Levenslust in woonvoorzieningen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Levenslust in woonvoorzieningen"

Transcriptie

1 Improving Mental Health by Sharing Knowledge Levenslust in woonvoorzieningen Succesfactoren en valkuilen in de intramurale zorg voor mensen met dementie Dieneke Smit, Bernadette Willemse, Jacomine de Lange en Anne Margriet Pot

2 Monitor Woonvormen Dementie Theorie van de Persoonsgerichte zorg Interactie als succesfactor en valkuil Het belang van activiteiten Voorwaarden voor levenslust Inhoud Depressie en Apathie vs Levenslust

3 Studie opzet Depressie en Apathie vs Levenslust

4 Monitor Woonvormen Dementie Inzicht in organisatie van de zorg in relatie tot personele bezetting, kwaliteit van zorg, kwaliteit van leven en arbeidstevredenheid Tweejaarlijkse meting (2009, 2011) 136 woonvoorzieningen, verschillende typen zorg Interview manager 1147 verzorgenden 1327 bewoners Depressie en Apathie vs Levenslust

5 Deelstudie naar succesfactoren 10 woonvoorzieningen Focusgroepen management en behandelaars verzorgend personeel familieleden Observaties van bewoners Depressie en Apathie vs Levenslust

6 Theorie van de persoonsgerichte zorg Depressie en Apathie vs Levenslust

7 Person Centered Care (Kitwood, 1997) Uitkomst dementie = hersenbeschadiging én omgeving. Omgeving: Positive person work (levenslust) vs. Malignant social psychology (excess disability) Depressie en Apathie vs Levenslust

8 Excess disability Depressie en Apathie vs Levenslust

9 5 psychologische behoeften Gehechtheid Comfort/troost Identiteit Betrokkenheid Erbij horen Interactie en activiteiten Depressie en Apathie vs Levenslust

10 Dementia Care Mapping 5 á 6 bewoners gedurende 6 uur (rond maaltijden) Observatie: welbevindenscore interacties met personeel gedrag/activiteiten Depressie en Apathie vs Levenslust

11 ME Values Dementia Care Mapping Mevr.F A A K D L L L L L O K L F K F A D A K L V K V V V V A K D K K K K F F -5 Behaviour Categories 12:51 Mevr. F PV6 (v) Identiteit, vieren. Medewerker loopt samen met Mevr. F naar de oven een haalt de ovenschotel eruit. Kijk mevr. F zegt ze die hebben we samen maar mooi gemaakt. Mevr. F lacht zachtjes. Depressie en Apathie vs Levenslust

12 interactie als succesfactor en valkuil Stelling: De houding van verzorgenden is belangrijker voor het welbevinden dan de omvang, huiselijkheid en ligging van de woonvoorziening Depressie en Apathie vs Levenslust

13 Resultaten: succes en valkuilen Overal persoonsversterkende en persoonsondermijnende interacties Voorbeeld PV: Planten water geven betrokkenheid: samenwerken Voorbeeld PO: TV aanzetten betrokkenheid: opleggen Depressie en Apathie vs Levenslust

14 Resultaten: voorkomen Aantal persoonsversterkende (PV) en persoonsondermijnende (PO) interacties in de 10 woonvoorzieningen Depressie en Apathie vs Levenslust

15 Resultaten: psychologische behoeften Interacties gericht op de 5 psychologische behoeftes in relatie tot stijging welbevinden Depressie en Apathie vs Levenslust

16 Het belang van activiteiten Stelling: Kleinschalig wonen wordt mooi voorgesteld, maar in werkelijkheid missen bewoners vaak de reuring van grotere instellingen Depressie en Apathie vs Levenslust

17 Resultaten: relatie met welbevinden Kwantitatieve deelstudie: Betrokkenheid in activiteiten belangrijke voorspeller van kwaliteit van leven Kwalitatieve deelstudie: Welbevinden activiteiten Activiteiten welbevinden Depressie en Apathie vs Levenslust

18 Resultaten: Voorkomen 50% van de tijd betrokken in activiteiten, incl. eten % tijd betrokken % hoog welbevinden % stijging welbevinden Depressie en Apathie vs Levenslust

19 Resultaten: succes en valkuilen Tijd Aansluiten bij behoeften Centraal vs klein activiteitenaanbod Kansen voor activiteiten Rol van kleinschalig wonen? Meer interactie Kleine dingen die het doen Gemiste kansen Depressie en Apathie vs Levenslust

20 Resultaten: valkuil Veel verschillen Tussen woonvoorzieningen Tussen bewoners Activiteiten en apathie? Passieve betrokkenheid Depressie en Apathie vs Levenslust

21 Voorwaarden voor levenslust t.a.v. interactie en activiteiten Depressie en Apathie vs Levenslust

22 Voorwaarden Visie Scholing Erkenning Ondersteuning Sturing Evaluatie Depressie en Apathie vs Levenslust

23 Meer informatie Geriatriedagen

24 Bedankt voor uw aandacht Dieneke Smit Programma Ouderen Geriatriedagen 3 februari 2011

Monitor Woonvormen Dementie: Activiteiten in de zorg voor mensen met dementie Prof. dr. Anne Margriet Pot, hoogleraar ouderenpsychologie VU

Monitor Woonvormen Dementie: Activiteiten in de zorg voor mensen met dementie Prof. dr. Anne Margriet Pot, hoogleraar ouderenpsychologie VU Improving Mental Health by Sharing Knowledge in de zorg voor mensen met dementie Prof. dr. Anne Margriet Pot, hoogleraar ouderenpsychologie VU Over deze presentatie Deze presentatie is vnl.gebaseerd op

Nadere informatie

In het eerste deel van dit proefschrift staan drie onderzoeksvragen (OV) centraal. Deze zijn schematisch weergegeven in onderstaand figuur.

