Vulkanen blz 1 Jan- Willem Versteeg

Transcriptie

1 Jan-Willem Versteeg Vulkanen blz 1 Jan- Willem Versteeg

2 Voorwoord Ik heb voor vulkanen gekozen omdat het met de natuur te maken heeft. In een vulkaan is ook veel techniek verwerkt en het is een interessant onderwerp. Jan-Willem Versteeg. Vulkanen blz 2 Jan- Willem Versteeg

3 Inhoudsopgaven Voorwoord blz 1 Inhoudsopgaven blz 2 Inleiding blz 3 Hfd 1 de Vulkaan blz 4 Hfd 2 de uitbarsting blz 6 Opdrachten blz 9 Vragen en antwoorden blz 11 Slotwoord blz 13 Informatiebronnen blz 14 Bijlage 1 (doorsnede Aarde) blz 15 Bijlage 2 (soorten vulkanen) blz 16 Bijlage 3 ( uitbarstingen) blz 17 Bijlage 4 ( bekende vulkanen) blz 18 Afbeelding zelfgemaakte vulkaan blz 20 Vulkanen blz 3 Jan- Willem Versteeg

4 Inleiding: Deze les gaat over vulkanen, hoe ontstaat een vulkaan, wat is een vulkaan, slaapt een vulkaan of is hij dood, vulkaanvormen en hoe ontstaat een uitbarsting. Om jullie dit te laten zien heb ik een vulkaan gemaakt en kan ik ook laten zien wat er gebeurt. Hierna heb ik ook nog een paar proeven die jullie moeten doen om te zien hoe krachtig een uitbarsting is. Vulkanen blz 4 Jan- Willem Versteeg

5 Hoofdstuk 1 De vulkaan Hoe ontstaat een vulkaan De aarde is een grote ronde bol met een harde buitenkant en is zacht van binnen. De binnenkant bestaat uit een kern en een mantel. De kern is vloeibaar en heeft een temperatuur van wel 5000 graden en ligt op een diepte van ongeveer 3000 km. Om de kern zit een mantel, deze is van een stroperige massa gloeiend heet vloeibaar gesteente en heeft een temperatuur van ongeveer 3000 graden en ligt op een diepte van gemiddeld 30 km. Daar overheen drijven een aantal aardkorsten of wel continentale platen genoemd. (continenten) Deze korst heeft een dikte van gemiddeld 30 km. Heel lang geleden hebben bv Amerika, Afrika en Europa tegen elkaar aan gelegen, maar deze zijn in de loop van vele jaren uit elkaar gedreven. Dit komt omdat er scheuren zijn ontstaan in de aardkorst. Als zo n aardkorst scheurt dan komt het vloeibare gesteente uit de binnenkant van de aarde en als het dan in aanraking komt met lucht (een scheur droogt op)of met water ( een scheur in de zeebodem ) dan wordt de bovenkant hard en stopt het weer. Na verloop van tijd is de aardkorst dan weer helemaal dicht. Je kunt dit vergelijken met de snee in je hand. Het gaat dan bloeden en als het bloed met lucht in aanraking komt er een korstje op. Na verloop van tijd geneest de huid en is de snee helemaal dicht. (Zie bijlage 1) Wat is nu een vulkaan. Een vulkaan is een gat in de aardkorst, waardoor gesmolten gesteente en andere materialen naar de oppervlakte komen. Sommige vulkanen zijn gewoon scheuren in de aardkorst. Andere zijn zwakke plekken in de aardkorst, die ontstaan op plaatsen waar magma door de korst brandt en omhoog borrelt waardoor het aan het aardoppervlak komt. Het hete gesteente onder de grond heet magma, als de magma boven de grond komt heet het lava. Is een vulkaan actief slapend of dood. Vulkanen die hooguit enkele jaren geen activiteiten meer vertonen noemt men actieve vulkanen. Maar vulkanen kunnen tussen de uitbarstingen jarenlang en zelfs eeuwenlang slapen. In zo'n rustperiode borrelen soms vulkanische gassen op uit het afkoelende magma onder de vulkaan. De krater die na de laatste uitbarstingen overblijft, begint in de loop der tijd te verweren. Op de nieuwe rotsen verschijnen planten en door uitslijting van wind en water worden de hellingen minder steil. Als de rustperiode tienduizenden jaren aanhoudt, is het soms nauwelijks meer mogelijk in de berg een vulkaan te herkennen. Pas in die fase kan het veilig zijn om aan te nemen dat de vulkaan echt uitgewerkt is. Vulkanen blz 5 Jan- Willem Versteeg

