Werving en vacatures. Onderdeel van de Arbeidsmarktmonitor Kennissector Eindrapport

Transcriptie

1 Werving en vacatures Onderdeel van de Arbeidsmarktmonitor Kennissector 2000 Eindrapport Jeroen Bos B2198 Leiden, 15 december 2000

2 VOORWOORD Voor u ligt een onderdeel van de Arbeidsmarktmonitor Kennissector Het bestuur van de stichting SoFoKleS (het Sociaal Fonds voor de Kennissector) heeft het initiatief genomen voor het inrichten van een arbeidsmarktmonitor. Onder invloed van economische en demografische ontwikkelingen neemt de druk op de arbeidsmarkt immers toe, waardoor het voor veel sectoren loont een gericht arbeidsmarktbeleid op te zetten. De academische sector kent een aantal specifieke eigenschappen en heeft daardoor een complex karakter. Dat maakt zeker in deze sector een op goede informatie gebouwd arbeidsmarktbeleid een waardevolle investering. Het doel van de arbeidsmarktmonitor is met enige regelmaat informatie over ontwikkelingen en knelpunten op de academische arbeidsmarkt te verzamelen, te analyseren en te duiden. Dit met het oog op de volgende doelstellingen: de basis vormen waarmee SoFoKleS het arbeidsmarktprogramma verder kan opzetten; sociale partners, beleidsmakers alsmede beleidsuitvoerders binnen de instellingen ondersteunen bij beslissingen op lokaal, sectoraal en landelijk niveau. De monitor bevat informatie over de arbeidsmarkt van universiteiten en onderzoeks- en kennisinstellingen (NWO, KNAW, KB). De academische ziekenhuizen zijn niet in de eerste versie van de monitor opgenomen. Vandaar dat in de monitor veelal gesproken wordt van academische arbeidsmarkt in plaats van arbeidsmarkt van de kennissector, omdat die strikt genomen ook de academische ziekenhuizen omvat. De monitor bestaat uit de volgende onderdelen: De Nederlandse arbeidsmarkt in cijfers en trends; De academische arbeidsmarkt in cijfers en trends; Werving en vacatures; De student als potentiële werknemer; De academische arbeidsmarkt in perspectief; Managementsamenvatting. In de oorspronkelijke opzet van deze monitor lag het in de bedoeling enquêtes onder werkgevers en personeelsleden van de kennissector te organiseren, onder andere om meer zicht te krijgen in de stromen op de academische arbeidsmarkt en de wervings- en zoekkanalen. Die enquêtes hadden daarmee onder andere tot doel inzicht te geven in de meeste gebruikte en de meest effectieve manieren van werven, door bijvoorbeeld niet alleen te vragen naar gebruikte kanalen, maar ook naar wat zowel werkgevers als werknemers belangrijk vinden in een wervingsprocedure. De enquêtes hebben om verschillende redenen echter geen doorgang kunnen vinden. Op basis van beschikbare cijfers uit ander onderzoek wordt hier een globaal beeld gegeven over wervingskanalen. Daarbij kan noodgedwongen niet al te veel worden toegespitst op de academische sector. In het tweede deel van dit onderdeel van de monitor wordt aandacht besteed aan de vacatures in de kennissector die door middel van personeelsadvertenties bekend zijn gemaakt. Daarvoor is gebruik gemakt van het vacaturebestand van Matchcare en KeyMark Services. Leiden, 15 december 2000