In het eerste deel van dit proefschrift staan drie onderzoeksvragen (OV) centraal. Deze zijn schematisch weergegeven in onderstaand figuur. Samenvatting Introductie Het doel van dit proefschrift is om inzicht te krijgen in wat bijdraagt aan goed toegeruste zorgmedewerkers werkzaam in de verpleeghuiszorg voor mensen met dementie. Een sterke

Nadere informatie

Geef mensen met dementie een stem Dementia Care Mapping (DCM)

Geef mensen met dementie een stem Dementia Care Mapping (DCM) Geef mensen met dementie een stem Dementia Care Mapping (DCM) Aukje Post Manager / consultant DCM Nederland 07 02 2008 Wat is persoonsgericht werken? V Waarde (Value) toekennen aan mensen I Individueel

Nadere informatie

27-11- 14. Wat je doet is wie je bent? Inhoud. De bedoeling. Waarom zijn activiteiten belangrijk vinden jullie? Belang activiteiten

27-11- 14. Wat je doet is wie je bent? Inhoud. De bedoeling. Waarom zijn activiteiten belangrijk vinden jullie? Belang activiteiten Improving Mental Health by Sharing Knowledge Wat je doet is wie je bent? Activiteiten en welbevinden bij mensen met dementie Annie Tuinenberg Claire Wessel Inhoud De bedoeling van vanmiddag Het belang

Nadere informatie

Dementia Care Mapping Ondersteuning Thuis (DCM-OT) Annemieke Visser Fetsje Dantuma

Dementia Care Mapping Ondersteuning Thuis (DCM-OT) Annemieke Visser Fetsje Dantuma Dementia Care Mapping Ondersteuning Thuis (DCM-OT) Annemieke Visser Fetsje Dantuma Utrecht, 31 mei 2013 Het is een waardevolle basishouding die getuigt van respect en aandacht voor ieder mens, ongeacht

Nadere informatie

Belevingsgerichte zorg voor ouderen met dementie

Belevingsgerichte zorg voor ouderen met dementie Belevingsgerichte zorg voor ouderen met dementie Docentenhandleiding voor mbo-zorg onderwijs en bijscholing Contact: Connie Klingeman, Hogeschool Rotterdam c.a.klingeman@hr.nl Wat is belevingsgerichte

Nadere informatie

Persoonsgerichte zorgtheorie in de praktijk van de Reigershoeve

Persoonsgerichte zorgtheorie in de praktijk van de Reigershoeve Persoonsgerichte zorgtheorie in de praktijk van de Reigershoeve Zoek het uit! Dieneke Smit - Reigershoeve Bernadette Willemse Trimbos-instituut Stichting Reigershoeve Gebaseerd op onderzoek naar kwaliteit

Nadere informatie

Omgaan met onbegrepen gedrag bij dementie

Omgaan met onbegrepen gedrag bij dementie Omgaan met onbegrepen gedrag bij dementie Improving Mental Health by Sharing Knowledge Margje Mahler Benadette Willemse Sandra Zwijsen Jacomine de Lange Mirella Minkman Anne Margriet Pot Vraag inspectie

Nadere informatie

Impact van persoonsgerichte zorg via Dementia Care Mapping op het welbevinden van bewoners met dementie en hun zorgverleners in Vlaamse

Impact van persoonsgerichte zorg via Dementia Care Mapping op het welbevinden van bewoners met dementie en hun zorgverleners in Vlaamse Impact van persoonsgerichte zorg via Dementia Care Mapping op het welbevinden van bewoners met dementie en hun zorgverleners in Vlaamse woonzorgcentra Overzicht 1. Dementia Care Mapping 2. Verloop van

Nadere informatie

Geef mensen met dementie een stem Dementia Care Mapping (DCM)

Geef mensen met dementie een stem Dementia Care Mapping (DCM) Geef mensen met dementie een stem Dementia Care Mapping (DCM) Aukje Post en Fetsje Dantuma DCM Nederland info@dcmnederland.nl 088 512 7001 Door de ogen van een persoon met dementie kijken Verplaatsingsoefening

Nadere informatie

IMPACT VAN PERSOONSGERICHTE ZORG VIA DEMENTIA CARE MAPPING OP HET WELBEVINDEN VAN BEWONERS MET DEMENTIE EN HUN ZORGVERLENERS IN VLAAMSE WOONZORGCENTRA

IMPACT VAN PERSOONSGERICHTE ZORG VIA DEMENTIA CARE MAPPING OP HET WELBEVINDEN VAN BEWONERS MET DEMENTIE EN HUN ZORGVERLENERS IN VLAAMSE WOONZORGCENTRA IMPACT VAN PERSOONSGERICHTE ZORG VIA DEMENTIA CARE MAPPING OP HET WELBEVINDEN VAN BEWONERS MET DEMENTIE EN HUN ZORGVERLENERS IN VLAAMSE WOONZORGCENTRA Ingrid Dreessen KHLim, departement gezondheidszorg

Nadere informatie

Bewegingsgerichte zorg Solis 25 juni 2015

Bewegingsgerichte zorg Solis 25 juni 2015 Bewegingsgerichte zorg Solis 25 juni 2015 Aangenaam: Angèle Jonker Verpleegkundige Sociaal Gerontoloog (dr) Stichting JonkersZorg Hoogwoud Auteur (les-)boeken www.jonkerszorg.nl Diverse projecten Visiegedreven

Nadere informatie

Ons doel. Belevingsgericht werken. Vilans. MIJN uitgangspunt 25-9-2013. Ouderen Mensen met beperking Mensen met chronische ziekte(n)

Ons doel. Belevingsgericht werken. Vilans. MIJN uitgangspunt 25-9-2013. Ouderen Mensen met beperking Mensen met chronische ziekte(n) Ons doel Belevingsgericht werken In de langdurende zorg Dementie en Dan De kwaliteit van leven verbeteren van mensen die lange tijd zorg en ondersteuning nodig hebben. Ouderen Mensen met beperking Mensen

Nadere informatie

Monitor Woonvormen Dementie

Monitor Woonvormen Dementie Jacomine de Lange, Bernadette Willemse, Dieneke Smit en Anne Margriet Pot Monitor Woonvormen Dementie Tien factoren voor een succesvolle woonvoorziening voor mensen met dementie Jacomine de Lange, Bernadette

Nadere informatie

Kleinschalig wonen: doen of laten? Onderzoek bewoners. Trimbos-instituut 2006 1

Kleinschalig wonen: doen of laten? Onderzoek bewoners. Trimbos-instituut 2006 1 Kleinschalig wonen: doen of laten? Onderzoek bewoners 1 Inhoud lezing Achtergrond kleinschalig wonen Opzet onderzoek bewoners Resultaten onderzoek bewoners 2 Achtergrond (1) Kleinschalig wonen in Zweden

Nadere informatie

Persoonsgericht werken. Ondersteuning bij de implementatie van persoonsgericht werken voor zorgorganisaties in de dementiezorg

