Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie. Tussenstand ten behoeve van de Borgingscommissie van het Energieakkoord voor Duurzame Groei

Transcriptie

1 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie Tussenstand ten behoeve van de Borgingscommissie van het Taskforce: Uitwerking Overige Hernieuwbare Energie, Ingesteld door de Borgingscie. Actietrekker: Duurzame Energie Koepel, Teun Bokhoven Datum: 18 december 2014

2 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 2 Verantwoording: Deze tussenrapportage is tot stand gekomen door een bijdrage van bijna 100 organisaties die zijn uitgedaagd om concrete oplossingsrichtingen en maatregelen aan te dragen om een versnelling te realiseren in de toepassing van hernieuwbare energieopties binnen de categorie overige hernieuwbaar. Dank is verschuldigd aan de vele mensen die daarvoor tijd en inzet hebben geleverd via allerlei schriftelijke en mondelinge input op de voorstellen en de kritische en opbouwende feedback op de verschillende tussenstappen in het proces om te komen tot het voorliggende pakket voor de verdere uitwerking om de doelstelling van 16% en daarbinnen de 186 PJ hernieuwbare energie te realiseren. De Taskforce die het proces tot op heden heeft aangestuurd bestaat uit: Teun Bokhoven (Duurzame Energie Koepel- voorzitter), Ingrid Post (Min.EZ), Gerrie Fenten (Min. I&M), Leo Brouwer (Min.BZK), Ronald van Paassen (IPO), Arnout Potze (IPO/Prov.Overijssel), Eva Hillen (VNG), Astrid Madsen (VNG/Gem.Rotterdam en Warmtenetwerk), Hendrik Steringa (NKNE/Duurzame Energie Koepel). De Taskforce in ondersteund door medewerkers van RVO, Lex Bosselaar, Lydia Dijkshoorn en Ruud van de Mossevelde- waarvoor dank voor hun grote inzet en bijdrage. Disclaimer: De maatregelensets die worden gepresenteerd in deze rapportage zijn niet het resultaat van een onderhandelingsproces of reflecteren op enige wijze een committering van partijen in dit stadium. Het is een overzicht van mogelijkheden om invulling te geven aan het geconstateerde tekort van PJ om daarmee het doel te bereiken om in 2023 voldoende duurzame energie op te wekken waarmee, samen met de andere opties zoals windenergie en biomassa bijstook, de 16% doelstelling wordt gerealiseerd.

3 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 3 Inhoud: Executive summary Hoofdstuk pagina 1 Inleiding, achtergrond en procesaanpak 7 2 Relatie met de warmtevisie van het ministerie van EZ 8 3 Zichtbaar maken van tekort van PJ 9 4 Beoordeling door ECN, RVO en duurzame energie sector 10 5 Leeswijzer voor de voorgestelde maatregelensets 10 6 Overzicht van de prioriteit maatregelensets 12 7 Overzicht extra suggesties 20 8 Vervolgstappen 22 Bijlagen 1 overzicht van de relevante routekaarten en visie documenten 23 2 samenvatting van de relevante teksten uit het Energieakkoord 24 3 overzicht van de partijen die input hebben geleverd 29

4 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 4 Executive Summary: In het zijn verschillende maatregelen afgesproken om de doelen voor het aandeel hernieuwbare energie, te weten 14% in 2020 en 16% in 2023, te behalen. Voor de opties windenergie en biomassa bij-en meestook in kolencentrales zijn concrete afspraken vastgelegd. Deze opties bij elkaar dragen ca. 45% bij aan de doelstelling hernieuwbare energie van 16% in De rest van de invulling van die 16%, benoemd als 186 PJ, zal door de overige hernieuwbare energieopties moeten worden ingevuld. Dit gaat om opties zoals: zon-, water-, bio-, bodemenergie (inclusief geothermie). De toepassing van deze technologieën is divers, veelal zeer decentraal en wordt beïnvloed door een veelheid van factoren. Het vaststellen van maatregelen om deze 186 PJ mogelijk te maken is daarmee complex en is in het Energieakkoord slechts op hoofdlijnen voorzien. De verdere uitwerking van noodzakelijke maatregelen en afspraken om het beoogde doel te bereiken is belegd als één van de acties uit het Energieakkoord. De aanpak die hiervoor is gekozen bestaat uit 4 stappen. 1) Het kwantificeren van de feitelijke tekort om te komen tot realisatie van de gewenste hoeveelheid opgewekte hernieuwbare energie. Deze fase is rond de zomer 14 afgerond en gerapporteerd aan de Borgingscommissie en tevens onder de aandacht gebracht van de betrokken bewindslieden. De berekening van dit tekort is in overleg tussen experts uit de duurzame energiesector en RVO, met globale toetsing door ECN, benaderd en vastgesteld op ca PJ (ca. 15% van de doelstelling 2023). 2) Om invulling te geven aan een palet van maatregelen heeft er een brede consultatie plaatsgevonden bij zoveel mogelijk betrokkenen. In een serie workshops en 1:1 gesprekken is de vraag gesteld welke belemmeringen er worden geconstateerd en welke concrete acties daarvoor een oplossing zouden bieden. Dat uitdagende proces heeft geleid tot meer dan 300 suggesties voor oplossingsrichtingen. Deze zijn verder gebundeld en geclusterd en worden in deze rapportage uitgewerkt. Met experts van ECN en RVO is dit palet vervolgens doorgenomen en daar is vastgesteld dat het voorgestelde samenhangende pakket van maatregelen de potentie heeft om het tekort van 40-50PJ te dichten. 3) De derde stap bestaat uit het verder uitwerken van de afspraken en het vastleggen daarvan in concrete afspraken van de partijen. Dit is voorzien in de eerste maanden van Het daaruit vast te stellen pakket van maatregelen zal als basis dienen voor de doorrekening van NEV ) De laatste stap betreft de uitvoering van de afspraken en het monitoren van de effecten, in lijn met het reguliere borgingsproces van het Energieakkoord. Parallel aan deze eerste twee stappen ontwikkelt het Kabinet de Warmtevisie. Deze Warmtevisie wordt één dezer dagen verwacht en adresseert voor een deel ook het onderwerp van de overige hernieuwbare energie aangezien een groot deel van de beschreven maatregelen, technieken en toepassingsgebieden hernieuwbare warmte omvatten. De uitvoeringsagenda, behorende bij de Warmtevisie, zal begin 2015 ter hand worden genomen. Dit biedt de gelegenheid beide trajecten (onze stap 3- en de uitvoeringsagenda warmtevisie) daar waar mogelijk en effectief, gelijk op te laten gaan. Het pakket van voorgestelde maatregelen is verdeeld over 3 specifieke toepassingsgebieden: maatregelen en acties voor de gebouwde omgeving, gebied gebonden maatregelen en maatregelen en acties voor de industrie en agro-sector. Daarnaast zijn er meer algemene pakketten van maatregelen geformuleerd voor communicatie en bewustwording, wet-en regelgeving en financieel. In de beschrijving van de maatregelen is een onderscheid gemaakt tussen: a) onderwerpen waaraan in het Energieakkoord al wordt gerefereerd (vooral niet financiële barrières), b) onderwerpen die een sterke relatie kunnen hebben met de Warmtevisie van het Kabinet en

