02/02/2016 SMART CITIES

Transcriptie

1 02/02/2016 SMART CITIES

2 Bouwsteen NOVI-werkplaats Smart Cities 2 februari 2016, , Fenix Food Factory, Rotterdam Facilitator: Geert Roovers, Antea Group Inhoudelijk trekker: Hans ten Hoeve, Willemieke Hornis en Willemien Vlas Notulisten: Martine van der Does, Bram van der Hulst en Willemien Vlas Leeswijzer Deze bouwsteen is opgesteld na de NOVI-Werkplaats Smart Cities. De conclusies die voortkwamen uit deze Werkplaats zijn vertaald naar de belangrijkste componenten van de Nationale Omgevingsagenda. Heeft u aanvullingen op onderstaande tekst? Via de reageerfunctie op deze website kunt u reageren op dit document. Introductie De term Smart Cities valt vaak als verzamelnaam voor slimme toepassingen van ICT- en communicatietechnologie, geïmplementeerd in de leefomgeving. Dit zijn doorbraaktechnologieën, of disruptieve innovaties: ontwikkelingen die een ontregelende, revolutionaire invloed kunnen hebben op de maatschappij. De precieze impact van nieuwe technologieën op de samenleving en onze leefomgeving laat zich moeilijk voorspellen, maar kan groot zijn. Aan de basis van de Werkplaats Smart Cities lag de conceptredeneerlijn over Smart Cities, opgesteld in het kader van de beleidsverkenning Smart Cities (Ministerie IenM). Dit stuk gaat in op de potentiële impact van technologische innovaties op de omgeving, en staat stil bij de vraag hoe we op deze transitie kunnen anticiperen. Het streven was om tijdens de Werkplaats dit conceptstuk te bediscussiëren en aanvullende input over deze thema s van de deelnemers te ontvangen door middel van gespreksrondes en ontwerpend onderzoek. Ontwikkelingen en opgaven Deelsessie 1 Fysieke domeinen en connectiviteit De weerslag van technologische ontwikkelingen op de domeinen omgeving, energie en mobiliteit wordt gekarakteriseerd door een integratie van verschillende netwerken (zowel fysieke netwerken als datanetwerken) en multifunctionaliteit (bijvoorbeeld van bouwwerken). Innovaties vinden vaak plaats op de grensvlakken van sectoren. Deze innovaties in de vorm van nieuwe technologieën hebben de potentie om ons fysieke domein weerbaar te maken tegen problemen op het gebied van bijvoorbeeld klimaatverandering, overbevolking en congestie in steden. 1

3 Smart Cities-innovaties zijn voor een belangrijk deel afhankelijk van datainfrastructuur. De ontwikkeling van dit netwerk vindt nu grotendeels plaats op initiatief van telecombedrijven. Een belangrijke conclusie van deze deelsessie is dat we een nationale visie of hoofdstructuur nodig hebben op het gebied van data-infrastructuur. De Nationale Omgevingsagenda kan het fundament hiervoor leggen. In deze visie zou aandacht moeten zijn voor de onzekerheid over de ontwikkeling van toekomstige ICT-technologieën. Deze onzekerheid moet zich vertalen in een zekere adaptiviteit van het netwerk. Het disruptieve en grillige karakter van de technologische ontwikkelingen brengt ook met zich mee dat deze vooruitlopen op de juridische werkelijkheid en beleid. Een nationale visie op de gewenste richting van deze ontwikkelingen en voldoende experimenteerruimte kan in de toekomst handelingsperspectief geven. Belangrijke aandachtspunten bij het vormen van een visie over connectiviteit en ICT is de geografische schaal waarop we hierover willen nadenken en maatschappelijke inclusiviteit. Het thema is misschien Smart Cities, maar connectiviteit gaat bij uitstek over het verbinden van centrum en periferie. Het is van belang dat de NOVI/NOA werkt voor alle landsdelen, niet alleen voor de topsectoren. Deelsessie 2 Internationaal Wanneer we over Smart Cities spreken, hebben we het vaak over een kleine schaal: de leefomgeving, steden en het ommeland. Er zit echter ook een duidelijke internationale component aan Smart Cities, waarbij landsgrenzen er steeds minder toe doen. Want hoe zorg je ervoor dat creativiteit en innovaties op lokaal niveau opgeschaald worden, dat deze vermarkt kunnen worden en dezelfde standaard hebben als andere smart citytoepassingen? Het internationale aspect van Smart Cities is onmiskenbaar verbonden met de ontwikkelingen op lokaal en nationaal niveau. In een internationaal perspectief wordt Nederland beschouwd als een urban delta, of één grote Smart City. De nieuwe innovaties op gebied van ICT- en communicatietechnologie brengen op internationaal vlak met zich mee dat de overheid een verbindende taak krijgt, en daarnaast kan ondersteunen in het bevorderen van de export van Nederlandse innovaties en de import van technologieën uit het buitenland. De overheid zou innovatie moeten stimuleren door soepelere wetgeving en door Nederland als proeftuin te laten fungeren voor binnenlandse en buitenlandse Smart Citytoepassingen. Wanneer het gaat over Smart Cities, praat men al snel over technologieën, het is van belang om juist het maatschappelijke vraagstuk centraal te stellen in het verhaal. Smart Cities als ontwikkeling is een middel en niet een doel op zich. Hierin speelt de hoge mate van participatie van verschillende partijen en burgers een belangrijke rol. Deze 2

