Creatief intelligent duurzaam denken

Transcriptie

1 Creatief intelligent duurzaam denken Educatie over het totaalbegrip duurzame ontwikkeling 2010 Docent: drs. Linda Veenman

2 Cursusomschrijving Creatief intelligent duurzaam denken In de cursus wordt het totaalbegrip van Duurzame Ontwikkeling uitgelegd door middel van o.a. audiovisuele media, discussie en gastsprekers op het gebied van psychologie, biologie, duurzame kleding en recycling kunst(objecten). De deelnemers worden aangespoord tot creatief intelligent denken. Duurzame Ontwikkeling behelst in wezen een nieuwe manier van denken: creatief en intelligent denken over lange-termijn effecten en de werkelijke (nu vaak onzichtbare) verbanden tussen productie, consumptie en hergebruik. Pas nadat de laatste boom is omgehakt, nadat de laatste rivier is vergiftigd en nadat de laatste vis is gevangen; pas dan zul je erachter komen dat je geld niet kunt eten. -Wijsheid van de Cree-Indianen Deze cursus is een follow-up, mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage vanuit de SIDOregeling van de Gemeente Utrecht. Hierdoor is cursusgeld laag. De cursus is bedoeld voor diegenen die geïnteresseerd zijn in de achterliggende gedachte van duurzame ontwikkeling. Actieve participatie van deelnemers is noodzakelijk. Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 2

3 INHOUDSOPGAVE 1. DE CURSUS OVER DE ORGANISATIE DE BIJEENKOMSTEN DE GASTSPREKERS... 5 BIJEENKOMST I:... 5 BIJEENKOMST II...10 BIJEENKOMST III...11 BIJEENKOMST IV...12 BIJEENKOMST V LITERATUURLIJST...15 Dit cursusboekje is gedrukt op 100% gerecycled post-consumer papier Stichting Dalihaja Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 3

4 1. DE CURSUS Praktisch De cursus omvat vijf bijeenkomsten en iedere bijeenkomst heeft een of meerdere thema s. Aan het eind van de cursus ontvangen de deelnemers die de cursus gevolgd hebben een certificaat en een cadeaubon ten waarde van 10 euro. De cadeaubon is te besteden bij Smile Superstore Utrecht (Oudegracht 366) the one-stop shop voor hip en verantwoord winkelen. De cursus is een follow-up. De doelen van de cursus zijn: - informeren over het onderwerp duurzame ontwikkeling en duurzaam denken; - mensen bijeenbrengen met interesse, kennis of werkervaring binnen duurzame ontwikkeling; - mede door middel van input en discussie creatief intelligent duurzaam denken stimuleren & - een follow-up bieden voor de pilot-cursus, zodat deze verankerd kan worden. Inhoudelijk De cursus heeft als uitgangspunt het onder de aandacht brengen en stimuleren van creatief intelligent duurzaam denken. In tegenstelling tot gedragsverandering, waar momenteel veel nadruk op wordt gelegd, streeft de organisatie van deze cursus naar een verrijking van het denkpatroon. Er zijn vier gastsprekers uitgenodigd vanuit verschillende disciplines. Vanaf de tweede bijeenkomst verzorgt er iedere week een andere gastspreker een deel van de bijeenkomst. 2. OVER DE ORGANISATIE Stichting Dalihaja Stichting Dalihaja is een stichting voor duurzame ontwikkeling en cultuurevolutie opgericht in De stichting heeft ten doel het integreren van duurzame ontwikkeling in de (internationale) samenleving, zodat duurzame ontwikkeling door eenieder in de wereld als maatschappelijk uitgangspunt wordt beschouwd. Meer informatie: Linda Veenman De projectorganisatie van de cursus staat onder leiding van drs. Linda Veenman. Linda is in 2003 afgestudeerd aan de Universiteit Utrecht in Engelse Taal en Cultuur / Amerikanistiek. Zij heeft in een jaar in Amerika gestudeerd en heeft haar scriptie geschreven over inheemse (Indianen) literatuur. Na haar studie heeft zij zich ontwikkeld als hbo docent, auteur en projectleider. In 2005 heeft zij binnen het kader van een nieuwe studie cursussen gevolgd over duurzame ontwikkeling via het Expertisecentrum Duurzame Ontwikkeling van de Universiteit van Amsterdam. In 2008 heeft zij Stichting Dalihaja opgericht in reactie op het vercommercialiseren van duurzame ontwikkeling en de daarmee gepaard gaande vervaging van de inhoudelijke complexheid. Contact Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 4