6 Vulkaan vormen (bijlage 2) Koepelvulkanen (Stratovulkanen). Deze zijn ontstaan door dikke stroperige lava, hierdoor stroopt de lava tijdens een uitbarsting op waardoor men steile wanden krijgt (de fuji in Japan) Schildvulkanen. Deze vulkanen zij gevormd door dunne lava die langzaam afkoelt en hebben minder steile hellingen. calderavulkaan: De vulkanen zijn vaak heel oud en hebben vele uitbarstingen gehad. In deze krater hebben zich weer kleinere nieuwe kraters gevormd. Deze vulkanen hebben kraters met een doorsnede van wel 120 km (de Mauna Loa op Hawaï) Kegelvulkanen (slakkenkegel en samengestelde vulkanen) Deze ontstaan door puin gruis en kleine rotsblokken die door de vulkanische opening naar buiten worden geperst. Hierdoor ontstaat een kegel met in het midden een krater.( Hverfell op IJsland) Spleetvulkanen (Supervulkanen) Dit zijn geen bergen, maar scheuren of gaten in de grond. Vulkanen blz 6 Jan- Willem Versteeg

7 Hoofdstuk 2 de uitbarsting (eruptie) De Oorzaak. Omdat de aarde van binnen enorm heet is, ontstaat er een warmte- stroming van binnen naar buiten. Hoe dichter de warmtestroming bij de aardkorst komt hoe meer hij afkoelt en neemt de stijging van de stroming ook af. Als de stroming tegen de aardkorst aankomt en dus niet verder kan wordt er een grote druk op de aardkorst opgebouwd. Als deze stroming nu bij zwakke plekken of scheuren in de aardkorst komt bv bij een vulkaan dan komt het magma naar boven en kan er een uitbarsting ontstaan. De uitbarsting (bijlage 3) Bij veel vulkanen zit de kraterpijp verstopt met lava en stenen. De uitgang naar buiten is dus geblokkeerd. Daardoor wordt de druk van het magma steeds groter. De mensen in de buurt van de vulkaan horen een onderaards gerommel, net onweer. Soms verschijnt een rookwolk boven de krater van de vulkaan. Als dat gebeurt zijn de meeste mensen in een handomdraai verdwenen. De grond begint te trillen. Plotseling klinken er enorme knallen. De lavaprop is uit de kraterpijp gevlogen, zoals de kurk van een champagnefles. Stenen en as worden meters hoog de lucht in geslingerd. De as is zo licht, dat hij soms kilometers verderop pas zakt. Dit noemt men een asregen. Doordat de stenen gloeiend heet zijn als ze de lucht in geslingerd worden, krijgen ze vreemde vormen. Meestal zijn die vulkanische bommen bolvormig. Ze variëren van een paar centimeter tot één meter grootte. Als de prop uit de kraterpijp is, kan het magma naar buiten. Zo gauw het magma het aardoppervlak heeft bereikt, wordt het lava genoemd. De temperatuur van die lava ligt tussen de 600 C en 1200 C. Alles wat de lava op zijn weg naar beneden tegenkomt, wordt verschroeit. De bovenste laag van de lava koelt heel snel af. De onderste laag blijft nog een tijdje doorstromen. Als alle lava weer gestold is, raakt de kraterpijp weer verstopt. Zo kan de aarde zich weer vullen tot er genoeg magma is voor een nieuwe uitbarsting. Vulkanen blz 7 Jan- Willem Versteeg