Persoonsgericht werken. Ondersteuning bij de implementatie van persoonsgericht werken voor zorgorganisaties in de dementiezorg Persoonsgericht werken Ondersteuning bij de implementatie van persoonsgericht werken voor zorgorganisaties in de dementiezorg Je wilt persoonsgericht gaan werken binnen jouw zorgorganisatie, maar hoe pak

Nadere informatie

Beschouwingen rond PersoonsVersterkende/Ondermijnende acties volgens de Persoonsgerichte Zorg (Kitwood)

Beschouwingen rond PersoonsVersterkende/Ondermijnende acties volgens de Persoonsgerichte Zorg (Kitwood) Beschouwingen rond PersoonsVersterkende/Ondermijnende acties volgens de Persoonsgerichte Zorg (Kitwood) Karl Devreese kinesitherapeut gerontoloog verantwoordelijke welzijn WZC De Vliedberg, OCMW Brugge

Nadere informatie

Wonen op de zorgboerderij. Een innovatief alternatief voor reguliere zorg in verpleeghuizen voor mensen met dementie

Wonen op de zorgboerderij. Een innovatief alternatief voor reguliere zorg in verpleeghuizen voor mensen met dementie Wonen op de zorgboerderij Een innovatief alternatief voor reguliere zorg in verpleeghuizen voor mensen met dementie Dementie Verschillende vormen van dementie 270.000 500.000 Streven zolang mogelijk thuis

Nadere informatie

Monitor Woonvormen Dementie

Monitor Woonvormen Dementie Bernadette Willemse, Dieneke Smit, Jacomine de Lange en Anne Margriet Pot Monitor Woonvormen Dementie Trends en succesfactoren in de verpleeghuiszorg voor mensen met dementie 2008-2011 Bernadette Willemse,

Nadere informatie

Kleinschalig wonen voor ouderen met dementie. Department of Health Care and Nursing Science

Kleinschalig wonen voor ouderen met dementie. Department of Health Care and Nursing Science Kleinschalig wonen voor ouderen met dementie Achtergrond Toename aantal ouderen met dementie Verandering in zorgconcept Van oudsher: medisch-somatisch gericht Momenteel: veel aandacht voor welzijn en kwaliteit

Nadere informatie

Dementia Care Mapping

Dementia Care Mapping Dementia Care Mapping Geef mensen met dementie een stem Aukje Post Burgum, 27 september 2013 Basiswaarde van DCM: Persoonsgerichte zorg Houdt in kijken naar de persoon als geheel, het individu in staat

Nadere informatie

Programma uur Pauze uur Aan de slag in groepjes uur Vilans Kwaliteitwijzer uur Afsluiting en borrel

Programma uur Pauze uur Aan de slag in groepjes uur Vilans Kwaliteitwijzer uur Afsluiting en borrel Programma 12.30 13.15 uur Waarom, wat en hoe van meten en monitoren 13.15 13.45 uur Meten en verbeteren in de praktijk: ZPMW 13.45 14.15 uur In gesprek & opdracht 14.15 14.30 uur Pauze 14.30 15.45 uur

Nadere informatie

ROM in de ouderenpsychiatrie

ROM in de ouderenpsychiatrie Improving Mental Health by Sharing Knowledge ROM in de ouderenpsychiatrie Marjolein Veerbeek Richard Oude Voshaar, Anne Margriet Pot Financier: Ministerie van VWS 2 Routine Outcome Monitoring Definitie

Nadere informatie

Monitor Woonvormen Dementie

Monitor Woonvormen Dementie Onder redactie van Anne Margriet Pot en Jacomine de Lange Monitor Woonvormen Dementie Een studie naar verpleeghuiszorg voor mensen met dementie 08 09 Onder redactie van Anne Margriet Pot en Jacomine de

Nadere informatie

Eigen regie: enkele regie-aanwijzingen

Eigen regie: enkele regie-aanwijzingen Eigen regie: enkele regie-aanwijzingen UNO Symposium 2018 Prof. dr. Cees Hertogh Amsterdam UMC Locatie VUmc Afdeling Huisartsgeneeskunde & Ouderengeneeskunde Regie? - Het beheer van goederen - Spelleiding,

Nadere informatie

Monitor Woonvormen Dementie

Monitor Woonvormen Dementie Bernadette Willemse, Claire Wessel en Anne Margriet Pot Monitor Woonvormen Dementie Trends en succesfactoren in de verpleeghuiszorg voor mensen met dementie 2008-2014 Bernadette Willemse, Claire Wessel

Nadere informatie

Monitor Woonvormen Dementie

Monitor Woonvormen Dementie Onder redactie van Anne Margriet Pot en Jacomine de Lange Monitor Woonvormen Dementie Een studie naar verpleeghuiszorg voor mensen met dementie 08 09 Onder redactie van Anne Margriet Pot en Jacomine de

Nadere informatie

Netwerkbijeenkomst KKC

Netwerkbijeenkomst KKC Netwerkbijeenkomst KKC Samen voorbereid op de toekomst Breda, 26 maart 2015 Dr. Sandra W. Geerlings Psycholoog, projectleider zorginnovatie Saffier De Residentiegroep s.geerlings@saffierderesidentie.nl

Nadere informatie

IMPACT VAN DEMENTIA CARE MAPPING OP DE INTERACTIES TUSSEN ZORGVERLENERS EN BEWONERS MET DEMENTIE

IMPACT VAN DEMENTIA CARE MAPPING OP DE INTERACTIES TUSSEN ZORGVERLENERS EN BEWONERS MET DEMENTIE IMPACT VAN DEMENTIA CARE MAPPING OP DE INTERACTIES TUSSEN ZORGVERLENERS EN BEWONERS MET DEMENTIE Bram VERMEULEN, Nele SPRUYTTE, Liza VAN EENOO, Ingrid DREESSEN, Melanie DEMAERSCHALK en Anja DECLERCQ 1

Nadere informatie

Rehabilitatie & herstel in de langdurende zorg

Rehabilitatie & herstel in de langdurende zorg Rehabilitatie & herstel in de langdurende zorg Charlotte de Heer, Hanzehogeschool Groningen Loes Winkel, GGZ Friesland Innovatiewerkplaats Maatschappelijke participatie van mensen met een psychische beperking