5 3. DE BIJEENKOMSTEN Een leidraad voor de bijeenkomsten is te vinden in dit cursusboekje. Een globaal overzicht voor iedere bijeenkomst is in een kader weergegeven. Verder staat bij iedere bijeenkomst de te bestuderen stof ter voorbereiding op de volgende bijeenkomst aangegeven. Met uitzondering van de eerste bijeenkomst staat de gastspreker van die avond centraal. De gastsprekers zullen naar aanleiding van een presentatie, workshop of discussie (of combinatie hiervan) hun expertise, gekoppeld aan (een aspect van) duurzame ontwikkeling, delen. 3.1 DE GASTSPREKERS De gastsprekers zijn: Bijeenkomst 2: Bijeenkomst 3: Bijeenkomst 4: Bijeenkomst 5: David Veenman, M.Sc. Psycholoog en organisatieadviseur Levien van Zon, M.Sc. Bio/Geo-Milieuwetenschapper Fioen van Balgooi, Eco-effective fashion consultant Stefan Lehner, Recycling kunstenaar Meer informatie over de gastsprekers is te vinden onder de desbetreffende bijeenkomsten. Bijeenkomst I: In de bijeenkomst Kennismaking Definities van duurzame ontwikkeling Het cursusboek De bijeenkomsten Na wereldwijde aandacht voor het begrip Duurzame Ontwikkeling via Al Gore s An Inconvenient Truth, het stellen van de Millenniumdoelstellingen 1 voor 2015, de vele (energie)campagnes en het fiasco van de VN conferentie Kopenhagen 2009 is er voor veel mensen het beeld ontstaan dat duurzame ontwikkeling vooral CO2 reductie, energiebesparing en tegengaan van klimaatverandering inhoudt. Door het leggen van nadruk op praktische maatregelen en het ontbreken van visie wordt veelal voorbijgegaan aan de inhoud van het complexe en interessante concept duurzame ontwikkeling. 1 De millenniumdoelen zijn acht concrete doelen die in principe in 2015 moeten worden behaald: 1. uitbannen armoede en honger 2. universele basiseducatie 3. gelijke kansen voor mannen en vrouwen 4. verminderen kindersterfte 5. verbeteren gezondheid van moeders 6. verminderen AIDS/Malaria 7. stimuleren duurzaam leefmilieu 8. wereldwijde samenwerking Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 5