5 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 5 c) Overige suggesties gericht op het bereiken van de doelen. Voor elk van deze 3 niveaus zijn aparte afwegingen te maken. Deze maatregelpakketten zullen, in onderlinge samenhang, de basis kunnen vormen voor de noodzakelijke tekortkomende PJ hernieuwbare opwekking. Hoofdpunten van de voorgestelde acties zijn: Acties voor de gebouwde omgeving specifiek: Maatregelen die aansluiten bij afspraken uit het Energieakkoord zoals: Minimum eisen stellen aan het aandeel hernieuwbare energieopwekking voor nieuwbouw en grootschalige renovatie en zorgen voor waardering van bio-energie als hernieuwbare energie. Een verplichting voor A+ label apparaten voor verwarming- en warmtapwatervoorziening per (op basis van de ecolabels)ontwikkelen van de vraagzijde door betere voorlichting, creëren van vertrouwen, certificering etc. Onderwerpen met een relatie naar de warmtevisie zijn o.a. : Het opheffen van de ongelijkheid in de energiebelasting op gas en elektriciteit, ter bevordering van toepassingen van hernieuwbare warmte. Het creëren van een financiële investeringsondersteuning voor kleinschalige hernieuwbare warmte opties waarmee een gelijk speelveld ontstaat met andere opties zoals PV. Bij de overige suggesties zijn maatregelen opgenomen als: Het generiek verlagen van het BTW tarief voor decentrale duurzame opties, zoals ook in een aantal andere EU landen. Inzet van fiscaal instrumentarium rond OZB tarieven, overdrachtsbelasting, etc op basis van mate van gebruik van duurzame energie of energieprestatie van het gebouw. Acties voor de gebiedsaanpak specifiek: Maatregelen die aansluiten bij afspraken uit het Energieakkoord zoals Wetsaanpassing zoals voorzien in STROOM voor tarief differentiatie voor energielevering en kosten infra. Biowarmte voor de energiebelasting bij warmtenetten gelijk behandelen aan restwarmte. Verruimen van de mogelijkheid om hoge-temperatuuropslag toe te passen Onderwerpen met een relatie naar de warmtevisie zijn o.a. : Opheffen ongelijkheid in wetgeving, waardering en rol netbheerders tussen warmte en gas- en elektra-infrastructuur. Nieuw positionering voor hybride warmtenetten; lagere temperatuur netten, aanpassing regels voor toegang tot > 500 m voor WKO ; voorkomen van lock-in effecten voor fossiele bronnen. Bij de overige suggesties zijn maatregelen opgenomen als: Compensatievoorziening voor het uitfaseren oudere fossiele bronnen en doorrekening van netkosten voor hybride netten. Verbreden van de berekeningsgrondslag voor de SDE+-regeling, zodat ook verbindingsleidingen hier onder vallen. Acties voor de Industrie en Agro: Maatregelen die aansluiten bij afspraken uit het Energieakkoord zoals: Uitwerking van de routekaarten uit de sector en effectueren rol waterschappen. Onderwerpen met een relatie naar de warmtevisie zijn o.a. : Jumpstart programma mono-vergisters en dit vervolgens door ontwikkelen tot een state of the art toepassing met opname mogelijkheid in EPK systeem. RO aspecten gemeenten en prov. Stuctuurvisies Bij de overige suggesties zijn maatregelen opgenomen als: Na jumpstart mono-vergisters, ontwikkeling structureel inbedden via ofwel verplichting of meerwaarde andere aspecten.

6 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 6 Bijmengopties groen gas verbeteren Algemene Acties voor Wet & Regelgeving, communicatie, draagvlak en financiering: Maatregelen die aansluiten bij afspraken uit het Energieakkoord zoals EU regels voor bio-massa criteria, digestaat gebruik, inregelen gelijk speelveld voor inregelen van installaties (fossiel en HE), Intensiveren uitvoering routekaarten, versterking investeerdersvertrouwen, uitbreiden rol NII. Onderwerpen met een relatie naar de warmtevisie zijn o.a. : Ontwikkelen van energie-infraplannen en aanwijzen locaties, planologische inbedding Garantiefonds voor alternatieve financiers (nieuwe toetreders) en aansluiten op regioplannen met financiering Subsidie SDE+ ook voor kleinere projecten onder huidige bodemwaarde, met eenvoudige administratieve belasting. Bij de overige suggesties zijn maatregelen opgenomen als: Exploitatiegarantie voor specifieke risico kritische projecten; Inzet Nationaal Bodembedrijf voor verbetering financieringspropositie; Investeringsfonds energielandschap om de supply site van de biomassa stromen uit het landschap te versterken. Met een pakket van maatregelen die deze punten adresseert wordt de invulling van de PJ opgave haalbaar. In de volgende fase dienen daarvoor de nodige afspraken te worden gemaakt, zodanig dat bij doorrekening van NEV- 15 de effecten op basis van effectief en voorgenomen beleid + inspanningen van lokale overheden en sectoren zichtbaar zullen worden.

7 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 7 1. Inleiding, achtergrond en procesaanpak In het zijn verschillende maatregelen afgesproken om de doelen voor het aandeel hernieuwbare energie, te weten 14% in 2020 en 16% in 2023 te behalen. Voor de opties windenergie en biomassa bij-en meestook (BMS) in kolencentrales zijn concrete afspraken vastgelegd. Deze zijn duidelijk omschreven onder Pijler 2 van het EA. Dat geldt ook voor de introductie van de zogenaamde postcoderoos, beschreven onder Pijler 3. Deze opties bij elkaar dragen ca. 45% bij aan de doelstelling van de 16% in De rest van de invulling van die 16%, benoemd als 186 PJ, zal door de overige hernieuwbare energieopties moeten worden ingevuld. Dit gaat om de opties zoals: zon-, water-, bio-, bodemenergie (inclusief geothermie). Concrete acties en maatregelen zoals voor wind en BMS beschreven zijn niet opgenomen; wel wordt aangegeven dat voor deze categorie Overig Hernieuwbaar nog een nadere uitwerking moet komen. Zie bijlage B voor de relevante teksten die op dit onderwerp slaan. De voorgestelde maatregelen zullen bijdragen aan de versnelde uitrol van veelal decentrale duurzame energie (DDE) door het oplossen van knelpunten en benutten van kansen. Behalve dat dit bijdraagt aan het behalen van de doelen van duurzame energie zal dit ook ruimte bieden aan nieuwe economische activiteiten en werkgelegenheid, een schonere leefomgeving en betrokkenheid van burgers, bedrijven en politici op regionaal en lokaal niveau. De toepassing van deze overige technologieën is divers, veelal zeer decentraal en wordt beïnvloedt door een veelheid van factoren. Het vaststellen van maatregelen om deze 186 PJ mogelijk te maken is daarmee complex en is in het Energieakkoord slechts op hoofdlijnen voorzien. De verdere uitwerking van noodzakelijke maatregelen en afspraken om het beoogde doel te bereiken is belegd als één van de acties uit het Energieakkoord. De Duurzame Energie Koepel heeft zich opgeworpen om dit onderwerp nader in kaart te brengen en de nodige acties voor te bereiden voor verdere besluitvorming. De besluitvorming rond deze uitwerking en inventarisering van maatregelen en acties is dus de-facto aangekondigd in het Energieakkoord en zal op basis van onderliggend document kunnen worden uitgewerkt. De aanpak die hiervoor is gekozen bestaat uit 4 stappen. Stap 1: Het kwantificeren van de het feitelijke tekort om te komen tot realisatie van de gewenste hoeveelheid opgewekte hernieuwbare energie. Deze fase is rond de zomer 14 afgerond en gerapporteerd aan de Borgingscommissie en tevens onder de aandacht gebracht van de betrokken bewindslieden. De berekening van dit tekort is in overleg tussen experts uit de duurzame energiesector en RVO, met globale toetsing door ECN, benaderd en vastgesteld op ca PJ (ca. 15% van de doelstelling 2023). Stap 2: Om invulling te geven aan een palet van maatregelen heeft er een brede consultatie plaatsgevonden bij zoveel mogelijk betrokkenen die te maken hebben met deze uitbouw van deze technologieën. In een serie workshops en 1:1 gesprekken is de vraag gesteld welke belemmeringen er worden geconstateerd en welke concrete actie daarvoor een oplossing zou bieden. Dat uitdagende proces heeft geleid tot meer dan 300 suggesties voor oplossingsrichtingen. Deze zijn verder gebundeld en geclusterd en worden in deze rapportage aangegeven (zie onder). Met experts van ECN en RVO is dit palet vervolgens doorgenomen en daar is vastgesteld dat het voorgestelde samenhangende pakket van maatregelen de potentie

