Armoede op de werkvloer

Transcriptie

1 Armoede op de werkvloer Bijlage bij Vakbeweging nr oktober 2012 Vakbeweging verschijnt tweemaal per maand Uitgegeven door het ACV, Haachtsesteenweg 579, 1030 Brussel afgiftekantoor Brussel X

2 Armoede op de werkvloer INLEIDING 17 oktober is de Internationale dag van verzet tegen extreme armoede. En dat verzet is nodig! Twaalf procent van de Vlamingen leeft onder de armoedegrens. Dat zijn mensen. Dat is veel. En het ergste is: hun aantal blijft toenemen. Armoede is vaak een verborgen probleem. Wie zelf in armoede leeft, komt er niet graag mee naar buiten. Wie niet in armoede leeft, is zich onvoldoende bewust wat een leven in armoede echt betekent of kijkt er overheen. Maar armoede verdwijnt niet door de ogen te sluiten. Ook niet op de werkvloer. In Vlaanderen zijn er bijna 5% werkende armen. Werk is dus niet de oplossing om uit armoede te geraken. Soms brengt tewerkstelling zelfs in eerste instantie meer problemen dan antwoorden. Schuldeisers komen plots weer aankloppen, relaties komen onder druk te staan door de tewerkstelling, sociale voordelen vallen weg, er zijn problemen met kinderopvang en met de zorg van de kinderen, Of men werkt in slecht betaalde, zware en onzekere jobs die financieel amper iets meer opbrengen. Geen werk is nog minder een oplossing om uit armoede te ontsnappen. Uitkeringen blijven onder de armoederisicodrempel. Bovendien start op 1 november de versnelde vermindering van de werkloosheidsuitkeringen, de zogenaamde degressiviteit. Men hoopt hiermee werklozen aan te zetten om actief een nieuwe job te zoeken. Maar als je geen diploma hebt, als je met een lege maag moet gaan solliciteren, als de werkgever hoort dat je een alleenstaande ouder bent, als je voortdurend te maken krijgt met vooroordelen, krijg je geen nieuwe kans en betekent dit dat je nog dieper in de armoede zal afglijden. We moeten vermijden dat deze werknemers hun werk verliezen en in uitkeringssystemen terechtkomen en nog dieper in de miserie verdwijnen. Tal van hindernissen moeten hiervoor worden overwonnen, thuis en op de werkvloer. Als vakbondsverantwoordelijke kan je jouw steentje bijdragen door oog te hebben voor deze groeiende groep werkende armen en hun knelpunten mee te nemen naar het sociaal overleg. Met dit dossier willen we jullie alvast inspireren en enkele handvatten meegeven om op de werkvloer actie te ondernemen. ACV-voorzitter Marc Leemans ondertekent de petitie Samen tegen armoede op de actiedag van 30 september 2012: Werk is de beste verdediging tegen armoede. Maar we mogen ook niet naïef zijn: wie aan het minimumloon werkt, moet vandaag 10 uur werken om zijn benzinetank te kunnen vullen. 2 ROB STEVENS

3 Wat is armoede? Het woord armoede gebruikt men meestal in de betekenis van een tekort aan centen. En dat is het ook. Maar armoede is meer dan geldgebrek. Armoede betekent ook een gebrek aan sociale contacten, onzekerheid, schaamte, geen zelfvertrouwen, een gevoel van minderwaardigheid, armoede leidt tot stress, depressieve gevoelens, Deze gekwetste binnenkant belemmert mensen soms om dingen te ondernemen. En dit heeft een grote invloed op vele domeinen in het leven. Ook op de werkvloer. De meest gebruikte definitie is die van professor Jan Vranken: Armoede is een netwerk van sociale uitsluiting dat zich uitstrekt over diverse terreinen van het individuele en collectieve bestaan. Het schept een kloof tussen de armen en de rest van de samenleving, die de slachtoffers niet op eigen kracht kunnen overbruggen. Het vraagt een enorme inspanning om deze vicieuze cirkel te doorbreken. Maar het kan. Duurzaam werk hebben en houden is hierbij een belangrijke hefboom. Maar alleen is het moeilijk. Als vakbondsverantwoordelijke kan je ook een rol van betekenis spelen door het thema op de agenda te zetten van het sociaal overleg. 8,3% van alle kinderen groeien op in een arm gezin. In 1997 bedroeg dit nog 4%. Een verdubbeling op 15 jaar tijd! Wie is arm? In Vlaanderen ben je arm wanneer je netto beschikbaar inkomen minder bedraagt dan 1040 euro per maand voor een alleenstaande en 2184 euro per maand voor een gezin met 2 kinderen. Dit is de armoederisicogrens. Vele uitkeringen liggen ruim onder deze grens. Het leefloon bedraagt momenteel 786 euro per maand voor een alleenstaande en 1047 euro voor een gezinshoofd, de minimum werkloosheidsuitkering 916 euro voor een alleenstaande en 1090 euro voor een gezinshoofd. ROB STEVENS Generatiearmen zijn geboren in een arm gezin, groeien er in op en geven het vaak ook door aan hun eigen kinderen. Deze groep krijgt vanuit de wieg veel minder kansen mee op alle vlakken. Uit de armoede geraken kan lukken, maar vraagt veel kracht en ondersteuning. Nieuwe armen zijn door omstandigheden in armoede terecht gekomen, door echtscheiding, ziekte, werkloosheid,faillissement, verslaving, Deze groep heeft ooit een leven zonder armoede gekend. Met een duwtje in de rug van iemand die in hen gelooft, lukt het vaak om de armoedecirkel te doorbreken. Voeling met mensen in armoede op de werkvloer VAkBEWEGING 10 Oktober