6 Geschiedenis Het begrip duurzame ontwikkeling is een vertaling van sustainable development. Sustainable is afgeleidt van sustenare; Latijns voor op- of omhooghouden. Development is ontwikkeling; maatschappelijke, culturele, politieke, economische of technologische vooruitgang. De strekking van sustenare is om iets tot in de lengte van dagen te laten voortduren. Om welke ontwikkeling dan ook mogelijk te kunnen maken wordt gebruik gemaakt van de omgeving (het milieu of de ecologische dimensie). Water, zuurstof, planten, dieren en grondstoffen vormen de basis voor alle vormen van ontwikkeling. In sommige visies wordt de ecologische dimensie als uitgangspunt genomen, omdat de mens zonder de natuur niet kan bestaan en andersom wel. In ander visies wordt de economie als uitgangspunt genomen, waaraan de andere dimensies ondergeschikt zijn. In het hippie tijdperk van de jaren 70 ontstond grootschaligere aandacht voor het begrip duurzame ontwikkeling vanuit milieuoverwegingen. De eerste VN wereldconferentie over milieu vond plaats in 1972, maar het begrip is ruim 200 jaar eerder terug te vinden in de Duitse bosbouw. Hans Carl von Carlowitz beschijft in 1713 een visie zeer vergelijkbaar met de welbekende Brundlanddefinitie. 2 In zijn Sylvicultura Oeconomica (Economische Bosbouw) pleit hij voor evenwicht, nachhaltige Entwicklung (duurzame ontwikkeling) in de bosbouw en verantwoordelijkheid naar toekomstige generaties. 3 In 1962 schrijft marien biologe Rachel Carson over de gevaren en desastreuze gevolgen van bestrijdingsmiddelen in de landbouw. Haar Silent Spring schetst een dode lente, welke het resultaat is van verstoorde ecologische verhoudingen en de opbouw van giftstoffen in planten naar dieren tot mensen. Verder wordt de heersende, eenzijdige economische ontwikkeling met als resultaat het vervuilen en uitputten van grondstoffen in 1972 beschreven in het rapport van de club van Rome - Limits to Growth (Grenzen aan de groei). 4 Sinds de eerste VN conferentie van 1972 tot aan die van 2009 in Kopenhagen worden de wereldlanden het moeilijk eens over bindende afspraken. Machtspolitiek en economische belangen remmen de top-down transitie naar een duurzaam systeem. Naast deze top-down activiteiten is er veel gaande op lokale, regionale en (inter)landelijke niveaus. Deze bottom-up benadering, welke veelal gepaard gaat met visie en overtuiging, heeft vaak alleen resultaat als de doelen klein, concreet en haalbaar zijn en geen (grote) veranderingen eisen van het huidige systeem. 2 In 1987 werd in het rapport Our Common Future, beter bekend als het Brundtlandrapport de volgende, inmiddels veelgebruikte definitie, geïntroduceerd: Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die tegemoet komt aan de behoeften van de huidige generatie zonder de mogelijkheid voor toekomstige generaties om in hun behoeften te voorzien in gevaar te brengen. 3 Dankelman, I. & Vlasman A. Denkraam voor duurzame ontwikkeling; duurzame ontwikkeling en toekomstdenken een inleiding. Vakreview Denkraam voor Duurzame Ontwikkeling. DHO, Dankelman, I. & Vlasman A. Denkraam voor duurzame ontwikkeling; duurzame ontwikkeling en toekomstdenken een inleiding. Vakreview Denkraam voor Duurzame Ontwikkeling. DHO, Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 6

7 Inhoud Duurzame ontwikkeling wordt vaak beschreven door middel van de drie p s: people - planet profit (mensen milieu economie). Ontwikkeling is slechts duurzaam op het snijvlak van deze drie; dat wil zeggen: als rekening wordt gehouden met alle drie de dimensies. sustainablity (=duurzaamheid) bearable (= draaglijk) equitable (=rechtvaardig) viable (=haalbaar) Het idee van ontwikkeling wordt namelijk vaak gekoppeld aan economische groei, maar maar dit is onvolledig. Eenzijdige economische groei leidt regelmatig tot schade op sociaal en ecologisch vlak, bijvoorbeeld in geval van kinderarbeid en uitputting van grondstoffen. Ontwikkeling kan dan ook het best gezien worden als een geheelschakeling van veranderingen op sociaal/cultureel, maatschappelijk/ politiek, ecologisch en economisch niveau. Deze ontwikkeling kan dan duurzaam worden genoemd, omdat deze tot in lengte van dagen kan doorgaan, aangezien alle dimensies aandacht krijgen en in balans kunnen komen. De verschillende dimensies staan in constante wisselwerking met elkaar. Verandering op iedere dimensie geeft een weerslag (positief of negatief) op (een van) de andere dimensies. 5 Een voorbeeld is het uitputten of beschadigen van grondstoffen in een bepaald gebied, wat (lokale) economische en sociale gevolgen heeft. 5 Cörvers R.J.M. dr, prof.dr. P. Glasbergen et al. Duurzame ontwikkeling: ver weg of dichtbij? Open Universiteit Nederland, Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 7