8 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 8 heeft om het gat van 40-50PJ te dichten. De voorgestelde maatregelen sets worden hierbij gepresenteerd. Stap 3: De derde stap bestaat uit het verder uitwerken van de afspraken en het vastleggen daarvan in concrete afspraken van de partijen. Dit is voorzien in de eerste maanden van Het daaruit vast te stellen samenhangende pakket van maatregelen en acties zal als basis informatie dienen voor de doorrekening van NEV- 15, waarvan 1 mei de peildatum is. Stap 4: de laatste stap betreft de uitvoering van de verschillende afspraken en het monitoren van de effecten, in lijn met het reguliere borgingsproces van het Energieakkoord. Het pakket van voorgestelde maatregelen is verdeeld over 3 specifieke toepassingsgebieden: Maatregelen en acties voor de gebouwde omgeving. Gebied gebonden maatregelen en Maatregelen en acties voor de industrie en agro-sector. Daarnaast zijn er meer algemene maatregelen pakketten geformuleerd voor communicatie en bewustwording, wet-en regelgeving en financieel. In de beschrijving van de verscheidene maatregelen is vervolgens weer een onderscheid gemaakt tussen: a) onderwerpen waaraan in het Energieakkoord al wordt gerefereerd (vooral niet financiële barrières), b) onderwerpen die een sterke relatie kunnen hebben met de Warmtevisie van het Kabinet en c) Overige suggesties gericht op het bereiken van de doelen. Voor elk van deze 3 niveaus zijn aparte afwegingen te maken. Deze maatregelpakketten zullen, in onderlinge samenhang, de basis moeten vormen voor de noodzakelijke PJ hernieuwbare opwekking zoals beoogd. 2. Relatie met Warmtevisie van het Ministerie van EZ Parallel aan deze eerste twee stappen vindt de ontwikkeling plaats van de Warmtevisie van het kabinet. Deze is al in 2013 aangekondigd en dekt voor een deel hetzelfde werkveld als de uitwerking van deze 186 PJ opgave. Dit is het gevolg van het feit dat een groot deel van de hier beschreven maatregelen, technieken en toepassingsgebieden hernieuwbare warmte omvatten, waarbij we biogas en groen-gas productie ook tot dat domein rekenen. In het eerste kwartaal is ter voorbereiding van input voor de warmtevisie al een eerste inventarisatie van knelpunten en mogelijke oplossingsrichtingen gemaakt en aangeboden aan het Ministerie van EZ. Dit was bedoeld om beide trajecten (uitwerken Warmtevisie en Stap 2 van dit traject) zoveel mogelijk van dezelfde uitgangspunten te laten uitgaan. De Warmtevisie wordt één dezer dagen verwacht en adresseert voor deel ook het onderwerp van de overige hernieuwbare energie aangezien. De uitvoeringsagenda, behorende bij de Warmtevisie, zal ook begin 2015 ter hand worden genomen. Dit biedt de gelegenheid beide trajecten (onze stap 3- en de uitvoeringsagenda warmtevisie) daar waar mogelijk gelijk op te laten gaan.

9 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 9 3. Zichtbaar maken van het tekort van PJ Uit een analyse door de duurzame energiesector en RVO, in afstemming met ECN, volgt dat op basis van het business as usual scenario het doel voor overig hernieuwbaar (186PJ) zoals afgesproken in het Energieakkoord niet wordt gehaald. Er is een tekort geconstateerd van ca PJ, dat is rond de 15% van de totale doelstelling voor hernieuwbare energie in 2023 (zie onderstaande tabel). In het Energieakkoord was een tekort voorzien, reden waarom deze actie in het akkoord is opgenomen. Bij de analyse en de bepaling van het verschil tussen wat kan worden verwacht op basis van een Business as Usual (BAU) scenario en de gewenste eindsituatie conform het Energieakkoord (16%) in 2023, zijn de opties die geen relevante invloed hebben niet meegenomen (zoals bio-brandstof tbv mobiliteit). In onderstaand overzicht is zichtbaar hoe het PJ- tekort ruwweg is opgebouwd. Realisatie Prognose Verwachting CBS Referentie BAU DEK/RVO Referentie (DE/RVO) voor 16% intensivering Jaar Eenheid PJ PJ PJ Waterkracht 0,4 0,50 2,0 Zonne-energie (PV+TH) 2,9 17,0 26,0 Bodemenergie, Geoth. + WP 7,2 21,5 40,0 Bio-energie (Ex BMS en Mobiliteit) 49,5 71,0 87,0 TOTAAL In de 2 de fase zijn de belemmeringen en verschillende oplossingsrichtingen, noodzakelijk voor de gewenste opschaling van de categorie overige duurzame energie scherper in kaart gebracht. Gecoördineerd door de Duurzame Energiekoepel heeft hierover intensief overleg plaatsgevonden binnen de Taskforce (bestaande uit vertegenwoordigers van EZ, I&M, BZK, IPO, Provincies, VNG, Duurzame Energie Koepel en ondersteund door RVO) en een brede waaier van verschillende marktpartijen en NGO s. In totaal zijn bijna 90 organisaties betrokken geweest bij het proces, waarvan meer dan helft actief heeft bijgedragen aan deelname in workshops en het leveren van concrete input. De opgave voor de verdere uitwerking is daarmee gefocussed op de volgende opgave: Identificeer concrete maatregelen die zullen leiden tot een intensivering van de toepassing van de categorie overig hernieuwbaar. Daarbij zullen alle partijen een relevante rol moeten nemen om hieraan invulling te geven. Immers een deel ligt bij de overheid (veranderingen / aanpassingen wet en regelgeving en potentieel invullen financiële of fiscale randvoorwaarden); een deel ligt bij de provincies en gemeenten (Structuurvisies, aanbestedingsbeleid) en een deel berust bij het activeren van burgers, branches en bedrijven (certificeren, voorlichting, opleidingen, promotie, financiering, etc).