4 Armoede op de werkvloer Armoede kan je niet begrijpen als je er zelf niet mee te maken hebt gehad. Aan het woord is een delegee die aan den lijve ondervond wat leven met een lege portemonnee betekent. Vooral meer dan geen geld hebben. Gelukkig ligt die tijd nu achter haar. Ondertussen is ze actief binnen de vakbond en staat ze aan de andere kant. Ze beseft maar al te goed hoe moeilijk het is om met je problemen naar buiten te komen en hoe belangrijk een delegee kan zijn. Ik heb echt diep gezeten. Na de scheiding van mijn man stond ik er alleen voor. Ik had een klein maar ontoereikend inkomen. De jaren voordien leefden we hoofdzakelijk van de ziekte-uitkering van mijn ex-man. Ik wou werken maar mocht niet veel verdienen, anders zou zijn uitkering verminderen. Daarom werkte ik het grootste gedeelte in het zwart. Noodgedwongen om er financieel te geraken. Mijn werkgever wist dit en maakte misbruik van de situatie. Ben je dan blijven in t zwart werken na je scheiding? Neen. Ik wist ook wel dat dit op lange termijn niet goed was. Maar toen zag ik gewoon geen andere mogelijkheid om te overleven. Toch heb ik plots de knop omgedraaid en mijn leven van nul heropgebouwd. Ik ben gestopt met zwartwerk en ben voltijds ingeschreven beginnen werken. Pas vanaf dan ben ik er geleidelijk aan doorgekomen, door dat vast inkomen. Dat geeft je meer zekerheid en brengt ook een bepaalde rust mee. Ik had een volwaardig inkomen en besliste zelf over wat ik ermee kon doen. Zalig. Wist iemand op de werkvloer van jouw miserie? Neen, ik had er geen behoefte aan om over mijn problemen te vertellen. Als je in een nieuwe omgeving komt, ben je ook heel wantrouwig ten opzichte van anderen. Je bent bang voor wat ze van je zullen denken. Bang voor de vooroordelen die er bij hen leven. Veel mensen gaan er vanuit dat mensen in armoede het zelf hebben gezocht. Maar dat is niet altijd waar! Sommigen groeien er in op, krijgen geen kans om te studeren, hebben geen omgeving waarop ze kunnen terugvallen. Anderen komen in armoede terecht door een tegenslag, een faillissement, Het is zeker niet altijd hun eigen schuld. Tijdens de vorming in het ACV durf ik mijn verhaal ook nog niet op tafel leggen. Ik denk soms: zou ik het zeggen. Of zou ik zeggen: ik ken iemand die Maar dan val je toch door de mand. Nu nog weten anderen niets van mijn armoede-ervaring. Ik herken dat verzwijgen soms op de werkvloer. Maar uit eigen ervaring vind ik dat mensen moeten kunnen kiezen of ze vertellen over hun miserie of niet. Als delegee moet je vooral open staan om te luisteren. Je mag jezelf niet opdringen. Je vertelt eens iets of je stelt een vraag, maar als ze er niet verder op ingaan, dan is het oké. Je moet wel oog hebben voor de signalen. Want mensen zijn vaak te trots om te laten blijken dat ze een tekort hebben. Wat zijn mogelijke signalen van armoede? Vragen op het eind van de maand over wanneer het loon op de rekening komt. Of de vraag hoeveel de eindejaarspremie bedraagt. Maar vaak is het ook minder duidelijk en moet je er echt oog voor hebben. s Middags bijvoorbeeld halen ze geen boterhammen boven ROB STEVENS 4

5 want ze zijn het vergeten of hebben geen honger. Ik reageer daar op dat moment niet direct op om hen niet in verlegenheid te brengen. De volgende keer zeg ik dan: Och! Ik heb veel te veel mee. Wil je ook iets hebben? Anders moet ik het toch weggooien. Bij aandringen nemen ze het vaak aan en je ziet dan wel dat ze genieten. Ik kijk hen wel niet rechtstreeks aan. Ik weet zelf nog hoe confronterend dit voelde en hoe beschaamd ik was. Zijn er nog andere zaken waar je als delegee oog voor moet hebben? Mensen in armoede zijn rapper slachtoffer van pesten en discriminatie. Het begint dikwijls al lachend, maar t is niet om te lachen. Zeker niet voor de persoon zelf. Je moet op het gepaste moment kordaat durven zijn. Het is ook mijn plicht als delegee om hierop te reageren. Mensen in armoede durven vaak niet reageren omdat ze schrik hebben om hun werk te verliezen. Als ik merk dat men iemand uitlacht, ga ik daar naartoe. Meestal krijg je wel de reactie: Sorry, ik ben misschien te ver geweest.. Zo geef je het slachtoffer op zijn minst een signaal dat niet iedereen op de werkvloer hiermee akkoord gaat. Want stilzwijgen is toestemmen. En dat kan de sfeer op de werkvloer serieus verzieken. De tip van een ACV-militante die zelf aan den lijve ondervond wat leven met een lege portemonnee betekent: Wees nabij! Laat mensen weten dat ze je altijd mogen contacteren, ook voor problemen die niet werkgerelateerd zijn. Luisteren is de eerste boodschap. Een laatste tip naar andere delegees? Wees nabij! Laat mensen weten dat ze je altijd mogen contacteren, ook voor problemen die niet werkgerelateerd zijn. Bij het onthaal geef ik altijd een visitekaartje van het ACV met mijn contactgegevens. Die visitekaartjes met onze foto, naam en gsm-nummer zijn een goed middel om contact te krijgen. Zeker bij verspreide tewerkstelling. Dan bellen mensen soms voor iets van t werk, iets heel banaals. Maar achter een banale vraag schuilt bijna altijd meer. Dan moet je alert zijn en goed blijven luisteren. En dan komt plots vanzelf hun echte probleem naar boven. Vaak zo complex dat ook ik geen antwoord weet. Soms kan een voorschot vragen bij de werkgever in hun plaats een eerste stap zijn, maar vaak moet je doorverwijzen naar gespecialiseerde diensten zoals CAW of OCMW. Maar luisteren is echt de eerste boodschap. Wil je nog iets kwijt? Een telefoonkostenvergoeding voor delegees zou welkom zijn. Vroeger belde ik zelf naar de mensen, maar dat is te kostelijk geworden. Zeker bij verspreide tewerkstelling lopen de telefoonkosten snel op. Ik kan dat niet betalen. Of misschien kan er een gsm ter beschikking gesteld worden? Of kunnen er via het ACV afspraken gemaakt worden met operatoren zodat delegees kunnen intekenen op een goedkoper abonnement? ROB STEVENS Voeling met mensen in armoede op de werkvloer VAkBEWEGING 10 Oktober

