Referentiekader competentieprofiel in het Informatie Management vakgebied voor lokale overheden

Transcriptie

1 Referentiekader competentieprofiel in het Informatie Management vakgebied voor lokale overheden Master Thesis MSc INFORMATIEKUNDE Business Information Systems Studiejaar Universiteit van Amsterdam Faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica en Faculteit Economie en Bedrijfskunde Naam: Merijn van der Laag Versie: mei 2010 Begeleider: Dr. E. J. de Vries

2 Referentiekader competentieprofiel in het Informatie Management vakgebied voor lokale overheden Master Thesis MSc INFORMATIEKUNDE Business Information Systems Studiejaar Universiteit van Amsterdam Faculteit Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica en Faculteit Economie en Bedrijfskunde Eerste beoordelaar Dr. E. J. de Vries, handtekening tweede beoordelaar drs. A.W. Abcouwer, handtekening......

3 Inhoudsopgave Inhoudopgave VOORWOORD 6 HOOFDSTUK 1. INLEIDING DOELSTELLING VRAAGSTELLING MOTIVATIE ONDERZOEKSONTWERP 10 TYPE ONDERZOEK 11 ONDERZOEKSMODEL 12 ONDERZOEKSMETHODE 13 ONDERZOEKSMATERIAAL LEESWIJZER BEPERKINGEN VAN DIT ONDERZOEK 15 HOOFDSTUK 2. INFORMATIEMANAGEMENT DIVERSITEIT IN INFORMATIEMANAGEMENT DE BUSINESS IT ALIGNMENT INFORMATIEMANAGEMENT PROFESSIONAL: ROLLEN EN ACCENTEN 25 DE IM-PROFESSIONAL EN DE LITERATUUR 25 ACCENTEN VOOR DE IM-PROFESSIONAL 26 DE IM-PROFESSIONAL IN HET AIM 27 HOOFDSTUK 3. COMPETENTIES EN COMPETENTIEPROFIELEN WAT IS EEN COMPETENTIE? GEKOZEN COMPETENTIEDEFINITIE 33 WAT IS DE RELATIE TUSSEN ATTITUDE EN GEDRAG? 34 HOOFDSTUK 4. COMPETENTIES VAN EEN IM-PROFESSIONAL IM-PROFESSIONAL: ALGEMENE MANAGEMENT-VAARDIGHEDEN 36 DE CONTEXT VAN DE MANAGER 37 MANAGEMENTROLLEN 38 MANAGEMENTTAKEN EN ACTIVITEITEN IM-PROFESSIONAL: KENNIS EN VAARDIGHEDEN 42 BUSINESS KENNIS EN VAARDIGHEDEN 43 TECHNISCHE KENNIS EN VAARDIGHEDEN 45 MANAGEMENTVAARDIGHEDEN 46 SPECIFIEKE KENNIS EN VAARDIGHEDEN IM-PROFESSIONAL: ATTITUDE STANDAARDISATIE VAN COMPETENTIEPROFIELEN 49 ANALYSE VAN DE COMPETENTIEPROFIELEN TUSSENCONCLUSIE 51 HOOFDSTUK 5. ONTWIKKELRICHTINGEN TREND 1: DE WEG VAN ICT NAAR INFORMATIE TREND 2: SOURCING VAN ICT, HET CENTRALISEREN VAN ICT TREND 3: E-GOVERNMENT: TRANSPARANTIE EN BURGERGEMAK 56 Masterthesis Merijn van der Laag 3

4 Inhoudsopgave 5.4 CONSEQUENTIES VAN DEZE TRENDS 57 HOOFDSTUK 6. IM PROFIELEN IN GEMEENTEN: EEN PRAKTIJKONDERZOEK DE HUIDIGE SITUATIE IN GEMEENTELIJKE ORGANISATIES 60 ERVARINGEN MET COMPETENTIES 61 COMPETENTIES INVOEREN OF NIET INVOEREN? TWEE TYPEN COMPETENTIES GEDRAGSCOMPETENTIES VAN DE IM-PROFESSIONAL 63 FOCUSGROEPBIJEENKOMST 64 INTERVIEWS EN BIJBEHORENDE DOCUMENTATIE 66 GEDRAGSCOMPETENTIES VERGELEKEN VAKINHOUDELIJKE COMPETENTIES VAN EEN IM-PROFESSIONAL 69 FOCUSGROEPBIJEENKOMST 69 INTERVIEWS EN BIJBEHORENDE DOCUMENTATIE 73 VAKINHOUDELIJKE COMPETENTIES VERGELEKEN 75 HOOFDSTUK 7. SYNTHESE LITERATUUR EN PRAKTIJK INHOUD VOOR HET REFERENTIEKADER COMPETENTIEPROFIEL ELEMENTEN VOOR EEN REFERENTIEKADER COMPETENTIEPROFIEL 82 HOOFDSTUK 8. REFERENTIEKADER COMPETENTIEPROFIEL EISEN AAN HET REFERENTIEKADER COMPETENTIEPROFIEL 86 EIS 1: MODULAIRE OPBOUW VAN HET REFERENTIEKADER 86 EIS 2: FLEXIBILITEIT VAN HET REFERENTIEKADER 86 EIS 3: TOEPASSEN VAN HET AMSTERDAMSE INFORMATIEMANAGEMENT MODEL 86 EIS 4: TOEPASSEN VAN HET EUROPEAN E-COMPETENCE FRAMEWORK 87 EIS 5: NIVEAUS IN HET REFERENTIEKADER COMPETENTIEPROFIEL 87 EIS 6: DEFINITIE VAN EEN COMPETENTIE 87 EIS 7: HERKENBAARHEID VAN HET IM VAKGEBIED 88 EIS 8: TOEKOMSTVAST 88 EIS 9: ABSTRACTIE VAN CONCRETE BEROEPEN, FUNCTIES EN BEROEPSGROEPEN OPBOUW VAN HET COMPETENTIEPROFIEL 89 EERSTE DIMENSIE: COMPETENTIEGEBIEDEN 91 TWEEDE DIMENSIE: KENNIS, VAARDIGHEDEN EN ATTITUDE REFERENTIEKADER COMPETENTIEPROFIEL 92 GEBIED: BUSINESS 94 COMPETENTIEGEBIED BUSINESSBELEID 94 COMPETENTIEGEBIED BUSINESSSTRUCTUUR 95 COMPETENTIEGEBIED PROCESBEHEER 97 GEBIED: INFORMATIE EN COMMUNICATIE 98 COMPETENTIEGEBIED INFORMATIEBELEID 98 COMPETENTIEGEBIED INFORMATIESTRUCTUUR 99 COMPETENTIEGEBIED FUNCTIONEEL BEHEER 100 GEBIED: TECHNOLOGIE 101 COMPETENTIEGEBIED IT BELEID 101 COMPETENTIEGEBIED IT STRUCTUUR 102 COMPETENTIEGEBIED TECHNISCH BEHEER REFERENTIE FUNCTIEPROFIELEN 106 CIO 107 INFORMATIEMANAGER 109 INFORMATIEARCHITECT 113 HOOFDSTUK 9. IMPLEMENTATIE FASE 1: CONTEXTUELE INVENTARISATIE 117 Masterthesis Merijn van der Laag 4