Nadere informatie

Het zorgcentrum als woonomgeving voor mensen met dementie

Het zorgcentrum als woonomgeving voor mensen met dementie yolande kuin Het zorgcentrum als woonomgeving voor mensen met dementie Dementie is een progressieve en ongeneeslijke ziekte die tot de dood leidt. De zorg voor mensen met dementie is daarom per definitie

Nadere informatie

POSITIEVE GEZONDHEID

POSITIEVE GEZONDHEID POSITIEVE GEZONDHEID Wat is het en hoe ingewikkeld is het? Conferentie Taal & Gezondheid - 13 februari 2019 Dr. Machteld Huber Stelling DE KOSTEN IN DE ZORG. BLAUW GAAT NAAR ZIEKE MENSEN, ROZE PROBEERT

Nadere informatie

Effecten van een herstelprogramma van/voor mensen met psychische handicaps

Effecten van een herstelprogramma van/voor mensen met psychische handicaps Improving Mental Health by Sharing Knowledge Effecten van een herstelprogramma van/voor mensen met psychische handicaps Hans Kroon Onderzoeksteam Wilma Boevink Hans Kroon Maaike van Vugt Philippe Delespaul

Nadere informatie

Websurvey onder GHB-gebruikers

Websurvey onder GHB-gebruikers Improving Mental Health by Sharing Knowledge Typologie GHB-gebruikers Typologie van GHB gebruikers in Nederland: voorlopige resultaten van een websurvey Tibor Brunt, Tom Frijns & Margriet van Laar Programma

Nadere informatie

Implementatie van Individuele Plaatsing & Steun voor mensen met ernstige psychische aandoeningen

Implementatie van Individuele Plaatsing & Steun voor mensen met ernstige psychische aandoeningen Implementatie van Individuele Plaatsing & Steun voor mensen met ernstige psychische aandoeningen KCVG onderzoekers: M. Vukadin, F.G. Schaafsma, J.R. Anema Trimbos Instituut: H. Michon GGZ In geest - Actenz:

Nadere informatie

Samenvatting resultaten DCM onderzoek

Samenvatting resultaten DCM onderzoek Samenvatting resultaten DCM onderzoek Aanleiding van het onderzoek We zijn het onderzoek gestart omdat de zorg voor mensen met dementie complex is en er ruimte is voor verbetering. Veel van de cliënten

Nadere informatie

Kwaliteit van leven, dementie en eten en drinken. Frans Hoogeveen

Kwaliteit van leven, dementie en eten en drinken. Frans Hoogeveen Kwaliteit van leven, dementie en eten en drinken Frans Hoogeveen www.franshoogeveen.com Levensverwachting Nederland Hoe worden we oud? Blue Zones Dan Buettner https://www.ted.com/talks/dan_buettner_how_to_live_to_be_100?

Nadere informatie

Toekomstbestendige ouderenzorg is afhankelijk van goede kwaliteit van verpleging en verzorging

Toekomstbestendige ouderenzorg is afhankelijk van goede kwaliteit van verpleging en verzorging Toekomstbestendige ouderenzorg is afhankelijk van goede kwaliteit van verpleging en verzorging Prof. dr. Jan Hamers Health Services Research Focusing on Chronic Care and Ageing Agenda voor de zorg (gezamenlijke

Nadere informatie

Improving Mental Health by Sharing Knowledge. Effectieve interventies en aanpakken voor opvoeders van adolescenten

Improving Mental Health by Sharing Knowledge. Effectieve interventies en aanpakken voor opvoeders van adolescenten Improving Mental Health by Sharing Knowledge Effectieve interventies en aanpakken voor opvoeders van adolescenten Alcohol en opvoeding 15 Ouders rond 2008 onderschatten alcoholgebruik van hun kinderen

Nadere informatie

Evaluatie van de Veder Methode; theater als contactmethode in de psychogeriatrische zorg

Evaluatie van de Veder Methode; theater als contactmethode in de psychogeriatrische zorg Evaluatie van de Veder Methode; theater als contactmethode in de psychogeriatrische zorg A.M. van Dijk, J.C.M. van Weert, R.M. Dröes (Red.) Laag licht er is weleens zo n avond dat over het gras in de tuin

Nadere informatie

Omgaan met veranderend gedrag bij personen met dementie.

Omgaan met veranderend gedrag bij personen met dementie. Omgaan met veranderend gedrag bij personen met dementie. Inleiding 1. Wat is veranderend gedrag 2. Ontstaan 3. Omgaan met: stappenplan 4. Verschillende vormen 5. Besluit 1. Wat is veranderend gedrag Ook

Nadere informatie

Het verhaal achter de deur

Het verhaal achter de deur Het verhaal achter de deur Een verkennende studie naar de toegevoegde waarde van true doors voor bewoners van zorginstellingen September 2015 2015, Trimbos-instituut. Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

Teamcommunicatie in Kaart 1.0. Identificatie van sterke en zwakke punten in de teamcommunicatie in revalidatie, zorg en onderwijs

Teamcommunicatie in Kaart 1.0. Identificatie van sterke en zwakke punten in de teamcommunicatie in revalidatie, zorg en onderwijs Teamcommunicatie in Kaart 1.0 Identificatie van sterke en zwakke punten in de teamcommunicatie in revalidatie, zorg en onderwijs TIK: Teamcommunicatie in Kaart TIK = Feedbackinstrument Brengt in grote

Nadere informatie

WZC De Wingerd. Kleinschalig Genormaliseerd Wonen: Visietekst van Theorie naar Praktijk

WZC De Wingerd. Kleinschalig Genormaliseerd Wonen: Visietekst van Theorie naar Praktijk WZC De Wingerd s Hertogenlaan 74, 3000 Leuven T: 016 28 47 90 www.wingerd.info Kleinschalig Genormaliseerd Wonen: Visietekst van Theorie naar Praktijk Want tussen droom en daad Staan wetten in den weg

Nadere informatie

Return@Work. E-health voor de verzuimende werknemer met psychische en lichamelijke klachten. Improving Mental Health by Sharing Knowledge

Return@Work. E-health voor de verzuimende werknemer met psychische en lichamelijke klachten. Improving Mental Health by Sharing Knowledge Improving Mental Health by Sharing Knowledge Return@Work E-health voor de verzuimende werknemer met psychische en lichamelijke klachten Danielle Volker, Trimbos-instituut Moniek Zijlstra, Trimbos-instituut

Nadere informatie

Instrumenten voor welbevinden en betekenisvolheid

Instrumenten voor welbevinden en betekenisvolheid Extra informatie bij het referentiekader voor kwaliteit van leven, wonen en zorg voor personen met dementie Instrumenten voor welbevinden en betekenisvolheid De wetenschappelijke grondslag in de voorgaande

Nadere informatie

Jan Goddaer Directeur WZC De Weister Lichtendal OCMW Kortrijk SESSIE 6: WAT ALS DE FAMILIE HET ANDERS ZIET DAN DE BEWONER?