6 Armoede op de werkvloer Bij ons is er geen armoede op de werkvloer? Over armoede heerst er vaak nog een taboe. Mensen lopen er niet mee te koop. Integendeel, ze doen vaak heel wat moeite om het te verstoppen. Armoede is daarom soms moeilijk te zien op de werkvloer. Maar het is er wel degelijk. Maar hoe herken je armoede op de werkvloer? Laat het duidelijk zijn: de arme bestaat niet. Een profiel schetsen van een arme is onmogelijk en zou nooit correct kunnen zijn. Toch is het belangrijk om oog te hebben voor een aantal knipperlichten. Het is te kort door de bocht om op basis van één signaal te besluiten dat iemand arm is. Maar als meerdere signalen voorkomen is er een verhoogde kans dat men al dan niet tijdelijk met armoede wordt geconfronteerd: loonbeslag, vraag om een voorschot, regelmatige vragen over tijdstip betaling loon, ; achterstand met betaling van lidgeld (of geen lid zijn). Je ziet dit op het moment dat er geen syndicale premie wordt uitbetaald; minder geneigd om deel te nemen aan sociaal contact dat geld kost bijv. trakteren bij verjaardag, koffie gaan drinken, betalend personeelsfeest, bijdrage voor cadeaus geven, ; verandering van gedrag tegen het einde van de maand bijv. dan geen beleg op brood, niet komen opdagen omdat ze openbaar vervoer niet kunnen betalen, niet meer verwittigen want geen belwaarde, ; willen werken als interim omdat men dan iedere week uitbetaald wordt; er is een groter risico op armoede bij alleenverdieners, alleenstaande ouders, deeltijds werkenden, tijdelijke werknemers en uitzendkrachten, mensen met gezondheidsproblemen; afzonderen tijdens pauzes om te kijken of geld al op de bankrekening is gestort, om te bellen om privézaken te regelen, ; informele omgangsvormen: direct taalgebruik en emotionele manier van communiceren; geregeld ziek of meer ziek dan vroeger; een kleiner sociaal netwerk, niet weten aan wie je hulp kan vragen bij onverwachte problemen zoals een ziek kind. Mensen oordelen te rap. Ze weten vaak niet wat er achter zit. Eens ze op de hoogte zijn, hebben ze minder kritiek. ROB STEVENS 6 Voeling met mensen in armoede op de werkvloer VAkBEWEGING 10 oktober 2012

7 Welke knelpunten ondervinden werkende armen en wat kan jij er aan doen? Hoe komt het dat mensen die het meest kwetsbaar zijn telkens opnieuw uit de boot vallen en als eersten op straat staan? Waarom slagen ze er zelden in om een goedbetaalde job te bemachtigen en te behouden? In ACV- Brugge-Oostende-Westhoek luisterden de mensen van de Kansenkernen naar de ervaringen van armen met werken. Zo stelden ze een aantal drempels vast op de werkvloer. Deze knelpunten werden voorgelegd in de basisvorming waar werknemersvertegenwoordigers concrete oplossingen formuleerden. Het resultaat lezen jullie hier. Hoeveel kost werken bij jullie? Het lijkt logisch: als je werkt, moet je meer over hebben om te leven. Maar in realiteit is dit niet altijd zo. Vaak zijn er extra kosten verbonden aan werken. Er zijn de gekende kosten zoals vervoer, fiets herstellen, brommer of auto aanschaffen, kinderopvang, Maar er zijn ook verborgen kosten zoals werkkledij, een brooddoos vullen, verplicht drank kopen in de onderneming, trakteren voor een verjaardag, kosten partner personeelsfeest, geschikte kledij om te gaan werken, Ga na welke kosten er allemaal zijn om bij jullie te werken en of die noodzakelijk zijn. Werkkledij zou in principe kosteloos moeten zijn. Toch zijn er nog heel wat ondernemingen waar werknemers (deels) zelf de kosten moeten dragen. Hoe zit het bij jullie? Wordt werkkledij ter beschikking gesteld? Of is er een vergoeding? Is deze voldoende om de kosten te dekken? Moeten werknemers vaak kosten voorschieten? Parkingkosten, benzine, kopies, onderdelen machines, Het kost de werkgever niks om dit tijdig terug te betalen, maar voor wie elke cent kan gebruiken, maakt tijdig terugbetalen wel degelijk een verschil. Denk na hoe je de kosten voor kinderopvang zo laag mogelijk kan houden. Bijvoorbeeld door het uitwerken van een aangepaste regeling 4/5 tijdkrediet. Zo kunnen ouders van jonge kinderen hun tijdkrediet opnemen tijdens de schoolvakanties maar werken ze voltijds gedurende het schooljaar. Zorg voor een correcte & duidelijk betaling Ooit moeten puzzelen om de rekeningen te betalen? Dan weet je hoe belangrijk het is om te weten wanneer je loon gestort wordt en hoeveel. Maak afspraken met de werkgever en communiceer ze. Maak een jaarkalender op met wanneer het loon, de eindejaarspremie, het verlofgeld, op de rekening komt. Vergeet er niet bij te vermelden via welke bank het loon gestort wordt. Als de werknemer bij een andere bank zit, dan volgt het geld misschien een aantal dagen later. Hou bij het vastleggen van deze afspraken ook rekening met feestdagen. Ga na wanneer de banken sluiten, want dit betekent dat het loon later op de rekening zal staan. Vermijd dit door af te spreken dat de storting gebeurt vóór de feestdag of het verlengd weekend. Wil de werkgever hier niet van weten, stel dan voor om een voldoende Werkgevers die niet op tijd betalen beseffen niet welke problemen dit geeft. groot voorschot mogelijk te maken. Zo is de werknemer toch in staat om de betalingen voor huur, elektriciteit, water, gsm, lening, uit te voeren. Zorg voor een duidelijk en begrijpelijk loonbriefje. Mijn loon is niet juist. Wat nu? Als er teveel op je rekening staat, dan zie je dat toch? Neen, niet altijd! Bij loonbeslag wordt een deel van het loon rechtstreeks naar een advocaat of schuldeiser gestort. Indien je werkgever dus een fout maakt, wijs hem er dan op dat hij het teveel betaalde bedrag rechtstreeks bij de advocaat of schuldeiser haalt. Missen is menselijk. Maar als de lonen regelmatig fout zijn, is er misschien een structureel probleem. Zet het op de agenda en ga op zoek waarom er regelmatig fouten voorkomen. Voeling met mensen in armoede op de werkvloer VAkBEWEGING 10 Oktober