3 INHOUDSOPGAVE Pag. Voorwoord Samenvatting i 1 Werving 1 2 Vacatures 5 Bijlage Vacatures per universiteit 8 Bronnen 9

4 i SAMENVATTING Aan de universiteiten en onderzoeksinstellingen wordt het meeste personeel geworven via de klassieke personeelsadvertentie. De informele wervingskanalen (gevraagd worden of via een collega) spelen echter een belangrijke rol op de academische arbeidsmarkt. Dat geldt niet voor de open sollicitatie, die in vergelijking met andere sectoren zeer weinig wordt toegepast. Over zoekkanalen zijn specifiek voor de academische sector helaas geen gegevens beschikbaar. Er zijn wel arbeidsmarktbrede gegevens beschikbaar over het zoekgedrag van hoger opgeleiden. Meer dan de helft van de hoger opgeleiden tot 45 jaar is weliswaar niet actief op zoek naar een baan, maar houdt de arbeidsmarkt wel in de gaten. Ongeveer een derde is helemaal niet aan het zoeken. Dan blijft ruim 10 procent over die wel actief zoekt naar ander werk. Het zoeken naar een baan begint met een oriëntatie op de arbeidsmarkt. De belangrijkste bron voor hoger opgeleiden om zich te oriënteren op de arbeidsmarkt is nog steeds de personeelsadvertentie. Het Internet is vooral onder hoog opgeleiden een veelgebruikt medium; inmiddels zegt ongeveer 40 procent van de hoog opgeleide werkzoekenden het Internet te gebruiken bij het zoeken naar een baan. Voor zowel zoek- als wervingskanalen is het de bedoeling in de toekomst meer specifieke gegevens over de academische arbeidsmarkt in de monitor op te nemen. De arbeidsmarkt is flink in beweging. Het CBS constateert eind maart 2000 een recordaantal vacatures van ruim 200 duizend bij particuliere bedrijven en nog eens 15 duizend bij de overheid. Het CBS concludeert ook dat de dynamiek op de Nederlandse arbeidsmarkt nog nooit zo hoog is geweest. In het eerste kwartaal van 2000 ontstonden in totaal 267 duizend vacatures en werden er 234 duizend vervuld. Het aantal vacatures steeg daardoor per saldo met 33 duizend. Naast de dynamiek neemt ook de krapte op de arbeidsmarkt daardoor steeds verder toe. Voor de eerste helft van 2000 is nagegaan hoeveel vacatures de universiteiten en onderzoeksinstellingen via de printmedia kenbaar hebben gemaakt. In totaal blijkt het om ongeveer 1300 personeelsadvertenties te gaan, waarvan ongeveer een derde voor nietwetenschappelijk personeel. Omdat dit de eerste meting van de arbeidsmarktmonitor is, kan nog geen trend in het aantal vacatures worden aangegeven. In de toekomst zijn trendbeschrijvingen wel aan de orde.

5 1 1 WERVING Wervingskanalen Aan de universiteiten en onderzoeksinstellingen wordt het meeste personeel geworven via de personeelsadvertentie (figuur 1.1). De informele wervingskanalen (gevraagd worden of via een collega) spelen echter een belangrijke rol op de academische arbeidsmarkt. Dat geldt niet voor de open sollicitatie, die in vergelijking met andere sectoren zeer weinig wordt toegepast. Uit interviews met personeelsfunctionarissen werd dit beeld van de voorkeur voor advertenties en informele kanalen bevestigd. Daar werd tevens gesteld dat het Internet als wervingskanaal sterk in opkomst is, maar dat dan nog veelal gebruik wordt gemaakt van het Internet naast een advertentie. Figuur 1.1 Belangrijkste wervingskanalen universiteiten en onderzoeksinstellingen. Percentage werkvinders dat via betreffende kanaal baan heeft gevonden Stage/ opleiding Via een collega Gevraagd Advertentie 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% Bron: Arbeidsmarktrapportage Overheid Werkgevers zetten vaak meer kanalen tegelijk in om vacatures te vervullen of een baan te verwerven. De personeelsadvertentie is in het algemeen nog steeds het meest ingezette wervingskanaal door werkgevers. Voor ongeveer de helft van de vacatures wordt een advertentie geplaatst. Daarna zijn de open sollicitaties, de informele kanalen en uitzendbureaus het meest populair. Ook de wervingsbureaus doen het de laatste jaren goed. Daar speelt naast de krapte ook de trend dat bedrijven delen van de personeelsfunctie de laatste jaren hebben uitbesteed. Het vinden van met name gekwalificeerd personeel voor hogere functies is daarmee een specialistische taak geworden. Uitzendbureaus en het Arbeidsbureau komen er in het hogere segment niet aan te pas. Voor functies op MBO-niveau en lager spelen zij wel een belangrijke rol. De inzet van wervingskanalen verschilt per sector. In de industrie maakt men relatief veel gebruik van uitzendbureaus en minder van informele kanalen. Voor de zakelijke dienstverlening en de overheid geldt het omgekeerde. Daar is bovendien de personeelsadvertentie dominant. De bouw en de handel en horeca werken weer minder met personeelsadvertenties, maar juist wel met informele kanalen.