Jan Goddaer Directeur WZC De Weister Lichtendal OCMW Kortrijk SESSIE 6: WAT ALS DE FAMILIE HET ANDERS ZIET DAN DE BEWONER? Jan Goddaer Directeur WZC De Weister Lichtendal OCMW Kortrijk SESSIE 6: WAT ALS DE FAMILIE HET ANDERS ZIET DAN DE BEWONER? SITUERING Als WZC probeer je zo goed mogelijke zorg te verschaffen, die aansluit

Nadere informatie

De Wetenschap achter de Montessori methodiek. Eva van der Ploeg

De Wetenschap achter de Montessori methodiek. Eva van der Ploeg De Wetenschap achter de Montessori methodiek Eva van der Ploeg De gepresenteerde studies zijn uitgevoerd in Australië en gefinancieerd door D-CRC, the NH&MRC en the Mason Foundation Met dank aan Ik ben

Nadere informatie

Randomised Controlled Trial. IPS and WRAP. Improving Mental Health by Sharing Knowledge

Randomised Controlled Trial. IPS and WRAP. Improving Mental Health by Sharing Knowledge Improving Mental Health by Sharing Knowledge Randomised Controlled Trial O IPS and WRAP Harry Michon, Marianne van Bakel, Dienke Boertien, Nicole van Erp, Harry Michon, Manja van Wezep, & Hans Kroon Advice

Nadere informatie

Dr. M.J.Enders-Slegers Departement Klinische Psychologie en Gezondheidspsychologie, Universiteit Utrecht

Dr. M.J.Enders-Slegers Departement Klinische Psychologie en Gezondheidspsychologie, Universiteit Utrecht GEK MET DIERE De effectiviteit van huisdieren in de zorg Dr. M.J.Enders-Slegers Departement Klinische Psychologie en Gezondheidspsychologie, Universiteit Utrecht Amsterdam, 12 juni 2007 Wat betekenen (huis)dieren

Nadere informatie

De begeleiding bij chronische angst en depressie (resultaten van de ZemCAD studie)

De begeleiding bij chronische angst en depressie (resultaten van de ZemCAD studie) Improving Mental Health by Sharing Knowledge De begeleiding bij chronische angst en depressie (resultaten van de ZemCAD studie) Jan Spijker, Maringa de Weerd, Henny Sinnema, Bauke Koekkoek, Ton van Balkom,

Nadere informatie

Kwaliteitsplan Reigershoeve 2017

Kwaliteitsplan Reigershoeve 2017 Kwaliteitsplan Reigershoeve 2017 Inleiding. Begin 2017 is door het Zorginstituut Nederland het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg opgesteld. Het doel hiervan is om te komen tot een blijvende verbetering

Nadere informatie

Kenmerken van kleinschalig wonen

Kenmerken van kleinschalig wonen Kleinschalig wonen: doen of laten? Kenmerken van kleinschalig wonen Jacomine de Lange Edith de Vast 1 Vraag Wat is het verschil in zorg tussen kleinschalig wonen en grootschalige verpleeghuiszorg? 2 Methode:

Nadere informatie

Onbegrepen gedrag bij thuiswonende mensen met dementie: een gedragsmethodiek. Iris van Asch Marleen Prins

Onbegrepen gedrag bij thuiswonende mensen met dementie: een gedragsmethodiek. Iris van Asch Marleen Prins Onbegrepen gedrag bij thuiswonende mensen met dementie: een gedragsmethodiek Iris van Asch Marleen Prins Programma Trimbos-instituut en Programma Ouderen Achtergrond en aanleiding onderzoek Stellingen

Nadere informatie

Beweegvriendelijke Wijken in Rotterdam

Beweegvriendelijke Wijken in Rotterdam Beweegvriendelijke Wijken in Rotterdam Naar een beweegvriendelijke omgeving: van theorie naar oplossingen? Ir.Otto Trienekens Veldacademie Veldacademie Ambities Rotterdamse Woonservicegebieden Een betrokken

Nadere informatie

Onbegrepen gedrag in de verpleeghuiszorg voor mensen met dementie

Onbegrepen gedrag in de verpleeghuiszorg voor mensen met dementie Marleen Prins, Ceciel Heijkants en Bernadette Willemse Onbegrepen gedrag in de verpleeghuiszorg voor mensen met dementie Monitor Woonvormen Dementie Marleen Prins, Ceciel Heijkants en Bernadette Willemse

Nadere informatie

14-12-2011. Programma. Problematisch middelengebruik voorkomen bij mensen met LVB. Alcohol- en drugsgebruik bij LVB. Definitie LVB

14-12-2011. Programma. Problematisch middelengebruik voorkomen bij mensen met LVB. Alcohol- en drugsgebruik bij LVB. Definitie LVB Problematisch middelengebruik voorkomen bij mensen met LVB Marijke Dijkstra Trimbos instituut Focus op onderzoek Utrecht, 2 december 2011 Improving Mental Health by Sharing Knowledge Programma Middelengebruik

Nadere informatie

ROM-uitkomsten inzetten bij team verbeterdoelen Een voorbeeld van het GR1PP-team bij GGZ Delfland

ROM-uitkomsten inzetten bij team verbeterdoelen Een voorbeeld van het GR1PP-team bij GGZ Delfland Improving Mental Health by Sharing Knowledge ROM-uitkomsten inzetten bij team verbeterdoelen Een voorbeeld van het GR1PP-team bij GGZ Delfland Daphne van der Draai (GGZ Delfland) Marjolein Veerbeek (Trimbos

Nadere informatie

Kwaliteitsverslag in het kader van het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg 2018

Kwaliteitsverslag in het kader van het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg 2018 Hoofdstuk Ervaringen Situatie, plannen en voornemens Persoonsgerichte zorg en ondersteuning Onze cliënten zijn in alle levensdomeinen uitgangspunt in zorg- en dienstverlening: concretisering van cliënt

Nadere informatie

Rookbeleid in de GGZ. Verkenning van beleid en praktijk. Dr. Matthijs Blankers Renate Buisman MSc Dr. Margriet van Laar.