8 Armoede op de werkvloer Werkgevers beseffen niet altijd dat er werknemers zijn die het niet breed hebben. Een foutieve afrekening van de lonen? Altijd leuk als je meer krijgt dan je verwacht. Maar jammer genoeg komt er ooit een terugbetaling. De manier waarop dit geregeld wordt, maakt voor veel mensen wel degelijk een verschil. Marleen Lingier, vakbondsafgevaardigde bij Familiehulp, vertelt hoe zij dit enkele jaren geleden met de vakbondsafvaardiging aanpakten. In 2006 kregen we in volle zomerverlof telefoontjes van verzorgenden dat ze teveel waren betaald. Na controle stelden we een foutieve afrekening van de lonen vast bij een 250-tal verzorgenden uit de zorgregio Oostende. We beseften onmiddellijk dat we iedereen moesten verwittigen. Maar dat was niet zo eenvoudig: velen waren in verlof en de verspreide tewerkstelling stelde ons voor een bijkomend probleem. Hoe heeft men dit opgelost? Familiehulp stuurde een brief naar alle betrokkenen met de boodschap dat het sociaal bureau de loonlijst opnieuw ging verwerken zodat het loon correct kwam te staan. Bij de volgende afrekening in september zou men tweemaal een voorschot afhouden. Voor de meesten zou dit inderdaad geen probleem opleveren, maar wel voor de vele alleenstaanden met kinderen. De meesten hadden net verlof opgenomen waardoor ze in september minder loon zouden krijgen. In sommige gevallen zouden personeelsleden zelfs moeten bijbetalen in plaats van loon te ontvangen. Als vakbondsafvaardiging moesten we wel reageren. Bovendien is september financieel een moeilijke maand voor veel gezinnen omwille van de extra kosten bij de start van het schooljaar. Een dubbele afhouding van het voorschot in september konden we dus niet aanvaarden. Voor alle duidelijkheid: de vakbondsafvaardiging stelde niet ter discussie dat het voorschot moest worden terugbetaald, wel de manier waarop. Jullie waren niet akkoord met het voorstel van de werkgever. Hoe hebben jullie dit dan aangepakt? We stuurden een brief naar de directie, naar het sociaal bureau en naar de ACV-leden dat de voorgestelde werkwijze voor ons onaanvaardbaar was. Zonder overleg met de vakbondsafvaardiging kan men niet beslissen om het teveel aan uitbetaalde loon rechtstreeks in te houden. We verwezen hierbij naar de wet op de bescherming van het loon. We stelden dat de inhoudelijke regeling besproken moest worden met de vakbondsafvaardiging om zo een passende en wettelijke rechtzetting van deze vergissing te bekomen, met individuele toestemming van de werknemers. We drongen ook aan op overleg dat er kort nadien kwam. Wat is er op het sociaal overleg beslist? Naast een spreiding van de afhouding over twee maanden in plaats van over één maand werd ook een contactpersoon aangeduid op de personeelsdienst om de dossiers persoonlijk op te volgen. Indien er een vraag was naar gespreide afbetaling kon die daar in vertrouwen worden gesteld. Op deze manier was er een oplossing voor wie niet alles in twee maanden kon terugbetalen. We deden ook de aanbeveling om duidelijk te communiceren. Iedere verzorgende kreeg een brief met uitleg over deze regeling en een verontschuldiging voor het ongemak. Op deze manier zijn we ervan overtuigd dat wij voor een groep medewerkers die het financieel moeilijk hebben een goede regeling hebben kunnen uitwerken, en die mensen hebben kunnen behoeden voor betalingsproblemen met huur, elektriciteit, schoolkosten, Heb je nog een tip voor delegees die met armoede op de werkvloer te maken krijgen? Wijs werkgevers er af en toe op dat er ook werknemers zijn die het niet breed hebben. Ze houden hier niet altijd rekening mee. Vooral omdat ze het niet beseffen. Bij ons ben je bijvoorbeeld verplicht om twee weken aaneensluitend verlof te nemen. Als we dan tussenkomen op het sociaal overleg met de vraag of dat een combinatie van wettelijk verlof en inhaaldagen mag zijn, kijkt men eerst vreemd. Maar na onze uitleg dat dit een verschil in loon betekent voor arbeiders, zie je dat ze hier nog niet bij hadden stilgestaan. Als bediende maakt wettelijk verlof nemen geen verschil in loon de maand nadien. 8 De ACV-millitantenkern van Familiehulp met Marleen Lingier (bovenaan rechts).