5 Inhoudsopgave 9.2 FASE 2: PERSOONLIJKE INVENTARISATIE FASE 3: PERSOONLIJKE ONTWIKKELING 118 HOOFDSTUK 10. CONCLUSIES EN VERDER ONDERZOEK CONCLUSIES BEPERKINGEN VERDER ONDERZOEK 126 LITERATUURLIJST 127 BIJLAGE 1 VERSCHILLENDE COMPETENTIEPROFIELEN 133 COMPETENTIES VAN EEN BACHELOR OF ICT 133 COMPETENTIEWOORDENBOEK INFORMATIEMANAGEMENT OP MAAT 136 BIJLAGE 2 COMPETENTIETABELLEN VAN DIVERSE OVERHEIDSINSTELLINGEN 140 COMPETENTIETABEL VLAANDEREN 140 COMPETENTIETABEL PROVINCIE NOORD HOLLAND 141 COMPETENTIETABEL GEMEENTE HELMOND 143 COMPETENTIETABEL GEMEENTE TILBURG 144 COMPETENTIETABEL GEMEENTE EINDHOVEN 146 COMPETENTIETABEL UIT DE FOCUSGROEPBIJEENKOMST 147 DE GEDRAGSCOMPETENTIES VERGELEKEN 148 DE VAKINHOUDELIJKE COMPETENTIES VERGELEKEN 150 BIJLAGE 3 STROOMSCHEMA PERSOONLIJKE ONTWIKKELING 154 BIJLAGE 4 BETROKKENEN IN DIT ONDERZOEK 155 GEÏNTERVIEWDEN 155 DEELNEMERS IN DE FOCUSGROEPBIJEENKOMST 156 BIJLAGE 5 INTERVIEWSCHEMA 157 BIJLAGE 6 FOCUSGROEPVRAGENLIJST 159 Masterthesis Merijn van der Laag 5

6 Voorwoord Voorwoord Ter afsluiting van mijn master Informatiekunde met als afstudeerrichting Business Information Systems, heb ik op basis van onderzoek een referentiekader competentieprofiel ontwikkeld voor de Belgische en Nederlandse lokale overheden. Mijn onderzoek bestaat uit twee delen, een literatuurstudie en praktijkonderzoek. Voor de literatuurstudie heb ik vele artikelen, publicaties en boeken gelezen. Voor het praktijkonderzoek heb ik 10 interviews afgenomen in zowel België als Nederland, en heb ik een focusgroepbijeenkomst uitgevoerd in België. Het was een zeer leerzame ervaring om dit onderzoek uit te voeren naast een baan als docent aan de Hogeschool van Amsterdam bij de opleidingen Informatica en Technische Informatica. Graag wil ik alle deelnemers aan dit onderzoek bedanken die hebben meegewerkt aan dit onderzoek. Arend van Beek, Veerle van den Bossche, Herman Callens, Marc Claus, John de Clerck, Peter van Gastel, Dany Goethem, Hemmo de Groot, Pater Hautekiet, Chris Jacobs, Frank Kerkhoven, Jean Landri, Michel Louweret, Louis Massage, Hugo Pauw, Martin Schellekens, Eddy van den Stock, Nienke Vonk. Daarnaast wil ik iedereen bedanken die een bijdrage hebben geleverd aan dit onderzoek. In het bijzonder wil ik graag Erik de Vries, mijn begeleider, bedanken voor de inzet en de kritische feedback op mijn werk. Dat heb ik in hoge mate gewaardeerd. Ik wil Marjan Freriks bedanken voor de mogelijkheden die ze mij geboden heeft om deze master te gaan volgen. Dick Heinhuis wil ik graag bedanken voor het luisterende oor en de motiverende woorden tijdens dit onderzoek. Verder wil ik mijn vriend, familie, vrienden en collega s bedanken voor de steun die ze mij hebben gegeven. Ik wens u veel genoegen bij het lezen van dit onderzoek. Ik heb dit onderzoek met plezier uitgevoerd. Amersfoort, 31 mei 2010 Merijn van der Laag Masterthesis Merijn van der Laag 6

7 Hoofdstuk 1. Inleiding Hoofdstuk 1. Inleiding In deze thesis staan het informatiemanagement (IM) vakgebied en competentiemanagement centraal. Het onderzoek biedt het referentiekader competentieprofiel van een IM-professional in de lokale overheid. De IM-professional vervult een rol als manager in het IM-vakgebied. Een vakgebied waar informatie een belangrijke rol in speelt. In de huidige economie is informatie van levensbelang. De hedendaagse economie is een informatieeconomie. Informatie zal, net als de afgelopen 25 jaar, de komende decennia van grote waarde zijn. Informatie is de motor voor het creëren van waarde in organisaties en zal van grote waarde zijn voor de visie en strategie in een organisatie. Het managen van deze informatie in de organisatie bepaalt de concurrentiepositie in de markt (Marchand et al., 2000). Informatiemanagement dient om deze reden een prominente rol te krijgen in een organisatie. Het IM-vakgebied is een vakgebied met diverse benaderingen. Een technologische benadering vanuit de informatiesystemen (Schlögle, 2005; Gottschalk, 2000) en de generieke benadering (Maes 1999, 2003; Marchand, 2000) van het IM-vakgebied. Daarnaast is er de benadering gericht op de afstemming tussen business en de IT (Chan et al., 2007; Coughlan, et al., 2005; Maes, 1999, 2003) een veelvoorkomende benadering. Informatiesystemen dragen bij aan de juiste informatie op de juiste plek in de organisatie. De balans tussen informatiebehoefte en informatievoorziening dient op de juiste manier gemanaged te worden. Een IM-professional heeft een belangrijke rol om deze balans in de organisatie te brengen. Hoe zorgt deze IMprofessional voor deze balans? Welke kennis en vaardigheden dragen hier aan bij? Met behulp van het Amsterdams Informatiemanagement Model (AIM) kunnen de verschillende posities van een IM-professional inzichtelijk worden gemaakt en beschreven. Het inzichtelijk maken geeft een beeld van de kennis en vaardigheden van de IM-professional in het vakgebied. Dit model biedt een referentiekader voor de ontwikkeling van een competentieprofiel voor een IMprofessional. De kern van het AIM dient als uitgangspunt voor de diverse rollen van een IM-professional. Masterthesis Merijn van der Laag 7