6 Werving 2 Werkgevers gaan niet op grote schaal over tot het werven van personeel in het buitenland. In de academische sector wordt dit wel relatief vaak gedaan. Bij gebrek aan promovendi op terreinen als de technische 1 of bijvoorbeeld de economische wetenschappen wordt veel in het buitenland geworven. Daarnaast is de internationale mobiliteit van wetenschappelijk personeel in vergelijking met andere sectoren hoog. Zoekkanalen Over zoekkanalen zijn specifiek voor de academische sector helaas geen gegevens beschikbaar. Daar was in voorzien door middel van de personeelsenquête, waar in het voorwoord van dit stuk over werd gesproken. Er zijn wel arbeidsmarktbrede gegevens beschikbaar over het zoekgedrag van hoger opgeleiden. Meer dan de helft van de hoger opgeleiden tot 45 jaar is weliswaar niet actief op zoek naar een baan, maar houdt de arbeidsmarkt wel in de gaten. Ongeveer een derde is helemaal niet aan het zoeken. Dan blijft ruim 10 procent over die wel actief zoekt naar ander werk. Het zoeken naar een baan begint met een oriëntatie op de arbeidsmarkt. De belangrijkste bron voor hoger opgeleiden om zich te oriënteren op de arbeidsmarkt is nog steeds de personeelsadvertentie. Figuur 1.2 Top 5 informatiebronnen ter oriëntatie op de arbeidsmarkt onder hoger opgeleiden Personeelsadvertenties Persoonlijke contacten Bekenden Werving en selectiebureau Vacaturessite 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Bron: BOA 99. De gegevens hebben betrekking over hoger opgeleiden van maximaal 45 jaar en die minimaal 20 uur werken. Die personeelsadvertenties leest men doorgaans in de Intermediair. Dat is althans het blad met het hoogste bereik onder hoger opgeleiden: gemiddeld wordt ruim 40% van de hoger opgeleiden bereikt via de Intermediair. 1 Uit de eerste resultaten van en nog lopend onderzoek blijkt dat de instroom van promovendi in de technische wetenschappen inmiddels voor de helft uit het buitenland komt.