8 In het algemeen worden de dimensies van duurzame ontwikkeling omschreven als sociaal, ecologisch en economisch. In het cursusboek van de Open Universiteit Nederland onderscheiden de auteurs vijf dimensies (zie bovenstaande driehoek) De verschillende dimensies worden omschreven als; De ecologische dimensie: het vroegtijdig vaststellen van ecologische grenzen die door menselijke activiteiten overschreden (dreigen te) worden. De economische dimensie: het bevorderen van een rechtvaardige verdeling van natuurlijke hulpbronnen, zowel tussen het Noorden en Zuiden als tussen de huidige generatie en toekomstige generaties, en dit alles zonder de ecologische bestaansbasis te ondergraven. De technologische dimensie: technologieën en technieken ontwikkelen die duurzaam zijn en in een breder proces van maatschappelijke verandering worden ingebed. De sociale dimensie: mensen als gelijken beschouwen, minimaal toegang verschaffen tot de primaire bestaansmogelijkheden en mensen stimuleren tot duurzaam denken en handelen. De culturele dimensie, tenslotte: aangrijpingspunten bieden voor een cultuuromslag richting een nieuwe beschaving waarin ecologische, economische en sociale waarden in evenwicht zijn. 6 Problematiek Veel ecologische en sociale problemen worden toegeschreven aan het economische systeem. Onderstaand verhaal is een aanpassing op een oude fabel van Paramahansa Yogananda TINA en de melk Er waren eens twee kikkers die in een bak met melk gevallen waren. Eén kikker was heel actief, de andere wat meer ontspannen. De actieve kikker trapte en trapte met grote kracht door de melk die langzaam veranderde in boter. Uiteindelijk stond hij op, boven op de boter, heel trots op zichzelf. Maar nog steeds was hij niet tevreden. Hij wou nog meer en meer om groter en groter te groeien. Dus begon hij de boter op te eten. De andere kikker at kleine hapjes van de boter en keek naar de snelheid waarmee de ander dikker en dikker werd. Wees voorzichtig, zei hij, je bent te dik aan het worden. Maar de overconsumerende kikker vroeg slechts: Heb je nooit van TINA gehoord? Wie is TINA? Niet wie, maar wat! TINA betekent There is no alternative Geen alternatief voor wat? Geen alternatief voor groei. Ik moet doorgaan met groeien. Hij voegde er dromerig aan toe: Ik wil een koe worden. Maar je gaat jezelf vernietigen?! Er is geen alternatief, antwoordde de kikker, die doorging met eten en vrijwel onmiddellijk explodeerde waardoor beide kikkers stierven. Bron: Thijs de la Court, juli 2002 Uitgegeven in het kader van de Nationale Strategie Duurzame Ontwikkeling 6 Cörvers R.J.M. dr., prof.dr. P. Glasbergen et al. Duurzame ontwikkeling: ver weg of dichtbij? Open Universiteit Nederland, Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 8