8 Hoofdstuk 1. Inleiding In de IM-literatuur is veel geschreven over de kennis en vaardigheden van een manager (Grover et al., 2007; Basselier et al., 2004; 2003; Gottschalk, 2002; Grover, 1993). In deze literatuur wordt veelal onderzoek gedaan naar de taken en activiteiten van een manager in het IM-vakgebied. In de recente IM-literatuur richt het onderzoek zich meer op de competenties van een IM-professional in plaats van taken en activiteiten. Competentiemanagement is een vakgebied uit de Human Resource Management (HRM). Ondanks dat er steeds vaker geschreven wordt over IM en competenties, is er weinig onderzoek gedaan naar de competenties van een manager in het IMvakgebied. Deze thesis presenteert op basis van onderzoek een referentiekader competentieprofiel in aansluiting op het boek Informatiemanagement op maat, competentieprofiel voor gemeenten, 2005) van de VIAG 1. De VIAG heeft in samenwerking met de V-ICT-OR 2 het verzoek ingediend om onderzoek te doen naar de competenties van een IM-professional voor zowel de Nederlandse als de Belgische lokale overheden. In een aantal Nederlandse gemeenten zijn competenties ingevoerd, maar bij het gros van de Nederlandse en Belgische lokale overheden worden de competenties nog niet toegepast. Het resultaat van dit onderzoek levert een referentiekader competentieprofiel op. Dit referentiekader dient als uitgangspunt voor de implementatie van competentieprofielen voor de lokale overheden in België en Nederland. 1.1 Doelstelling Dit onderzoek heeft als doel kennis bij te dragen over de professionele ontwikkeling van het IM-vakgebied binnen de lokale overheid via de ontwikkeling van een referentiekader van competentieprofielen voor specifieke rollen in dit vakgebied. Dit resulteert in de volgende subdoelstellingen: 1 VIAG staat voor Vereniging van coördinatoren Informatievoorziening en Automatisering in Nederlandse Gemeenten. ( 2 V-ICT-OR staat voor Vlaamse ICT Organisatie vzw. Masterthesis Merijn van der Laag 8

9 Hoofdstuk 1. Inleiding 1. Een literatuurstudie op het gebied van informatiemanagement en een literatuurstudie op het gebied van competenties, zowel in het IM-vakgebied als in het HRM-vakgebied. 2. De presentatie van een referentiekader competentieprofiel voor de IMprofessional, actief binnen een lokale overheid onafhankelijk van het land waarin deze IM-professional werkzaam is. 1.2 Vraagstelling Doordat er geen eenduidigheid bestaat over de definitie van een competentie (Stoof, 2005) en het IM-werkveld op vele manieren kan worden benaderd, zijn er verschillende opvattingen mogelijk voor de invulling van het werkveld van een IM-professional bij de lokale overheid. De functie van IM-professional kan met vele diverse taken en verantwoordelijkheden worden ingevuld. De rol van de IMprofessional in de organisatie en de competenties die hierbij horen kunnen hierdoor divers opgevat worden. Om de onderzoeksdoelstelling te ondersteunen staat de volgende vraag centraal: Welke rollen zijn typisch voor het informatiemanagement vakgebied in de lokale overheid; wat is een gemeenschappelijk referentiekader van competentieprofielen voor deze rollen ter ondersteuning van de persoonlijke professionele ontwikkeling in het vakgebied? De deelvragen die hieruit ontstaan zijn: 1. Hoe wordt het IM-vakgebied gedefinieerd? 2. Welke rollen zijn typisch voor het IM-vakgebied? 3. Wat zijn competenties en wat zijn competentie profielen? 4. Welk gemeenschappelijk referentiekader van competentieprofielen ondersteunt het doel van de persoonlijke professionele ontwikkeling in het IMvakgebied? 1.3 Motivatie In de wetenschappelijke literatuur is veel geschreven over het IM-vakgebied en meer recent wordt er meer aandacht geschonken aan de competenties in dit werkveld. De wetenschappelijke literatuur geeft daarentegen geen eenduidig beeld van noch het IM-vakgebied, het competentiemanagement vakgebied als de combinatie van IM en competentiemanagement. Het ontwikkelen van een Masterthesis Merijn van der Laag 9

10 Hoofdstuk 1. Inleiding referentiekader competentieprofiel biedt een eerste stap in de richting om deze vakgebieden nader tot elkaar te brengen in een model. Vanuit de VIAG en de V-ICT-OR ontstond de behoefte voor een vernieuwd competentieprofiel voor een IM-professional. Aangezien de VIAG een aantal jaar geleden het boek informatiemanagement op maat, competentieprofiel voor gemeenten heeft ontwikkeld en de V-ICT-OR stappen had ondernomen om middels dit boek een competentieprofiel te ontwikkelen, zijn de handen in elkaar geslagen en is er vanuit beide verenigingen een behoefte voor actualisatie van dit boek ontstaan. Mijn persoonlijke belangstelling voor onderwijs, door mijn werk als docente op de Hogeschool van Amsterdam bij de opleidingen Informatica en Technische Informatica en de interesse voor het IM-vakgebied vanuit de Master Informatiekunde, heeft er toe geleid dat ik graag een referentiekader competentieprofiel voor een IM-professional wilde ontwikkelen voor beide verenigingen. Met het referentiekader competentieprofiel kunnen de leden van de verenigingen van de VIAG en de V-ICT-OR hun capaciteiten meten, de ontwikkeling van hun loopbaan vormgeven, en richting geven aan hun professionele ontwikkeling en dat van hun collega's. Voorts kunnen de competentieprofielen worden gebruikt door P & O in bijvoorbeeld de wervingsprocessen of bij de aanschaf van educatieve programma's of cursussen, dan wel als referentie voor de ontwikkeling en evaluatie hiervan. 1.4 Onderzoeksontwerp Dit onderzoek bestaat uit twee delen. Het eerste deel van het onderzoek bevat de literatuurstudie (Doornewaard en Verschuren, 1998) over IM en competentiemanagement. Het tweede deel van het onderzoek is een surveyonderzoek (Doornewaard en Verschuren, 1998) bij diverse lokale overheden middels interviews en focusgroepbijeenkomst. Naast deze richtlijnen is er ook gebruik gemaakt van de Prince2 methodiek. Om tot een plan van aanpak voor de opdrachtgevers te komen is er gebruik gemaakt van het onderdeel project initiation document (PID) template uit de Prince2 methodiek. Masterthesis Merijn van der Laag 10

11 Hoofdstuk 1. Inleiding Type onderzoek Dit onderzoeksproject wordt participatief uitgevoerd, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen inventariserend en toekomstgericht onderzoek. De onderzoeksaanpak omvat: 1. Interviews met leden van de verenigingen 3 en andere deskundigen om dieper de competentieprofielen in het IM-vakgebied in te gaan in hun specifieke organisatie. 2. Expertbijeenkomsten, ofwel een focusgroepbijeenkomst, met leden van de verenigingen, om te praten over het IM werkgebied in hun organisaties, typische IM rollen, competentieprofielen en ideeën over het gemeenschappelijk referentiekader van competentieprofielen. De interviews bieden de basis voor de expertbijeenkomsten, volgens de focusgroepmethode, met leden van de verenigingen voor een inventariserend deel van dit onderzoek. Daarnaast dienen deze interviews om een beeld te krijgen van wat er op dit moment leeft bij de lokale overheden met betrekking tot IM en competenties. De data van het toekomstgerichte onderzoeksdeel komen voornamelijk uit de expertbijeenkomsten. 3 VIAG en V-ICT-OR Masterthesis Merijn van der Laag 11

