de architect en eventueel aannemer de oorzaak van het contactgeluid (en geringe trilling) van de vloer te achterhalen. Daarnaast is een oplossing het gebruik van no scratch sleetjes, hiermee lijkt de vloer minder snel te beschadigen heeft een positief effect op het contactgeluid. Energiemonitoring Aanbevolen wordt om de 3-weg klep waarmee warmwater van de HR107 ketel wordt gemengd ten behoeve van de cv-installatie te meten en te loggen. Enkel op die manier is goed meetbaar welk aandeel de HR107 ketel heeft ten aanzien van het verwarmen van de school.
8 6 Inhoudsopgave MANAGEMENTSAMENVATTING... 2 INHOUDSOPGAVE... 6 INLEIDING OMSCHRIJVING GEBOUW EN INSTALLATIES ALGEMEEN BOUWKUNDIG VERWARMING TAPWATER GBS EN BEMETERING KOELING VENTILATIE VERLICHTING ZON EN LICHTWERING ZONNEPANELEN FUNCTIONEREN EN BEHEER BOUWKUNDIG ENERGIEBEMETERING GEBOUWBEHEERSYSTEEM (GBS) VERWARMING TAPWATER VENTILATIE KOELING VERLICHTING ZON EN LICHTWERING ZONNEPANELEN INSTALLATEUR/TOEZICHT INSTALLATIE ONTWERPUITGANGSPUNTEN BOUWBESLUIT Ventilatie Verlichting FRISSE SCHOLEN BINNENKLIMAATMETINGEN EN TOETSING ONTWERP LUCHTKWALITEIT (VENTILATIE) Omschrijving van de meting Aanwezige voorzieningen / Meetresultaten Conclusie / Toetsing aan ontwerpuitgangspunten THERMISCH COMFORT Omschrijving van de meting Meetresultaten Toetsing aan ontwerpuitgangspunten AKOESTISCH COMFORT (GELUID) Omschrijving van de meting Meetresultaten Toetsing aan ontwerpuitgangspunten VISUEEL COMFORT (VERLICHTING) Omschrijving van de meting Meetresultaten Toetsing aan ontwerpuitgangspunten... 18
9 RELATIEVE VOCHTIGHEID Omschrijving van de meting Meetresultaten Toetsing aan ontwerpuitgangspunten CONCLUSIE ONTWERPUITGANGSPUNTEN EN HUIDIGE SITUATIE GEBRUIKERSERVARING ENERGIEHUISHOUDING OPGEWEKTE ENERGIE Opgewekte energie Opgewekte energie voor eigen gebruik Opgewekte energie (teruggeleverd) Overzicht energie opwekking INGEKOCHTE ENERGIE (INKOOP) Ingekochte elektra Ingekochte Gas ENERGIEGEBRUIK SCHOOL (TOTAAL) OVERZICHT ALLE ENERGIESTROMEN BENCHMARK ENERGIEVERBRUIK / PRESTATIES ENERGIEBALANS ENERGIEBALANS GEBOUWGEBONDEN ENERGIEVERBRUIK ENERGIEBALANS GEBOUWGEBONDEN VERBRUIK EN APPARATUUR ANALYSE EN CONCLUSIES BINNENKLIMAAT EN ENERGIE BINNENKLIMAAT ENERGIE Energiegebruik in relatie tot verwachting Verbruiksposten AANBEVELINGEN BEHEER GEBOUWBEHEERSYSTEEM REGISTRATIE ENERGIEVERBRUIK BEHEER EN ONDERHOUD AANBEVELINGEN REDESIGN TAPWATER GEBOUW BIJLAGE 1: ABCD TOOL BIJLAGE 2: REPRESENTATIEVE CO 2 METING BIJLAGE 3: REPRESENTATIEVE TEMPERATUURMETING BIJLAGE 4: REPRESENTATIEVE METING RELATIEVE VOCHTIGHEID BIJLAGE 5: PVE FRISSE SCHOLEN BIJLAGE 6: BENCHMARK ENERGIEVERBRUIK... 43
10 8 Inleiding In 2020 moet alle nieuwbouw in Nederland bijna energieneutraal zijn. Dit is vastgelegd in de Europese Richtlijn voor energiebesparing in gebouwen (EPBD) uit Om de sector te stimuleren in de benodigde opgave schreef het toenmalige Ministerie van VROM-WWI (nu BZK) reeds in 2009 een tenderregeling uit voor zeer energiezuinige scholen en kantoren: het Unieke Kansen Programma Naar Energieneutrale Scholen en Kantoren, kortweg NESK. Doel van dit programma is te leren van ervaringen technisch, procesmatig en financieel met verdergaand energiezuinig bouwen. In totaal hebben vijftien projecten subsidie via NESK ontvangen; acht scholen en zeven kantoren. De projecten hebben subsidie ontvangen omdat ze als beste scoorden op de punten: CO 2 - emissiereductie, kwaliteit binnenklimaat, innovatie, kwaliteitsborging, samenwerking, slaagkans en herhalingspotentieel. Om inzicht te krijgen in de prestaties van het gebouw, de installaties, comfortbeleving en energieverbruik na oplevering, heeft Enerdeco opdracht gekregen om de scholen een jaar te monitoren. Deze rapportage beschrijft de resultaten van de monitoring welke heeft plaatsgevonden bij Plein Oost te Haarlem.
11 9 1 Omschrijving gebouw en installaties 1.1 Algemeen Het gebouw Plein Oost te Haarlem is opgeleverd in augustus 2014 en sinds augustus 2014 officieel in gebruik. Plein Oost biedt onderdak aan een basisschool, school voor speciaal basisonderwijs, gymlokaal en een buitenschoolse opvang. Het bruto oppervlak is ongeveer m Bouwkundig Het gebouw is uitstekend geïsoleerd met R c waarden van 8 tot 10 m²k/w. Daarnaast is triple glas gebruikt. De luchtdichtheid van het gebouw is zeer goed met een opgegeven luchtdichtheid van qv10 van 0,200 dm 3 /s*m 2 en een gemeten qv10 van dm 3 /s*m Verwarming Ten behoeve van het opwekking van warm CV water is er sprake van koude- en warmte opslag in de bodem in combinatie met een warmtepomp. Daarnaast is een HR107 ketel opgesteld die kan voorzien in eventuele piekvraag. De primaire functie van de ketel is echter het naverwarmen van tapwater. Warmteafgifte vindt plaats door de centrale luchtbehandelingskast, vloerverwarming en in de gymzaal stralings-panelen. Warmtepomp HR107 ketel + verdeler
12 Tapwater Ten behoeve van tapwater voor de douches van de gymzaal is er een buffervat van 500 liter aanwezig. Deze wordt primair verwarmd door een zonneboiler. Secundair is er een HR107 ketel aanwezig voor naverwarming. De keuken is voorzien van een elektrische boiler. Buffervaten Zonnecollectoren 1.5 GBS en bemetering Het gebouwbeheersysteem (GBS) is van het merk Priva. Via dit GBS is de gehele installatie in te zien en te regelen. Het GBS is daarnaast op afstand via de webbrowser eenvoudig te bedienen. Voor het meten van het elektraverbruik is er een grootverbruik elektrameter aanwezig. Er wordt gebruik gemaakt van een online meetdienst waarbij het energieverbruik realtime kan worden gemonitord. Voor het meten van het gasverbruik is een G6 meter aanwezig. In het GBS wordt ook het verbruik van alle belangrijke energiestromen gemonitord en gelogd. Ook het CO 2 niveau in alle ruimtes alsmede de temperatuur worden gelogd en zijn eenvoudig in grafiek of tabelvorm uit te lezen. Grootverbruikmeter G6 Meter
13 11 Energieregistratie in Priva Temperatuuropnemer per lokaal 1.6 Koeling In koude wordt voorzien door middel van koudeopslag in combinatie met een omkeerbare warmtepomp. De aanwezige koelcapaciteit van de warmtepomp is 79 kw. Afgifte geschiedt via de luchtbehandelingskast en vloerkoeling. 1.7 Ventilatie Ten behoeve van ventilatie voor de lokalen en kantoren is er een centrale luchtbehandelingskast opgesteld met Menerga warmteterugwinning. Het totale ventilatiedebiet is m 3 /h. De ruimtes zijn voorzien van VAV boxen. De ventilatie wordt op basis van CO 2 en temperatuur geregeld. Ten behoeve van ventilatie voor de gymzaal is er een kleine luchtbehandelingskast opgesteld voorzien van warmteterugwinning met een tegenstroomwisselaar. Menerga Luchtbehandelingskast Afgifte roosters lokalen CO 2 en temperatuur unit
14 Verlichting In de school zijn voornamelijk T5 verlichtingsarmaturen geïnstalleerd. De armaturen in de lokalen zijn voorzien van aanwezigheiddetectie. Het gemiddeld opgesteld vermogen is circa 4.9 Watt/m 2. Verlichting hal Verlichting lokaal 1.9 Zon en lichtwering Er is sprake van vaste zonwering door middel van verticale panelen en vaste buitenlamellen in de lokalen. Er is geen lichtwering aan de binnenzijde. Zonwering in vorm van verticale panelen Zonwering in vorm van vaste buitenlamellen 1.10 Zonnepanelen De PV-installatie omvat 484 PV panelen van het type Astronergy CHSM 6610M-250 met elk een vermogen van 250 Wp. Het totaal opgesteld piekvermogen is Wp. De verwachte opbrengst per jaar is kwh. Zonnepanelen Omvormers