Rookbeleid in de GGZ. Verkenning van beleid en praktijk. Dr. Matthijs Blankers Renate Buisman MSc Dr. Margriet van Laar. Improving Mental Health by Sharing Knowledge Rookbeleid in de GGZ Verkenning van beleid en praktijk Dr. Matthijs Blankers Renate Buisman MSc Dr. Margriet van Laar 11 februari 2015 In deze workshop: - Roken

Nadere informatie

Publicatie Personeelssamenstelling WelThuis

Publicatie Personeelssamenstelling WelThuis Bezoekadres Antwerpseweg 7 2803 PB Gouda Postadres Postbus 571 2800 AN Gouda T: 088-42 62 100 E: info@welthuis.nl www.welthuis.nl Publicatie Personeelssamenstelling WelThuis WelThuis is een innovatieve

Nadere informatie

Alcohol en Drugs een kennischeck

Alcohol en Drugs een kennischeck Improving Mental Health by Sharing Knowledge Alcohol en Drugs een kennischeck Lex Lemmers Studiedag over alcohol- en drugsgebruik studenten Utrecht, 12 mei 2015 1. Wat is probleemdrinken? 1. Het drinken

Nadere informatie

Moderne dementiezorg

Moderne dementiezorg Moderne dementiezorg Dementie heb je niet alleen Dr. Evelyn Finnema November 2015 Talmalectoraat Wonen, Welzijn en Zorg op hoge leeftijd Even voorstellen: Talmalectoraat Wonen, Welzijn en Zorg op hoge

Nadere informatie

Uniek. performance contract voeding. met geluk van cliënten als uitgangspunt

Uniek. performance contract voeding. met geluk van cliënten als uitgangspunt Uniek performance contract voeding met geluk van cliënten als uitgangspunt Transitie: Regievoering ook met onze leveranciers 1 De medewerker voert regie op zijn/haar werk door de bewoner centraal te stellen.

Nadere informatie

Ziektebeelden Vormen van gedrag. Waar wordt gedrag door beïnvloed? Casus Kernelementen SOFI (DCM)

Ziektebeelden Vormen van gedrag. Waar wordt gedrag door beïnvloed? Casus Kernelementen SOFI (DCM) Ellen Bos-Ruijer, GZ-(neuro)psycholoog Wat gaan we doen? Ziektebeelden Vormen van gedrag. Waar wordt gedrag door beïnvloed? Casus Kernelementen SOFI (DCM) Ellen Bos-Ruijer, GZ-(neuro)psycholoog Algemeen

Nadere informatie

Onderzoek in uitvoering. Wieke Bockstael Pauline Mourits

Onderzoek in uitvoering. Wieke Bockstael Pauline Mourits Onderzoek in uitvoering Wieke Bockstael Pauline Mourits Onderzoek in uitvoering: Invloed fysieke omgeving/exploitatie kleinschalig wonen voor dementerenden Proefwoning dementie Royal Rustique 2 Aanleiding:

Nadere informatie

Dementie op jonge leeftijd

Dementie op jonge leeftijd Dementie op jonge leeftijd Stand van zaken in de wetenschap 357 hits PubMed presenile young onset early onset dementia Wat zijn de ervaren problemen en behoeften van jonge dementerenden en hun familie

Nadere informatie

Betere Performance met soft controls

Betere Performance met soft controls Betere Performance met soft controls 11 juni 2015 Agenda ü ü ü ü ü ü ü ü Welkom Introductie Stellingen Theorie Dilemma s Discussie / presentatie Evaluatie Afsluiting Introductie Coen van der Kruijs Martijn

Nadere informatie

Klantbeleving in Bijzonder Beheer. Is inzicht noodzakelijk of nice-to-have?

Klantbeleving in Bijzonder Beheer. Is inzicht noodzakelijk of nice-to-have? Klantbeleving in Bijzonder Beheer Is inzicht noodzakelijk of nice-to-have? Wat werkt wel volgens klanten? Open deur? 2 Benchmark Bijzonder Beheer 2013 Juli 2013 Klantmodule: inzicht in de mening van uw

Nadere informatie

Bedrijfskundige opbrengsten van investeren in Vitaliteit en Gezondheid. Prof. Dr. Gerard I.J.M. Zwetsloot

Bedrijfskundige opbrengsten van investeren in Vitaliteit en Gezondheid. Prof. Dr. Gerard I.J.M. Zwetsloot Bedrijfskundige opbrengsten van investeren in Vitaliteit en Gezondheid Prof. Dr. Gerard I.J.M. Zwetsloot Programma Workshop Eerste deel: Presentatie Visie op Gezond Ondernemen Een paar voorbeelden van

Nadere informatie

De aanvaardbaarheid en uitvoerbaarheid van Dementia Care Mapping bij mensen met dementie in de thuissituatie

De aanvaardbaarheid en uitvoerbaarheid van Dementia Care Mapping bij mensen met dementie in de thuissituatie De aanvaardbaarheid en uitvoerbaarheid van Dementia Care Mapping bij mensen met dementie in de thuissituatie DCM-Thuis Dr. Annemiek Visser Dr. Geke J. Dijkstra Aukje Post Fetsje Haakma 3 Colofon Titel:

Nadere informatie

Hoe kunnen we activiteiten meer betekenisvol maken? 7/10/2015 betekenisvolle activiteiten Valerie Desmet

Hoe kunnen we activiteiten meer betekenisvol maken? 7/10/2015 betekenisvolle activiteiten Valerie Desmet Hoe kunnen we activiteiten meer betekenisvol maken? 1 Welkom 4 groepen 4 kleuren 2 Kennismaking Wie ben je? Waar werk je? Welke activiteit was betekenisvol voor jou? Waarom? 3 Zelfzorg 4 Huishoudelijke

Nadere informatie

Schijndissertatie van het proefschrift: The management of neuropsychiatric symptoms in people with young-onset dementia

Schijndissertatie van het proefschrift: The management of neuropsychiatric symptoms in people with young-onset dementia Schijndissertatie van het proefschrift: The management of neuropsychiatric symptoms in people with young-onset dementia Improving specialized long-term care Britt Appelhof, Eindhoven 2019 Cover design:

Nadere informatie

Plannen 2013 en Actualiteiten op de website. Samenwerking met de VU: Stageplaatsen gezocht

Plannen 2013 en Actualiteiten op de website. Samenwerking met de VU: Stageplaatsen gezocht Plannen 2013 en 2014 De dienstverlening van de PgD gaat ook onder de nieuw samengestelde directie op volle toeren verder. In de eerste maanden van het jaar hebben al diverse activiteiten plaatsgevonden,

Nadere informatie

Ervaringen van positieve en traditionele CGT bij depressie. Een kwalitatief onderzoek

Ervaringen van positieve en traditionele CGT bij depressie. Een kwalitatief onderzoek Ervaringen van positieve en traditionele CGT bij depressie. Een kwalitatief onderzoek Emke Bosgraaf, Nicole Geschwind, Frenk Peeters en Fredrike Bannink Oefening uit de positieve psychologie: Count your

Nadere informatie

Pijnrevalidatie: De stand van zaken. Jeanine Verbunt

Pijnrevalidatie: De stand van zaken. Jeanine Verbunt Pijnrevalidatie: De stand van zaken Jeanine Verbunt Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Financiering onderzoek Bedrijfsnamen ZonMW

Nadere informatie

Meten is weten: Inzicht krijgen in de opbrengsten van jouw inspanningen in de buurt

Meten is weten: Inzicht krijgen in de opbrengsten van jouw inspanningen in de buurt Meten is weten: Inzicht krijgen in de opbrengsten van jouw inspanningen in de buurt Vandaag Vandaag Reden voor Monitoring en Evaluatie: M&E Wat is M&E? Monitoren en evalueren: theorie en praktijk Tips

Nadere informatie

Het zorgonderzoek. Eten & Drinken in de zorg

Het zorgonderzoek. Eten & Drinken in de zorg Het zorgonderzoek Eten & Drinken in de zorg Consumatics & Brandvitamins Onbewust gedrag Wetenschap Hospitality Conceptontwikkeling A-merken Inhoud Key Learnings Studies in de zorg Onderzoeksmethode Resultaten

Nadere informatie

Indicatoren voor zwerfafval. VNG congres 26 november 2018

Indicatoren voor zwerfafval. VNG congres 26 november 2018 Indicatoren voor zwerfafval VNG congres 26 november 2018 Agenda - Presentatie indicatoren zwerfafval - Discussie - Stellingen 2 Opdracht Vraag Rijkswaterstaat (ism NVRD en NederlandSchoon): Ontwerp indicatoren

Nadere informatie

Visie WZC Hof van Egmont 10/08/2015. De toepassing van het ICF in een WZC. Korte schets: WZC Hof van Egmont

Visie WZC Hof van Egmont 10/08/2015. De toepassing van het ICF in een WZC. Korte schets: WZC Hof van Egmont De toepassing van het ICF in een WZC Korte schets: WZC Hof van Egmont Gelegen in Mechelen 300 tal bewoners Verschillende afdeling Voor personen met dementie Gesloten afdeling Kleinschalig wonen Open afdeling

Nadere informatie

Kleinschalig wonen Het Zonnehof Bovenkerk

Kleinschalig wonen Het Zonnehof Bovenkerk zonnehuisgroep amstelland Kleinschalig wonen Mijn man voelt zich echt thuis. Hij heeft zijn eigen kamer, maar brengt veel tijd door in de gezellige huiskamer met de andere bewoners. Elke dag helpt hij

Nadere informatie

Kwaliteitsplan Reigershoeve 2018

Kwaliteitsplan Reigershoeve 2018 Kwaliteitsplan Reigershoeve 2018 Inleiding Begin 2017 is door het Zorginstituut Nederland het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg opgesteld. Het doel hiervan is om te komen tot een blijvende verbetering van

Nadere informatie

Maatschappelijke opvang: trends en ontwikkelingen Verdiepingssessie Stedelijk Kompas Gemeente Eindhoven 31 maart 2015 Mathijs Tuynman

Maatschappelijke opvang: trends en ontwikkelingen Verdiepingssessie Stedelijk Kompas Gemeente Eindhoven 31 maart 2015 Mathijs Tuynman Improving Mental Health by Sharing Knowledge Maatschappelijke opvang: trends en ontwikkelingen Verdiepingssessie Stedelijk Kompas Gemeente Eindhoven 31 maart 2015 Mathijs Tuynman Deze presentatie Deze

Nadere informatie

ZELF DOEN: opzet van een onderzoek naar zelfmanagement en eigen regie. Tijn van Diemen

ZELF DOEN: opzet van een onderzoek naar zelfmanagement en eigen regie. Tijn van Diemen ZELF DOEN: opzet van een onderzoek naar zelfmanagement en eigen regie Tijn van Diemen Inhoud ZELF DOEN Inleiding Doel van onderzoek Onderzoeksopzet Meetinstrumenten Planning Inleiding Empowerment binnen

Nadere informatie

Waar ligt je kracht? Een nieuwe visie op Positieve Gezondheid

Waar ligt je kracht? Een nieuwe visie op Positieve Gezondheid VeReFi Congres I Denken in mogelijkheden I 11 april 2017 Waar ligt je kracht? Een nieuwe visie op Positieve Gezondheid Marja van Vliet, PhD Instituut voor Positieve Gezondheid 1 1. De geheimen van de Blue

Nadere informatie

De behandeling van chronische angst en depressie (resultaten van de ZemCAD studie)

De behandeling van chronische angst en depressie (resultaten van de ZemCAD studie) Improving Mental Health by Sharing Knowledge De behandeling van chronische angst en depressie (resultaten van de ZemCAD studie) Jan Spijker, Annemein Kemps, Henny Sinnema VGCT najaarscongres 2013 INHOUD

Nadere informatie

Kleinschalig wonen en zorgen: de valkuilen en succesfactoren. Hugo van Waarde

Kleinschalig wonen en zorgen: de valkuilen en succesfactoren. Hugo van Waarde Kleinschalig wonen en zorgen: de valkuilen en succesfactoren Hugo van Waarde Wat is u mening? Kleinschaligheid is het beste middel om te zorgen voor goede kwaliteit van wonen en zorgen Ontstaan en hoogtepunten