9 Duurzaam denken Een ander voorbeeld voor sociaal-economische problematiek die gevolgen heeft op ecologisch, economisch en sociaal vlak is de Tragedie van de meent (Eng: Tragedy of the Commons). Het streven naar persoonlijke winst resulteert in dit geval in collectief verlies. De consequenties van nemen en nemen in plaats van geven en nemen worden snel duidelijk. Een algemene Westerse benadering is om deze problemen in te perken door wetten en regels. Hierbij wordt degene die buitensporige schade toericht (aan natuurlijke omgeving of anderen) gecorrigeerd in zijn of haar gedrag. In veel gevallen wordt weinig tot geen aandacht besteedt aan het gedachtepatroon wat heeft geleid tot dit gedrag. Als de gedachtegang ongewijzigd blijft kan het gedrag zich bij iedere mogelijkheid herhalen, tenzij de angst voor straf gaat overheersen. Deze manier van sturing vertoont gelijkenis met het corrigeren van kinderen die nog te jong zijn om de consequenties van hun handelen in te zien. In sommige inheemse beschavingen (o.a. de Aboriginals en Indianen) wordt uitgegaan van het collectief belang als persoonlijke verantwoordelijkheid. Hierbij overheerst het begrip dat egoïstisch gedrag of een egocentrische instelling en daarmee gepaard gaan handelen schade kan aanrichten aan het collectief, wat resulteert in schade aan alle individuen. Deze (soms onherstelbare) schade kan zijn weerslag hebben op verschillende dimensies, waardoor balansen kunnen worden verstoord. Een andere overtuiging die in de Westerse wereld veelal ontbreekt is het respect voor de natuur vanuit het bewustzijn dat de mens er onderdeel van uitmaakt. Onderlinge afhankelijkheid van de natuurlijke omgeving en verantwoordelijkheid voor gesteldheid van milieu zijn belangrijke uitgangspunten. Dankbaarheid voor de grondstoffen, dieren en planten die het leven op aarde mogelijk maken is bij vele inheemse stammen onderdeel van het dagelijks leven. De Westerse en inheemse culturen leken in het verleden ver uit elkaar te staan. Terwijl in principe is gekozen voor een verschillende ontwikkelingsrichting. Het Westen heeft zich ontwikkeld in economisch/technologische dimensie en de inheemse cultuur in ecologischsociale (en spirituele) richting. De soms aangedragen reden dat economische ontwikkeling nodig is voor het mogelijk maken van duurzame ontwikkeling wordt door inheemse samenlevingen ontkracht. Met een simpele economische structuur (van o.a. ruilhandel) en een ontwikkelde sociaal-ecologische dimensie is een duurzame samenleving mogelijk. De uitdaging van deze en de komende generaties kan gevonden worden in het (her)vinden van een balans tussen de verschillende dimensies en het (h)erkennen van collectieve en individuele invloed hierop. Met een (Westerse) geschiedenis van onduurzaamheid in het gebruik van natuurlijk hulpbronnen en een afstand van de mens tot de omgeving zal dat niet vanzelf gaan. Het hernieuwen van waarden en prioriteiten zal een nieuwe manier van denken vereisen, welke niet kan worden bereikt met het inkopen van LED verlichting. Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 9

10 Voor de volgende keer De volgende bijeenkomst zal in het teken staan psychologie, omgeving en beïnvloeding. Tevens zullen we terugkomen op het concept duurzame ontwikkeling. - Lees voor de volgende bijeenkomst de tekst van bijeenkomst I (en de handouts). - Let de komende week op beïnvloeding door reclame (bij het televisiekijken, boodschappen doen of in de meningen van anderen). Bijeenkomst II In de bijeenkomst Inleiding / terugkoppeling De mens en zijn omgeving Gastspreker David Veenman, M.Sc. Psycholoog en organisatieadviseur Discussie & vragen Gastspreker: David Veenman, M.Sc. David heeft psychologie gestudeerd aan de Universiteit Utrecht en in Canada zijn scriptie geschreven over verliesverwerking. Na terugkomst wilde hij zich verder verdiepen in organisaties om de slag naar de werkende maatschappij te maken en heeft vervolgens aan de Vrije Universiteit Amsterdam de Master Organisatiewetenschappen afgerond. Hij is o.a. als adviseur werkzaam geweest voor verschillende organisaties en geeft regelmatig trainingen aan groepsleiders die om moeten leren gaan met probleemgedrag bij kinderen. Daarnaast heeft hij afgelopen zomer in Azerbeidzjan bij SOS - kinderdorpen gewerkt als spelbegeleider. Momenteel geeft hij verschillende opdrachten vorm, waaronder de start van een serie assertiviteitstrainingen dit voorjaar. Davids link met duurzame ontwikkeling is zijn interesse in het menselijke bewustwordingsproces. Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 10