10 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: Beoordeling door ECN, RVO en duurzame energie sector Het pakket van voorgestelde maatregelen zal in de volgende fase van verdere uitwerking en vastlegging nader worden doorgerekend op effectiviteit en bijdrage aan de hernieuwbare energie hoeveelheid in In dit stadium is er geen specifieke doorrekening gemaakt en is de beschrijving van de verschillende maatregelen nog te algemeen om daar concrete getallen aan te hechten, maar de DE-koepel heeft wel indicaties gekregen vanuit de experts van haar achterban. De hoofdlijnen van de verschillende maatregelen zijn wel voldoende duidelijk zodat er een globale appreciatie is vast te stellen van de mogelijke effecten van het pakket in de onderlinge samenhang. In overleg met experts van zowel RVO als ECN-Beleidsstudies is vastgesteld dat het voorgestelde samenhangende pakket van maatregelen de potentie heeft om het geconstateerde tekort van 40-50PJ te dichten. Er zijn echter nog veel zaken die een nadere uitwerking behoeven. Dit is voorzien in de volgende fase en de opmaat tot de NEV Leeswijzer voorgestelde maatregelenlijst Uit de brede input die zijn gegenereerd tijdens en na de workshops over dit onderwerp (ca. 300 suggesties voor maatregelen) zijn een aantal sets van maatregelen geclusterd die voldoende concreet zijn beschreven. Deze zijn verder uitgewerkt in een prioriteitenlijst met daarin een aantal maatregelsets waarvan een serieuze impact van mag worden verwacht op het bereiken van de doelstelling. Een aantal van deze maatregelsets zijn direct doorrekenbaar naar PJ s, maar er zijn ook maatregelen die een duidelijk randvoorwaardelijk karakter hebben; niet direct doorrekenbaar, maar showstoppers als ze niet worden ingevuld of een indirect bijdrage leveren aan de realisatie van meer hernieuwbare energie of de basis leggen voor verdere groei van meer hernieuwbare energie. In dit document zijn de prioriteiten aangegeven, die uit de lange lijst van suggesties zijn gedistilleerd. Voor de leesbaarheid zijn de prioriteiten voorzien van een verwijzing die refereert aan een toepassingsgebied zoals we die ook hebben besproken tijdens de workshops op 30 september en 3 oktober (waarbij industrie, agro en vergisting nu zijn geclusterd). Verder zijn de maatregelen onderverdeeld in drie categorieën. Maatregelen, of de relevantie daarvan, zoals deze zijn benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières). Maatregelen die al in een eerder stadium zijn geadresseerd als input voor de Warmtevisie zoals door het Rijk wordt ontwikkeld en waarvan het gepast zou zijn indien die daarin (respectievelijk de uitvoeringsagenda) worden geadresseerd. Additionele suggesties gericht om maatregelen af te wegen die het doel binnen bereik brengen. Dit zijn onderwerpen waarvan het helder moet zijn dat ze essentieel zijn om het doel van de 186PJ te bereiken, respectievelijk de noodzaak om het geconstateerde tekort in te vullen. Voor alle voorgestelde maatregelen die tzt in concrete afspraken zullen worden vertaald, is het nodig dat er een verdere kwantitatieve onderbouwing vanuit ECN/PBL zal plaatsvinden. Deze is voorzien in de eerste helft van 2015 als opmaat naar de NEV- 15.

11 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 11 Het moet nadrukkelijk worden gesteld: de voorgestelde maatregelen zijn ontwikkeld op basis van de inbreng van vele partijen, maar de voorstellen kunnen in dit stadium niet worden beschouwd als een commitment van de partijen om deze ook uit voeren. Dat voorbehoud is nadrukkelijk van toepassing voor die maatregelen waarin de rijksoverheid een rol krijgt toegedacht. Deze notitie is een tussenstand. Ideeën zijn ontwikkeld, maatregelen sets zijn in een onderlinge samenhang gebracht en de noodzaak tot maatregelen is aangetoond door het zichtbaar maken van de noodzaak om maatregelen in te zetten om de doelen van het Energieakkoord te realiseren binnen de categorie overig hernieuwbaar. In de volgende fase (voorzien begin 2015) zullen met de betrokken partijen sluitende afspraken gemaakt gaan worden over de commitering. Deze tijdsplanning sluit aan op het uitwerken van de uitvoeringsagenda van de Warmtevisie. In onderstaande matrix is een beknopt overzicht gegeven van alle maatregelen. Op de volgende pagina s worden de maatregelen uitgewerkt. Maatregelensets bestemd voor cluster: Gebouw-gebonden Gebied-gebonden Industrie en Agro Specifiek Gebouw 1 Gebied 1,2,3, 4 IA- 1 Wet en Regelgeving WR-1 WR-2, WR-1 Communicatie C-1, C2 Versterking financieel F-2 F-1 F-1. F-2 Na de prioriteiten lijst is nog een overzicht toegevoegd van een lijst van additionele acties en maatregelen. Deze zijn ofwel een nadere specificatie of vergen nog nadere uitwerking (concreetheid) en beschrijving.