9 Verlof en verlofgeld. Daar moet je toch blij mee zijn. Ja maar Heeft het nemen van verlof ook gevolgen voor het krijgen van je loon? Maak dit dan duidelijk. Voorzie dit in de onthaalbrochure en leg uit wanneer en hoe het vakantiegeld uitbetaald wordt. Is er in jouw bedrijf/instelling collectief verlof? Ga na of het noodzakelijk is om dit verlof collectief op te nemen. Indien wel, probeer dit dan te spreiden over meerdere maanden. Bijvoorbeeld één week in juli en één week in augustus. Zo wordt ook het inkomen van de arbeiders gespreid. Of probeer ervoor te zorgen dat in deze periode ook verlofdagen mogen worden genomen die minder invloed hebben op het inkomen zoals inhaalrustdagen, vrij te kiezen feestdagen, Waarschuw specifieke groepen op het ogenblik dat ze hun verlofgeld krijgen: informeer arbeiders dat ze verlofgeld deels aan de kant zetten voor de maand waarin ze verlof nemen. In die periode zullen ze namelijk minder of zelfs geen inkomen hebben; informeer bedienden die hun contract stopzetten, van voltijds naar deeltijds contract of van een bediende- naar arbeiderscontract overstappen dat hun vakantiegeld al verrekend zit bij de uitbetaling van het laatste loon. Dit wordt ook het vertrekvakantiegeld of saldo vakantiegeld genoemd. Het jaar nadien krijgt men in de verlofperiode niks meer! Wat brengt werken bij jullie op? Werk betekent meer dan geld verdienen. Maar een inkomen verwerven blijft toch de belangrijkste reden om te werken. Op korte termijn is het niet altijd voordelig om te gaan werken door de extra kosten en het verlies van sommige voordelen. Het kan de moeite lonen om de voordelen op lange termijn toe te lichten bij het onthaal: pensioen, vakantiegeld, maaltijdcheques, aanvullende premies, gratis medische check-up, tussenkomst bril, Dit kan soms een extra ROB STEVENS Elk jaar begon ik in januari te sparen en te besparen om de rekeningen van september te kunnen betalen. motivatie betekenen om het werk toch langer vol te houden. Ga op zoek naar financiële voordelen in moeilijke periodes of situaties. Bijvoorbeeld: september en december zijn financieel de moeilijkste maanden. Onderhandel over een schoolpremie of een aanvullende eindejaarspremie; stel in het overleg voor om een sociaal fonds op te richten en communiceer waarvoor dit bedoeld is; stel voor om een verzekering gewaarborgd inkomen af te sluiten. Bij het tijdelijk verminderen van het inkomen (bijv. door arbeidsongeschiktheid of ziekte) betaalt deze verzekering een aanvullende vergoeding. Zo blijft het inkomen gelijk. Bewuste keuze voor interim? Zot?! De eerste maand werken is financieel moordend als je het niet breed hebt. Je inkomen krijg je pas op het einde van de maand, je verliest soms een aantal voordelen (dubbel kindergeld, huursubsidie, ) maar ondertussen maak je wel extra kosten. Dit is haalbaar voor mensen die een spaarpotje aan de kant hebben staan, maar heb je dat niet dan betekent dit vaak extra schulden maken. In je proeftijd zelf een voorschot vragen is moeilijk. Daarom kiezen sommigen er bewust voor om als uitzendkracht te werken. Dan word je zeker wekelijks betaald. Maar dat is dan ook de enige reden om voor uitzendarbeid te kiezen. Denk na over hoe je dit probleem het best op de agenda zet. Kan er de eerste maand wekelijks of tweemaal per maand worden betaald? Of laat eventueel de werkgever de mogelijkheid tot voorschot vermelden bij de start zodat men zelf de vraag niet moet stellen. Voeling met mensen in armoede op de werkvloer VAkBEWEGING 10 Oktober

10 Armoede op de werkvloer Uitzendarbeid is voor mensen in armoede geen oplossing. De Vlaamse overheid beschouwt in zijn activeringsbeleid uitzendarbeid als een van de manieren om de achterstand van kansengroepen op de arbeidsmarkt weg te werken. Het Vlaams Netwerk van verenigingen waar armen het woord nemen publiceerde op 12 april 2012 een rapport dat deze redenering in vraag stelt. Zij stellen vast dat uitzendarbeid voor kansengroepen en specifiek voor mensen in armoede heel wat problemen creëert en geen uitweg biedt. We spraken met Betty Goossens, groepswerker bij De Springplank in Sint-Niklaas, een vereniging waar armen het woord nemen. Interimarbeid zou mensen uit de armoede kunnen helpen als het effectief een opstap biedt naar duurzame tewerkstelling. Met duurzame tewerkstelling bedoelen wij een job die een degelijk inkomen verzekert, die zekerheid biedt, die structuur en regelmaat brengt. In ons rapport tonen we duidelijk aan dat uitzendarbeid door de instabiliteit en onvoorspelbaarheid geen uitweg biedt en zelfs extra problemen oplevert voor mensen in armoede. Om te beginnen betekent uitzendarbeid een administratieve rompslomp door de opeenvolging van in- en uitstroom. Interimkantoren volgen dit niet altijd goed op zodat mensen zelf het hoofd moeten bieden aan de administratie. Eén van de problemen is bijvoorbeeld dat de bedrijfsvoorheffing vaak te laag is, waardoor uitzendkrachten na hun belastingaangifte vaak nog extra belastingen moeten betalen. Ook op het vlak van anciënniteit, pensioen, recht op sociale zekerheid en niet te vergeten de sociale voordelen is het moeilijk voor mensen die als uitzendkracht werken om de administratieve voorwaarden te vervullen. Erger is dat als ze via uitzendarbeid aan de slag zijn, onze mensen in armoede vaak hun recht op premies, verhoogde tegemoetkomingen en subsidies verliezen. Naast de administratieve rompslomp is er heel wat ontgoocheling over de werking van uitzendkantoren: ze doen alsof er veel vacatures zijn, maar in realiteit is dit niet het geval. De uitzendconsulenten hebben weinig inzicht in of aandacht voor de kansengroepen die zich komen inschrijven en communiceren vaak erg gebrekkig over de procedure die gevolgd moet worden of wat er van de uitzendkracht verwacht wordt. De jobs die de mensen krijgen aangeboden zijn daardoor niet afgestemd op de kandidaten. Eén van onze mensen getuigt daarover in het rapport: Ik heb geen rijbewijs maar krijg constant advertenties waarin een rijbewijs verplicht is. Ga ik hier niet op in dan zegt men zoek jij wel werk? Onze mensen hebben ook het gevoel dat uitzendkrachten anders worden be- Wijs je werkgever op zijn verantwoordelijkheden: zorg voor het correct en tijdig invullen van papierwerk! Veel werkgevers maken gretig gebruik van allerhande tewerkstellings- en andere maatregelen zoals Activa, IBO, artikel 60, tijdelijke werkloosheid Het loon van de werknemer wordt dan in stukken door verschillende instanties betaald. Een deel komt van de werkgever en een ander deel komt van de RVA, vakbond of het OCMW. Deze instanties kunnen pas uitbetalen nadat alle papieren correct zijn ingediend. Bij onvolledigheden of fouten is er een rechtzetting nodig. Hierdoor zal het loon van de werknemer nog later worden uitbetaald. Hamer dus op het tijdig en correct invullen van papierwerk! Onvoorziene uitgaven? Soms toch te voorzien! Plots moet je een groot bedrag terugbetalen? Een financiële tegenslag komt nooit gepast. Maar als je in normale omstandigheden al elke cent moet omdraaien om rond te komen, dan ben je blij als iemand je hiervoor verwittigt. Vaak wordt geen of te weinig bedrijfsvoorheffing afgehouden van wie loon combineert met een vervangingsinkomen (bijv. tijdelijke werkloosheid, ziekte-uitkering, brugpensioen, overlevingspensioen, ). Netto lijkt er vaak niet veel te veranderen, maar schijn bedriegt. De afrekening komt later toch, bij het betalen van de belastingen. Ook werknemers met twee deeltijdse jobs, uitzendkrachten, gescheiden werknemers die (zelf, niet voor de kinderen) onderhoudsgeld ontvangen, doen er goed aan rekening te houden met een achterstal aan belastingen. Raad deze werknemers aan hun belasting- 10 Voeling met mensen in armoede op de werkvloer 10 oktober 2012