11 Voor de volgende keer De volgende bijeenkomst zal in het teken staan van de duurzaamheid van natuurlijke (biologische) systemen en kunstmatige (socio-economische) systemen. Lees voor deze bijeenkomst de volgende artikelen: Kringlopen Biologisch eten = schoon water (handout) De biologie van de globalisering En bekijk de volgende artikelen: Fosfaatcrisis? Hoezo fosfaatcrisis? Kringlopen en energie Britain facing food crisis as world's soil 'vanishes in 60 years' How Cows (Grass-Fed Only) Could Save the Planet Bijeenkomst III In de bijeenkomst Inleiding / terugkoppeling Biologie en duurzame ontwikkeling Gastspreker Levien van Zon, M.Sc. Bio/Geo-Milieuwetenschappen Discussie & vragen Gastspreker: Levien van Zon, M.Sc. Levien is afgestudeerd Bio/Geo-Milieuwetenschapper aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij rondt momenteel een onderzoeksmaster Theoretische Biologie en Bioinformatica af aan de Universiteit Utrecht, waar hij onderzoek doet naar het effect van klimaat op ecosystemen. Daarnaast werkt hij als docent op de universiteit en als technisch consultant voor Triple-E (www.tripleee.nl) en een aantal organisaties die zich bezighouden met kleinschalige landbouw en voedselsoevereiniteit in ontwikkelingslanden. Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 11

12 Voor de volgende keer De volgende bijeenkomst zal in het teken staan van duurzame kleding en de mogelijkheden in het mode-industrie. Bekijk voor de bijeenkomst over duurzame kleding en mode de volgende websites en lees wat de organisaties inhouden en doen; * Refinity * Made-by * Fairwear Foundation Lees daarbij de tekst Vuile was - klik op het menu katoen De tekst gaat over de schadelijkheid van katoen. Bekijk verder de video van Tegenlicht over Cradle 2 Cradle Afval = voedsel Bijeenkomst IV In de bijeenkomst Inleiding / terugkoppeling Cradle to cradle Gastspreker Discussie & vragen Gastspreker: Fioen van Balgooi, Refinity. Fioen heeft aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht de richting Textiel gevolgd. In haar tweede jaar heeft zij een half jaar textielontwerp aan het KASK in Gent (België) gestudeerd. In haar afstudeerjaar volgde ze de richting Fashion. Haar afstudeerproject ging over nieuwe manieren van milieuvriendelijk mode ontwerpen. Eind augustus 2009 is Fioen cum laude afgestudeerd voor zowel haar Bachelor als Master diploma. In December 2009 heeft Fioen de C2C design training van EPEA (the Environmental Protection and Encouragement Agency founded by Prof. Dr. Michael Braungart) gevolgd en is nu C2C design consultant geaccrediteerd. Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 12

13 Voor de volgende keer De volgende bijeenkomst zal in het teken staan van recycling en de mogelijkheden in de vormgeving van (kunst) objecten. - Lees voor de bijeenkomst de informatie over de gastspreker en zijn visie op duurzaamheid en materiaalkringlopen. Laat je gedachten alvast gaan over de discussievragen. - Bekijk verder de volgende website over recycling en kunst; * Superuse De website laat mogelijkheden voor recycling en vormgeving zien. Opdracht: - Bekijk de verschillende producten op de website en kies er twee uit welke jij bijzonder goed vindt. Geef een korte toelichting op je keuze. Bijeenkomst V In de bijeenkomst Inleiding / terugkoppeling Cradle to cradle / Metalen / grondstoffen Gastspreker Stefan Lehner Discussie & vragen Gastspreker: Stefan Lehner, En-Fer atelier. Stefan tekende en bedacht als kind al machines en verzamelde weggegooide objecten. Nu heeft hij als gevestigd recycling kunstenaar verschillende (internationale) prijzen en projecten op zijn naam staan. Stefan studeerde in Zwitserland filosofie en wiskunde en begon in 1985 met het creëren van meubelprototypes uit gerecycled materiaal. In het zoeken naar een tweede leven voor de gebruikte materialen neemt Stefan de eerdere functie van het object mee in het ontwerp. Hiermee recyclet hij niet alleen het materiaal, maar ook de technologie. Een voorbeeld hiervan is het creëren van een kinderloopstoeltje uit een winkelwagentje. Stefan verhuisde in 2004 naar Utrecht en opende een jaar later hier zijn atelier. Hij exposeert regelmatig in binnen- en buitenland. Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 13