7 Werving 3 Figuur 1.3 Top 5 bereik dag en weekbladen onder hoger opgeleiden en twee vakbladen met het hoogste bereik voor technici, automatiserdeers en p&o-ers Intermediair Volkskrant Elsevier Telegraaf Carp Management Team Algemeen Dagblad NRC Handelsblad Technici Technisch Weekblad De Ingenieur Automatiseerders Computable Automatisering Gids P&O-ers PW 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Bron: BOA 99. De gegevens hebben betrekking op hoger opgeleiden van maximaal 45 jaar en die minimaal 20 uur werken. De technici zijn eveneens hoger opgeleid, maximaal 45 jaar en werken minimaal 20 uur. De automatiseerders zijn minstens middelbaar opgeleid en maximaal 55 jaar. Werkzoekenden kunnen natuurlijk vele zoekkanalen tegelijk inzetten en dat doen ze dan ook vaak. Het gemiddeld aantal ingezette kanalen daalde echter van 2,8 in 1995 naar 2,5 in In 1998 stabiliseerde dat zich (Research voor Beleid/Arbeidsvoorziening, 1999). Daar zijn twee complementaire verklaringen voor. Ten eerste zijn in een krappe arbeidsmarkt minder zoekkanalen nodig om een baan te vinden. Een tweede reden ligt meer in de dynamiek van de arbeidsmarkt en de toename van het aantal werkzoekenden dat al een baan heeft: de positieverbeteraars. Zij zijn doorgaans selectiever met het inzetten van zoekkanalen dan mensen die een baan zoeken en nog niet actief zijn op de arbeidsmarkt. Voor het zoekgedrag van diverse groepen werkzoekenden is een aantal duidelijke verschillen te constateren. Het Internet is vooral onder hoog opgeleiden een veelgebruikt medium; inmiddels zegt ongeveer 40 procent van de hoog opgeleide werkzoekenden het Internet te gebruiken bij het zoeken naar een baan. Onder studenten die zeggen zich al op de arbeidsmarkt te oriënteren is dat zelfs meer dan de helft. Hoger opgeleiden schrijven zich echter veel minder dan lager opgeleiden in bij uitzendbureaus en het Arbeidsbureau. Jongeren maken meer gebruik van open sollicitaties dan ouderen, maar reageren weer minder vaak op personeelsad-

8 Werving 4 vertenties. Dat laatste wordt vooral veroorzaakt doordat personeelsadvertenties vaak gericht zijn op functies waarvoor ervaring is vereist, terwijl startersfuncties vaker worden ingevuld aan de hand van open sollicitaties. Tenslotte zeggen vrouwen het Internet, de open sollicitatie en informele zoekkanalen beduidend minder vaak in te schakelen dan mannen. Wat is de beste strategie? Wat de komende jaren de meeste effectieve manier van werven en zoeken wordt, hangt af van veel factoren. De krapte op de arbeidsmarkt zal nog enige tijd aanhouden, wat als belangrijkste effect heeft dat werkgevers vooral simpelweg meer wervingskanalen zullen aanspreken. Normaal gesproken zorgt krapte voor een hoger rendement van sommige informele kanalen. Vooral het aantrekken van mensen via stages en door het benaderen van mensen via allerlei ludieke acties neemt dan toe. Maar het effect daarvan lijkt af te nemen. Op een krappe arbeidsmarkt lijken veel starters zich niet meer aangesproken te voelen door grote wervingsmanifestaties en een persoonlijker benadering meer te waarderen. Bovendien zijn zulke wervingsacties niet echt geschikt voor de universiteiten en onderzoeksinstellingen. Die lijken het als het gaat om wetenschappelijk personeel toch vooral te moeten hebben van bestaande informele netwerken van met name hoogleraren, van het werven van promovendi uit eigen studiegeledingen, de klassieke advertentie en van Internet. Als het gaat om ondersteunend en beheerspersoneel wordt het steeds belangrijker dat de wervingsmethode is afgestemd op de beoogde doelgroep. De klassieke personeelsadvertentie zal nog niet verdwijnen. Het is weliswaar een relatief dure manier van werven in een krappe markt, maar het is doorgaans ook effectief en heeft daarom nog steeds een groot marktaandeel. De krapte kan er echter wel voor zorgen dat het rendement zo laag wordt, dat werkgevers het niet meer de moeite vinden om een advertentie te plaatsen. Het probleem daarbij is echter dat niet geschoten altijd mis is. De kranten worden daardoor toch nog steeds dikker en onlangs verscheen de dikste Intermediair ooit. Daarnaast is het Internet onmiskenbaar in opkomst. Dat genereert veel volume, maar vooralsnog weinig rendement. De grote belofte heeft het Internet op het gebied van werven en zoeken op de arbeidsmarkt nog niet waargemaakt, maar dat lijkt slechts een kwestie van tijd. Het is hier vooral nog een kwestie van zoeken naar de vorm om de relatief grote hoeveel reacties die een internetsite kan trekken in goede banen te leiden en zo een één op één relatie te creëren voor interessante kandidaten en voor hen aantrekkelijke functies. Voorlopig wordt verwacht dat vooral in de eerste selectierondes het Internet een steeds belangrijker rol gaat spelen (Lenderink, 2000).