12 Hoofdstuk 1. Inleiding Onderzoeksmodel Het onderzoeksmodel geeft een beeld van de stappen die gezet zijn om het doel van dit onderzoek te behalen (Verschuren & Doorewaard, 1998). In figuur 1 is dit onderzoeksmodel weergegeven. Figuur 1. Het onderzoeksmodel Het eerste deel van dit onderzoek is de literatuurstudie. De literatuurstudie levert een inventarisatie en een toekomstbeeld van het IM-vakgebied op. De onderzochte literatuur bevat het IM-vakgebied en het competentiemanagement vakgebied. Daarnaast wordt de CIO literatuur en de IM/IT competentie literatuur onderzocht. Het tweede deel van het onderzoek is het praktijkonderzoek. De resultaten van deze literatuurstudie worden getoetst in het praktijkonderzoek door middel van interviews bij medewerkers die werkzaam zijn bij de lokale overheden in zowel België als in Nederland. De resultaten van deze interviews dienen aansluitend als input voor de expertbijeenkomsten. De resultaten van de literatuurstudie en het praktijkonderzoek worden geanalyseerd in het derde deel van dit onderzoek om met de vergaarde Masterthesis Merijn van der Laag 12

13 Hoofdstuk 1. Inleiding informatie in deel vier van het onderzoek een referentiekader voor een competentieprofiel te ontwikkelen. Onderzoeksmethode Om tot een referentiekader competentieprofiel te komen, wordt er in dit onderzoeksproject gebruik gemaakt van kwalitatief onderzoek, bestaande uit de interviewmethode en de focusgroepmethode. De interviews worden gestructureerd aangepakt. Door middel van interviews is het mogelijk om een goed beeld te krijgen van de werkwijze van diverse lokale overheden. Deze informatie is van belang voor een goede voorbereiding van de focusgroepbijeenkomsten. Aangezien iedere lokale overheid anders georganiseerd is, een andere cultuur heeft en verschillend van grootte is, is het mogelijk om met de interviewmethode kwalitatief onderzoek te doen. Daarnaast is het mogelijk om door middel van deze interviews het beeld vanuit de literatuur te confronteren met de praktijk. Beide methoden interviewmethode en focusgroepmethode zijn erop gericht een toekomstbeeld te creëren om een geschikt referentiekader competentieprofiel te ontwikkelen. Belangrijk bij de uitvoering van deze focusgroepbijeenkomsten is dat de deelnemers het gevoel hebben, dat zij het referentiekader competentieprofiel mede hebben ontwikkeld. Focusgroepmethode wordt om een aantal redenen toegepast in dit onderzoek. De belangrijkste reden is het betrekken van de personen uit de dagelijkse praktijk en deze personen door middel van onderlinge interactie met elkaar te laten communiceren. Er wordt in focusgroepbijeenkomsten gediscussieerd met een bepaalde focus om kwalitatieve data te verzamelen. De vragen worden logisch opgebouwd volgens een van te voren aangebrachte structuur, zodat gewerkt wordt naar een focusdiscussie in de groep, van algemeen naar zeer specifiek. Onderzoeksmateriaal Om een goed en gedegen beeld van de theorie en literatuur te geven, wordt er voornamelijk gebruik gemaakt van wetenschappelijke literatuur. Hier ligt de voorkeur bij A en B journals. Daarnaast wordt niet wetenschappelijke literatuur gebruikt om te bezien waar op dit moment in de actualiteit de behoefte ligt van het IM-vakgebied in relatie tot competentiemanagement. Er is gebruik gemaakt van tijdschriften als IT Beheer, Global CIO survey 2008 van CapGemini en de CIO. Masterthesis Merijn van der Laag 13

14 Hoofdstuk 1. Inleiding De literatuur wordt zowel gebruikt voor het inventariserende deel in dit onderzoek als het creëren van een toekomstbeeld van het IM-vakgebied. In de referentielijst staat de literatuur welke gebruikt wordt in dit onderzoeksproject. Om een eerste stap in de goede richting te zetten met betrekking tot competentiemanagement is een gesprek met het EVC 4 centrum van de Hogeschool van Amsterdam gepland. Dit centrum heeft veel expertise op het gebied van competentiemanagement. Deze stap is noodzakelijk om in een vroeg stadium van het onderzoek een beeld te creëren van competentiemanagement aangezien dit vakgebied geen onderdeel uitmaakt van de Master Informatiekunde. Voor de selectie van de geïnterviewden is geen specifieke methode gebruikt. In overleg met de opdrachtgever is er gekozen voor een beperkt aantal personen. Criteria welke essentieel zijn: beschikbaarheid en bereidwilligheid. Beschikbaarheid: heeft de betreffende persoon de mogelijkheid om op relatief korte termijn tijd vrij te maken voor een gesprek? Bereidwilligheid: is de persoon bereid tijd vrij te maken en energie te steken in dit onderzoek? In bijlage 4 is een overzicht opgenomen van de personen die betrokken zijn bij dit onderzoek. 1.5 Leeswijzer Het eerste deel van deze thesis bevat de literatuurstudie en bestaat uit hoofdstuk twee tot en met hoofdstuk vijf. In hoofdstuk twee wordt het IM-vakgebied beschreven. Vanuit de algemene managementliteratuur naar het Amsterdamse Informatiemanagement Model naar de rollen in het vakgebied. Dit hoofdstuk sluit af met een overzicht van de vaardigheden en activiteiten van de IM-professional. In hoofdstuk drie staan de competenties centraal. Vanuit de wetenschappelijke en niet-wetenschappelijke literatuur wordt een definitie vastgesteld van een competentie. Deze definitie dient als uitgangspunt voor dit onderzoek en hiermee wordt de basis gelegd voor het referentiekader competentieprofiel. In hoofdstuk vier wordt de aansluiting gezocht tussen het IM-vakgebied en competentiemanagement. Op basis van diverse rollen van een IM-professional uit hoofdstuk drie wordt er een overzicht gegeven van de IM-competenties. Hoofdstuk vijf geeft een overzicht van de huidige trends in het IM-vakgebied. De 4 EVC staat voor Extern Verworven Competenties Masterthesis Merijn van der Laag 14