11 handeld. Ze krijgen de zwaarste of vuilste taken, ze kunnen niet of minder rekenen op begeleiding, ondersteuning of vorming. Pestgedrag en conflicten met collega s worden ook geregeld gesignaleerd, maar ze hebben het gevoel dat ze nergens terechtkunnen met hun klachten. drempels hebben op weg naar de arbeidsmarkt. Deze mensen hebben nood aan een veilige inwerkperiode, waar ze ruimte krijgen om te vallen en terug op te staan. Die ruimte is onvoldoende verzekerd bij instroom via uitzendarbeid. Hun kans op vast werk dreigt zo nog kleiner te worden. Betty ziet een rol weggelegd voor de vakbond in de betere opvang van uitzendkrachten en dan vooral uitzendkrachten uit de kansengroepen. Onze mensen ervaren dat de vakbondsafgevaardigden op de werkvloer vooral opkomen voor de belangen van de vaste werkkrachten, niet voor de tijdelijke uitzendkrachten. De kans op een vast contract is echter klein en de problemen voor de uitzendkrachten blijven. Als vakbondsafgevaardigde kan je mee bewaken dat de vacatures en de selectiecriteria duidelijk en eerlijk zijn. Ook een (syndicaal) onthaal van uitzendkrachten zou heel wat problemen vermijden. En net zoals vaste krachten hebben uitzendkrachten behoefte aan regelmatige communicatie over de jobinhoud, de uitbetaling van het loon, maaltijdcheques en onkosten, de prestaties, het welbevinden, Betty signaleert dat het regulariseren van uitzendarbeid als instroommaatregel rampzalig kan zijn voor mensen die veel Wolf&Wolf Betty Goossens, groepswerker bij de Springplank in Sint-Niklaas: Deze mensen hebben nood aan een veilige inwerkperiode, waar ze ruimte krijgen om te vallen en terug op te staan. Die ruimte is onvoldoende verzekerd bij instroom via uitzendarbeid. aangifte uit te rekenen, zodat ze op zijn minst voorbereid zijn. Informeer hen ook over de mogelijkheid van voorafbetalingen bij de belastingen. Per trimester betaal je dan een deel van de totale vermoedelijke belastingen voor het lopende inkomensjaar. De terug te betalen som is dan miniem. Bovendien krijg je hiervoor een bonus zodat je uiteindelijk iets minder moet terugbetalen. Maak duidelijk bij wie men terecht kan voor steun en hulp Het is belangrijk dat je een vertrouwenspersoon hebt op de werkvloer bij wie je altijd terecht kan. Iemand die gewoon luistert, die hulp biedt bij het invullen van papieren, iemand die laat voelen dat je er niet alleen voor staat, die je wijst op je rechten, Kortom iemand die dat duwtje in de rug kan geven als het even slecht gaat. Dit moet daarom niet één persoon zijn. De sociale dienst of vakbondsafgevaardigde kan helpen bij papierwerk, de coach of peter/ meter kan een aanspreekpunt zijn voor alles in verband met de job. Maar communiceer wel over de mogelijkheid en geef dit duidelijk aan tijdens het onthaal. Er zou meer begeleiding moeten zijn voor mensen die het moeilijk hebben met papieren op het werk. Voeling met mensen in armoede op de werkvloer VAkBEWEGING 10 Oktober