9 5 2 VACATURES Landelijk beeld De arbeidsmarkt is flink in beweging. Het CBS constateert eind maart 2000 een recordaantal vacatures van ruim 200 duizend bij particuliere bedrijven en nog eens 15 duizend bij de overheid. Het CBS concludeert ook dat de dynamiek op de Nederlandse arbeidsmarkt nog nooit zo hoog is geweest. In het eerste kwartaal van 2000 ontstonden in totaal 267 duizend vacatures en werden er 234 duizend vervuld. Het aantal vacatures steeg daardoor per saldo met 33 duizend. Naast de dynamiek neemt ook de krapte op de arbeidsmarkt daardoor steeds verder toe. Voor alle particuliere bedrijven tezamen gold in het eerste kwartaal van 2000 dat er per 1000 banen 37 vacatures openstaan. De krapte is het grootst in de IT (99 vacatures per 1000 banen), de zakelijke dienstverlening (66) en de bouw (56). Tabel 2.1 Kengetallen vacatures, dynamiek en krapte op de arbeidsmarkt Vacatures Aantal openstaande vacatures eind maart Dynamiek Aantal ontstane en vervulde vacatures eerste kwartaal Krapte Aantal vacatures per 1000 banen 37 De vacaturebank van Matchcare en KeyMark Services biedt de mogelijkheid meer in detail inzicht te bieden in de vacatureontwikkeling. In de vacaturebank zijn alle personeelsadvertenties uit de printmedia opgenomen. In de periode januari tot en met juni 2000 bleken er bijna 220 duizend advertenties geplaatst, waarvan bijvoorbeeld voor banen met een universitaire opleiding als functievereiste. Tabel 2.2 Vacatures in de printmedia januari t/m juni 2000 Functiegebied WO VWO HBO HAVO MBO MAVO/ Onbekend Totaal LBO Administratie/Financiën Automatisering Bestuur/Directie/Management/ Staf/Advies Gezondheidszorg/Welzijnswerk Juridisch Marketing/Sales/Communicatie Onderwijs/Onderzoek/Wetenschap Personeel & Organisatie Techniek Diversen Lager personeel Totalen Bron: Vacaturebank Matchcare/KeyMark Services. Bij de categorie onbekend stond in de originele vacature geen opleidingsniveau vermeld.