4 manier van denken is een onderscheidende waarde van Nederland. Nederland is daarnaast onderscheidend in de integrale denkwijze. Dit is een vruchtbare match met het communicatieve karakter van Smart Citiestechnologieën: deze kunnen van toegevoegde waarde zijn voor het hele systeem door technologieën in het grotere systeem te integreren. De technologie dient dan als puzzelstukje dat internationaal verder ingezet kan worden. Europese standaardisering van netwerken brengt in potentie grote voordelen met zich mee, bijvoorbeeld als het gaat om de logistiek van duurzame energie. Het is van belang om dus nu al op de Europese schaal te denken bij het ontwikkelen van een visie op netwerken en ICT. De nationale overheid zou in overleg met andere overheden tot standaarden moeten komen over deze nieuwe netwerken. Standaardisering vanaf een vroeg stadium is echter niet op te leggen, technologieën moeten zich eerst bewijzen. Deelsessie 3 Smart Urbanism en Living Labs Nederland is in transitie. De tijden van grote groei zijn voorbij en er zijn systeemsprongen op komst op het gebied van energie en mobiliteit. Ook de positie van de overheid en de marktpartijen is aan verandering onderhevig. Beiden zoeken naar hun rol in het publieke domein. De implementatie van Smart City-innovaties in de stad vraagt om een verbindende rol van de overheid. In deze derde gespreksronde worden twee sporen besproken die de overheid instrumenten aanreiken voor het invullen van deze verbindende rol: Smart Urbanism en Living Labs. Bij een planproces gebaseerd op Smart Urbanism gaat de lokale overheid een open proces in, samen met de verschillende stakeholders. Het is de bedoeling opgavengestuurd te werken in plaats van aanbodgestuurd. Big data, gecombineerd met kennis en ervaring van stakeholders, leggen de basis voor een brede systeemanalyse ( Metabolisme ) om de kansen en opgaven met stakeholders te inventariseren en te zoeken naar allianties. Bij de experimenten met de Smart Urbanism-benadering van Atelier Stad Breda en Smart City Delft speelde ontwerpend onderzoek een grote rol. Het spoor Nederland als Living Lab gaat uit van het belang van experimenteren en implementeren op een middelgrote schaal om nieuwe technologieën uit te testen in de complexe stedelijke context. Er zijn verschillende voorbeelden van Living Labs, bijvoorbeeld Powermatchcity, Greendeal Smart Cities en Resilient Infrastructure. Enkele lessen die we kunnen trekken uit deze voorbeelden zijn: Wederzijds vertrouwen tussen de verschillende partijen onderling is cruciaal, hier moet actief op geacteerd worden. De techniek is vaak niet ingewikkeld, de implementatie wel. Vooral als er verschillende werelden samenkomen in een project (bij Greendeal Smart Cities was dat de bouwwereld en de 3

5 energiewereld). Het is dan extra belangrijk om bij innovaties te redeneren vanuit gebruikersperspectief. Bij Living Labs waar netwerken en data een belangrijke rol spelen, valt op dat complicaties optreden omdat elk bedrijf (KPN, Alliander, ) zijn eigen systeem heeft dat lastig op elkaar kan worden aangesloten. De deelnemers van de sessie zien een belangrijke opgave bij het scheppen van ruimte voor technologie die nog ontwikkeld moet worden (adaptiviteit creëren) en het opschalen van succesvolle experimenten: Veel experimenten bevinden zich nu op productniveau, dit dient grootschaliger bekeken te worden, hoe realiseer je een systeemsprong? En in welke gebieden kun je alvast oefenen met een systeemsprong? Ook de verschillende overheden kunnen beter worden benut: Experimenten kunnen op gemeenteniveau worden uitgevoerd, maar er is een gat op niveau van de regio. Het is dus zaak om in mogelijkheden te voorzien voor het overschrijden van het gemeenteniveau. De gedragscomponent is essentieel om mee te nemen bij het verkennen van de impact van Smart Cities-innovaties. Het is vaak een collectieve verandering in gedrag die maakt dat een innovatie een systeemsprong in gang zet. 4