15 13 2 Functioneren en Beheer Het functioneren van de aanwezige gebouwinstallaties en een bouwkundig correct uitgevoerde bouw heeft grote invloed op het energieverbruik en binnenklimaat. De volgende paragrafen geven inzicht in deze onderwerpen voor Plein Oost. 2.1 Bouwkundig De kwaliteit van de bouwkundige constructies is niet specifiek getoetst. Er is echter aanleiding (o.a. op basis nulmeting en enquête) om de vloer van de verdiepingen en het gebruikte marmoleum nader te onderzoeken. Er blijkt sprake te zijn van een onevenredig hoog geluidsniveau bij het schuiven van de stoelen en tafels. Dit betreft contactgeluid in het lokaal zelf maar voornamelijk ook geluidshinder in andere lokalen doordat het geluid zich door de vloer verplaatst. Er vallen een tweetal zaken duidelijk op: Het marmoleum is gedeukt door de stoelen. Het marmoleum is behandeld met een keiharde toplaag (Topshield). Dit deuken zou niet mogen. De vloer trilt waarneembaar door bij lopen van bijvoorbeeld een enkele persoon op meerdere meters afstand. Alsof het een zwevende vloer betreft. 2.2 Energiebemetering De grootverbruikmeter kan door middel van een online meetdienst bekeken worden. Er worden daarnaast meerdere energiestromen gelogd in het gebouwbeheersysteem, zoals het energieverbruik van de bron, warmtepomp, LBK s en een aantal tussenmeters. 2.3 Gebouwbeheersysteem (GBS) Het gebouwbeheersysteem van Priva is zeer uitgebreid en werkt correct, alle gewenste gegevens zijn er in te vinden. Het gebouwbeheersysteem is daarnaast eenvoudig via de webbrowser te bedienen. De energiemeters zijn verbonden met het GBS, deze gegevens worden gelogd, daarnaast zijn meerdere elektra verbruiksgroepen aangemaakt. Het energieverbruik van de school is uitstekend te monitoren. De aanwarm- en ventilatietijden zijn overeenkomstig het gebruik van de school. Er wordt (nog) geen gebruik gemaakt van vakantieperiodes. 2.4 Verwarming Na oplevering kende de installatie enkele opstartproblemen die snel zijn opgepakt en opgelost. Zo zat er bijvoorbeeld een fout in de leidingen waardoor warmte en koude elkaar tegenkwamen. 2.5 Tapwater Het aandeel van de HR107 ten behoeve van het tapwater is significant hoger dan verwacht mag worden. Door het gebruik van verkeerde relais bleken de zonnecollectoren regelmatig overbelast. Dit probleem is inmiddels opgelost. Daarnaast is onlangs opgemerkt dat de klep t.b.v. de aanvoer van warm water vanuit de zonneboiler niet volledig open lijkt te staan. Het is tijdens het schrijven van dit rapport onbekend welke invloed dit heeft, of heeft gehad, op het verbruik van de HR107 ketel. Het aandeel gasverbruik ten behoeve van het tapwater zal daarom nog kunnen dalen. De verwachting is dat het gasgebruik uiteindelijk zal dalen tot circa m 3 per jaar. (Informatie onder meer Merosch energie en installatie Adviesbureau)
16 Ventilatie De luchtbehandeling functioneert naar behoren. De CO 2 metingen bevestigen dit ook. 2.7 Koeling De WKO en warmtepomp functioneren correct. 2.8 Verlichting De verlichting werkt correct. Er zijn geen problemen. 2.9 Zon en lichtwering De verticale panelen vaste lamellen die zijn geplaatst bij de meeste ramen functioneren goed. De grote raampartij in de aula is niet voorzien van deze lamellen. Bij volle zon wordt dit soms als hinderlijk ervaren als hier les worden gegeven Zonnepanelen De zonnepanelen functioneren correct Installateur/toezicht installatie Toezicht en beheer op gebruik van de installatie wordt verzorgd door de onderhoudspartijen. De school wordt daarnaast gedurende minimaal twee jaar gemonitord door Merosch energie en installatie adviesbureau.
17 15 3 Ontwerpuitgangspunten De school is ontwikkeld in 2012 en zomer 2014 opgeleverd. Dit hoofdstuk beschrijft de belangrijkste eisen. 3.1 Bouwbesluit Het bouwbesluit van 2012 was van toepassing bij het ontwerp en de bouw van de school. In tegenstelling tot het ambitieniveau Frisse Scholen is het bouwbesluit een wettelijke eis waaraan voldaan moet worden Ventilatie Het bouwbesluit 2012 gaat niet meer uit van een bezettingsgraad, maar hanteert een norm m.b.t. de vereiste ventilatie, namelijk 30 m 3 /h per persoon Verlichting De verlichtingssterkte moet minimaal 300 LUX in groepsruimten zijn. 3.2 Frisse Scholen Bij het ontwerp zijn de volgende ambitieniveaus uitgesproken ten aanzien van Frissen Scholen voor het gebouw. In bijlage 5 wordt een samenvatting gegeven van het programma van eisen. De volgende klasse verdeling wordt aangehouden: Frisse Scholen A B C Omschrijving Zeer goed Goed Acceptabel Het ambitieniveau was voor Plein Oost: Tabel 3.1: Ambitieniveau Frisse Scholen Frisse Scholen Luchtkwaliteit B Thermisch Comfort B Akoestisch Comfort B Visueel Comfort* C *Volgens het PvE van Plein Oost moet er minimaal 350 LUX in de groepsruimtes aanwezig zijn. Ten aanzien van het programma van eisen Frisse scholen is het PvE Frisse Scholen van 2012 aangehouden.
18 16 4 Binnenklimaatmetingen en toetsing ontwerp Het binnenmilieu is afhankelijk van de aanwezige installaties, gebouweigenschappen en het gebruik/gebruiksinstellingen. In dit hoofdstuk wordt omschreven welke metingen zijn uitgevoerd, wat de resultaten van de metingen zijn en hoe deze zich verhouden tot de ontwerpuitgangspunten. De volgende aspecten zijn van belang voor de comfortbeleving in een school: Luchtkwaliteit Thermisch comfort Akoestisch comfort Visueel comfort Relatieve vochtigheid (geen onderdeel PvE Frisse scholen) Stofconcentratie (geen onderdeel PvE Frisse scholen) 4.1 Luchtkwaliteit (ventilatie) Omschrijving van de meting Er is onderzoek gedaan naar de ontwerpuitgangspunten in relatie tot geldende eisen. Deze zijn in een tabel gezet zodat een duidelijke conclusie getrokken kan worden. De luchtkwaliteit is gemeten door het uitvoeren van meerdere CO 2 metingen in verschillende ruimtes Aanwezige voorzieningen / Meetresultaten Toevoerlucht De lokalen zijn voorzien van gebalanceerde mechanische ventilatie. De volgende tabel geeft aan welke eis er vanuit het Bouwbesluit wordt gesteld aan de ventilatie en of het aanwezige systeem hieraan voldoet. Tabel 4.1: Ventilatie-eisen en aanwezige ventilatie Bouwbesluit Noodzakelijke Aantal personen Ventilatie bouwbesluit [m 3 /u] Ontwerp / aanwezig [m 3 /u] Klasse Frisse Scholen Groep Klasse B Groep Klasse B Groep Klasse B Groep Klasse B Groep Klasse B Spuiventilatie De lokalen zijn voorzien van kozijnen met te openen ramen. Bijna alle lokalen zijn voorzien van dezelfde spuiventilatie mogelijkheden. Tabel 4.2: Spuiventilatie mogelijkheden per lokaal Aantal ramen tbv Lokaal m 2 Klasse spuiventilatie Frisse Scholen Alle lokalen Minimaal 6 ramen 4.41 Klasse B
19 17 CO 2 meting De volgende tabel geeft de meetresultaten weer van de steekproef waarbij het CO 2 niveau is gemeten in verschillende ruimtes. Tabel 4.3: CO 2 niveau tijdens gebruikstijd in ppm. Ruimte Aantal personen Winter Lente Zomer Herfst Gem. Max. Gem. Max. Gem. Max. Gem. Max. Groep Groep Groep Groep Groep Groep Conclusie / Toetsing aan ontwerpuitgangspunten Het gehanteerde debiet in het ontwerp is hoger dan voor het bouwbesluit noodzakelijk is. Ten aanzien van het PvE Frisse Scholen voldoen de lokalen aan een ventilatiecapaciteit klasse B. Het ontwerpuitgangspunt was het behalen van klasse B. Het gemiddeld CO 2 niveau komt niet boven 1000 ppm en in een aantal gevallen niet boven 800 ppm. Op basis hiervan wordt een klasse B behaald en soms een klasse A. Metingen kunnen echter beïnvloed worden door meerdere factoren (klasgrootte, plaats van meter, extra natuurlijk ventileren) waardoor de resultaten hoger of lager uit kunnen vallen. 4.2 Thermisch comfort Omschrijving van de meting Per jaargetijde is de binnentemperatuur in verschillende ruimtes gemeten. De meetperiode betrof minimaal 2 weken. De gemiddelde waardes zijn verzameld en in tabelvorm weergegeven Meetresultaten Tabel 4.4: Resultaten temperatuurmeting Gemiddelde Winter Temperatuur [Celcius] Lente [Celcius] Zomer [Celcius] Herfst [Celcius] Ruimte Nacht Dag Nacht Dag Nacht Dag Nacht Dag Groep ,8 22, ,8 20,6 22, Groep ,8 22, ,2 22,1 22, ,3 Groep ,5 23,3 21, ,9 23, ,8 Groep ,8 20,7 22,4 20,7 23, ,1 Groep ,7 21,6 20,4 23,6 20,2 22, , Toetsing aan ontwerpuitgangspunten Het ontwerp is conform klasse B Frisse Scholen. Afgezien van de soms wat hogere pieken ligt de temperatuur voor meer dan 90% tijdens gebruikerstijd tussen de 20 en 23 graden in de lokalen. Dit is conform klasse B.
