Jaarverslag N.V. N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij Mei Jaarverslag N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij

Transcriptie

1 Jaarverslag N.V Mei 2013

2 Inhoudsopgave 1. Verslag van de directie 1. Verslag van de directie 1.1 Uitdagen en versnellen 1.2 Profiel van de onderneming 1.3 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 1.4 Financiële positie BOM 2. Bericht van de Raad van Commissarissen 3. Toelichting resultaten kerntaken 3.1 Investeringsbevordering 3.2 Ontwikkeling & Innovatie 3.3 Participaties 3.4 Bedrijventerreinen 3.5 Van Oss Life Sciences Park naar Pivot Park 4. Risicoparagraaf 5. Jaarrekening 5.1 Geconsolideerde balans per 31 december Geconsolideerde resultatenrekening over Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening 2012 en grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 5.4 Nadere toelichting op geconsolideerde balans per 31 december Nadere toelichting op de geconsolideerde resultatenrekening over Enkelvoudige balans per 31 december Enkelvoudige resultatenrekening over Nadere toelichting op de enkelvoudige balans per 31 december Nadere toelichting op de enkelvoudige resultatenrekening over Overige gegevens 6. Bijlagen 6.1 Corporate Governance 6.2 Overzicht projecten O&I Participaties en leningen 6.4 Overzicht doelstellingen en prestatieindicatoren BOM 6.5 Organisatie 6.6 GRItabel 6.7 Gebruikte termen en afkortingen 6.8 Relevante websites Pagina Uitdagen en versnellen Ninja Innovation. Deze benaming gebruikt Gary Shapiro om onderscheidende, baanbrekende innovaties te typeren, ontwikkeld door gedreven ondernemers die écht het verschil willen maken. Shapiro, de man achter de jaarlijkse consumentenelektronicabeurs CES in Las Vegas, stelt in zijn meest recente boek dat zulke entrepreneurs altijd de gevestigde orde zullen uitdagen. Als eerste verleggen zij de blik, verkennen ze nieuwe horizonten en hebben ze zich aan nieuwe werkelijkheden aangepast ver voordat de concurrentie daarvan doordrongen is. De woorden van Shapiro inspireren. Ze benadrukken de waarde van bedrijven die betekenisvolle verandering in gang zetten. Dergelijke transities motiveren op hun beurt weer andere ondernemers échte vernieuwing te realiseren. Zo ontstaat gaandeweg een duidelijke verrijking ten opzichte van de oude situatie. Die bijzondere aandacht voor waardecreatie kenmerkt ook de BOM. Dus steken we net als in het verleden ook de komende jaren onze energie in het stimuleren en begeleiden van transitieprocessen. Daarbij willen we extra aandacht besteden aan het ontwikkelen van fysieke brandpunten van vernieuwing. Clusters van innovatie willen we creëren, die ook op buitenlandse bedrijven aantrekkingskracht zullen gaan uitoefenen. Positief resultaat Al onze activiteiten zijn gericht op het tot stand brengen van een sterkere economische structuur van Brabant. En met succes. Zo herstructureren we in een hoger tempo dan verwacht verouderde bedrijventerreinen (1.485 hectare totaal ultimo 2012 tegen geprognosticeerd hectare) en slagen we er steeds beter in internationale kennisintensieve bedrijvigheid naar Brabant te halen (2012: 183 miljoen aan investeringen, goed voor 942 arbeidsplaatsen). Dankzij een duidelijker exitbeleid realiseert de BOM ook met haar participaties een beter rendement (boekwinst 2012: 1,45 miljoen) en worden potentiële groeikernen voor de Brabantse economie afgeleverd. In financiële zin kijken wij dan ook tevreden terug op Het resultaat van de BOM was met vergelijkbaar met het jaar ervoor. Het totale geconsolideerde resultaat 860k wordt sterk bepaald door de BOMdeelneming in OLSP Holding B.V. (Pivot Park). Zo n belangwekkend en omvangrijk project gaat altijd gepaard met aanloopverliezen. Pivot Park vormde daarop in 2012 geen uitzondering, hoewel het verlies beduidend lager uitviel dan verwacht. Jan Pelle, directeur BOM Top