Nadere informatie

Bestuur & Management Consultants. Katherine Boon Ester Rood

Bestuur & Management Consultants. Katherine Boon Ester Rood Bestuur & Management Consultants Katherine Boon Ester Rood 1 Presentatie Project!mpulsbijeenkomsten Samen in de wijk Themasessie Grenzen aan vermaatschappelijking en extramuralisering 2 Impressies Extramuralisering

Nadere informatie

STARTEN MET PBS, HOE DOE JE DAT ALS SCHOOL? PBS en de Timotheüsschool Oldebroek

STARTEN MET PBS, HOE DOE JE DAT ALS SCHOOL? PBS en de Timotheüsschool Oldebroek STARTEN MET PBS, HOE DOE JE DAT ALS SCHOOL? PBS en de Timotheüsschool Oldebroek Even voorstellen De Timotheüsschool Harm Jan Jaarsma, leerkracht groep 8, stuurgroep PBS Charissa Roozeboom, docent Windesheim,

Nadere informatie

Girls Talk+ Ontwikkeling en evaluatie van een counselingsprogramma over relaties en seksualiteit voor meisjes met een lichte verstandelijke beperking

Girls Talk+ Ontwikkeling en evaluatie van een counselingsprogramma over relaties en seksualiteit voor meisjes met een lichte verstandelijke beperking Girls Talk+ Ontwikkeling en evaluatie van een counselingsprogramma over relaties en seksualiteit voor meisjes met een lichte verstandelijke beperking Willy van Berlo 1 Wie is wie? Ontwikkelaars: Annelies

Nadere informatie

PRENATALE SCREENING Risicocommunicatie en. besluitvorming. Daniëlle Timmermans. Afdeling Sociale Geneeskunde. Quality of Care. Research Programme >

PRENATALE SCREENING Risicocommunicatie en. besluitvorming. Daniëlle Timmermans. Afdeling Sociale Geneeskunde. Quality of Care. Research Programme > Research Programme > PRENATALE SCREENING Risicocommunicatie en besluitvorming Daniëlle Timmermans Quality of Care Afdeling Sociale Geneeskunde drm.timmermans@vumc.nl Overzicht Over risicocommunicatie De

Nadere informatie

Als ik niet meer kan zijn wie ik was Als ik niet meer in mezelf pas Als de flarden door me heen waaien En ze mijn woorden verdraaien Als de mist door

Als ik niet meer kan zijn wie ik was Als ik niet meer in mezelf pas Als de flarden door me heen waaien En ze mijn woorden verdraaien Als de mist door Als ik niet meer kan zijn wie ik was Als ik niet meer in mezelf pas Als de flarden door me heen waaien En ze mijn woorden verdraaien Als de mist door alle poriën naar binnen trekt En alles wat vertrouwd

Nadere informatie

Aardverschuiving in de chronische zorg, diseasemanagement een kans!

Aardverschuiving in de chronische zorg, diseasemanagement een kans! Aardverschuiving in de chronische zorg, diseasemanagement een kans! Eric Koster Clustercoördinator chronische ziekten en screeningen, directie Publieke Gezondheid Lid kernteam Inhoud 1. Aanleiding 2. Aanpak

Nadere informatie

Laurens De Beukelaar. Passend bij u en uw cultuur. Het voelt hier vertrouwd, je bent in goede handen. Wat kunnen wij voor u betekenen?

Laurens De Beukelaar. Passend bij u en uw cultuur. Het voelt hier vertrouwd, je bent in goede handen. Wat kunnen wij voor u betekenen? Laurens De Beukelaar Passend bij u en uw cultuur Het voelt hier vertrouwd, je bent in goede handen. Wat kunnen wij voor u betekenen? Laurens De Beukelaar Woonzorglocatie voor ouderen met dementie Laurens

Nadere informatie

Mentaal Kapitaal. Jan A. Walburg. Trimbos Instituut Improving Mental Health by Sharing Knowledge

Mentaal Kapitaal. Jan A. Walburg. Trimbos Instituut Improving Mental Health by Sharing Knowledge Mentaal Kapitaal Jan A. Walburg Trimbos Instituut Improving Mental Health by Sharing Knowledge VERMOGEN VAN NEDERLAND 1900 VERMOGEN VAN NEDERLAND 2012 ONS BREIN IS DE POLDER VAN VANDAAG VROEGER DIJKEN

Nadere informatie

Workshop Leren van ROM

Workshop Leren van ROM Improving Mental Health by Sharing Knowledge Workshop Leren van ROM Joran Lokkerbol Gerdien Franx Marjolein Veerbeek Margot Metz Workshop Kennismaking 09:00 09:30 Opfrissing 09:30 09:50 Voorbeeld 09:50

Nadere informatie

Visie op zorg. en wonen

Visie op zorg. en wonen Wonen met zorg Uw vraag naar zorg Natuurlijk wilt u als u ouder wordt zo lang mogelijk zelfstandig blijven en, eventueel met de nodige ondersteuning, zorg en behandeling, in uw eigen huis blijven wonen.

Nadere informatie

Verbeterplannen Woon- en Leefplezier Nazareth

Verbeterplannen Woon- en Leefplezier Nazareth Verbeterplannen Woon- en Leefplezier Nazareth Nazareth Totaal NPS score Cliënten (n=4) 6,75-25,00 Mantelzorgers (n=12) 7,42 0,00 Vrijwilligers (n=9) 7,66-11,11 Cliëntenraden, Raad v Toezicht (n=5) 8,00

Nadere informatie

ConsumerQuality Index Uitkomsten cliëntenraadpleging Sociale Geriatrie 1 april 2015

ConsumerQuality Index Uitkomsten cliëntenraadpleging Sociale Geriatrie 1 april 2015 ConsumerQuality Index Uitkomsten cliëntenraadpleging Sociale Geriatrie 1 april 2015 Agenda Doel: Presenteren van de uitkomsten van het onderzoek Dialoog over sterke- en verbeterpunten Opbouw presentatie:

Nadere informatie

Cliëntervaringen in beeld

Cliëntervaringen in beeld Cliëntervaringen in beeld Jaarrapportage contactpersonen de Herbergier 2011 dr. C.P. van Linschoten drs. M. Cardol drs. W. Betten februari 2012 ARGO Rijksuniversiteit Groningen BV Inhoudsopgave 1. INLEIDING

Nadere informatie