12 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: Overzicht van de prioriteit-maatregelensets Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actie-set Verwijzing naar technieken Beoogde effecten Actoren Gebouw-1: Groei van het hernieuwbare energie in gebouwen Te weinig stimulans in de gebouwde omgeving voor kleinschalige hernieuwbare energie opties. Dit pakket adresseert de gebouw-gebonden opties (woningen, utiliteitsbouw etc). Maatregelenpakket gericht op verhogen aandeel duurzame warmte op huishoud niveau. De acties adresseren verschillende onderwerpen voor ondersteuning die nu, vooral voor duurzame warmte opties, niet zijn ingericht, terwijl voor vergelijkbare hern.energieopties wel een ondersteuningsinstrumentarium beschikbaar is. Dit maatregelen pakket neemt deze ongelijkheid weg. Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières): In bouwbesluit opnemen van eis betreffende minimaal aandeel duurzame energieopwekking voor nieuwbouw of ingrijpende renovatie (deze ruimte is er conform RED art 13 lid 4 en 6; en EPBD recast via definitie van "bijna energieneutraal" ) Verschillende vormen van bio-energie opnemen in de EPG/EMG/Label en Energie Index. Een verplichting voor A+ label apparaten voor verwarming- en warmtapwatervoorziening per (op basis van de ecolabels) Sector start een brede voorlichtings- en motivatie campagne gericht op verschillende doelgroepen en in aanvulling op (voortbouwend op) de door BZK gestarte ondersteuningsstructuur via het VNG. Connectie met Warmtevisie: Invoeren investeringsondersteuning betaald uit SDE+ voor duurzame warmte opties als: zonneboilers, warmtepompen, hoog-efficiënte bio-kachels op basis van energieprestaties. Deze regeling handhaven tot moment van introductie aanscherping Ecodesign (A+) met voldoende budget, zodat er stabiele meerjarige regeling is. verplichting. LET OP: manage de verwachtingen. Voorkom koperstaking door te vroege aankondiging. Stel kwaliteitseisen in de subsidie, zowel aan het product als aan het installeren. Nadelige ongelijkheid in energiebelasting tussen elektriciteit en gas opheffen (voor duurzame warmteopties). Nu wordt meer EB afgedragen bij overgang van gas naar duurzaam + elektrisch. Oplossingsrichting: a) via gelijktrekking van EB voor beide bronnen op basis van energie-inhoud of b) door een verhoging van de vrijstellingskorting in energienota voor bedoelde opties op basis van correctiebedrag ter compensatie van extra EB afdracht (deze maatregel zal budget neutraal voor het Rijk uit werken). Additionele suggesties om doel te bereiken: Laag BTW tarief voor alle levering en installatie van hernieuwbare energie systemen, alsmede voor levering van pellets voor bio-installaties (zoals ook in het buitenland) Ruimte voor differentiatie van belasting (OZB, huurwaardeforfait, overdrachtsbelasting) op basis van de energie-index op de onroerende zaak. Deze maatregel is besproken bij het opstellen van het Energieakkoord, maar toen was er nog te weinig zicht op de maatregelen die nodig zijn voor de overige hernieuwbare energieopties. In bouwbesluit een verplichting opnemen voor LT-verwarming voor nieuwbouw en grootschalige renovaties. Zonnewarmte, Warmtepompen, efficiënte low nox bio-kachels Grote aantallen van deze decentrale duurzame opties; zeker als vervangingsmarkt (na 2018) wordt meegenomen (ca systemen per jaar) EZ, Financiën, I&M, BZK, VNG, DE Sector

13 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 13 Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actieset Verwijzing naar technieken Gebied -1: Ontwikkeling van collectieve warmte& koudenetten als alternatief voor individuele aardgasverwarming Er bestaat een marktfalen bij de (financiële) condities waaronder warmtenetten kunnen worden toegepast. Bij verdere groei en behoefte aan inzet van duurzame warmte neemt de noodzaak toe om de totale maatschappelijke kosten/baten in rekening te nemen. Gas is op dit moment het uitgangspunt en referentie in het energiesysteem. Dat is op langere termijn problematisch en belemmert de transitie die nu zou moeten starten naar meer inzet van (hernieuwbare) warmte. Netbeheerders komen voor afweging welke gasnetten wel-of niet te renoveren. Samenbrengen van gas-en warmtenetten, met ruimte voor invoeding van duurzame warmte kan maatschappelijke kosten verlagen indien integraal wordt afgewogen als onderdeel geleidelijke transitie warmtevoorziening (30/40 jaar). Warmtenetten met groeiend aandeel hernieuwbare opwekking als integrale oplossing voor de warmtevoorziening. Daarbij anticiperen op te vervangen oude- en op termijn niet meer rendabele gasnetten, die daarmee worden uit gefaseerd en worden vervangen door (LT) warmtenetten. Op dit ogenblik zit warmte klem tussen de private- en de publieke markt en bestaat geen level playing field. Fundamentele aanpassingen zijn noodzakelijk en er zal vanuit een integrale afweging op basis van maatschappelijke kosten, kosten voor de bewoners en baten over langere termijn tussen gas / elektra en warmte moeten worden geredeneerd. Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières): In wetgeving (Stroom) regelen dat onder voorwaarden invoedingsrecht (voorrang) bestaat voor duurzame warmte in warmtenetten. Creëer ruimte voor tariefdifferentiatie (EZ) met als uitgangspunt, uiteindelijke gelijke klantkosten (warmtebundel)- ook toepasbaar maken voor Stroomversnelling concepten (BZK) en hernieuwbare warmte, inclusief woonlasten garantie (warmtesector). Connectie met Warmtevisie: Vanuit PPS of publieke constructies, in samenwerking met oa netbeheerders, bundelen van investeringen in zowel gasinfrastructuur en (lagetemperatuur)warmtenetten in de bestaande gebouwde omgeving. Doorberekening van (aansluiting en gebruik net) kosten op basis van geïntegreerd aanbod (gas + warmtenet). Onder meer van toepassing indien er sprake is van een op termijn van 15 jaar af te schakelen gasnet vanwege teruglopende gasafzet en ter voorkoming van "stranded assets". In samenhang met maatregel waarbij aansluitplicht voor gas komt te vervallen en er een afsluitrecht wordt toegevoegd. Dit onder de strikte voorwaarden van net-economie en gelijktijdig aanbod van een warmte-infrastructuur. De provinciale warmteplannen geven aan waar de kansen liggen voor warmteinfrastructuur. In het Nationaal Energiebesparingsfonds (NEF) de aansluiting op (duurzame) warmtenetten volwaardig meenemen, naast opties zoals gasverwarming. ACM (vergunning) c.q. Ministeriele bevoegdheid inzetten om temperatuurniveau van warmtenetten te verlagen waar mogelijk en leidend tot de meest (economisch) efficiënte aanpak om te komen tot een klimaatneutrale gebouwde omgeving. Financiële imperfectie in dekking van kosten voor warmtenetten in huurmarkt oplossen. Ongelijk speelveld tussen gesocialiseerde gasaansluitkosten en warmtenetkosten en tussen woninggebonden - en gebiedsgebonden maatregelen.. Vergunningen voor nieuwe warmtenetten koppelen aan toekomstperspectief voor transitie naar duurzame warmtebronnen. (geen lock-in effecten fossiele centrales) Mogelijk maken dat er een relatie komt tussen de duurzaam opgewekte warmte en een specifieke afnemer in een warmtenet Hybride warmtenetten, geoptimaliseerde inzet van hernieuwbare warmtebronnen en restwarmte