Europese kennis en innovatieregio s De BOM is klaar om de uitdagingen voor de komende jaren aan te gaan. Een uiterst belangrijke is de uitvoering van het Economisch Programma Brabant 2020, zoals de provincie die heeft vastgesteld. De belangrijkste ambitie: Brabant tot de top van kennis en innovatieregio s in Europa laten behoren. Een doelstelling die stevig doorpakken vereist en waarvoor de provincie een cruciale rol ziet weggelegd voor de BOM. Het eerste halfjaar van 2012 is met vertegenwoordigers van de provincie NoordBrabant veelvuldig overleg gevoerd om de contouren te schetsen waarbinnen de BOM haar opdracht moet realiseren. Dit heeft geresulteerd in het besluit om per 1 januari 2013 een nieuwe, overzichtelijke holdingstructuur te creëren, met de provincie als enig aandeelhouder van BOM Holding B.V. De Staat der Nederlanden behoudt een minderheidsbelang in BOM Business Development & Foreign Investments B.V. en BOM Capital I B.V. Daarnaast zijn er aanzetten gegeven voor verdere financiële afspraken, zoals het ter beschikking stellen van nieuw werkkapitaal. Een belangrijk deel van dat geld is bestemd voor enkele fondsen die wij naar verwachting in de loop van 2013 mogen gaan beheren. Het doel van de fondsen is om op specifieke thema s sectoroverschrijdende en kennisintensieve innovaties te stimuleren. 2 3

3 Contact met ondernemers en samenleving Dankzij de afspraken met de provincie kan de BOM invulling geven aan haar Meerjarenprogramma Waarbij we ons ten volle bewust zijn van het feit dat we in deze tijden van budgettaire krapte een substantieel bedrag krijgen toebedeeld om de Brabantse economie toekomstbestendig te maken. Met dit voorrecht vervult de BOM, nog sterker dan voorheen, een publieke taak, wat ons motiveert nadrukkelijk het contact te zoeken met ondernemers en samenleving. Om aan te geven wat we doen, hoe we het doen en waarom we het doen. Vooral het consequent beantwoorden van die laatste vraag helpt mee onze richting voor de komende jaren te bepalen. Binnen Brabant heerst brede consensus over de noodzaak tot innovatie; alleen via die weg kunnen we de komende decennia economisch een rol van betekenis blijven spelen. We moeten durven investeren in de toekomst. Vanuit de vraag hoe wij in een steeds concurrerender en mondialer speelveld economisch overeind willen blijven. Oplossingen maatschappelijke vraagstukken Dat zal niet lukken door hetzelfde te blijven doen wat we altijd gedaan hebben. Nadrukkelijk zullen we op zoek gaan naar baanbrekende oplossingen voor urgente maatschappelijke vraagstukken, nationaal en internationaal. Het gaat daarbij om thema s als milieu, voedsel, water, gezondheid en energie. Ondernemend Brabant staat voor de uitdaging rond deze thema s innovatie en ondernemerschap te verbinden tot nieuwe producten en diensten. Het liefst sectoroverschrijdend (cross overs), omdat echte vernieuwing zich niet binnen maar op de raakvlakken tussen sectoren manifesteert. Prikkelen en mobiliseren De ontwikkelingen elders in de wereld dwingen ons snel te handelen. De manifestatie van China als economische grootmacht en de opmars van andere opkomende landen (Brazilië, India, Rusland, ZuidAfrika) bieden kansen die we niet aan ons voorbij kunnen laten gaan. De BOM is om die reden in 2012 al begonnen met een versnelling, een intern proces dat in 2013 onverminderd zal worden voortgezet. De BOM ontwikkelt zich van een klassieke onderneming naar een onderneming met een missie zonder dat een concreet eindbeeld is bepaald. Dit duidt niet op zwakte, maar juist op kracht. We hebben namelijk het vertrouwen dat we in onze missie zullen slagen. Door het binnen de organisatie aanwezige palet aan kennis en kunde steeds integraler in te zetten tonen we onze partners nog sterker onze meerwaarde. Het vermogen effectief samen te werken zal het verschil maken. Vanuit die context zal de BOM