20 Akoestisch comfort (geluid) Omschrijving van de meting Het akoestisch comfort is voor het installatiegeluid bepaald door een geluidsmeting. Een uitgebreide geluidsmeting is uitgevoerd door het geluidburo en een controle meting door LBP Sight Meetresultaten Op basis van de meetrapportages kan worden geconcludeerd dat de verschillende ruimten na inrichting voldoen aan de gestelde eisen t.a.v. de akoestiek uit het PvE Toetsing aan ontwerpuitgangspunten Er wordt voldaan aan de ontwerpuitgangspunten klasse B. 4.4 Visueel comfort (Verlichting) Omschrijving van de meting Het visueel comfort is voor het lichtniveau gecontroleerd door CAS Sombroek BV bij oplevering Meetresultaten De volgende lichtniveaus zijn gemeten: Tabel 4.5: LUX meting Ruimte Min. [LUX] Max. [LUX] Gymzaal Lokaal Groepsruimte Groepsruimte Keuken *lichtmeting verricht door CAS Sombroek BV Toetsing aan ontwerpuitgangspunten Er moet volgens het bouwbesluit minimaal 300 LUX aanwezig zijn. In de groepsruimtes dient volgens het PvE 350 LUX aanwezig te zijn. Uit de meting na oplevering blijkt dat er in een aantal ruimtes niet overal 300 LUX aanwezig is. Er is echter gemeten op een aantal plaatsen waarbij het LUX niveau logischerwijs lager is dan in de rest van de ruimte. Wat dat betreft lijken deze metingen niet geheel recht te doen aan de situatie over het gehele gebouw. Hoewel deze resultaten op zichzelf wat lager zijn, wordt de verlichting en lichtniveau in het gebouw door de gebruiker als uitstekend ervaren. Ten aanzien van het PvE Frisse scholen wordt voor deze rapportage een klasse C aangehouden.
21 Relatieve vochtigheid Omschrijving van de meting Vele klachten m.b.t. de luchtkwaliteit worden toegeschreven aan een droge lucht. Vaak blijkt echter stof de oorzaak van de klachten te zijn en niet een te lage relatieve vochtigheid. Deze is acceptabel bij een relatieve vochtigheid tussen 30% tot 70%. Ideaal is een relatieve vochtigheid van 50%. Komt de vochtigheid onder de 30% dan drogen de slijmvliezen uit. Het gevolg is geïrriteerde ogen en soms zelfs een droge mond. Ligt de vochtigheid boven de 70% dan krijgen schimmels en huisstofmijten goede levensomstandigheden. In de wintermaanden doen zich de grootste problemen voor m.b.t. relatieve vochtigheid. Dit komt doordat koude buitenlucht absoluut weinig vocht bevat. Wordt deze buitenlucht vervolgens opgewarmd dan daalt de relatieve vochtigheid aanzienlijk. Relatie tussen het aantal klachten en de relatieve luchtvochtigheid in gebouwen. Schone lucht in combinatie met een lage relatieve luchtvochtigheid veroorzaakt weinig klachten over droge lucht. Is de binnenlucht echter vervuild, bijvoorbeeld door stof, dan neemt het aantal klachten sterk toe bij het lager worden van de relatieve luchtvochtigheid Meetresultaten Tabel 4.6 :Relatieve vochtigheid Winter Lente Zomer Herfst Min Max. Min Max. Min Max. Min Max Toetsing aan ontwerpuitgangspunten Er zijn geen uitgangspunten geformuleerd. 4.6 Conclusie ontwerpuitgangspunten en huidige situatie Bouwbesluit Onderwerp Score Opmerkingen Ventilatie Eis wordt behaald Aanwezige ventilatievoorzieningen zijn ruim voldoende. Frisse scholen Onderwerp Frisse Scholen Ontwerp Werkelijk Luchtkwaliteit B B Thermisch Comfort B B Akoestisch Comfort B B Visueel Comfort C C Opmerkingen Wordt behaald op basis van ontwerplucht hoeveelheden en gemeten CO 2 waardes. De temperatuur tijdens de meting ligt voor meer dan 90% tijdens gebruikerstijd tussen de 20 en 23 graden in de lokalen. Op basis van een uitgebreide toetsing van installatiegeluid en nagalmtijd. Op basis van een uitgebreide lichtmeting en de ervaringen van de gebruiker.
22 20 5 Gebruikerservaring Het meten van de gebruikerservaring geeft inzicht in de waardering van gebruikers. Om de gebruikerservaring op een slimme manier te meten is gebruik gemaakt van de ABCD-tool. Bij deze tool wordt een index toegekend aan een viertal onderwerpen gericht op het binnenmilieu aan de hand van een vragenlijst die ieder seizoen wordt ingevuld. De vragenlijst is anoniem ingevuld en bestaat uit 14 gesloten vragen. Zie bijlage 1 voor de ABCD-tool. Legenda scores ABCD tool Score Range Onderzochte onderwerpen Uitstekend Binnenluchtkwaliteit Goed Thermisch binnenklimaat Acceptabel Geluid & Akoestiek Onacceptabel Licht & Uitzicht De school krijgt een rapportcijfer van de gebruikers. Met de scores op de diverse onderwerpen wordt een hoofdindex berekend. Deze index ligt tussen de 1 en 10. Tabel 5.1 Resultaten ABCD Tool Index Winter Lente Zomer Herfst Rapportcijfer Hoofdindex Binnenluchtkwaliteit Thermisch binnenklimaat Geluid & Akoestiek Licht & Uitzicht De volgende tabel geeft een opsomming van belangrijkste opmerkingen. Tabel 5.2 Opmerkingen uit enquête Onderwerp Opmerkingen Binnenluchtkwaliteit Geen opmerkingen Thermisch binnenklimaat Te warm of te koud (veel genoemd) Geluid & Akoestiek Veel last van stoelen en tafels andere lokalen (zeer veel genoemd) Licht & Uitzicht Geen opmerkingen Het inregelen van het GBS was tijdens de monitoring nog aan verandering onderhevig met als gevolg meer koude en/of warmteklachten. Geluid en akoestiek worden zeer slecht beoordeeld. Er blijkt onevenredig veel contact geluid te zijn van stoelen en banken tussen lokalen. De binnenlucht wordt in verhouding slechter gewaardeerd dan op basis van de metingen mag worden verwacht. Het is niet goed aanwijsbaar hoe dit komt. Soms wordt een slecht of wisselend temperatuurniveau onterecht aangemerkt als een slechte binnenluchtkwaliteit. Ook kan een soms te hoge of te lage luchtvochtigheid een grote invloed hebben.
23 21 6 Energiehuishouding Dit hoofdstuk geeft inzicht in de energiestromen in het pand. De energiestromen zijn schematisch weergegeven in de onderstaande afbeelding. 1. Opgewekte energie (Bruto productie) 2. Opgewekte energie voor eigengebruik (Netto Productie) 3. Opgewekte energie teruggeleverd aan net 4. Ingekochte elektriciteit 5. Totaal elektriciteitverbruik 6. Netto inkoop 7. Inkoop gas/warmte/pellets 8. Totaal energieverbruik
24 Opgewekte energie Plein Oost wekt elektriciteit op door de inzet van zonnepanelen Opgewekte energie Tabel 6.3 geeft de opwekking weer van de zonnepanelen. Tabel 6.3 : Opgewekte energie (totaal) 2014 /2015 [kwh] Opgewekte energie (totaal) De volgende grafiek geeft de maandelijkse opwekking weer over Grafiek 6.4: maandelijks opgewekte energie. Duidelijk is te zien dat er in de zonnige maanden significant meer energie wordt opgewekt dan in de andere maanden Opgewekte energie voor eigen gebruik Niet alle opgewekte energie door de zonnepanelen komt ten goede aan de school. Als er meer elektriciteit wordt opgewekt dan de vraag, dan wordt deze teruggeleverd aan het energiebedrijf. De volgende tabel geeft de opgewekte energie voor eigen gebruik weer. Tabel 6.5: Opgewekte energie (voor eigen gebruik) 2014 / 2015 [kwh] Opgewekte energie (voor eigen gebruik)
25 23 Grafiek 6.6: Maandelijkse opgewekte energie voor eigen gebruik Opgewekte energie (teruggeleverd) Voor teruggeleverde energie wordt een vergoeding betaald. De volgende tabel geeft weer hoeveel energie er is teruggeleverd aan de energieleverancier. Tabel 6.7: Opgewekte energie (teruggeleverd) Opgewekte energie (teruggeleverd) 2014/ kwh De volgende grafiek geeft inzicht in de maandelijkse teruggeleverde energie over 2014.
26 Overzicht energie opwekking De volgende tabel geeft het resultaat weer van totale opgewekte energie, de opgewekte energie voor eigen gebruik en de teruggeleverde energie. Tabel 6.8: Opgewekte energie (teruggeleverd) 2014/2015 [kwh] Procentueel (2014) Opgewekte energie (totaal) kwh 100 % -Opgewekte elektra (voor eigen gebruik) kwh 47 % -Opgewekte elektra (teruggeleverd) kwh 53% De volgende figuur geeft de verhouding weer tussen teruggeleverde energie en energie voor eigen gebruik voor 2014/2015. Figuur 6.9: Opgewekte energie (totaal) procentuele verdeling 53% van de totale opbrengst wordt teruggeleverd aan het net.