14 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 14 Beoogde effecten Actoren Andere aanpak voor benutting van rest+duurzame warmte als vervanger voor gas (voor warmte). Netbeheerders, EZ, BZK, I&M, Warmtebedrijven, nieuwe PPS-en, Provincies, gemeenten en waterschappen Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actieset Verwijzing naar technieken Beoogde effecten Actoren Gebied-2: groei van duurzame warmte voor stadswarmtenetten De belastingdienst heeft recentelijk in een aantal gevallen de definitie van restwarmte zo ingeperkt dat bijvoorbeeld WKK s die specifiek voor een warmtenet zijn gebouwd, of warmte uit een biomassaketel niet meer als restwarmte worden aangemerkt. Dat houdt in dat het gas voor piekketels wordt belast met het blokverwarmingstarief. Deze belastingheffing leidt tot een verslechtering van de business case. Met aangepaste definitie wordt duurzame warmte gelijkwaardig beoordeeld. Kan voor het Rijk budget neutraal. Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières): Pas de definities van restwarmte in artikel 59 lid 3 van de WBM zodanig aan dat naast restwarmte tevens hernieuwbare warmte/biomassawarmte en warmte van WKK wordt opgenomen. Oplossing is budget neutraal voor het Rijk. Hybride warmtenetten Speelt bij bio ketels in bestaande stadsverwarming, zoals Purmerend. Lost belemmering op voor nieuwe duurzame of hybride warmte projecten. MinFin Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actieset Verwijzing naar technieken Beoogde effecten Actoren Gebied-3: versnelde vervanging van fossiele installaties door duurzame installaties Als het moment van einde economische/technische levensduur van fossiele brandstof gedreven installaties (die op zich wel energie-efficiënt warmte opwekken zoals WKK) nog niet is bereikt, is er tijdens een vroegtijdige overgang naar een hernieuwbare bron, nog een rendabele top te financieren. Er is eigenlijk geen economisch incentive om in dat geval het productiemiddel vervroegd te vervangen. Door inrichting van een financiële faciliteit waarmee fossiele brandstof gedreven installaties, die in aanmerking komen voor vervanging door een duurzame energie installatie, kunnen dit soort installaties vroegtijdig worden vervangen en daarmee het hernieuwbare opwekdeel een impuls geven. Additionele suggesties om doel te bereiken: Neem binnen de SDE + een compensatie voorziening op (tbv grondslag) waaruit vervroegde sluiting van niet-duurzame centrales en vervangen door duurzame energie bronnen wordt gestimuleerd. Deze extra investering levert veel PJ duurzaamheid op, tegen betrekkelijk lage extra kosten. Breidt de SDE+ berekeningsgrondslag uit, zodat ook de verbindingsleidingen (van duurzame bron naar afnemer) voor duurzame warmte hieronder vallen. Hybride warmtenetten Versnelling van de inzet van hernieuwbare energie ter vervanging van fossiele energie gedreven installaties. Met name relevant voor warmte en bio-energie. Fin, EZ, Warmtebedrijven, Bio-energiesector

15 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 15 Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actieset Verwijzing naar technieken Beoogde effecten Actoren Gebied-4: Hogere temperatuuropslag (HTO) opnemen in provinciaal bodembeleid Er kan veel meer gebruik worden gemaakt van hogere temperatuur opslag en benutting uit de ondergrond. Meer aandacht voor integratie van Hoge temperatuur opslag in de ondergrond (HTO) bij warmtenetten. Door een groter en dieper deel van de ondergrond te gebruiken kan er meer hernieuwbare capaciteit worden ingezet voor hernieuwbare warmte. Dat kan door de grens van 500m diepte te verleggen naar 1000m. Let wel: dit is geen diepere geothermie- die start vanaf ca. 3000m. Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières) / Connectie met Warmtevisie: Differentiatie van het bodemenergie beleid. In lagen die geen winbaar drinkwater bevatten (of strategische voorraad), zouden de provincies HTO in meer gevallen kunnen toestaan. Daarvoor is het o.a. ook nodig dat er een aanpassing komt van de mijnbouwwet naar diepte vanaf 1000m. Tot 1000m zelfde vergunning regiem voor inzet WKO als die nu tot 500m geldt. Discussie over HTO inbrengen in de Structuurvisie ondergrond (STRONG) Bodemenergie en hybride warmtenetten meer mogelijkheden voor hernieuwbare opwekking en opslag. EZ, I&M, IPO Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actieset Industrie en Agro-1 (AI-1): groei van monomestvergisters en voldoende locaties voor (regionale) vergisters Te weinig versnelling voor extra energie uit mestvergisting Er is een groot potentieel vergisting nog onvoldoende ontsloten voor toepassing. Het beoogde set van maatregelen zal bijdragen aan deze ontsluiting door: a) via een jumpstart programma veel nieuwe initiatieven losmaken- b) kwantificeren van positieve overige effecten en deze omzetten in stimuli- c) RO beleid actief invullen regionaal en d) zorgen voor meer info en communicatie. Dit set van maatregelen moet leiden tot voldoende economie of scale en learning curve-effect waardoor voldoende prijsreductie om vervolgens binnen de SDE aan bod te kunnen komen. Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières): Sector richt ondersteuningsgroep in voor advies aan doelgroep over de juiste systeemkeuze en laatste state of the art. Uitvoering van eigen Routekaart GGNL. Inzet van vergistingscapaciteit van waterschappen in combinatie met andere vergistingsstromen om te komen tot een hogere inzet. Verruiming wettelijke mogelijkheden daartoe voor de waterschappen. Provincies en gemeenten wijzen potentiele locaties aan in RO-plannen die geschikt zij voor grootschalige (collectieve) vergistingsinstallaties. Vergisters opnemen in erkende maatregelenlijst van maatregelen met terugverdientijd indien terugverdientijd korter dan 5 jaar is. Connectie met Warmtevisie: Jumpstart programma voor mono-mestvergisting (voor de eerste 100 stuks een investeringssubsidie voor stallen > 200 koeien van bijvoorbeeld 25%, afbouwend naar 15%). In de 1 op 1 benadering met MEE bedrijven, specifieke warmteparagraaf proberen af te spreken: warmtebesparing, duurzame warmte en restwarmte. Additionele suggesties om doel te bereiken Verplichting vanaf 2018 tot mestvergisting bij elke boerderij voor >200 koeien, gebaseerd op toereikende beschikbaarheid van SDE+ of alternatieve ondersteuning en voldoende succes van het jumpstartprogramma.. Nader onderzoek gericht op bijmengoptie van groen gas in de gasnetwerken naar model van de biobranstoffen

16 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 16 Verwijzing naar technieken Beoogde effecten Actoren Belonen vermeden broeikasemissies. Met mestvergisting wordt niet alleen duurzame energie geproduceerd, maar worden ook andere negatieve milieu-effecten voorkomen. Deze worden niet gewaardeerd in de prijs, terwijl dat een drukkend effect zou hebben op de subsidie uitgaven. Methodiek ontwikkelen waarbij ook andere milieueffecten (zoals voorkomen CH4 emissies) een waarde krijgen. Dit systeem zou per operationeel moeten zijn. Biogas, co-vergisting van mest, monomestvergisting en mestraffinage 1500 monomestvergisters; Investeringsbasis creëren; EZ, I&M, LTO, IPO (prov), VNG (Gem), DE Sector w.o. GGNL, Waterschappen, Duurzame zuivelketen Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actieset Verwijzing naar technieken Beoogde effecten Actoren WR-1: (EU) normen en toepassing in Nederland (EU) normering aanpassen aan versterking positie DDE vanwege huidige regels die groei belemmeren en rol van overheid als launching customer borgen Er zijn verschillende normen en richtlijnen die middels aanpassing zullen leiden tot een versterking van de rol en toepassing van decentraal duurzaam. Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières): Afspraken over duurzaamheidscriteria vaste biomassa per soort installatie en feedstock voor alle niet BMS biomassa opstellen in overleg met betrokken partijen, bij voorkeur in EU-verband. Vervolgens toepassen en snel duidelijkheid communiceren. EU richtlijn voor digistaat aanpassen (eventueel alleen NL aanpassing binnen EU ruimte) waardoor residu van vergisting kan worden ingezet in andere toepassingen waardoor hogere waardering ontstaat. Het creëren van een gelijk speelveld voor een periodieke keuring en het inregelen van installaties in de utiliteitsbouw (alle technologieën); dit opnemen in activiteiten besluit. Ref: EPBD recast. Ruimte bieden via Omgevingswet om gemeenten in landelijk gebied EU emissienormen hanteren voor bio-ketels ipv de strengere NL normen die met name zijn bedoeld voor dicht bevolkte gebieden. Bio-energie a) betere waardering digistaat; b) grotere transparantie voor investeerders, c) meer flexibiliteit bij gem. d) gelijk speelveld voor WKO installaties in vergelijking met trad. Installaties. EZ, I&M, VNG, LTO, DE Sector Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actieset WR-2: Planologische inbedding Een kenmerk van warmtenetten is dat er meestal slechts zicht is op een bescheiden financieel rendement (lange terugverdientijd), zeker in relatie tot de onzekerheid rondom de risico's en in relatie tot de uiteindelijke hoogte van het restrisico. Een lokale visie over de noodzakelijke aanpassing van de energie infrastructuur wordt van essentieel belang. Dat vraagt om een integrale afweging rond de inzet van (duurzame) warmtenetten in samenhang met toekomstige vraagpatronen in gebieden en RO aspecten. Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières) / Connectie met Warmtevisie: Gemeente en provincies ontwikkelen energie-infraplannen voor gebieden in samenhang met de warmteplannen en beginnen met locaties met meer dan 500 GJ/ha aan energievraag. Dit in samenwerking met de netbeheerders en eventueel lokaal aanwezige warmtebedrijven om een optimale energie infrastructuur te ontwikkelen voor warmte, gas en elektriciteit. Hierin dient de inzet van hernieuwbare warmte te worden opgenomen en dienen warmtenetten hybride