15 Hoofdstuk 1. Inleiding huidige stand van zaken in de lokale overheden, in de literatuur, de trends in het IM-vakgebied bieden een basis voor de ontwikkeling van een referentiekader competentieprofiel in het IM-vakgebied. Hoofdstuk zes omvat het praktijkonderzoek. Dit hoofdstuk bevat de analyse van de onderzoeksresultaten op basis van het veldwerk in de vorm van interviews, de focusgroepbijeenkomst en de analyse van de ontvangen documentatie. Hoofdstuk zeven van het onderzoek vormt een synthese van de wetenschappelijke en nietwetenschappelijke literatuur, de theorie en de praktijk. In hoofdstuk acht wordt het referentiekader competentieprofiel gepresenteerd op basis van de synthese uit hoofdstuk acht. In drie dimensies wordt het referentiekader nader toegelicht. Hoofdstuk negen beschrijft in grote lijnen de eerste fasen en stappen voor de implementatie van het referentiekader competentieprofiel in de praktijk. Hoofdstuk tien biedt de conclusie van deze thesis. 1.6 Beperkingen van dit onderzoek De vorige paragraaf bevat de leeswijzer waarin een beeld wordt gegeven wat u, als lezer van deze thesis, verwachten kan. Om een compleet beeld te geven van dit onderzoek, worden de beperkingen in deze paragraaf toegelicht. Wat kan u, als lezer, niet verwachten van dit onderzoek? Een aantal van deze beperkingen wordt in deze paragraaf toegelicht. In dit onderzoek is geen expliciet onderscheid gemaakt in de diversiteit van gemeenten. Ieder gemeente is anders en dat heeft effect op de toepassing van een referentiekader competentieprofiel. Gemeenten zijn zeer divers op verschillende manieren in: - grootte: gemeenten zijn divers in omvang, of grootte. Grote gemeenten zijn anders georganiseerd dan kleinere gemeenten en hebben andere problemen en/of zorgen; - beleidsterreinen: gemeenten bepalen in grote lijnen zelf de beleidsterreinen, afhankelijk van de lokale politieke besluiten die zijn genomen; - aansluiting vinden bij buurgemeenten of het volgen van trends: kleinere gemeenten zoeken naar samenwerkingsverbanden met buurgemeenten. Samenwerkingsverbanden met buurgemeenten levert meer mogelijkheden tot het volgen van trends, vergelijkbaar met grotere gemeenten; - informatiegeletterdheid: gemeenten gaan op verschillende manieren om met informatie. Masterthesis Merijn van der Laag 15

16 Hoofdstuk 1. Inleiding - IM-competenties: sommige gemeenten zijn zeer actief met de invoering van IM-competenties in de organisatie, andere gemeenten zijn nog niet zo ver. Consequentie van de bovenstaande punten is dat gemeenten eerst stappen moeten maken voor het referentiekader competentieprofiel geïmplementeerd kan worden. In hoofdstuk negen wordt het implementatieproces in drie stappen beschreven, maar voor deze stappen ondernomen kunnen worden, dient het informatie- en competentiebeleid afgestemd te worden in de beleidvorming van de organisatie. Aansluitend kunnen de stappen uit hoofdstuk negen doorlopen worden om het competentiemodel succesvol te implementeren. Door verschillende organisatorische redenen is het niet mogelijk geweest om meer empirisch materiaal te verzamelen. Deze beperking heeft er toe geleid dat de onderzoeksmethode tijdens het onderzoek aangepast moest worden. In plaats van een aantal focusgroepen, is er slechts één focusgroepbijeenkomst afgenomen. Ter compensatie zijn er een aantal extra interviews afgenomen. Deze interviews hebben minder empirisch materiaal opgeleverd dan een focusgroepbijeenkomst. Er is in dit onderzoek geen studie gedaan naar de effecten van competentiemanagement. Er zijn verschillende gemeenten waar competenties zijn geïmplementeerd. De resultaten van al deze implementaties zijn niet opgenomen in dit onderzoek. Er is slechts een kleine deel van de ervaringen van deze implementaties opgenomen in dit onderzoek. In de literatuur blijkt het IM-vakgebied zich te beperken tot informatie management in organisaties. Er is weinig tot geen onderzoek gedaan naar de effecten van IM in de gehele keten. Dit kan tot een beperking van dit onderzoek leiden. Door tijdsgebrek is een beperkt beeld van de ontwikkelrichtingen in dit onderzoek gegeven. De trends in het vakgebied en de trends in de lokale overheden hadden dieper uitgewerkt kunnen worden. Het is een belangrijk deel van dit onderzoek. Desondanks was het niet mogelijk om meer tijd te investeren in dit deel van het onderzoek. IM is een jong vakgebied. Er wordt veel IM-literatuur gepubliceerd. In deze publicaties wordt het IM-vakgebied op diverse manieren benaderd. Er is geen eenduidigheid over de benadering van IM in dit vakgebied. Het is hierdoor van Masterthesis Merijn van der Laag 16

17 Hoofdstuk 1. Inleiding belang om IM niet dicht te timmeren, zodat verschillende benaderingen mogelijk blijven en nieuwe ontwikkelingen worden bevorderd. Iedereen zou open moeten staan voor nieuwe ontwikkelingen. Masterthesis Merijn van der Laag 17

18 Hoofdstuk 2. Informatiemanagement Hoofdstuk 2. Informatiemanagement Het eerste deel van de thesis omvat de literatuurstudie van dit onderzoek. Dit deel geeft antwoord op de deelvragen: - hoe wordt het IM-vakgebied gedefinieerd voor de lokale overheid? - wat zijn competenties en wat zijn competentie profielen? Deze deelvragen worden per hoofdstuk beantwoord. Hoofdstuk twee richt zich op de literatuur van het IM-vakgebied en hoofdstuk drie bevat de resultaten van de literatuurstudie op het gebied van competentiemanagement. Gezamenlijk vormen de antwoorden van deze deelvragen het uitgangspunt voor hoofdstuk vier. Hoofdstuk vier presenteert de resultaten van de literatuurstudie van de competenties van een IM-professional. Dit eerste hoofdstuk van het eerste deel van de thesis richt zich op het werkveld van de IM-professional. IM is een groot vakgebied en in de literatuur komen diverse benaderingen van IM voor. Een technologische benadering vanuit de informatiesystemen en architecturen, en een benadering vanuit de afstemming tussen de business en IT. Verder is de verschuiving van technologie naar informatie zichtbaar. De diverse benaderingen worden in de eerste paragraaf toegelicht. In de daaropvolgende paragraaf worden de actuele thema s uit het IMvakgebied toegelicht. Aansluitend worden veel voorkomende rollen en accenten in het IM-vakgebied toegelicht, om de IM-professional te positioneren in het vakgebied. 2.1 Diversiteit in informatiemanagement Informatie en communicatietechnologie (ICT) is van groot belang in een organisatie. ICT krijgt steeds meer een vergelijkbare waarde als de waarde van bijvoorbeeld elektriciteit. We kunnen niet meer zonder ICT zoals we ook niet meer zonder elektriciteit kunnen. Zonder ICT staat de productie stil en kunnen er geen diensten geleverd worden. Door het belang van ICT, staat de ICT in vele organisaties hoog op de agenda en wordt ICT op strategisch niveau besproken. Door de grote hoeveelheid beschikbare informatie in en buiten de organisatie is het voor de werknemers lastig geworden om de juiste informatie te verzamelen voor de te verrichten werkzaamheden. Deze situatie is niet bevorderlijk voor de effectiviteit van de werknemer. Hierdoor ontstaat de behoefte aan een goede afstemming tussen de informatiebehoefte en de informatievoorziening. Masterthesis Merijn van der Laag 18