27 Ingekochte energie (inkoop) Plein Oost koopt energie in, zowel gas als elektriciteit Ingekochte elektra De volgende tabel geeft het jaarverbruik weer over 2014/2015. Tabel 6.10 : Ingekochte elektra /2015 [kwh] Totaal elektraverbruik (ingekocht) De volgende grafiek geeft inzicht in de maandelijks ingekochte elektriciteit in Figuur 6.11: Ingekochte elektra (per maand) In de zomermaanden wordt er minder ingekocht vanwege de zomervakantie en de opwekking door de zonnepanelen Ingekochte Gas Ten behoeve van verwarming en warmtapwater koopt het Plein Oost gas in. De volgende tabel geeft het absoluut verbruik en aangepast verbruik weer (standaard jaar de Bilt) over 2014/2015. Tabel 6.12: Verbruikstabel Gas 2014/2015 m 3 Verbruik gas [m 3 ] (absoluut) 5.074
28 Energiegebruik school (totaal) De volgende tabel geeft het complete energiegebruik weer van de school, aan de hand van: Opgewekte energie Ingekochte energie Totaal elektra verbruik Tabel 6.13: Energiegebruik school totaal overzicht 2014 /2015 [kwh] Procentueel Opgewekte energie (totaal) kwh 100 % -Opgewekte elektra (voor eigen gebruik) kwh 45% -Opgewekte elektra (teruggeleverd) kwh 55% Ingekochte elektra kwh Totaal elektra verbruik school kwh 100% -Ingekochte elektra kwh 55% -Opgewekte elektra (voor eigen gebruik) kwh 45% Verbruik gas m 3 100%
29 27 De volgende diagram geeft het totaal elektraverbruik weer onderverdeelt in opgewekte en ingekochte elektra. Figuur 6.14: Ingekochte elektra (per maand) Figuur 6.15: Overzicht elektra (per maand)
30 Overzicht alle energiestromen De volgende tabel geeft de resultaten weer van deze energiestromen over 2014/2015. Deze worden weergegeven in MJ primair verbruik. Tabel 7.16: Alle energiestromen Energiestroom 2014 /2015 MJ MJ/m 2 1 Opgewekte energie (totaal) (kwh) Opgewekte energie (voor eigen gebruik) Opgewekte energie (teruggeleverd) (kwh) (kwh) Ingekochte elektra (inkoop) (kwh) Elektragebruik school (2 + 4) (kwh) Netto inkoop elektra (4-3) 627 (kwh) Ingekocht Gas (m 3 ) Energiegebruik school, Elektra + Gas (5 + 7) Om een vergelijking tussen andere scholen mogelijk te maken en om visueel inzicht te geven in de energiestromen worden in onderstaande afbeelding de energiestromen weergegeven in MJ per m 2 per jaar gebruiksoppervlak van de school.
31 29 7 Benchmark energieverbruik / prestaties Dit hoofdstuk geeft een indruk van de prestaties van Plein Oost in vergelijking met bestaande scholen en in vergelijking met het energieverbruik van een nieuwbouwschool die is ontworpen conform de minimale eisen van het bouwbesluit (2012). Het energieverbruik is weergegeven in MJ primaire energie. In bijlage 6 worden de financiële kengetallen verder gespecificeerd en vergeleken met de branche. Voor alle berekeningen zijn de verbruiksgegevens over 2014/2015 gebruikt. In de verschillende tabellen worden ook de kosten weergegeven. In de praktijk rekenen gebouweigenaren met verschillende tarieven. Om een vergelijking mogelijk te maken, wordt er met de volgende standaard energiekosten gerekend: Tabel :7.1: Gehanteerde energiekosten Energiedrager Kosten (excl. BTW) Gas (inclusief energiebelasting) 0,50 per m 3 Warmte (inclusief overige kosten) per GJ Pellets (inclusief leveringskosten) 0,28 per kg Elektriciteit hoog 0.16 per kwh Elektriciteit Laag (teruglevering) 0.08 per kwh In de onderstaande tabel worden het energieverbruik, de verbruikskosten en inkoop per m 2 weergegeven. Voor de vergelijking met de andere gebouwen is de teruggeleverde elektriciteit van het ingekochte elektriciteitsverbruik afgetrokken. Tabel :7.2: Energiekentallen ingekochte en teruggeleverde energie Verbruik (inkoop) Kosten (excl. BTW) Verbruik Primair (inkoop) per m 2 [MJ] Gasverbruik (inkoop) m Elektriciteitsverbruik kwh Elektriciteit (inkoop) kwh Elektriciteit (teruggeleverd) kwh Totaal In de volgende tabel wordt het elektriciteitsverbruik van Plein Oost afgezet tegen het energieverbruik bij nieuwbouw en bestaande bouw. Het verbruik is weergegeven in MJ per m². Tabel 7.3: Benchmark totaal primair verbruik per m 2, vergelijk nieuwbouw en bestaande bouw Nieuwbouw MJ Primair /m 2 Bestaande bouw (bouwbesluitniveau) Hoog Middel Laag Verbruik Primair (inkoop) (inclusief teruggeleverde elektriciteit) In de volgende tabel wordt de benchmark gepresenteerd voor het totale primaire verbruik van de school doorberekend naar euro s. Tabel 7.4: Benchmark verbruik in euro s per m 2, vergelijk nieuwbouw en bestaande bouw Nieuwbouw Bestaande bouw euro /m 2 (bouwbesluitniveau) Hoog Middel Laag Energiekosten (inclusief teruggeleverde elektriciteit) 2,26 6,60 12,60 9,26 4,92
32 30 8 Energiebalans De energiebalans maakt inzichtelijk welk aandeel de verschillende onderdelen hebben in het totale energieverbruik. Er is onderscheid gemaakt in een energiebalans met alleen gebouwgebonden verbruik en een energiebalans inclusief het niet-gebouwgebonden verbruik. De gerealiseerde energiebalans is vergeleken met de energiebalans zoals berekend in de ontwerpfase met de EPCberekening. 8.1 Energiebalans gebouwgebonden energieverbruik De volgende tabellen en grafieken geven het gebouwgebonden energiegebruik weer. Dus exclusief apparatuur. Tabel 8.1: Energiegebruik per deelpost, gebouwgebonden (situatie 2014) Deelpost MJ % Huidig CO 2 uitstoot kg MJ/m 2 Volgens EPC MJ/m 2 Verwarming (inclusief pompen) % Warm tapwater % Koeling % Ventilatoren % Verlichting % Verbruik totaal % Opwekking zonnepanelen Netto Figuur 8.2: Energiebalans gebouwgebonden energieverbruik, links berekend, rechts gemeten
33 Energiebalans gebouwgebonden verbruik en apparatuur De volgende tabel en grafiek geven het energiegebruik van gebouwgebonden voorzieningen en apparatuur weer. Tabel 8.3: Energiegebruik per deelpost, gebouwgebonden + niet gebouwgebonden Deelpost MJ MJ/m 2 % Verlichting % Luchtbehandeling % Koeling % Tapwater % Verwarming % Apparatuur % Verbruik totaal % Opwekking zonnepanelen Netto 73 - Figuur 8.4: Energiebalans gebouwgebonden + niet gebouwgebonden
34 32 9 Analyse en conclusies Binnenklimaat en Energie In de analyse van het functioneren van het gebouw worden dwarsverbanden gelegd per onderwerp. Er wordt gekeken naar de aanwezige voorzieningen, meting binnenmilieu, onderhoud en beheer, analyse van energieverbruik (en kosten) en ervaringen van de gebruikers. 9.1 Binnenklimaat Luchtkwaliteit Thermisch comfort winter Thermisch comfort zomer Akoestisch comfort Ontwerp Meting Gebruikservaring Conclusie Er is ontworpen conform Frisse Scholen klasse B. Er is sprake van een geïnstalleerd ventilatiesysteem klasse B. Er is ontworpen conform Frisse Scholen klasse B. Er is sprake van zeer goede isolatie. Per ruimte kan de temperatuur worden geregeld via een thermostaat. Er is sprake van warmteterugwinning op de ventilatielucht. Er is koeling aanwezig door middel van vloerkoeling en de luchtbehandeling. Er is sprake van vaste zonwering door middel van verticale panelen en vaste buiten lamellen. Er is ontworpen conform Frisse Scholen klasse B. Hieraan wordt voldaan. Er is gebruik gemaakt van Triple glas dat een zeer positief effect heeft op geluid van buiten. Het gemiddeld CO 2 niveau komt voor meer dan 95% niet boven 1000 ppm. Op basis hiervan wordt een klasse B behaald. Uit de temperatuurmetingen blijkt dat de temperatuur tijdens de meting voor meer dan 90% tijdens gebruikerstijd tussen de 19.5 en 24 graden in de lokalen ligt. Dit is conform Frisse scholen klasse C. Uit de temperatuurmeting blijkt dat de temperatuur soms boven de 23 graden komt. Dit valt echter binnen de bandbreedte van een klasse B school bij zomerse buitencondities. Het installatiegeluid komt niet boven 33dB(A) uit, gemeten bij enkel installatiegeluid zonder omgevingsgeluid. Er worden geen klachten genoemd met betrekking tot de luchtkwaliteit. Gebruikers geven regelmatig aan dat het of te koud of wat te warm is. Gebruikers hebben soms klachten betreffende temperatuur. Het thermisch comfort wordt als slecht tot redelijk ervaren. Er zijn geen klachten gemeld over installatiegeluid. Wel zijn er veel klachten betreffende contact geluid van vloer en tafels/stoelen tussen lokalen, op dezelfde verdieping als tussen verdiepingen. Het geluid wordt als (erg) storend ervaren. Het Programma van Eisen gaat uit van een klasse B Frisse School. Er is sprake van een geïnstalleerd ventilatiesysteem klasse B. Op basis van CO 2-metingen wordt klasse B behaald. Het Programma van Eisen gaat uit van een klasse B Frisse School. Opa basis van de metingen wordt klasse C behaald. De opmerkingen van de gebruiker lijken dit voor wat betreft de meetperiode te staven. In overeenstemming met de meetresultaten zijn er geen klachten met betrekking tot het thermisch comfort en de temperatuur in het algemeen. Het Programma van Eisen gaat uit van een klasse B Frisse School, dit wordt voor de zomermaanden gehaald. Het akoestisch comfort is goed. Geluid afkomstig van installaties voldoet aan ontwerpuitgangspunten (klasse B). Er is sprake van veel contact geluid van stoelen en tafels tussen lokalen. Dit wordt als erg storend ervaren.