17 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 17 Verwijzing naar technieken Beoogde effecten Actoren (en waar dat optimaal is op lage temperatuur) te worden uitgelegd. In deze plannen een visie opnemen hoe de transitie naar steeds meer invoeding van hernieuwbare duurzame energie plaats kan vinden, hierin ook duiding over het temperatuur-regiems. De plannen maken onderscheid in transportnetwerken (lage leidingverliezen, grotere afstanden, business to business aansluitingen) en distributienetten ( kleinere afstanden, aansluiting op (kleine) eindgebruiker en eventueel duurzame warmte producenten). Netbeheerders en aanwezige warmtebedrijven krijgen wettelijk taak om (goedgekeurde) plannen te gebruiken voor lange termijn investeringen. Hybride warmtenetten Met vroegtijdige planvorming en ruimtelijke bestemming kunnen maatschappelijk rendabelere beslissingen worden genomen. Transitie naar duurzame bronnen wordt met de aanleg van hybride warmtenetten mogelijk. Hiermee wordt voorgesorteerd op nieuwe ontwikkelingen. Op termijn zullen woonwijken, bedrijventerreinen gerenoveerd worden, nieuw aangelegd, etc VNG, IPO, Netbeheerders, DE sector, warmtebedrijven Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actieset Verwijzing naar technieken Beoogde effecten Actoren C-1: Oplopende zekerheid voor projectontwikkelaars over toekenning SDE+ SDE onzekerheid: beschikbare SDE+-budget per jaar voor 'overige DE-opties' in Nederland, buiten WoZ, onbekend. Onzekerheid leidt tot terughoudendheid bij planontwikkeling. Bijvoorbeeld: Angst voor impact van BMS op beschikbaar budget voor overige opties. Duidelijkheid over beschikbaarheid van SDE+ voor tenders (op iets langere termijn) voor verschillende categorieën is noodzakelijk om investeerders voldoende comfort te bieden om lange ontwikkel-en vergunningstrajecten in te zetten. Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières): EZ geeft inzicht in deze budgetten en bedragen per jaar zodat projectontwikkelaars hun risico in projectontwikkeling beter kunnen inschatten en er grotere bereidheid komt om daadwerkelijk projecten te realiseren. Dit SDE-beeld tot 2023 nu per jaar uitwerken met verschillende scenario's en zorg dragen dat niet één categorie het SDE+ budget voor een heel jaar kan claimen (dus geen schot, maar een jaarcap). Betere koppeling maken tussen vergunningen en beschikbare SDE+ Alle SDE+ technieken Verhoogt de investeringsbereidheid in de fase van de planvorming EZ Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actie- C-2: Toenemende bekendheid en waardering Bij een verdere groei van de hernieuwbare energie sector en groei van toepassingen zal zowel binnen de betrokken bedrijven veel extra worden geïnvesteerd, maar zal ook de vraagzijde van de markt voldoende bekend moeten worden gemaakt en vertrouwen moeten ontwikkelen in mogelijkheden, onderbouwd met bewezen prestaties. Dit is mutatis mutandis ook van toepassing voor de aanbodzijde: producenten van biomassa (bos, natuur, landschap, stedelijk gebied) moeten bekend raken met mogelijkheden van oogst en productie. Vanuit verschillende organisaties zijn roadmaps en uitvoeringsplannen opgesteld waarin veel van de maatregelen-sets zijn opgenomen. Bij uitvoering van de maatregelensets zullen de verschillende sectoren een inspanning moeten leveren om de benodigde capaciteit op orde te krijgen. Dit zal gaan om investeringen in productiemiddelen bij bedrijven, opleidingen, promotie en marketing, etc. en voor lokale biomassa productie (bosbeheerders, landschapsonderhoud, etc). Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières):