12 Armoede op de werkvloer Als vakbondsafgevaardigde kan je een vertrouwenspersoon zijn. Donald Leeman is al 17 jaar vakbondsafgevaardigde bij Veurne Snackfoods, de onderneming waar zakjes chips van Lays, Cheetos en Doritos van de band rollen. Naast het extralegale voordeel van af en toe chips mee naar huis te krijgen, is er wel meer wat werken bij Veurne Snackfoods aantrekkelijk maakt. Begeleiding, communicatie en erkenning en waardering van werknemers staan centraal. Dit zijn belangrijke aandachtspunten voor werknemers in armoede, maar tegelijk ook voor iedereen. Je goed voelen op je werk start met een goed onthaal. Als je in een vreemde omgeving terecht komt, ben je vaak onzeker. Nieuwkomers laten we dan ook niet aan hun lot over. Nog voor de eerste werkdag krijgt de werknemer een rondleiding in de onderneming en is er een eerste contact met de direct leidinggevende. Zo weten nieuwkomers waar ze terechtkomen en wat van hen verwacht wordt. Ze krijgen ook een onthaalbrochure mee, het arbeidsreglement en een lijst met veel gebruikte woorden. Op de werkvloer zijn er veel Engelse begrippen en afkortingen. Je hoort constant woorden als SET, PMO, OHS, GMP, Kortom Chinees voor elke nieuwkomer of buitenstaander. Maar als je op de werkvloer niet dezelfde taal spreekt, ontstaan er sneller misverstanden. De lijst helpt om het jargon te verduidelijken. Het onthaal gebeurt dus voordien en de eerste werkdag start men direct met werken? Neen, de eerste werkdag start niemand in de productie. Zo kan de werknemer zich concentreren op het aanleren van de job en is er minder druk om foutloos te werken. Afhankelijk van de job krijg je drie dagen tot drie maanden opleiding door een ervaren werknemer. Dat is mijn taak hier. Ik wacht de nieuwe werknemers op hun eerste werkdag op aan de prikklok, ik heet hen welkom en dan beginnen we er aan. Naast trainer ben ik ook het aanspreekpunt voor informele zaken. Ik sla een praatje in de pauze, we eten samen, ik stel de nieuwkomers voor aan de toekomstige collega s, Kortom, ik laat hen voelen dat ze welkom zijn. Drie maanden opleiding? Dat is een serieuze investering voor het bedrijf. Ik zie dit niet overal haalbaar. Het systeem is kunnen opstarten dankzij steun van de Vlaamse regering. De onderneming kreeg gedurende drie jaar subsidies om werknemers op te leiden in een nieuwe technologie. Eind 2010 liep de steun af maar het opleidingssysteem werd verder gezet. Het was duidelijk dat investeren in een goede opleiding bij de start rendeert op lange termijn. De directie was overtuigd omdat de productie was gestegen. De collega s waren tevreden omdat ze een goed opgeleide collega hadden, wat minder fouten en frustratie met zich meebracht. En de nieuwe werknemer kon met meer zelfvertrouwen aan de slag en voelde zich beter. Alleen maar voordelen dus. De beslissing om hierin te blijven investeren was dan ook snel gemaakt. Investeert de onderneming ook nog in andere opleidingen die bijdragen tot het goed voelen op de werkvloer? De direct leidinggevenden krijgen een tweedaagse opleiding communicatie. Als leidinggevende moet je heel wat verschillende mensen laten samenwerken. En daar ontstaan soms conflicten. Iedereen vertrekt altijd vanuit zijn eigen realiteit en beseft niet altijd dat de thuissituatie van werknemers soms verschilt, dat ze een andere achtergrond hebben,... In de opleiding wordt daar bij stilgestaan. Je leert ook hoe je met conflictsituaties omgaat, hoe je mensen kan motiveren, hoe je omgaat met ie 12 Voeling met mensen in armoede op de werkvloer VAkBEWEGING 10 oktober 2012

13 Wolf&Wolf Donald Leeman, vakbondsafgevaardigde bij Veurne Snackfoods: Je goed voelen op je werk start met een goed onthaal. Nieuwkomers laten we niet aan hun lot over. mand die wat zwakker is, hoe belangrijk overleg is om ongenoegen uit te praten, Want naast technische vaardigheden zijn deze zaken minstens even belangrijk voor leidinggevenden. Jullie hebben ook een uniek erkennings- en waarderingsprogramma? Positieve communicatie is hier belangrijk. Zowel vanuit de leidinggevenden maar ook tussen de werknemers onderling. Werknemers kunnen hun waardering uitdrukken voor elkaar door een award te geven. Iedereen kan een collega of team nomineren voor een extra inspanning die men leverde. Zo kan je een award winnen omdat je voor iemand bent ingesprongen die anders niet op verlof kon, omdat je verlof hebt ingeruild omdat er drie zieken waren, omdat je een prima idee hebt waarmee je de productie kan verbeteren, Als je de award wint, staat daar een waardebon tegenover van 20 tot 100 euro. Maar het schouderklopje van de collega s is natuurlijk ook leuk. Welke raad kan je delegees nog meegeven rond armoede op de werkvloer? We gaan er als delegee soms te vanzelfsprekend van uit dat iedereen die lid is, zijn weg vindt in de vele papieren. Niet iedereen beseft dat papierwerk en formaliteiten ook vaak geld betekenen. Onlangs kwam een ex-werkneemster langs. Ze had nog nergens laten weten dat ze werkloos was. Maar als je haar dan vertelt dat dit ook gevolgen heeft voor haar inkomen, verschiet ze wel. De belangrijkste raad die ik een delegee kan geven is om te leren zwijgen. Informeel ben je vaak een soort vertrouwenspersoon. Ik ben altijd bereikbaar op het werk maar ook via gsm, mail, facebook, Zo kunnen mensen in vertrouwen hun probleem aankaarten zonder dat iemand het ziet. Eens men dat weet, hoor je de echte problemen. Op deze manier begrijp je ook beter waarom mensen zich zo gedragen en kan je hen beter verdedigen als het fout zou lopen. Recent hebben we als vakbond gevraagd om vroeger betrokken te worden als blijkt dat werknemers minder goed functioneren. Nu verwittigt de directie ons als het te laat is. Net vóór het ontslag. En dan kan je niks meer doen. Maar als het 5 voor 12 is, kunnen we mee nadenken hoe we die wel kunnen doen slagen. We hebben vaak een goed zicht op een mogelijke aanpak. We weten wat leeft op de werkvloer en werken er vaak langer dan de directie. Via cao 22 kan je het onthaal op de agenda van de ondernemingsraad zetten. Je kan ook gebruik maken van de wet Welzijn op het werk. Deze wet bepaalt uitdrukkelijk dat de uitwerking en de toepassing van het onthaal van de werknemers, de informatie en de opleiding op het vlak van de preventie en bescherming op het werk, taken zijn voor het Comité voor Preventie en Bescherming op het werk (Comité PB) of de Ondernemingsraad (OR). Wolf&Wolf Voeling met mensen in armoede op de werkvloer VAkBEWEGING 10 Oktober