14 Duurzaamheid en materiaalkringlopen Duurzaamheid is veel meer dan zonnepanelen, isolatie en scheiding van afval. Duurzaamheid is het principe van een organisatie die zichzelf in balans houdt. Net als in de natuur draait in een duurzame maatschappij alles in slimme kringlopen van energie en materialen. Van dit ideaal zijn wij nog ver weg maar er zijn al wel gedachten, experimenten en voorbeelden die in een goede richting gaan. Voor een duurzame maatschappij moeten design, productie en consumptie radicaal gereorganiseerd worden. Hiervoor gaan wij concrete voorbeelden en mogelijke stappen bespreken. In natuurkringlopen is er geen afval omdat alle stoffen weer basis voor nieuw gebruik zijn. Wij bekijken samen producten gemaakt van afval en bedenken andere mogelijkheden van metamorfosen. De volgende vragen zullen verder bediscussieerd worden: - Hoe kunnen afvalmaterialen nog een tweede of derde productleven krijgen? - Welke oplossingen zijn beter dan andere en waarom? - Hoe kan afval een basis voor nieuwe massaproducten worden? - Wat kunnen producenten meteen doen om een tweede gebruik makkelijk te maken? - Moeten alle producten in de toekomst meerdere toepassingen hebben? - Wat betekent dit voor ons hele leven? Stefan Lehner Utrecht, 2009 Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 14

15 5. LITERATUURLIJST Geciteerde literatuur uit cursusboekje Dankelman, I. & Vlasman A. Denkraam voor duurzame ontwikkeling; duurzame ontwikkeling en toekomstdenken een inleiding. Vakreview Denkraam voor Duurzame Ontwikkeling. DHO, Cörvers R.J.M. dr, prof.dr. P. Glasbergen et al. Duurzame ontwikkeling: ver weg of dichtbij? Open Universiteit Nederland, Behandelde literatuur in de les Niko Roorda. Basisboek Duurzame ontwikkeling. Wolters Noordhoff, Niko Roorda. Werken aan Duurzame ontwikkeling. Wolters Noordhoff, Tragedie van de Meent (wikipedia) Chief Seattle, Letter to Pierce. The Story of Stuff. Huiswerk Kringlopen Biologisch eten = schoon water uit Smaakmakend Magazine. Biologica, herfst De biologie van de globalisering Refinity Made-by Fairwear Foundation Vuile was menu katoen Afval=voedsel, Cradle to Cradle. Tegenlicht. Wonderplant hennep. Superuse, where recycling meets design. Ter meer info Burkhardt, Helmut, The Development of a Sustainable World Energy System: A Full Spectrum of the Issues, Toronto, Ryerson University. Jesse Goossens. Plastic soep. Lemniscaat Meadows, D.H. (et al), De grenzen aan de groei, rapport van de club van Rome. Spectrum, Utrecht. Meadows, D.H., DL. Meadows & J. Randers, De grenzen voorbij, een wereldwijde catastrofe of een duurzame wereld. Spectrum, Utrecht. Opschoor, Johannes B. Na ons geen zondvloed; voorwaarden voor duurzaam milieugebruik Kok Agora, Kempen. Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 15

16 Websites met betrekking tot duurzame ontwikkeling Educatie LHUMP (Morgen) Landelijk Hogeschool en Universitair Milieuplatform Duurzaam Hoger Onderwijs (DHO) Open Universiteit Nederland duurzame ontwikkeling ver weg of dichtbij? Overzichten Voetafdruk Eerlijke bankenwijzer Millennium development goals Globalincome Groene doeners De kleine aarde Groentetas Utrecht Keigroen samenwerkingsverband verschillende natuur & milieuorganisaties en nog veel meer o.a. te vinden op de pagina links bij veel van bovengenoemde websites Stichting Dalihaja Creatief intelligent duurzaam denken Volksuniversiteit Utrecht 16