18 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 18 set De verschillende sectoren intensiveren de uitvoering van de verschillende roadmaps op het onderwerp: best practice, promotie, certificering en voorlichting (Bodemenergie, Platform Hout/Houtconvenant, Groengas, Zonnewarmte, zonnestroom, Warmtepompen, Hybride Warmtenetten etc). Hiervoor zal zoveel mogelijk gebundeld worden opgetreden (ook met lokale initiatieven) Inzet van waarderingstools om de waarde van de duurzame energie-installatie zichtbaar te krijgen in onroerend goed taxataties Voor de uitvoering van gecoördineerde acties wordt een Taskforce Duurzame Warmte opgericht. Additionele suggesties om doel te bereiken Voor cruciale onderdelen uit de roadmaps die een essentieel onderdeel vormen van de gewenste opschaling en waarvoor de betrokken sector geen middelen kan vrijmaken, zal vanuit de overheid (nationaal of regionaal) een bijdrage ter ondersteuning worden geboden. Verwijzing naar WP, Bio-sector (aanbod, productie, afname), Zon, Bodem, Hybride Warmtenetten technieken Beoogde effecten Capacity building in aanbod en vraag Actoren DE Sector (breed), ODE, VEH, (lokale) overheden. Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actieset F-1: Betere financieringsmogelijkheden voor DE-projecten Wegnemen belemmeringen rondom project financiering, lagere financieringslasten, marktfalen en ontwikkelen rendabele lokale biomassa oogst Om projecten financierbaar te maken tegen lagere rente dienen risico's tijdens projectlooptijd te worden beperkt. Daarbij tevens toegang creëren voor institutionele beleggers voor projectfinanciering via bundeling van goed lopende projecten. Investeringspotentieel vergroten. Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières): Snelle inzet van financieringsmodellen (o.a. uit pijler 10-EA), waarbij inst. beleggers actieve rol krijgen en daarmee bancaire financiering vereenvoudigd. Binnen NII voor verschillende categorieën hernieuwbaar en voor verdere ontwikkeling van (duurzame) warmtenetten in de bestaande bouw nieuwe financieringsproposities ontwikkelen die door inzet van lange termijn kapitaal (bv pensioenfondsen) lagere financieringslasten krijgen. Verbreed de greendeal met de banken rond het Expertisecentrum van de banken naast geothermie ook groen gas, energie uit water en overige innovatievere technieken waar nog meer ervaring mee moet worden opgedaan. Connectie met Warmtevisie: Ontwikkel een garantiefonds voor alternatieve financiers (groene investeerders, pensioenfondsen) voor inzet in bijvoorbeeld financiering aardwarmte, bodemenergie, vergisters etc. Aansluitend op de energie-infraplannen van de regio s (WR-2) ondersteunen de regio (of centrale overheid) de ontwikkeling van geothermieprojecten. Additionele suggesties om doel te bereiken Exploitatiegarantie (afbouwend) door overheid op specifieke projecten met initieel hoger exploitatierisico (geothermie, vergisters, energie uit water) op basis van referentierendement en specifieke risicofactoren (te bepalen door ECN). Deze garantie geleidelijk over te brengen in een door de markt/projecten te financieren verzekeringsconstructie (premies uit lopende projecten) en gebaseerd op voortschrijdend inzicht en ervaring. Hiermee wordt het technische risico s verminderd wat bijdraagt aan de financierbaarheid bij aanvang van investering. Inzet EBN, of Nationaal Bodemenergiebedrijf als minderheidsaandeelhouder Geothermie en grootschalige (collectieve) WKO / Bodemenergieprojecten. Vooral bedoeld om financiering te vereenvoudigen, maar kan ook borging bieden op

19 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: 19 Verwijzing naar technieken Beoogde effecten Actoren continuïteit van opbouwende expertise (specifieke extra taak). Ontwikkel een investeringsfonds energielandschap met Rijk, Provincies en groenfondsen Bio/Groengas, Geothermie,, Bodemenergie, Energie uit water Meer projecten die van idee-fase naar financial close komen en meer toegankelijkere project financiering en lagere financieringslasten Afnemers, EZ, Banken, Institutionele beleggers, NII, natuurorganisaties, landschapbeheerders Verwijzing Huidige situatie en knelpunt Beoogde oplossingsrichting Voorgestelde actieset Verwijzing naar technieken Beoogde effecten Actoren F-2 Groei van het aantal kleinschalige DE- installaties Verschillende opties zoals kleinschalige verbranding, kleinschalige vergisters bij RWZI s en kleinere zonnewarmte vallen buiten SDE+ Ongelijkheid oplossen rond ondersteuning van hernieuwbare opties die net buiten de SDE+ ondergrens vallen Benoemd in Energieakkoord (niet financiële barrières): Sector via brede voorlichtingscampagne deze mogelijkheid onder de aandacht brengen van potentiele doelgroep Connectie met Warmtevisie: Subsidieregeling voor categorie installaties onder de SDE+, zoals biomassainstallaties < 500 kw, kleine vergisters bij RWZI s en zonthermische systemen < 100 m2. Subsidie voor investeringen in deze installaties beneden de aangegeven ondergrens openstellen maar vanwege de inperking van de administratieve belasting de subsidie eenmalig bij project aanvang uitkeren (dat qua hoogte vergelijkbaar is met vergelijkbare SDE+ categorie) - LET OP: manage de verwachtingen. Voorkom koperstaking door te vroege aankondiging. Zonnewarmte, bio-energie Meer inzet hernieuwbaar EZ

20 Uitwerking: Overige Hernieuwbare Energie pagina: Overzicht: extra suggesties: Type Huidige situatie met knel/aandachtspunten Voorgestelde actieset Algemeen Industrie & Agro Algemeen Gebouwde omgeving. Gebouwde omgeving Potentieel van knip en snoeihout en grassen in beheer bij gemeenten, provincies, waterschappen en RWS onvolledig voor binnenlandse bio energieproductie benut. MR Gas is beperkend voor groen gas invoeding en gaat niet uit van energietransitie Advies en installatie gebeurt nog te veel door handelspartijen in plaats van kennispartijen. Gevolg is dat veel installaties onvoldoende ingepast zijn in de specifieke situatie, waardoor veel energie verloren gaat (o.a. door overcapaciteit). Aanleg nieuwe installaties door DE-Erkende Installateurs geeft sterke verbetering van rendement en daarmee mogelijk ook het aantal gebruiksuren. Voor consumenten en andere gebruikers is er onduidelijkheid waar en hoe te beginnen met de aanschaf van een PV-systeem, zonneboiler, warmtepomp of bioketel. De consument is zich niet bewust van de hoeveelheid energie die hij kan opwekken. Er zijn op dit moment te weinig installateurs om alle duurzame-energiesystemen installeren. Het is ook niet bekend welke installateur ervaring heeft. Installateurs hebben een opleidingsstramien beschikbaar maar dit wordt niet uitgerold. Duurzame aanbesteding knip en snoeihout, met gunningscriteria voor afzet bij energietoepassing dichtbij plaats van oogst. De Rijksoverheid zal lagere overheden actief ondersteunen om groei mogelijk te maken voor de oogst van houtige biomassa uit plantsoenen, houtwallen, etc. -Regeling inrichten op de toekomst: invoeding groen gas optimaal mogelijk maken - Actieve hulp van netbeheerders bij de aanvraag van een groen gas invoeding - Green Deals optimale benutting gasnetcapaciteit - mogelijkheden creëren voor compressie van lagedruk naar hogedruknet. - Experimenteer AMvB (openstelling voor gas) creëert ruimte voor biogasnetten, flexibel netbeheer en kleine gasopslag - Technische kennisontwikkeling flexibiliteit door groen gas (bijvoorbeeld op P2G gebied); nationaal en internationaal. - Verduidelijking en communicatie over regelgeving biogashubs Stimulering herkenbaarheid en toegankelijkheid DEbedrijven en DE-installateurs, bijvoorbeeld door verplichte keuring / rapport bij ingebruikname installatie en koppeling van kwaliteitseisen aan subsidie of fiscale faciliteiten. Het oprichten van een portals. De portals zijn websites die bezoekers objectief informeert over: 1 stappenplan aanschaf & praktische checklist 2 opbrengst berekeningen en voorbeelden 3 regelingen 4 randvoorwaarden 5 werkingsprincipes. Een voorbeeld voor PV is Deze website bevat ook een forum waarin gebruikers hun ervaringen kunnen delen. Het portaal is eveneens per en telefonisch bereikbaar voor Questions & Answers. Middels enquêtes op het portaal wordt gemeten of de onduidelijkheid bij de consument afneemt. Geef bekendheid aan het opleidingssysteem wat ontwikkeld is door branches (zoals Holland Solar) en Uneto-VNI. Dit ook middels de web-portals. Neem het belang van installatiekwaliteit op in de promotie.