10 Vacatures 6 Vacatures bij universiteiten en onderzoeksinstellingen Het aantal vacatures groeit de laatste jaren in de marktsector sterker dan in de kennissector. In 1998 kende de marktsector een vacature-intensiteit (het aantal vacatures in een jaar per 100 banen) van 16 procent. Voor de hoger onderwijssector was dit ruim 10 procent, evenals voor de totale overheidssector. 1 Het aandeel moeilijk vervulbare vacatures in het hoger onderwijs is met bijna 19 procent van de vacatures echter veel lager dan voor de overige onderwijssectoren (42 procent) de totale overheidssector (23 procent) en de marktsector (48 procent). Via de eerder genoemde vacaturebank is nagegaan hoeveel vacatures de universiteiten en onderzoeksinstellingen via de printmedia kenbaar hebben gemaakt in de eerste helft van In totaal blijkt het om ongeveer 1300 personeelsadvertenties te gaan, waarvan ongeveer een derde voor niet-wetenschappelijk personeel. Voor niet-wetenschappelijke functies worden veel andere kanalen aangesproken, voor wetenschappelijke functies is de personeelsadvertentie in de krant gebruikelijker. Deze vacaturebank is uiteraard geen volledige afspiegeling van het totale aantal vacatures bij de universiteiten en onderzoeksinstellingen. Het gaat alleen om de personeeladvertenties. Daarnaast wordt voor vacatures via andere kanalen geworven, waarbij geen advertentie wordt geplaatst. Tabel 2.3 Vacatures wetenschappelijk personeel, januari - juni 2000 Hoogleraar 95 Universitair hoofddocent 22 Universitair docent 104 Postdoc 146 AiO, OiO, promovendus 445 Onderzoeker 108 Toegevoegd docent 3 Totaal 923 Bron: Vacaturebank Matchcare/KeyMark Services. De gebruikte vacaturebank is echter nog niet volledig operationeel. Zo kan niet worden gecontroleerd op advertenties die voor dezelfde vacature meerdere keren geplaatst worden, bijvoorbeeld als er te weinig reacties op de eerste advertentie komen. Verder zijn ook niet alle vacatures duidelijk in te delen als het gaat om bijvoorbeeld wetenschappelijke terreinen, omdat niet alle informatie uit de advertentie is opgenomen in de gebruikte databank Er wordt momenteel gewerkt aan een verbeterde functie van de vacaturebank, waardoor het mogelijk moet worden verfijndere zoekopdrachten uit te voeren. Desondanks is voor de hogere wetenschappelijk functies een globaal overzicht te geven van de HOOP-gebieden waar zich de meeste vacatures voordoen. 1 Helaas werd in de brongegevens geen onderscheid gemaakt naar universiteiten en onderzoeksinstellingen (Arbeidsmarktrapportage Overheid 2000).

11 Vacatures 7 Tabel 2.4 Hogere wetenschappelijk functies per HOOP-gebied, januari - juni 2000 Land Nat & Tec Gez Eco Recht G & M T & C Hoogleraar Universitair hoofddocent Universitair docent Bron: Vacaturebank Matchcare/KeyMark Services. Tenslotte verschijnen ook advertenties voor veel vacatures voor niet-wetenschappelijk personeel. Daarbij wordt veel gebruik gemaakt van lokale en regionale dagbladen, terwijl voor wetenschappelijke functies bijna altijd landelijke dag- en vakbladen worden gebruikt. Vier functiecategorieën zijn er speciaal uitgelicht, omdat deze bekend staan als hardnekkige probleemgebieden in de krappe arbeidsmarkt. Tabel 2.5 Vacatures niet-wetenschappelijk personeel, januari - juni 2000 Totaal 378 Waarvan: Financieel-economisch medewerkers 35 Personeel en organisatie 12 ICT en automatisering 62 Secretaresses 64 Bron: Vacaturebank Matchcare/KeyMark Services.

12 8 BIJLAGE VACATURES PER UNIVERSITEIT Januari - juni 2000 Wetenschappelijk personeel Niet-wetenschappelijk personeel Groningen Enschede Nijmegen Maastricht Eindhoven Tilburg Utrecht Amsterdam (VU) Amsterdam (UvA) Rotterdam Leiden Delft 84 7 Wageningen 66 - Open Universiteit 6 1 Deze cijfers zijn gevonden op basis van zoeken op trefwoord. Er wordt momenteel gewerkt aan een verbeterde functie van de vacaturebank, waardoor het mogelijk moet worden verfijndere zoekopdrachten uit te voeren.

13 9 BRONNEN Lenderink, Annet (2000), De verlokkingen van on line selecteren. PW, 18 maart Research voor Beleid/Arbeidsvoorziening (1999), Hoe zoeken werkzoekenden, diverse jaren, 1999 niet gepubliceerd. VSNU (1999), BPA Onderzoek Arbeidsmarkt, BOA Extra 99. Ministerie van BZK (200), Arbeidsmarktrapportage Overheid 2000.

14 10