19 Hoofdstuk 2. Informatiemanagement Het is noodzakelijk om de kosten van het verkrijgen, gebruiken, wijzigen en opslaan van informatie in kaart te brengen. Hoewel de transactiekosten van informatie fors dalen door de sterk verbeterde ICT, worstelt elke organisatie met informatie-overaanbod en informatie-ondergebruik (Maes 2004). Informatiemanagement is door het toenemende informatieaanbod essentieel geworden voor iedere organisatie. Ondanks dat het meten van de waarde van informatie ingewikkeld is, is het belangrijk te bepalen wat de waarde van de informatie voor een organisatie is. Het is daarnaast van belang te weten wie deze informatie dient te gebruiken, zodat de informatie optimaal zowel intern als extern in de organisatie toegepast kan worden. De boven genoemde factoren geven het belang van IM weer: het goed inspelen op de vraag en aanbod van informatie. Het adequaat toepassen van IM in de organisatie leidt er toe dat informatie gestructureerd en hierdoor beter beschikbaar is. Het IM-vakgebied is een jong vakgebied. Hoewel het een jong vakgebied is, is er veel literatuur gepubliceerd. In de praktijk lijkt de positie van IM steeds belangrijker te worden. Hoewel dat IM meer volwassen is geworden, blijkt in de praktijk en uit de literatuur het vakgebied een onduidelijk begrip, zoals het citaat van Maes (2003) duidelijk maakt: Informatiemanagement lijkt wel een vakgebied in zijn puberteit: het zet zich af tegen de sterk technologie-gekleurde invulling van tot voor kort, maar heeft het moeilijk om zijn eigen identiteit en plek in de organisatie te vinden. Er bestaat niet eens een behoorlijk (standaard) werk over informatiemanagement. Ondanks dat er in het IM-vakgebied geen standaardwerk is, is het belangrijk het vakgebied een plek in de organisatie te geven. Het wordt steeds belangrijker voor organisaties om de informatie op adequate manieren te managen. Niet alleen door de grote hoeveelheden informatie, maar ook door de wisselende behoeften en de mogelijkheden in de informatievoorziening door middel van informatiesystemen. Uit de grote hoeveelheid literatuur valt op te maken dat er diverse benaderingen en vele thema s worden beschreven. De onderstaande opsomming is slechts een greep uit de publicaties en geeft een overzicht van een aantal belangrijke thema s uit de IM literatuur. Masterthesis Merijn van der Laag 19

20 Hoofdstuk 2. Informatiemanagement Belangrijke thema s uit de IM literatuur Henderson & Venkatraman (1993): De auteurs beschrijven een model voor afstemming businessstrategie en informatiesystemen (SAM model); Abcouwer, Maes, Truijens (1997): Uitbreiding op het SAM model, het negenvlak voor IM; Marchand, Kettinger, Rollings (2000): Informatie oriëntatie: meet de capaciteiten in het effectief managen en gebruik van informatie, gericht op IT, IM en informatiewaarde en gedrag; Gottschalk (2000): studie van hoofdthema s in informatie systems (IS) management; Peppard (2000): Organisaties moeten informatiecompetenties herkennen en ontwikkelen in de organisatie om waarde te creëren uit IT investeringen; Peppard (2001): Beschrijft het gat tussen de IS organisatie en de rest van de business; Maes (2003): Een uitbreiding op het eerder genoemde negenvlak; Abcouwer, Truijens (2004): De auteurs beschrijven de rol van architectuur in IM; Coughlan, Lycett, Macredie (2005): De auteurs beschrijven de business IT relatie middels een research framework; Marchand (2004): concurrentievoordeel behalen door effectief gebruik van informatie en kennis bij managers en werknemers. Schlögl (2005): drie dimensies van IM: technologisch georiënteerd, inhoud gerichte IM en kennismanagement; Ernest (2007): Model voor de weergave van de procesactiviteiten in de business IT relatie; Peppard (2007): Waarom het moeilijk is voor een CIO om waarde te creëren met IT die is aangeschaft door de organisatie, waarbij IT vaak als eiland in de organisatie is gepositioneerd. Grover, Sabherwal (2007): De auteurs beschrijven de invloed van IT kennis bij business managers en welke invloed dat heeft bij IT beslissingen; Chan, Reich (2007): Overzicht van de IT afstemmingsliteratuur (alignment); Maes (2008): neemt afstand van IM interpretaties en brengt nieuw inzichten in IM middels het negenvlak; Tabel 1. Belangrijkste thema uit de informatiemanagement literatuur De publicaties uit tabel 1. laten zien dat er vele thema s de revue passeren en dat er vele benaderingen in het vakgebied mogelijk zijn. Uit deze opsomming valt op te maken dat een groot aantal publicaties betrekking heeft op management van Masterthesis Merijn van der Laag 20

21 Hoofdstuk 2. Informatiemanagement informatiesystemen (Schlögl, 2005; Gottschalk, 2000), informatiemanagement als generieke benadering (Maes, 1999, 2003; Marchand et al, 2000) en een aantal specifieke benaderingen, zoals de afstemming business IT relatie (Maes, 1999, 2003) in een organisatie. Schlögl (2005) toont informatiemanagement in drie richtingen in het technologisch georiënteerde informatiemanagement: datamanagement, ITmanagement en strategisch gebruik van IT. Data is belangrijk voor de creatie van informatie en moet daarom gemanaged worden. IT-management is meer dan het management van informatiesystemen (IS). Het gebruik van informatie wordt ondersteund door informatiesystemen en de onderliggende informatieinfrastructuur. De afstemming tussen het informatiegebruik en de ondersteunende informatie-systemen en -infrastructuur behoren in z n geheel tot IT-management. Het strategisch gebruik van IT leidt niet tot concurrentievoordeel omdat IT eenvoudig beschikbaar is voor iedere organisatie. (Carr, 2004). Gottschalk (2000) onderzocht de kernzaken in het IM-vakgebied die als uitdaging gelden voor het IS-management. Hierin worden de kernzaken benoemd: - het verbeteren van de relatie tussen informatiemanagement en bedrijfsstrategie; - het ontwikkelen en implementeren van een informatie-architectuur; - het implementeren van kennismanagementsystemen; - het reduceren van kosten en tijd van IT-projecten. In dit onderzoek wordt het belang van informatiesystemen genoemd, tevens wordt benadrukt dat de technologische oriëntatie niet voldoende is om de vraagstukken in IS-management op te lossen. De uitdaging zit in de afstemming tussen de business en de technologie. 2.2 De business IT alignment Er is veel literatuur beschikbaar over de business IT afstemming (Chan en Reich, 2007; Coughlan et al., 2005; Reich en Benbasat, 1996). Reeds vele jaren wordt er veelvuldig gesproken over de afstemming tussen de business en de IT, de business IT alignment. Maar wat is alignment? In de beschikbare literatuur worden verschillende concepten benoemd. Reich en Benbassat (1996) definiëren alignment als de mate waarin de missie, doelstellingen en plannen worden benoemd in de business-strategie en worden ondersteund door de IT-strategie. Henderson en Venkatraman (1993) hebben middels het Strategic Alignment Model (SAM) deze afstemming tussen de business en de IT vormgegeven door Masterthesis Merijn van der Laag 21