binnen de zogeheten triple helix (bedrijven, overheden en kennisinstellingen) partijen blijven prikkelen en mobiliseren. Door vitale coalities te smeden kan een ecosysteem ontstaan waarin ondernemerschap de ruimte krijgt te floreren en er voortdurend nieuwe kennis, nieuwe producten en nieuwe bedrijven tot stand komen. Binnen het bedrijfsleven, onze belangrijkste doelgroep, zoeken we nadrukkelijk uitdagers; entrepreneurs die verder kijken dan hun eigen bedrijf en opereren vanuit een maatschappelijke betrokkenheid. Die inzien dat we een nieuwe economie gaan bouwen, waarbij ontwikkeling bepalender is dan groei. Dergelijke ondernemers vinden het opdrogen van subsidiestromen geen bezwaar, ze beschikken over zo n sterke innerlijke drive dat ze geen moeite hebben zelf een deel van het risico te nemen. Krachtig netwerk Een belangrijke waarde van de BOM blijft het netwerk waaruit ze kan putten. Voor innovatieve projecten levert dat vaak een aanvulling op die het eindproduct nog solider maakt. Vanuit dat krachtige netwerk met ondernemers en kennisleveranciers komen ook nieuwe coalities tot stand, of krijgen bestaande samenwerkingsverbanden een versnelling. De successen in 2012 op het gebied van Biobased economie zijn daarvan een goed voorbeeld. Met het Samenwerkingsverband Regio Eindhoven (SRE) werd een nieuw kader voor het stimuleren van biogebaseerde ontwikkelingen in OostBrabant opgesteld. Voor het westelijke deel van de provincie liggen zelfs uitvoerbare plannen klaar waarin de BOM dit jaar vanuit het Biobased Brabant Fonds (beschikbaar kapitaal: 10 miljoen euro) graag wil participeren. Integraliteit brengt meer synergie De belangrijke taak die de provincie de BOM heeft toebedeeld zet ook binnen de organisatie afdelingen in beweging. Willen we onze slagkracht vergroten dan zullen we ook intern meer de synergie moeten zoeken. Wat dat betreft mag het Oss Life Sciences Park (Pivot Park), dat in februari 2012 operationeel werd, tot de verbeelding spreken. Binnen dat project trokken alle BOMafdelingen (O&I, Participaties, Bedrijventerreinen, Investeringsbevordering) vanuit een gedeelde visie samen op, voor een zo n sterk mogelijk eindresultaat. Deze actieve, ondernemende houding bracht BOMbreed kennis, kunde en geld bij elkaar waardoor het businesspark van start kon gaan. Het is een ontwikkeling als deze die mij ervan overtuigt dat de BOM de haar toebedeelde taken aankan. Brabantbreed, crosssectoraal, onafhankelijk en vraaggericht. Competenties die bij de medewerkers aanwezig zijn. Dat geeft vertrouwen, voor het heden en voor de toekomst. Ik complimenteer en dank jullie daarmee. Jan Pelle directeur 4 5

4 1.2 Profiel van de onderneming De kernactiviteiten van de BOM zijn te verdelen in vier onderdelen: ONTWIKKELING & INNOVATIE Verbetering van het productie en ondernemersklimaat in NoordBrabant door innovatiebevordering, kennisuitwisseling, clustervorming en activiteiten in het kader van Europese projecten en netwerken. BEDRIJVENTERREINEN Begeleiding van parkmanagement en coördinatie van revitaliseringsprojecten van bestaande bedrijventerreinen en de ontwikkeling van nieuwe bedrijfs en kennisparken. Investeringsbevordering Acquireren en ondersteunen van (buitenlandse) bedrijven die een vestiging in Noord Brabant overwegen en adviseren bij uitbreidingsinvesteringen en bij het behoud van bedrijven voor de regio. Participaties De afdeling participaties participeert in kansrijke, innovatieve bedrijven in NoordBrabant die bijdragen aan de economische groei van de topsectoren in NoordBrabant. Risicomanagement Risicomanagement behoort sinds jaar en dag tot de normale bedrijfsvoering van de BOM. Het beleid is erop gericht bestaande en toekomstige risico s inzichtelijk en kwantificeerbaar te maken, te verminderen, te beheersen of te spreiden door de toepassing van beheersingsmaatregelen. In hoofdstuk 4 van het