35 33 Visueel comfort Relatieve vochtigheid / Stofconcentratie Ontwerp Meting Gebruikservaring Conclusie Er is ontworpen conform Frisse Scholen klasse C. Hieraan wordt voor het kunstlichtniveau voldaan. Andere aspecten zijn niet gemeten. Kunstlicht komt van energiezuinige T5 armaturen die zijn voorzien van daglichtregeling. Er is geen bevochtiger aanwezig. Uit de meting blijkt soms een te laag lichtniveau aanwezig te zijn. Deze meting lijkt echter niet significant voor het gehele gebouw Uit de metingen blijkt dat de relatieve vochtigheid in de wintermaanden laag is. Er worden soms waarden van minder dan 30 procent gemeten tijdens lestijd. De geïnstalleerde verlichting functioneert goed. Er zijn geen opmerkingen, deze wordt als zeer goed ervaren. Er zijn geen directe opmerkingen of klachten over te droge lucht. Ondanks de wat lagere lichtniveaus op bepaalde plekken is het lichtniveau over het gehele gebouw goed en wordt ook zo gewaardeerd. Op basis van het PvE frisse scholen wordt deze daarom ook als een klasse C gekwalificeerd. De luchtvochtigheid is laag. Voornamelijk in de wintermaanden is dit het geval. De ondergrens van 30 procent wordt soms overschreden.
36 Energie In deze paragraaf wordt ingegaan op het werkelijke energiegebruik en het verwachte energiegebruik Energiegebruik in relatie tot verwachting De volgende tabel geeft het werkelijke verbruik weer en het verwachte verbruik voorafgaande aan de monitoring. Het verwachte verbruik is overgenomen uit de UPK NESK rapportage. Tabel 9.2: Energiegebruik in relatie tot verwachting Verbruik m 2 Verbruik 2014 Energiedrager MJ/jr/m MJ/m 2 Verwacht Verwarmen kwh elektra m 3 gas Gebouwgebonden kwh elektra Niet gebouw gebouwgebonden kwh elektra * Totaal exclusief zonnepanelen Zonnepanelen kwh elektra Totaal inclusief zonnepanelen *Niet benoemd in EPC, werkelijk verbruik aangehouden. Er wordt minder energie verbruikt dan verwacht. Er is meer energie opgewekt dan verwacht. Daarnaast is er sprake van minder gebouwgebonden gebruik Verbruiksposten Verwarming Verlichting Apparatuur Ventilatoren Pompen Zonnepanelen Toelichting Het verbruik voor verwarmen is zoals verwacht. Er is een normaal opgesteld vermogen aan verlichting aanwezig. Het gebruik is lager dan vooraf aangenomen. Er is een normaal te verwachten gebruik van apparatuur aanwezig binnen de school. Er wordt veel minder energie verbruikt ten aanzien van ventilatie. Het verbruik van de pompen is normaal. De opbrengst van de zonnepanelen is iets hoger dan verwacht.
37 35 10 Aanbevelingen beheer In dit hoofdstuk worden aanbevelingen gedaan met betrekking tot beheer. Per onderwerp wordt ingegaan op verbeterpunten Gebouwbeheersysteem Software De aanwezige software is van Priva. De software functioneert wat betreft de klimaattechnische instellingen goed. Het aandeel van de HR107 ketel ten behoeve van de CV installatie is niet meetbaar, de 3-weg klep wordt niet gelogd. Afstandsbeheer Afstandsbeheer is mogelijk en werkt correct. Instellingen De instellingen voor luchtbehandeling zijn in overeenstemming met het gebruik. School LBK School Gymzaal Toiletten Maandag 6:00-17:00 8:00-17:00 8:00-17:00 7:00-20:00 Dinsdag 7:00-17:00 8:00-17:00 8:00-17:00 7:00-20:00 Woensdag 7:00-17:00 8:00-17:00 8:00-17:00 7:00-20:00 Donderdag 7:00-17:00 8:00-17:00 8:00-17:00 7:00-20:00 Vrijdag 7:00-17:00 8:00-17:00 8:00-17:00 7:00-20:00 Zaterdag 0:00-0:00 0:00-0:00 0:00-0:00 0:00-0:00 Zondag 0:00-0:00 0:00-0:00 0:00-0:00 0:00-0:00 Aanbeveling Aanbevolen wordt om de 3-weg klep waarmee warmwater van de HR107 ketel wordt gemengd ten behoeve van de CV-installatie te meten en te loggen. Alleen op die manier is goed meetbaar welk aandeel de HR107 ketel heeft in het verwarmen van de school Registratie energieverbruik De ingekochte- en teruggeleverde energie wordt geregistreerd via de netwerkbeheerder. De opgewekte energie wordt geregistreerd via het gebouwbeheerssysteem. Ook het deelverbruik van onder meer luchtbehandeling en warmtepomp wordt apart gemeten. Het verbruik wordt daarnaast actief gemonitord. Er zijn geen aanbevelingen Beheer en onderhoud Onderhoudspartij Er is een onderhoudspartij aanwezig. Er zijn geen aanbevelingen. Onderhoud Onder meer filtervervanging vindt plaats via de onderhoudspartij. Er zijn geen aanbevelingen. Monitoring Monitoring van de technische installatie gebeurd door de installateur en door een extern bureau. Er zijn geen aanbevelingen. Oplevering Het gebouwbeheersysteem was volledig functioneel na oplevering. Er zijn geen aanbevelingen.
38 36 11 Aanbevelingen redesign In dit hoofdstuk worden aanbevelingen gedaan voor redesign en beheer. Onder redesign wordt verstaan het aanpassen van de voorzieningen ter verbetering van het comfort en/of verlaging van het energieverbruik. Per onderwerp worden de verbeterpunten beschreven Tapwater Vanwege het relatief hoge gasverbruik voor tapwater wordt geadviseerd om de klep van de zonneboiler t.b.v. het buffervat te controleren en wellicht te voorzien van een bestuurbare klep. Deze klep lijkt niet volledig open te staan. Daarnaast lijkt er een (te) groot warmte verlies te zijn in de circulatieleiding voor het tapwater. Het warmteverlies is vaak 10 graden, wat normaal gezien te hoog is. Geadviseerd wordt om de installateur specifiek te laten kijken naar dit traject om te achterhalen waar dit (te) hoge verval vandaan komt Gebouw Het gebouw is goed geïsoleerd en kierdicht uitgevoerd. Er zijn op dat punt geen aanbevelingen. Er is aanleiding om de vloer van de verdiepingen en het gebruikte marmoleum nader te onderzoeken. Er blijkt sprake te zijn van een onevenredig hoog geluidsniveau van het schuiven van de stoelen en de tafels. Dit betreft contactgeluid in het lokaal zelf maar voornamelijk ook geluidshinder in andere lokalen doordat het geluid zich door de vloer verplaatst. Er vallen een aantal tweetal zaken duidelijk op: Het marmoleum is gedeukt door toedoen van de stoelen. Het marmoleum is behandeld met een keiharde toplaag (Topshield). Dit zou niet mogen. De vloer trilt waarneembaar door bij lopen van bijvoorbeeld een enkel persoon op meerdere meters afstand. Alsof het een zwevende vloer betreft. Geadviseerd wordt om samen met de architect en eventueel aannemer de oorzaak van het contactgeluid (en geringe trilling) van de vloer te achterhalen. Daarnaast lijkt een oplossing het gebruik van no-scratch sleetjes te zijn.