8 Voorbeelden van vulkaanuitbarstingen De beroemdste uitbarsting aller tijden is waarschijnlijk die Vesuvius, bij Napels in Italië, in 79 na Christus. Toen de altijd zo rustige berg op 24 augustus begon te schudden, werden de bewoners van de Romeinse steden Pompeji en Herculaneum volledig verrast. Hete as regende urenlang op Pompeji neer, tot de stad onder een metersdikke laag bedolven was. Veel mensen ontkwamen, kuchend en strompelend door de duisternis van de aswolk. Allen die zich in de stad bevonden, werden overvallen door een geweldige stormvlaag van as en gas (een gloedwolk). Het verloop van de ramp werd precies beschreven door Plinius de Jongere. Zijn brieven aan Tacitus bevatten het oudst bekende ooggetuigenverslag van een vulkanische uitbarsting. De bedolven steden raakten vrijwel vergeten, tot in de 18e eeuw een begin werd gemaakt met de opgravingen. Sindsdien is daar een unieke archeologische en aardkorst betreffende (geologische) schatkamer blootgelegd: twee bloeiende Romeinse steden, bevroren op het moment van hun vernietiging!! "# $! %& '(&) $ *+, $$- % -!. / -!. 0+ /) $. 4 $ 1 5(+, -. '(&). /,6)) Vulkanen blz 8 Jan- Willem Versteeg

9 Uitbarstingen Vulkaanuitbarsting in Alaska Uitgegeven: 7 februari :44 Laatst gewijzigd: 7 februari :37 ANCHORAGE - Op een onbewoond eiland in de Amerikaanse staat Alaska is dinsdag een vulkaan tot uitbarsting gekomen. De vulkaan die Cleveland heet, spuwt as en rook zeven kilometer de lucht in, zo berichte het Vulkanologisch Observatorium van de deelstaat. De uitbarsting kan alleen gevaar opleveren voor het luchtverkeer. De dichtstbijzijnde populatie van mensen is 75 kilometer verwijderd.in Alaska zijn tientallen werkende vulkanen. Elf januari kwam enkele honderden kilometers ten zuidwesten van Anchorage de vulkaan de Augustine tot uitbarsting. In sommige delen van Alaska wordt de bevolking ongerust over de recent opgelaaide vulkanische activiteit. De autoriteiten hebben de bevolking echter verzekerd dat er geen aanwijzingen zijn dat er sprake is van een buitengewone serie uitbarstingen. Het komt nu eenmaal voor met 42 vulkanen in Alaska dat er af en toe een of twee actief zijn, zo stelde het observatorium gerust Vulkaanuitbarsting in Goma 17 januari 2002 Goma, Noord-Kivu, Democratische Republiek Congo. De uitbarsting van de vulkaan Nyiragongo en de verschillende aardbevingen die daarop volgen, vernielen 40 % van de stad mensen worden dakloos en zijn op hulp van buitenaf aangewezen. Goma ligt bovendien vlakbij de grens met Rwanda en heeft dus ook af te rekenen met de gevolgen van de crisis daar. Hoe explosief is de Etna? auteur: Pim Beukenkamp Acht jaar na de laatste eruptie in begon de Etna het nieuwe millennium met een van de meest ongewone en complexe uitbarstingen van de laatste driehonderd jaar. Nog nooit heeft een eruptie van de Etna de internationale massamedia zo beziggehouden, als die van juliaugustus Nauwelijks drie weken na het einde ervan, kwam de Etna weer in het nieuws. Volgens een artikel in Nature zou de Etna van karakter veranderen en explosiever en dus gevaarlijker worden. Leven de omwonenden van de Etna op een explosieve vulkaan? Hoe explosief is de Etna? De Etna is niet alleen de grootste vulkaan van Europa, hij is de laatste decennia ook een van de actiefste vulkanen op aarde met uitbarstingen in 1981, 1983, , 1989, en afgelopen zomer. In de laatste 25 jaar was er vooral veel materiële schade aan huizen, wegen, spoorwegen, boerderijen, landbouwgrond en toeristische voorzieningen. Er vielen geen slachtoffers onder de bewoners Vulkaanuitbarsting Fernandina Eiland mei Eén van de jongste en meest actieve vulkanen van onze planeet, liet een paar weken geleden een grote kracht zien. De vulkaan op het Fernandina eiland (behoort tot de Galápagoseilanden) barste uit op vrijdag 13 mei, in de vroege ochtend. Zelfs vanaf het Baltra eiland kon je enorme wolken zien, die niet normaal waren voor de tijd van het jaar. Uren later, vloog het vliegtuig van de "Marine Reserve" over één van de mooist ongelooflijke natuurlijke vuurshows: de vulkaanuitbarsting! Fernandina was na een periode van redelijke kalmte sinds april 1995 weer actief. Er wonen geen mensen op het eiland en de vulkaanuitbarsting leverde dus geen gevaar op. Excursies naar en rondom de Galápagoseilanden gaan ook gewoon door. Vulkanen blz 9 Jan- Willem Versteeg