14 Armoede op de werkvloer Investeer in een goed onthaal Een goed onthaal is belangrijk voor alle nieuwkomers maar zeker voor mensen in armoede. Veel van wat we doen op de werkvloer zijn ongeschreven regels. Ze zijn niet benoemd, maar we gaan er zonder woorden van uit dat iedereen die kent en die ook respecteert. Onduidelijke informatie, ingewikkelde instructies en vakjargon scheppen verwarring. Veel nieuwkomers durven geen verduidelijking vragen uit angst en onzekerheid. Een goed uitgewerkt onthaal schept duidelijke verwachtingen: wat men van de werknemer verlangt (taakinhoud), welke begeleiding men krijgt, waar men terecht kan bij problemen, welke informele afspraken er gelden, Leg alle afspraken vast in een onthaalprocedure. Duid een onthaalverantwoordelijke aan en spreid het onthaal over meerdere dagen. Duid een peter of meter aan. Dit is een wettelijk verplichting (KB 25 april 2007). Voorzie een opleiding voor de peters en meters en voldoende tijd. Ga na wat kan verbeteren in de onthaalmap: duidelijke info over loon: hoe lees ik mijn loonbriefje?, wanneer wordt loon gestort?, bij wie kan ik terecht als ik een voorschot wil?, ; wat zijn de extralegale voordelen?; is er een sociaal fonds? Zo ja, vermeld dan waarvoor het gebruikt wordt. Zet er ook duidelijk bij dat alles anoniem blijft; contactgegevens van de (vertrouwens) personen bij wie je terecht kan voor privévragen, hulp bij papieren,... Reageer op uitsluiting! Mensen die op het eerste zicht anders zijn, zijn vaker het slachtoffer van pesten, ongewenst (seksueel) gedrag en discriminatie. Het is belangrijk om hier snel en correct op te reageren. Maak wel duidelijk dat alle werk- en sociale problemen bespreekbaar moeten blijven. Collega s mogen niet het gevoel krijgen dat niets negatiefs mag worden gezegd. Anders kan dit leiden tot verbittering en verzuring. Meer info vind je in de ACV-brochure Psychosociale belasting op het werk. Geweld, pesterijen, ongewenst seksueel gedrag en stress. Niet alleen technische opleidingen op de werkvloer? Opleidingen op de werkvloer zijn meestal gericht op het verbeteren van prestaties. Opleidingen zoals assertiviteitstrainingen, taalopleidingen, een opleiding om een rijbewijs te bekomen, opleidingen over hoe een budget te beheren, hoe te communiceren... zijn minder evident. Mensen in armoede benadrukken niettemin het belang van dergelijke opleidingen, vooreerst voor hun algemeen welzijn, maar daaruitvolgend ook voor hun functioneren op de werkvloer. Nu ik ziek ben, besef ik hoe waardevol een sociaal vangnet is. Je weet nooit welke tegenslagen je te verwerken krijgt in het leven. Rob Stevens 14 Voeling met mensen in armoede op de werkvloer VAkBEWEGING 10 oktober 2012

15 Waar kan je terecht voor meer hulp? Komen werknemers met hun welzijnsproblemen naar je toe? Proficiat, dit wil zeggen dat ze je vertrouwen. Maar realiseer je dat je geen hulpverlener bent. Armoede is een complexe problematiek die zich over meerdere domeinen uitstrekt. Verwijs mensen in armoede bij voorkeur door naar het CAW (voluit Centrum Algemeen Welzijnswerk) en het OCMW (voluit Openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn). Een CAW biedt deskundige hulpverlening aan mensen met vragen en problemen. In Vlaanderen zijn er momenteel 25 CAW s. Als je wil weten waar in je buurt een CAW is en voor welke dienstverlening je er terecht kan, surf dan naar Het OCMW verzekert een aantal maatschappelijke dienstverleningen. Elke gemeente of stad heeft een eigen OCMW dat een brede waaier aan diensten aanbiedt. Verder geven we je nog een aantal websites mee die je op weg helpen om mensen in armoede naar de juiste instantie/organisatie door te verwijzen of om de juiste basisinfo mee te geven. teits- en gasmaatschappijen, gsm-operatoren, ziekenhuiskosten, belastingschulden, De budgetplanner wil je helpen een zicht te krijgen op je inkomsten en je uitgaven. Je vult in wat je maandelijks uitgeeft en wat er binnen komt. De budgetplanner geeft weer naar welke grote posten je geld gaat en bekijkt of er misschien een structureel probleem is. Een nuttige oefening die we iedereen kunnen aanraden! Deze website bundelt informatie over sociale voordelen en tegemoetkomingen op federaal, Vlaams, provinciaal en gemeentelijk niveau. Je vindt er premies en andere voordelen op het vlak van onderwijs, arbeid, wonen, welzijn, energie... Het interessante is dat je kan zoeken per doelgroep: klik in de balk boven op doelgroep personen met een laag inkomen. Rob Stevens Hier vind je een overzicht van alle voorzieningen uit de welzijns- en gezondheidssector in Vlaanderen en Brussel. Via trefwoorden vind je de weg naar crisisopvang, het sociaal verhuurkantoor in je buurt, voedselpakketten, gratis juridisch advies, Deze website is zowel bedoeld voor mensen met schulden zelf, als voor vrijwilligers en professionelen. Hij bevat basisinformatie over schulden, waar naartoe voor schuldhulpverlening, rechten en plichten van schuldenaar en schuldeiser,... Maar je vindt er ook specifieke info over schulden bij elektrici- ACV-bijblijfconsulenten De ACV-bijblijfconsulenten helpen werkzoekenden en werknemers de sprong maken naar een gepaste job, de juiste begeleiding of opleiding. Ze gidsen ze graag doorheen de bestaande diensten en initiatieven in verband met (ander) werk zoeken en alles wat daarbij komt kijken. De bijblijfconsulent verschaft informatie, geeft tips en helpt bij het solliciteren. Voor contactgegevens in jouw regio zie ACV-diversiteitsconsulenten De ACV-diversiteitsconsulenten staan klaar om je te helpen bij het uitwerken van een personeelsbeleid dat rekening houdt met kansengroepen. Ben je op zoek naar ondersteuning bij het uitbouwen van een onthaalbeleid, wil je nadenken over een betere communicatie op de werkvloer of hoe je kan vermijden dat kansengroepen uitstromen neem dan contact op met je diversiteitsconsulent. Voor contactgegevens in jouw regio zie Dit dossier is een initiatief van de Kansenkernen van ACV-Brugge-Oostende-Westhoek in samenwerking met ACV-Diversiteit. Redactie: Marieke Vanbeselaere en Emmanuel Wieme Eindredactie: Patrick Van Looveren Coördinator ACV-Diversiteit: Stefaan Peirsman tel. 02/ Druk: Corelio Printing Vormgeving: Gevaertgraphics V.U.: Dominique Leyon Voeling met mensen in armoede op de werkvloer VAkBEWEGING 10 Oktober

16 DIVERSITEIT SAMEN AAN DE SLAG! OOK ROND ARMOEDE OP DE WERKVLOER Diversiteit? Check het ook eens bij Nigel Williams op