6 Kansen en dilemma s Tijdens de tweede ronde van de Werkplaats Smart Cities formuleren de deelnemers in een ontwerpsessie kansen, opgaven en dilemma s van de eerder besproken ontwikkelingen. De eerste groep focust zich op de fysieke weerslag van de netwerksamenleving op de kaart. De tweede groep werkt aan de koppeling tussen schaalniveaus en opgaven. Deelsessie 1 Onder invloed van nieuwe technologieën en toepassingen vormt zich nu een nieuwe laag over het landschap: een netwerk dat steeds belangrijker zal worden voor het inbedden van technologie in de netwerksamenleving. De kansen van dit netwerk kunnen optimaal benut worden wanneer het slim en adaptief ingericht wordt. Op de kaart is het netwerk als een grid ontworpen, met brandpunten op specifieke knooppunten in het netwerk. De interessantste plekken bevinden zich daar waar deze brandpunten samenkomen met bestaande knooppunten in de fysieke infrastructuur, hier verdicht het grid zich en integreren verschillende systemen. 5

7 Aandachtspunt is de internationale aansluiting van het netwerk: het is van belang dat dit goed aansluit bij de Europese buurlanden. Ook moet binnen het netwerk ruimte zijn voor Living Labs, plekken in Nederland die geschikt zijn voor systeemsprongen. Uit de brainstorm met de deelnemers kwamen de volgende Living Lab-locaties: Utrecht CS Amsterdam Zuid-Oost Ring A10 Stationsgebied Ddelft Haven Rotterdam A2 Eindhoven - Den Bosch 6

8 Deelsessie 2 Er ontstaan op verschillende schaalniveaus slimme netwerken. Juist op de plekken waar deze netwerken elkaar overlappen en communiceren liggen kansen en dilemma s voor de toekomst. Vier schaalniveaus hebben verschillende prominente opgaven als het gaat om technologie en de leefomgeving: 1. In steden zal vooral nadruk liggen op leefbaarheidsdilemma s rondom milieu, gezondheid en binding met de omgeving. 2. Bij het regionale niveau ligt de nadruk op economische vraagstukken. 3. Op nationaal schaalniveau moet prioriteit liggen bij een sterk energienetwerk, mobiliteitsnetwerk en het datanetwerk. 4. Internationaal: Technologische ontwikkelingen nopen ons tot een veel betere internationale samenwerking, een zelfrijdende auto gaat er nooit komen wanneer deze slechts bruikbaar is tot de landsgrenzen. 5. Mondiaal: Technologische ontwikkelingen wereldwijd (bijvoorbeeld in Californie) hebben invloed op de ontwikkeling van Smart Cities in Nederland. Er is internationaal ook een rol weggelegd voor Nederland als het gaat over data. Veel datakabels van Europa naar de VS lopen door Nederland. Gedacht wordt aan bedrijvigheid rond het nuttig maken/ vertalen van een bulk aan informatie naar concrete toepassingen. 7

9 Kernpunten voor in de NOA Het is van belang dat Nederland geen speelbal is van technologische ontwikkelingen, maar een landelijke visie heeft op de digitale transitie en vooral de maatschappelijke vraagstukken die hiermee samenvallen. Nu is het zo dat er veel wordt gefocust op afzonderlijke technologieën en te weinig op het onderliggende systeem en de publieke waarde die hierachter schuilt. Formuleer in de NOA de nationale, publieke opgave en test lokaal mogelijke oplossingen. Ondervang de onzekerheid die gepaard gaat met technologische ontwikkelingen door met scenario s te werken. Wees als overheid waaks op data-monopolies door private partijen en winner takes it all situaties op de markt, bereid je voor om in het speelveld te mengen als dit je vooraf opgestelde visie dient. Ontwikkel een handelingsperspectief met en voor overheden om in te kunnen spelen op de impact van technologische ontwikkelingen, zelforganisatie in de samenleving en een crosssectorale aanpak; het Smart Urbanism concept kan hierbij een basis vormen. 8

10