22 Hoofdstuk 2. Informatiemanagement een model. Dit model brengt in kaart wat de mate van integratie is tussen de business-strategie, de IT-strategie, de business-infrastructuur en de ITinfrastructuur. Het SAM verbindt business-strategie met IT-strategie, waarbij de scope gericht is op de omgeving van de organisatie (extern gericht). Daarnaast richt het model zich intern in de organisatie, op de infrastructuur. De infrastructuur is op intern niveau verdeeld in de business-infrastructuur en de IT-infrastructuur. De business-infrastructuur bevat de organisatie-infrastructuur en organisatieprocessen en is direct gerelateerd aan de IT-infrastructuur en ITprocessen. Maes baseert het Amsterdamse Informatiemanagement Model (AIM) op het SAM. (Maes et al., 2003; Maes, 1999, Abcouwer et al., 1997) Het AIM is een negenvlak. Middels de kolom Informatie en Communicatie en de lagenstructuur in het IAM wordt het aspect informatie expliciet gemaakt, iets wat in het SAM slechts verbindingen zijn. De informatie verbindt als het ware de business met de technologie en verbindt de strategie met de uitvoering. Dit informatiedomein in Figuur 2: Amsterdamse Informatiemanagement Model, een generiek model voor informatiemanagement het negenvlak plaatst de kennis, de communicatie en de coördinatie van informatie in het model, maar kan daarbij niet zonder het business- en ITdomein. Zie figuur 2. Het negenvlak is een model dat het mogelijk maakt de verschillende IMvraagstukken in onderling verband te positioneren. Vraagstukken die betrekking hebben op het managen van informatie als bedrijfsresource en het managen van Masterthesis Merijn van der Laag 22

23 Hoofdstuk 2. Informatiemanagement de business-it-relatie (Maes, 2003). Het gaat hierbij om het delen van informatie, het gebruik van informatie en de positie van informatie in de organisatie. Marchand et al (2000) laat net als Maes zien dat er een relatie is tussen de business en technologie middels informatie. Marchand noemt dat Informatie Oriëntatie (IO). IO is het hoogst haalbare tussen informatietechnologie, informatiemanagement en informatiegebruik. De nadruk moet echter liggen bij het informatiegebruik in plaats van bij de informatiesystemen. Het investeren in IT kan niet zonder goed management en kennis over de behoefte van informatiegebruik. Dit levert weinig of geen voordeel voor de organisatie op. Om een goede positie in de markt te behalen of te behouden heeft Marchand tien richtlijnen voor informatie oriëntatie opgesteld, zie tabel 2. Tien richtlijnen voor Informatie oriëntatie (IO) Informatie oriëntatie is het overkoepelende begrip voor de componenten informatiegebruik, informatiemanagement en informatietechnologie. De onderstaande tien richtlijnen zijn opgesteld om deze componenten succesvol te implementeren in de organisatie en te komen tot informatie oriëntatie. Richtlijnen voor informatietechnologie 1. Focus met de beste IT-resources op datgene waarin de organisatie zich onderscheidt; 2. Effectieve IT-operaties ondersteunen effectieve businessprocessen, die informatie leveren om beslissingen te nemen; 3. Goede IT-oplossingen kunnen nieuwe business kansen zichtbaar maken en leiden tot innovatieve managementacties. Richtlijnen voor informatiemanagement 4. Organisaties met hoge IO managen actief alle fases van de informatielevenscyclus; 5. Managers en werknemers moeten een expliciete, gefocuste kijk op noodzaak van informatie ontwikkelen, om de business draaiende te houden; 6. Wanneer mensen de business niet begrijpen, kunnen zij niet de juiste informatie vatten om de business te veranderen; Richtlijnen voor informatiegebruik 7. Bezuinig niet op de integriteit van informatie; 8. Het versterken van performance-informatie over teams creëert openheid en verbetert informatie-uitwisseling; Masterthesis Merijn van der Laag 23

24 Hoofdstuk 2. Informatiemanagement 9. Mensen die de business begrijpen en geïnformeerd worden, zijn proactief; 10. Managers kunnen bepaald gedrag makkelijker beïnvloeden dan ander gedrag. Tabel 2. Richtlijnen voor informatie oriëntatie (Marchand et al, 2000) De afstemming van de business, informatie & communicatie en technologie vraagt om een juiste balans van informatiebehoefte en informatieondersteuning (Marchand et al., 2000; Maes, 2003, Coughlan et al., 2005). Hierbij dient de organisatie de afstemming tussen informatiegebruik, informatiesysteem en informatie-infrastructuur te vinden, waarbij het informatiegebruik centraal dient te staan om concurrentievoordeel te behalen. Het AIM geeft een breed en organisatie onafhankelijk overzicht van het IMvakgebied. Hierdoor zal in het verdere onderzoek gebruik worden gemaakt van het AIM. De definitie van IM volgens Maes et al. (1999) zal worden gehanteerd: informatiemanagement is de managementdiscipline die is gericht op het gebalanceerd managen van (de relaties tussen) de verschillende componenten uit het Amsterdamse Informatiemanagement Model. Maes en De Vries (2008) constateren dat er in het IM-vakgebied, zowel in de literatuur als in de praktijk, veelvuldig gedacht wordt in termen van strategic business-ict alignment. In IM gaat het niet alleen om het aspect in-for-meren. Het gaat om de integratie van de organisatie, informatie en technologie. Maes en De Vries stellen: informatiemanagement is niet het management van IT en het is niet het management van de afstemming van de business en de IT. Informatiemanagement is het management van informatie. Wat betekent dit voor de invulling van het IM vakgebied in de praktijk? Welke rollen en functies kunnen gedefinieerd worden? Wat betekent dat voor de manager in kwestie? IM wordt door iedere manager bedreven. Het vakgebied beperkt zich niet tot CIO of enkele functionariseren in een organisatie. Het managen van informatie vraagt om specialistische kennis van iemand op deze positie. De volgende paragraaf richt zich op de IM-professional in het werkveld. Masterthesis Merijn van der Laag 24