39 Monitoring Scholen NESK - Plein Oost Haarlem 37 Bijlage 1: ABCD Tool Naam school Maand, jaar Vragenlijst Binnenmilieu. Kunt u deze vragenlijst specifiek invullen voor het lokaal of werkplek waar u zich het meest bevindt in uw school? U wordt vriendelijk verzocht deze vragenlijst snel in te vullen (zonder lang nadenken). En bij voorkeur alleen, zonder dat tussentijds overleg plaats vindt met collega s. LET OP: Wilt u op de achterzijde van dit blad een korte toelichting geven per vraag wanneer u een vraag met JA heeft beantwoord? Bedankt! 1 Wat is uw algemene oordeel over het binnenklimaat in het schoolgebouw? Geef een rapportcijfer (van 1 tot 10) 2 Heeft u vaak last van geïrriteerde, prikkende of tranende ogen? ja nee 3 Heeft u vaak last van een verstopte neus of loopneus? ja nee 4 Vindt u de lucht vaak te droog? ja nee 5 Vindt u het vaak te stoffig (door slechte schoonmaak)? ja nee 6 Vindt u de lucht vaak bedompt, onfris of muf? ja nee 7 Heeft u het s zomers vaak te warm? ja nee 8 Heeft u het s winters vaak te koud? ja nee 9 Heeft u vaak last van tocht? ja nee 10 Heeft u vaak last van buiten, zoals verkeerslawaai? ja nee 11 Heeft u vaak last van lawaai van het schoolplein? ja nee 12 Heeft u vaak last van geluid uit aangrenzende klaslokalen of de gang? ja nee 13 Heeft u vaak last van galm of een onaangename akoestiek? ja nee 14 Heeft u vaak last van verblindend zonlicht? ja nee 15 Heeft u vaak last van te weinig licht (slechte leesbaarheid)? ja nee Eventuele verdere opmerkingen:
05 Plein Oost te Haarlem is licht, fris én energieneutraal
05 Plein Oost te Haarlem is licht, fris én energieneutraal Samenvatting monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
04 OBS De Wilgenstam te Schiebroek uit jaren 50 ingrijpend verduurzaamd Samenvatting monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
02 BS Het Klaverblad te Amsterdam is fris en potentieel zeer energiezuinig Samenvatting monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
01 MFC De Tredder te Westergeest Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Voor u ligt de monitoringsrapportage
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
02 BS Het Klaverblad te Amsterdam Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Voor u ligt de monitoringsrapportage
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
01 MFC De Tredder te Westergeest levert per saldo zonnestroom op Samenvatting monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
03 Het Focus-Huygens College te Heerhugowaard is compact en zuinig gebouwd Samenvatting monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
08 MKC Zeeburgereiland te Amsterdam Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Monitoring Scholen NESK - MKC
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
04 OBS De Wilgenstam te Schiebroek Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Monitoring Scholen NESK - OBS
Nadere informatie06 Brede School Houthavens te Amsterdam
06 Brede School Houthavens te Amsterdam Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties 1 Voor u ligt de monitoringsrapportage
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
06 Brede School Houthavens te Amsterdam is multifunctioneel, flexibel en fris Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Nadere informatie03 Focus-Huygens College te Heerhugowaard
03 Focus-Huygens College te Heerhugowaard Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Monitoring Scholen NESK
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
08 MKC Zeeburgereiland te Amsterdam is ontworpen op de groei Samenvatting monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Nadere informatieIn opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
07 De Brede School te Jirnsum pioniert met innovaties Samenvatting monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Nadere informatie07 De Brede School te Jirnsum. Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid
07 De Brede School te Jirnsum Monitoring energie, binnenklimaat en gebruikerstevredenheid In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Monitoring Scholen - De Brede School
Nadere informatieEnergierapportage MFC Atria Leusden. Asschatterweg JJ Leusden
Energierapportage 2018 MFC Atria Leusden Asschatterweg 37 3831 JJ Leusden Introductie Voor u ligt de energierapportage 2018, waarin de energieverbruiken van de scholen wordt vergeleken met het maximale
Nadere informatieEen nieuwe woning in RijswijkBuiten 66 woningen Buitenplaats Syon De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in RijswijkBuiten 66 woningen Buitenplaats Syon De energie van morgen vandaag in huis ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop
Nadere informatienieuwe woning in Austerlitz
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Austerlitz EPC0 7 woningen Thuis in het Loo De energie van morgen vandaag in huis EERB ENERGIE EXPLOITATIE AMSTELVEEN ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN Een energieneutrale
Nadere informatieEen nieuwe woning in Sliedrecht 43 woningen Baanhoek-West De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Sliedrecht 43 woningen Baanhoek-West De energie van morgen vandaag in huis 1e fase 23 woningen Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van de eerste fase met
Nadere informatieKLIMAATGARANT. Een nieuwe woning in Herwijnen 24 woningen Engelenweide De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Herwijnen 24 woningen Engelenweide De energie van morgen vandaag in huis Een energiezuinige woning: het kan! De verkoop van 24 woningen Engelenweide in Herwijnen is gestart.
Nadere informatieEen nieuwe woning in Spijkenisse 25 woningen Eiland van Spijk Fase 1
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Spijkenisse 25 woningen Eiland van Spijk Fase 1 De energie van morgen vandaag in huis Een energiezuinige woning: het kan! De verkoop van Fase 1 van Eiland van Spijk in
Nadere informatieEen nieuwe woning in Praal Esse Zoom
ENERGIE EXPLOITATIE AMSTELVEEN KLIMAATGARANT EPC0 Een nieuwe woning in Praal Esse Zoom EERB van morgen vandaag in huis De energie ENERGIE EXPLOITATIE AMSTELVEEN ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN Een energieneutrale
Nadere informatieDuurzame energie. uitgestoten in vergelijking met een conventioneel verwarmingssysteem, bijvoorbeeld een CV ketel.
Duurzame energie Er wordt tegenwoordig steeds meer gebruik gemaakt van duurzame energiesystemen in gebouwen. Hiermee wordt op een natuurlijke wijze duurzame energie gewonnen om de woningen te verwarmen
Nadere informatieConcepten EPC 0.4. Bouwkundige uitgangspunten
Concepten EPC 0.4 Om een EPC 0.4 te realiseren voor de referentiewoningen zijn er verschillende concepten ontwikkeld die onderling verschillen op de wijze van ventileren en verwarmen. Aan de basis van
Nadere informatieDuurzame woningverbetering
Duurzame woningverbetering Op weg naar energieneutraal Houten, 20 februari 2017 Kees Stap Gemiddelde energierekening Maandrekening Gemiddeld energieverbruik jaar 15% 1500 m3 aardgas 5% 80% verwarming warmwater
Nadere informatieEen nieuwe woning in Rockanje 38 woningen De Lange Stallen
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Rockanje 38 woningen De Lange Stallen De energie van morgen vandaag in huis Een zeer energiezuinige woning: het kan! Binnenkort start de verkoop van 38 woningen in het
Nadere informatieEnergieneutraal via de Passief bouwen route
Energieneutraal via de Passief bouwen route ing. J.J.P. (Jan Pieter) van Dalen Slotsymposium 14 september 2015 Verbouw monument Verbouw van een monument Monument als bedoeld in art. 1 onder d (Monumentenwet
Nadere informatieEen nieuwe woning in Zoetermeer NEXUM
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Zoetermeer NEXUM De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van 18 nul op de meter woningen in project NEXUM is gestart. Duurzame
Nadere informatieEen nieuwe woning in Heerhugowaard 37 woningen in Nieuw Waard fase 3
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Heerhugowaard 37 woningen in Nieuw Waard fase 3 De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van de woningen in het project Nieuw
Nadere informatieProgramma van Eisen Frisse Scholen april 2012
Programma van Eisen Frisse Scholen april 2012 Voor u ligt het Programma van Eisen Frisse Scholen. Dit Programma van Eisen dient als leidraad voor opdrachtgevers van nieuw- en verbouw van scholen (schoolbesturen
Nadere informatieDe cijfers worden in GJ (GigaJoule) uitgedrukt. Dit is de eenheid van Warmte. Ter vergelijk, 1 GJ komt overeen met 278 kwh of +/- 32 m3 gas.
Project: woningen Maasbommel Datum: april 2014 Onderwerp: jaarrapportage nr. 4 Inleiding Eind februari 2013 zijn de drie woning in Maasbommel opgeleverd aan de huurders van Woonstichting De Kernen. Deze
Nadere informatieEen nieuwe woning in Westergouwe 53 woningen Wijdeblik
KLIMAATGARANT EPC0 Een nieuwe woning in Westergouwe 53 woningen Wijdeblik EERB van morgen vandaag in huis De energie ENERGIE EXPLOITATIE AMSTELVEEN ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN Een energieneutrale
Nadere informatieOp weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen
Op weg naar een beter binnenmilieu in bestaande schoolgebouwen Seminar Swegon Air Academy 11 november 2008 ir. Froukje van Dijken BBA Binnenmilieu 010-2447025 www.binnenmilieu.nl Dagelijks 20.000 leerlingen
Nadere informatieBij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd:
Project: Brede School Rijswijk Projectnr.: 6.053 Datum: 20 februari 2017 Betreft: Startnotitie Duurzaamheid en Installatieconcept 1. UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante
Nadere informatieSEC. Bouwen zonder gas! Door Heating Solutions International en Smart Energy Concept 2018
Bouwen zonder gas! Door Heating Solutions International en Smart Energy Concept 2018 Onze focus Creëren van comfort 100% duurzaam Samenwerken in de keten Wat is comfort? Ja / nee? Ja / nee? Ja / nee? Wat
Nadere informatieEen nieuwe woning in Rockanje, 8 XL-bungalows in De Lange Stallen fase 1B
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Rockanje, 8 XL-bungalows in De Lange Stallen fase 1B De energie van morgen vandaag in huis Een zeer energiezuinige woning: het kan! Binnenkort start de verkoop van de
Nadere informatieEen nieuwe woning in Den Haag 46 woningen Binck Plaats
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Den Haag 46 woningen Binck Plaats De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van 46 woningen Binck Plaats in Den Haag is gestart.