10 Opdrachten Opdracht 1 Laat een vulkaan uitbarsten Materiaal: zand, 1 meter tuinslang, plankje met een klein gat, statief Steek de tuinslang door het gaat heen. maak een berg van zand op het plankje Adem goed in (niet in de tuinslang anders krijg je zand binnen) en blaas goed hard in de tuinslang. Je krijgt dan een prachtige uitbarsting Suggestie: houd de plank iets schuin en kijk eens hoever het zand nu komt. Kun je nu voorstellen hoe dit in het echt gebeurt. En wat er dan met dorpjes gebeurt. Opdracht 2 Met deze proef kun je zichtbaar maken dat je met druk een enorme kracht kunt opbouwen tot dat deze kracht tot uitbarsting komt. Materiaal: 1 petfles 1 fietsventiel 1 kurk 1 fietspomp Water 3 stenen (om de fles tussen te zetten) Maak een gat in de lengte van de kurk. Doe hier doorheen het fietsventiel Maak de kurk pas op de petfles. Doe de fles ongeveer een kwart vol met water. Sluit de fietspomp aan op het ventiel Zet de fles op zijn kop tussen de stenen. Pomp vervolgens lucht in de fles. De Fles zal met een enorme kracht weg schieten. Vulkanen blz 10 Jan- Willem Versteeg

11 Proef 3 vulkaanuitbarsting nodig klein flesje met dop grote glazen bak warm en koud water gootsteen kleurstof (bijvoorbeeld ranja) 1. doe een laagje (zo dik als je duim) kleurstof in het kleine flesje 2. vul het flesje met warm water en doe de dop erop 3. schud het flesje zodat de kleurstof goed mengt 4. zet de bak of vaas in de gootsteen onder de kraan en zet het flesje erin. 5. vul de bak of vaas met koud water zodat het flesje helemaal onder water staat 6. haal de dop van het flesje (je mag hem hiervoor even uit het water halen) vraag 1: Wat zie je gebeuren? vraag 2: Welke kant gaat het warme gekleurde water op? vraag 3: Hoe denk je dat dat komt? Vulkanen blz 11 Jan- Willem Versteeg

12 Vragen 1:Hoe noem je de platen van de aardkorst ook wel? 2:Hoe heet het hete gesteente onder de grond? 3:Waneer is het veilig als de vulkaan..lang slaapt 4:Wat is een spleetvulkaan a. Stratovulkaan b Slakkenkegel en samengestelde vulkaan c. Supervulkaan 5 Hoe noem je een uitbarsting ook wel? 6:Is een vulkaan een zwakke plek in de aardkorst? 7:Hoe warm is lava? 8:Waneer barste de vesuvius het laatst uit? Vulkanen blz 12 Jan- Willem Versteeg