25 Hoofdstuk 2. Informatiemanagement 2.3 Informatiemanagement professional: rollen en accenten In deze paragraaf worden de rollen van de IM-professional weergegeven op basis van de wetenschappelijke literatuur. Er zijn diverse rollen te benoemen uit deze literatuur, zoals de Chief Information Officer (CIO), de informatiemanager, de informatie-architect, de servicemanager, de business manager, etc. Deze paragraaf richt zich voornamelijk op de professional uit het IM-werkveld, zodat er geen expliciet onderscheid gemaakt wordt in deze rollen. Desalniettemin zal het uitgangpunt voor de IM-professional de CIO-literatuur zijn, gezien de grote hoeveelheid beschikbare publicaties. In deze paragraaf zal op basis van de CIO literatuur onderzocht worden wat de actuele thema s zijn voor deze rol in de organisatie. Aansluitend zullen de diverse accenten gelegd worden op de rol van de IM-professional, met welke vraagstukken houdt een IM-professional zich bezig? Ter afsluiting wordt de IMprofessional gepositioneerd in het AIM. De IM-professional en de literatuur De CIO speelt een belangrijke rol in de informatieverwerking om de business en de technologie bij elkaar te brengen. Het werkveld van de CIO heeft veel te maken met informatiesystemen en informatietechnologie (Abcouwer, Truijens, 2004; Enns et al. 2003), maar ook met vormen van het informatiebeleid (Abcouwer en Truijens, 2004; Gottschalk, 2002; Gottschalk, 2000; Grover et al., 1993). Net als bij IM is er voor de CIO geen vastgestelde definitie. Desalniettemin kan vastgesteld worden, dat de CIO verantwoordelijk is voor de informatiesystemen en de informatietechnologie en betrokken dient te worden bij het vaststellen van het informatiebeleid. Een actueel thema voor de CIO is de verschuiving van technologie naar informatie. Marchand et al. (2004, 2000) heeft in zijn onderzoeken het belang van informatie benadrukt boven technologie. Organisaties waarin managers en werknemers efficiënt gebruik maken van informatie en kennis behalen concurrentievoordeel. De taak van de CIO is de balans te vinden tussen de informatiebehoeften en de investering in technologie. Ondanks dat IM als een rode draad door het werkveld van de CIO loopt wordt er nauwelijks over gepubliceerd. Er wordt daarentegen veelal gepubliceerd over de rol van de CIO in de afstemming in business IT relatie (Chan en Reich, 2007; Chester, 2006; Abcouwer, Truijens, 2004; Maes, 2003; Gottschalk, 2002; 2000; Masterthesis Merijn van der Laag 25

26 Hoofdstuk 2. Informatiemanagement Peppard et al., 2000), de rol van de CIO bij informatiesystemen en architectuur (Peppard, 2007, Peppard et al., 2004; Abcouwer en Truijens, 2004; Maes, 2003; Gottschalk, 2002; 2000; Gottschalk en Taylor, 2000) en de rol van de CIO bij de vorming van het informatiebeleid (Abcouwer en Truijens, 2004; Maes, 2003; Gottschalk 2002; 2000; Gottschalk en Taylor, 2000). Accenten voor de IM-professional De vraagstukken voor de IM-professional liggen hoofdzakelijk op het gebied van de afstemming van de business IT relatie, de informatiesystemen en architectuur en informatiebeleid. In de literatuur, gericht op de afstemming tussen de business en technologie, ligt de rol van de CIO voornamelijk op strategisch niveau. ICT wordt met name ingezet ter ondersteuning van de strategie van de organisatie. Een CIO zal de inzet van de informatiesystemen moeten afstemmen op de informatiebehoefte en technologische mogelijkheden van het systeem om op deze wijze strategisch voordeel te behalen. (Abcouwer, Truijens, 2004; Maes, 2003; Gottschalk, 2002; 2000; Gottschalk en Taylor, 2000; Peppard, 2000) De rol van de CIO komt oorspronkelijk vanuit het management van informatietechnologie en systemen. Hoewel er door de technologie geen concurrentievoordeel behaald kan worden (Carr, 2004; Marchand, 2000), is er wel degelijk een sterke behoefte aan management op dit niveau. Vandaar dat er in de literatuur veelvuldig wordt gepubliceerd vanuit de technologische invalshoek. Naast deze technologische invulling van de rol van de CIO wordt er specifiek meer aandacht geschonken aan de informatie-architectuur in een organisatie. (Abcouwer, Truijens, 2004; Maes, 2003). De informatie-architectuur is niet zozeer een technische blauwdruk een blauwdruk voor het informerende en communicerende vermogen van de organisatie 5 - als wel een management control-instrument in informatie-intensieve organisaties (Winterink en Truijens, 2002). Hiermee creëert de CIO een instrument om te voorzien in de informatiebehoefte. De beleidsvorming met betrekking tot de informatie dient afgestemd te worden met de strategie van de organisatie (Abcouwer en Truijens, 2004; Maes, 2003; 5 Maes, R. (2003), Informatiemanagement in kaart gebracht, blz. 12 Masterthesis Merijn van der Laag 26

27 Hoofdstuk 2. Informatiemanagement Gottschalk, 2002; Gottschalk en Taylor, 2000; Peppard et al., 2000). De beleidsvorming beperkt zich niet tot de informatiesystemen en -architectuur, maar voert via het informatiebeleid door tot de strategievorming van de organisatie. In de literatuur wordt veelal de beleidsvorming gestuurd via de business (Peppard, et al., 2000). Het werkveld van de IM-professional bevindt zich in het spanningsveld van de afstemming in de business IT relatie, op het gebied van architectuur, informatiebeleid en volgt de technologische ontwikkelingen. De taken en verantwoordelijkheden zullen door deze diverse thema s per IM-professional verschillend zijn. In de volgende paragraaf worden accenten en nuances van de diverse invullingen van de rol van IM-professional gepositioneerd in het AIM. De IM-professional in het AIM Gezien de diversiteit in de literatuur over de rollen van een CIO is het voor een IM-professional in het werkveld afhankelijk van zijn of haar positie in de organisatie welke taken uitgevoerd dienen te worden. De IM-professional kan zich bezighouden met de afstemming in de business IT relatie, kan zich bezig houden met de informatiebeleidsvorming en kan de informatiesystemen en architecturen managen. Maes plaatst de CIO als primaire navigator in het AIM. Deze IM-professional maakt deel uit van het bestuur en is voornamelijk verantwoordelijk voor de IMkoers die gevaren wordt in de organisatie. Een IM-professional op strategisch niveau is verantwoordelijk voor het opstellen en bewaken van de informatiestrategie en houdt rekening met de bedrijfsdoelen en de ICTmogelijkheden. Deze IM-professional is het verbindende element tussen de business en de technologie. Een IM-professional die meer richting de business van het werkveld acteert in een informatie-intensieve organisatie, is mede verantwoordelijk voor het opstellen van de businessstrategie vanuit het oogpunt van de informatievoorziening. De IM-professional in een minder informatieintensieve organisatie zal een meer adviserende rol aannemen en rapporteren aan het bestuur. Een IM-professional met een grote verantwoordelijkheid met betrekking tot het ICT-beleid zal relaties onderhouden met de ICT-aanbieders. Naast de rol van de IM-professional op strategisch niveau kan een IMprofessional ook op het niveau van structuur verantwoordelijkheden hebben. Deze IM-professional werkt veelal in een team en ontwerpt architectuur voor de gehele organisatie, waarbij de speciale aandacht gaat naar de informatie- Masterthesis Merijn van der Laag 27