Nadere informatieMeer wooncomfort. en minder energieverbruik door een warmtepomp. voltalimburg.nl/warmtepomp
Meer wooncomfort en minder energieverbruik door een warmtepomp voltalimburg.nl/warmtepomp Tip! Vraag subsidie aan bij de aanschaf van een warmtepomp. Het subsidiebedrag voor een warmtepomp van 5 kw is
Nadere informatieEen nieuwe woning in Zoetermeer 32 woningen in Oosterheem Groene Hart fase 2
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Zoetermeer 32 woningen in Oosterheem Groene Hart fase 2 De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van de woningen in het project
Nadere informatieEen nieuwe woning in Zoetermeer 42 woningen De Blauwe Tuinen
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Zoetermeer 42 woningen De Blauwe Tuinen De energie van morgen vandaag in huis Project in Rijswijk Een energieneutrale woning: het kan! Binnenkort start de verkoop van
Nadere informatienieuwe woning in project Nieuwe Haven, onderdeel van de gebiedsontwikkeling Iseldoks in Doetinchem
KLIMAATGARANT EenEPC0 nieuwe woning in project Nieuwe Haven, onderdeel van de gebiedsontwikkeling Iseldoks in Doetinchem De energie EERB van morgen vandaag in huis AMSTELVEEN RIJSWIJKBUITEN Een energieneutrale
Nadere informatieEen nieuwe woning in Ursem 24 woningen in de Tuinen van Ursem
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Ursem 24 woningen in de Tuinen van Ursem De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! De verkoop van 24 woningen in het project de Tuinen
Nadere informatieinstallatie-arm ontwerpen verleden tijd?
installatie-arm ontwerpen verleden tijd? 1 situatie tot enkele jaren geleden was duurzaamheid bij klimaatinstallaties comfort en vooral energiebesparing de koplopers bij het besparen op het energie waren
Nadere informatieOmschrijving. EPC 0-woning Leek, Groningen, Projectsamenvatting
EPC 0-woning Leek, Groningen, 2009 Omschrijving Deze demonstratiewoning voor duurzaam, energieneutraal en levensloopbestendig bouwen met zijn EPC = 0, gebruik van zonne-energie en aardwarmte en gebruik
Nadere informatieBewonersinformatie Rosmalen. Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning
Bewonersinformatie Rosmalen Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning 2 Voorwoord Afgelopen periode heeft BAM Woningbouw in opdracht van de eigenaar van uw woning, a.s.r., uw woning verbeterd. Bij de woningverbetering
Nadere informatieKees Bakker
Kees Bakker info@energiehuishelmond.nl Vrijwilliger Energiehuis op cover blad Eigen Huis! Ervaringsdeskundige! Verwarmen van een woning verwarmt met aardgas gestookte CV verwarmt elektrisch met warmtepomp
Nadere informatieEen nieuwe woning in RijswijkBuiten Tuinen van Sion fase 13 De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN Een nieuwe woning in RijswijkBuiten Tuinen van Sion fase 13 De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! Tussen 2013 en 2023
Nadere informatie3 Energiegebruik huidige situatie
3 Energiegebruik huidige situatie 3.1 Het Energie Prestatie Certificaat In het kader van de Europese regelgeving (EPBD) bent u verplicht om, bij verkoop of verhuur van de woning, een energiecertificaat
Nadere informatieVoor onafhankelijke informatie en advies over:
Raoul Santibanez Voor onafhankelijke informatie en advies over: Energie besparen en energie opwekken Luchtkwaliteit in huis Comfortverbetering in huis Levensloopbestendig wonen Klimaat adaptief wonen Subsidies,
Nadere informatieResultaten energiescan Golfclub Zwolle
Resultaten energiescan Golfclub Zwolle! Resultaten energiescan Golfclub Zwolle Hoog elektraverbruik door verlichting en ventilatie Hoge prijs voor energie Besparingspotentieel van 13.000 op energiekosten
Nadere informatieAll-electric woningconcept
All-electric woningconcept Kwalitatieve en kwantitatieve vergelijking tussen 3 energieconcepten Robbert van Rijswijk Merosch Inhoud 1. Voorstellen 2. Vergelijking energieconcepten 3. Uitwerking all-electric
Nadere informatieDuurzaam Bouwloket. Voor onafhankelijke informatie en advies over:
Duurzaam Bouwloket Voor onafhankelijke informatie en advies over: Duurzaam (ver)bouwen Energie besparen Zelf duurzame energie opwekken Duurzame financiering Subsidies ~45% Energielabel D of lager Een gemiddeld
Nadere informatieAnalyse energieverbruik
Analyse energieverbruik International School of Amsterdam (ISA) Jan 217 24-1-217 J.A. Meerkerk Advies Tel. 6-53319418 j.a.meerkerk@online.nl 1 Inhoudsopgave 1 ENERGIEVERBRUIK... 3 2 GASVERBRUIK... 4 3
Nadere informatieDuurzaam Bouwloket. Voor onafhankelijke informatie en advies over:
Duurzaam Bouwloket Voor onafhankelijke informatie en advies over: Duurzaam (ver)bouwen Energie besparen Zelf duurzame energie opwekken Subsidies en regelingen ~38% Energielabel D of lager Anticiperen op
Nadere informatieKLIMAATGARANT. De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! is gestart met de verkoop van woningen in het project. Duurzame woningen, want wordt een wijk
Nadere informatieKLIMAATGARANT. Een nieuwe woning in Waddinxveen De energie van morgen vandaag in huis
KLIMAATGARANT Een nieuwe woning in Waddinxveen De energie van morgen vandaag in huis Een energieneutrale woning: het kan! Tetteroo is gestart met de verkoop van 10 woningen aan de Tuinbouwweg in het project
Nadere informatie4 Energiebesparingsadvies
4 Energiebesparingsadvies 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiebesparingsadvies voor het gebouw gepresenteerd. Allereerst wordt een inventarisatie gegeven van de reeds getroffen en onderzochte
Nadere informatieADVIES ENERGIECONCEPT BUREAU NIEMAN KLUSWONINGEN CAPADOSESTRAAT 9-11 DEN HAAG
ADVIES ENERGIECONCEPT BUREAU NIEMAN KLUSWONINGEN CAPADOSESTRAAT 9-11 DEN HAAG Beschrijving voorgesteld (energetisch) maatregelenpakket om EPC 0,2 te halen. De maatregelen die benodigd zijn om een EPC van
Nadere informatieecht Nul op de meter HRsolar : Robbert van Diemen Techneco : Niels van Alphen
echt Nul op de meter HRsolar : Robbert van Diemen Techneco : Niels van Alphen Agenda Wie is HRsolar Zonnewarmte V1.0 De markt Zonnewarmte V2.0 Zonnewarmte NOM Wie is HRsolar Nederlandse fabrikant van complete
Nadere informatieBrochure Zo gaat u voor nul! uitstoot 100% Uw nieuwe woning is EPC = 0. duurzame energie van eigen bodem
0% uitstoot Brochure 2017 Zo gaat u voor nul! 0 Uw nieuwe woning is EPC = 0 100% duurzame energie van eigen bodem U gaat voor nul! Welkom in uw energieneutrale woning Eteck, aangenaam Al meer dan 10 jaar
Nadere informatieEnergieverspilling is zinloos
Aan de slag in de Bestaande Bouw Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen Donderdag 13 september 2007 2/25 3/25 1. Praktijk van het verleden
Nadere informatieenergiebesparing bestaande bouw Noord-West Veluwe
energiebesparing bestaande bouw Noord-West Veluwe Marc Smijers M 06-23924330 www.smijers-energieadvies.nl info@smijers-energieadvies.nl 1 Onderwerpen Hoe komt energielabel tot stand Relatie (of niet!)
Nadere informatieMilieu De module Milieu is opgedeeld in drie submodules: Submodule 2.1 Water Submodule 2.2 Milieuzorg Submodule 2.3 Materiaal
Bijlage 5 Uitgangspunten duurzaamheid Bijlage bij het programma van eisen voor de aanbesteding van De Streek Toelichting op het convenant Duurzaam bouwen West-Brabant en de Nul-op-de-Meter-woning. Convenant
Nadere informatieDUBO. Energiebesparing in het kantoorpand van HVL Dordrecht
1 Energiebesparing in het kantoorpand van HVL Dordrecht 2 Voor het energiegebruik zijn de belangrijke punten: - Beperk energieverliezen - Voorkom onnodig energiegebruik - Gebruik zoveel mogelijk oneindige
Nadere informatieDatum: 7 april 2017 Dorpshuis, gymzaal en kerkelijk centrum de Schakel te Leerbroek Ref C01
Architecten Loor en Verkuil T.a.v. Dhr.E.Loor Molenstraat 51 4201 CW Gorinchem Datum: 7 april 2017 Dorpshuis, gymzaal en kerkelijk centrum de Schakel te Leerbroek Ref.16132.C01 Naar aanleiding van ons
Nadere informatieEPV IN GESTAPELDE BOUW KOSTEN EN OPBRENGSTEN EXACT GEMETEN
EPV IN GESTAPELDE BOUW KOSTEN EN OPBRENGSTEN EXACT GEMETEN Wim van den Bogerd EERST NOM PROJECT 2013 RIJSWIJK Woonwijken met gezonde, energiezuinige en kwalitatief hoogstaande woningen waar het fantastisch
Nadere informatieFrisse Lucht GREEN PACKAGE. Energie uit de lucht - 100% duurzaam
GREEN PACKAGE Energie uit de lucht - 100% duurzaam Het comfort van vloerverwarming, koeling en warmtapwater in een duurzaam energiesysteem voor bij u thuis. Frisse Lucht Green Package, duurzame energie
Nadere informatieENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN
Beta Testbedrijf E. van Dijk 007 Kleveringweg 12 2616 LZ Delft info@vabi.nl Delft, 8 februari 2007 ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN Opdrachtgever: Opdrachtgever BV A. Bee Projectgegevens: Voorbeeldproject
Nadere informatieEen nieuwe woning in project De Nieuwe Wetenschappers te Schiedam
EERB KLIMAATGARANT EPC0 Een nieuwe woning in project De Nieuwe Wetenschappers te Schiedam EERB van morgen vandaag in huis De energie Een energieneutrale woning: het kan! In 2020 komen er in de wijk de