13 Antwoorden 1:Hoe noem je de platen van de aardkorst ook wel? Antwoord:Continentale platen 2:Hoe heet het hete gesteente onder de grond? Antwoord:Magma 3:Waneer is het veilig als de vulkaan..lang slaapt Antwoord:10.000jaar 4:Wat is een spleetvulkaan a. Stratovulkaan b Slakkenkegel en samengestelde vulkaan c. Supervulkaan (dit is de juiste) 5 Hoe noem je een uitbarsting ook wel? Antwoord:Eruptie 6:Is een vulkaan een zwakke plek in de aardkorst? Antwoord:ja 7:Hoe warm is lava? Antwoord:600 tot 1200 graden 8:Waneer barste de vesuvius het laatst uit? Antwoord:1906 Vulkanen blz 13 Jan- Willem Versteeg

14 Slotwoord. Ik heb veel van dit project geleerd en ik hoop dat andere kinderen door deze les ook veel leren over vulkanen en de oorzaken hiervan. Jan-Willem versteeg Vulkanen blz 14 Jan- Willem Versteeg

15 Informatie bronnen Gebruikte Internetsites Vulkanen blz 15 Jan- Willem Versteeg

16 Bijlage 1 Doorsnede van de Aarde Vulkanen blz 16 Jan- Willem Versteeg

17 Bijlage 2 Vulkanen blz 17 Jan- Willem Versteeg

18 Bijlage 3 De uitbarsting (eruptie) Augustine vulkaan in Alaska Stromboli vulkaan in Italië Vulkanen blz 18 Jan- Willem Versteeg

19 Bijlage 4 Bekende vulkanen op Aarde Antarctica o Erebus Alaska o Augustine o Cleveland o Katmai o Pavlof Canarische Eilanden o Pico Del Teide Chili o Gualatiro 6060 m hoog o Laskaro 5592 m hoog o Tupungatito Colombia o Galeras Congo (DRC) o Nyiragongo o Nyamuragira Costa Rica o Arenal o Poas Ecuador o El Reventador o Kotopaho 5896 m hoog o Sangai 5230 m hoog El Salvador o Santa Anavulkaan 2381 m hoog Frankrijk o Puy-de-dome 1465 m hoog Filipijnen o Pinatubo Griekenland o Methana o Nisyros o Santorini Hawaï o Mauna Loa o Mauna Kea o Kilauea IJsland o Hekla o Laki o Hvannadalshnjúkur o Surtsey o Grímsvötn Indonesië Vulkanen blz 19 Jan- Willem Versteeg

20 o Awu o Bromo o Kelud o Krakatau o Merapi o Tambora Italië o Etna 3263 m hoog o Vesuvius 1280 m hoog o Stromboli 900 m hoog o Vulcano 386 m hoog o Ferdinandea (onderzees) Japan o Fuji 3776 m hoog o Sakurajima o Unzen Kameroen o Mount Cameroon Martinique o Mont Pelée 1397 m hoog Mexico o Citlaltepetl 5610 m hoog o Popocatépetl 5465 m hoog o Nevado de Colima 4330 m hoog o Paricutín 3170 m hoog o Mount Augusta 1298 m hoog o Evermann 1130 m hoog o Monte Gallegos 335 m hoog o Bárcena 310 m hoog Montserrat o Soufrière Nieuw-Zeeland o Rotorua o Ruapehu o Tongariro o Ngarahoe Peru o El Misti 5823 m hoog Tanzania o Kilimanjaro 5895 m hoog Spanje o El Teide 3717 m hoog o Cumbre Vieja Verenigde Staten o Kilauea o Mount Rainier o Mount Saint Helens 2950 m hoog o Mount Baker o Three Sisters Vulkanen blz 20 Jan- Willem Versteeg

21 Afbeelding zelfgemaakte vulkaan: Vulkanen blz 21 Jan- Willem Versteeg