Nadere informatieEQ concept. Duurzame installatie voor een woning van 100 m2 met een EPC van 0,4
EQ concept Duurzame installatie voor een woning van 100 m2 met een EPC van 0,4 ZONNEPANELEN Een woning kan niet zonder elektriciteit. Deze EQ woning voorziet deels in zijn eigen elektriciteitsvoorziening
Nadere informatieENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN
4 juli 2007 19:11 uur Blz. 1 / 8 cursus Luc Volders - 2-7-2007 ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN Opdrachtgever: FB Projectgegevens: testpand 1234AB Software: EPA-W Kernel 1.09 07-06-2007 Vabi Software
Nadere informatieCursus Verwarm je woning. 1. Inleiding 2. Verwarmingssysteem 3. Ventilatie 4. Subsidies en leningen 5. Uitnodiging voor bezoeken producten
Cursus Verwarm je woning 1. Inleiding 2. Verwarmingssysteem 3. Ventilatie 4. Subsidies en leningen 5. Uitnodiging voor bezoeken producten DUW Parkstad DUW is een initiatief van Stichting EnviAA in samenwerking
Nadere informatieUw eigen woning bouwen in Gemeente Heerenveen. Comfortabel verwarmen en koken zonder aardgas
Uw eigen woning bouwen in Gemeente Heerenveen Comfortabel verwarmen en koken zonder aardgas Welkom! Uw nieuwe woning, een duurzame woning Gefeliciteerd met de aankoop van uw bouwkavel. Een plek waar u
Nadere informatiePassief Bouwen in de praktijk
Passief Bouwen in de praktijk Velve-Lindenhof: van idee tot realisatie ir. H.J.J. (Harm) Valk / ing. A.F. (André) Kruithof adviseur Energie & Duurzaamheid Programma Projectomschrijving Ontwerpvisie Bouwfysische
Nadere informatiePDFlib PLOP: PDF Linearization, Optimization, Protection. Page inserted by evaluation version www.pdflib.com sales@pdflib.com
PDFlib PLOP: PDF Lineariation, Optimiation, Protection Page inserted by evaluation version www.pdflib.com sales@pdflib.com p Energielabel woning supplement* Afgegeven conform de Regeling energieprestatie
Nadere informatie~omazo... l'v Ambachte'ß. j\ Hoofdbedrijfs(hap. TNO: "Zonwering al in bouwontwerp meenemen"
~omazo..... j\ Hoofdbedrijfs(hap l'v Ambachte'ß -c TNO: "Zonwering al in bouwontwerp meenemen" AUTOMATISCHE ZONWERING BESPAART ENERGIE EN VERBETERT BINNENKLIMAAT Automatische zonwering kan op kantoor en
Nadere informatieNIEUWBOUW ZONDER AARDGAS DUURZAAM EN COMFORTABEL
NIEUWBOUW ZONDER AARDGAS DUURZAAM EN COMFORTABEL Gefeliciteerd, u gaat straks uw eigen woning (ver) bouwen! Dit betekent heel veel mogelijkheden en complexe vraagstukken. En moet u dan ook nog iets met
Nadere informatieEnergiezuinig en optimaal comfort
SUPER DUURZAAM WONEN OP HET ZEEBURGEREILAND AMSTERDAM Energiezuinig en optimaal comfort ZEEBURGEREILAND * AMSTERDAM APPARTEMENTEN MET EEN DUURZAAM KLIMAATSYSTEEM Duurzaam klimaat systeem in De BrouwerIJ
Nadere informatieSystem integrator. ing. Ad van der Aa Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV
System integrator ing. Ad van der Aa Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV Huidige praktijk Gezond EPC DuBo A a n n e m e r Afgifte (St. LTV) Installateur Warmteverlies en koellast Regeltechniek Warmtepompen
Nadere informatieEdwin Waelput Tempas Bouwmanagement bv Breda DuurSaam cooperatie ua
Edwin Waelput Tempas Bouwmanagement bv Breda DuurSaam cooperatie ua Het hoofddoel is: het omlaag brengen van uw energierekening door gedragsinvloeden & techniek én het produceren van duurzame energie;
Nadere informatieIs uw huis geschikt voor een warmtepomp?
Is uw huis geschikt voor een warmtepomp? 14 februari 2019 Pieter Nap Frans den Braber Wie is BENG! www.beng2030.nl Energiecoöperatie BENG! is in juli 2013 opgericht en groeit sindsdien gestaag. We hebben
Nadere informatieAanmelding voor thermografisch onderzoek
Aanmelding voor thermografisch onderzoek Hiermee bevestig ik de opdracht voor het verrichten van een thermografisch onderzoek. Naam : Adres : Postcode + woonplaats : Telefoon nummer : Woning : Tussenwoning
Nadere informatieEnergieverspilling is zinloos
Aan de slag in de Bestaande Bouw Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen Donderdag 13 september 2007 Milieu - Aandacht in de tijd 2/31
Nadere informatieInstallatie overzicht bij EPC-concepten
Installatie overzicht bij EPC-concepten Dit boekje geeft een overzicht van de belangrijkste installaties zoals die nu op de markt aanwezig zijn. PelserHartman probeert u een zo volledig mogelijk overzicht
Nadere informatieeen toekomst zonder gas Warmtepomp Het Warmte Effect
een toekomst zonder gas Warmtepomp Het Warmte Effect Programma 20.00 uur Opening door de dagvoorzitter 20.05 uur De initiatiefnemers: ZMF & Zeeuwind Andre Berger, vrijwilliger bij Zeeuwind 20.15 uur Alles
Nadere informatieMerosch Open Source. Verduurzamen bestaande scholen, de kansen en knelpunten
Merosch Open Source Verduurzamen bestaande scholen, de kansen en knelpunten Vragen 1. Welke kennis/informatie moet u als schoolbestuur/gemeente hebben om een goede afweging tussen beschikbare concepten
Nadere informatieKenniscentrum InfoMil Energiebesparing bij een sportclub
Rijkswaterstaat Ministerie van Infrastructuur en Milieu Energiebesparing bij een sportclub 23 januari 2017 Inhoudsopgave Energiebesparing bij een sportclub 3 Energiezuinige sportveldverlichting 3 Opwekken
Nadere informatieWoningventilatie en renovatie
Woningventilatie en renovatie Bouwbesluit, bewoners en de praktijk Workshop Energie Nul73 Ir. H.J.J. (Harm) Valk Nieman Raadgevende Ingenieurs BV 19 mei 2015 Ventilatie Waarom ventileren? Kwaliteit en
Nadere informatieIS UW HUIS GESCHIKT VOOR EEN WARMTEPOMP?
IS UW HUIS GESCHIKT VOOR EEN WARMTEPOMP? 8 NOVEMBER 2018 PIETER NAP FRANS DEN BRABER Wat is BENG! Biltse Energie Neutrale Gemeenschap www.beng2030.nl BENG! is een lokale duurzame energie coöperatie. BENG!
Nadere informatieBijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven. 1 Inleiding
Bijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven Datum Referentie Behandeld door 13 december 2011 20111278-07 P. Smoor/LSC 1 Inleiding
Nadere informatieHet kan minder! ing. P. Hameetman
Het kan minder! ing. P. Hameetman manager innovatie BAM Vastgoed bv Inleiding Afbakening: Presentatie is toegespitst op woningbouw Verdieping van technische mogelijkheden 2 Klimaatakkoord Gemeenten en
Nadere informatieZEN en BENG Scenario s voor bijna energieneutrale woningen
ZEN en BENG Scenario s voor bijna energieneutrale woningen Ir. Harm Valk Nieman Groep Platform ZEN 10 december 2015 Routekaart BENG 9-12-2015 2 BENG wat gaat er veranderen Bijna EnergieNeutrale Gebouwen
Nadere informatieAardgasloos wonen! de ENERGIEVAKMAN wil u graag helpen bij uw zoektocht. Programma: Presentatie in Trefpunt Heeten -- 4 oktober
Aardgasloos wonen! de ENERGIEVAKMAN wil u graag helpen bij uw zoektocht Presentatie in Trefpunt Heeten -- 4 oktober 2018 -- Programma: Even voorstellen Begrippen BENG (2020) Schil Ventileren Anders verwarmen
Nadere informatierdelijk zijn, Adres Bruto van basisschool verduurzaming van
Verduurzaming basisschool De Handreiking Schoolbestuur SKPO wil de schoolgebouwen waarvoor zij verantwoorv rdelijk zijn, systematisch verduurzamen op basis van een eigen uniforme (kwaliteit) standaard
Nadere informatieC (zie toelichting in bijlage)
Energielabel woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden C (zie toelichting in bijlage) Uw woning Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieFase I Plan de Ooi Huurdersinformatieavond 16 januari 2019 W O O N S E R V I C E I J S S E L L A N D 9 3 W O N I N G E N D O E S B U R G
Fase I Plan de Ooi Huurdersinformatieavond 16 januari 2019 Introductie Introductie Energieneutrale woning Woning bouwkundig Woning installatie WTW installatie Warmtepomp Woonpunten Planning Introductie
Nadere informatieDe NESK scholen duurzaam opgeleverd. Focus-Huygens College gebouwd voor de toekomst
De NESK scholen duurzaam opgeleverd Focus-Huygens College gebouwd voor de toekomst Tabel actoren Projectfase Organisatie Programma van Eisen (PvE) Ontwerp Bestek/Inkoop Realisatie Gebruik Gemeente Heerhugowaard
Nadere informatieOp weg naar bijna energieneutrale gebouwen, met gezonde ventilatie
Op weg naar bijna energieneutrale gebouwen, met gezonde ventilatie Themabijeenkomst De Nieuwe Standaard In Ventileren ing. G.A. (Gerton) Starink Nieman Raadgevende Ingenieurs B.V. 22-5-2015 2 1 Op weg
Nadere informatieEen nieuwe woning in De Volgerlanden
KLIMAATGARANT EPC0 Een nieuwe woning in De Volgerlanden De energie EERB van morgen vandaag in huis ENERGIE EXPLOITATIE RIJSWIJKBUITEN ENERGIE EXPLOITATIE SPIJKENISSE Rijswijk Een energieneutrale woning:
Nadere informatieGemeente Katwijk. Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw. De Leidse Buitenschool (gymzaal)
Gemeente Katwijk Quickscan functionele en kwalitatieve staat onderwijsgebouw De Leidse Buitenschool (gymzaal) Inhoudsopgave 1 Inleiding en samenvatting... 3 2 Vraagstelling... 3 3 Plan van aanpak... 4
Nadere informatie