jaarverslag worden de vijf voornaamste risico s en het bijbehorende risicomanagement vermeld. Het risicomanagementbeleid is in 2012 regelmatig besproken met zowel het voltallige managementteam als de Raad van Commissarissen. De BOM als organisatie De is een naamloze vennootschap, gevestigd in Tilburg. De vennootschap heeft een directie en een Raad van Commissarissen die alle bevoegdheden heeft die door de wet aan de Raad van Commissarissen van een vennootschap worden toegekend. Er is een procedure gestart voor de benoeming van een nieuwe RvC naar aanleiding van de structuurwijziging. Meer informatie over de directie en Raad van Commissarissen vindt u in het Jaarverslag in paragraaf 6.5 en op de website, De BOM kent de volgende organisatiestructuur: Raad van Commissarissen Directie Voor een uitgebreide beschrijving van de bovenstaande activiteiten wordt verwezen naar Hoofdstuk 3 van het jaarverslag 2012: Toelichting resultaten kerntaken. De BOM als vennootschap: Financiële administratie Personeelszaken N.V. Brabantse Ontwikkelings Maatschappij 100% 100% 100% 100% 100% Ontwikkeling & Innovatie Investeringsbevordering Participaties Bedrijventerreinen OLSP Holding B.V. BOM Vastgoed B.V. SpinOff Fonds Brabant B.V. Biobased Brabant Fonds B.V. Life Sciences & Health Fund B.V. De BOM stimuleert innovatie door middel van het tot stand brengen van kennisen businessclusters. Hierbij heeft de BOM de rol van spin in het web en probeert kennisinstellingen, overheid en in het bijzonder MKB bedrijven met elkaar te verbinden. Het doel is new business development (gericht op nieuwe markten, nieuwe producten of nieuwe combinaties). De BOM stelt daarmee MKB bedrijven in staat te groeien. Projecten die voortkomen uit onze programma s Hightech Systemen en Materialen (inclusief automotive), Food & Nutrition, Life Sciences en Medische Technologie, Maintenance, Bioenergie en Logistieke Supply Chains leveren veelal een substantiële bijdrage aan de drie p s van maatschappelijk verantwoord ondernemen: people, planet, profit. Ook op het gebied van duurzaamheid levert de BOM haar bijdrage. Zoals bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van Duurzaam Industriepark Cranendonck. De BOM participeert in het bedrijf Satori Factory, dat elektrische scooters ontwikkelt. Brabant wil zich sterk maken voor duurzame energie. Hiertoe zijn projecten opgezet op de terreinen van biobased economy, elektrisch rijden en zonneenergie. Per 1 januari 2013 heeft de organisatie een structuurwijziging ondergaan. Hierbij is de naam van veranderd in Brabantse Ontwikkelings Maatschappij Holding B.V. en zijn een aantal afdelingen die reeds bestonden in separate juridische entiteiten ondergebracht. Het een en ander zal worden toegelicht in de gebeurtenissen na balansdatum, opgenomen onder de overige gegevens De aandeelhouders van de BOM zijn: 1. Staat der Nederlanden, ministerie van Economische Zaken (57.62%) 2. Provincie NoordBrabant (42.38%) Per 1 januari 2013 is de provincie NoordBrabant enig aandeelhouder van BOM Holding B.V. BOM Holding B.V. bezit de volgende belangen: BOM Business Development & Foreign Investments B.V. 50,1% BOM Capital I B.V. 50,1% BOM Bedrijfslocaties B.V. 100% OLSP Holding B.V. 100% BOM Vastgoed B.V. 100% BOM Capital II B.V. 100% De Staat der Nederlanden behoudt een minderheidsbelang in BOM Business Development & Foreign Investments B.V. en BOM Capital I B.V.. 6 7

5 1.3 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MV0) is voor de BOM een vanzelfsprekend onderdeel van de bedrijfsvoering. De activiteiten die horen bij de uitwerking van de strategie dienen maatschappelijke doelen. Investeringen in innovatie lopen gelijk op met duurzaamheid, energiebesparing en goede arbeidsomstandigheden. Missie en visie De BOM, Investerings en ontwikkelingsmaatschappij voor NoordBrabant is gevestigd aan de Goirlese weg 15, 5026 PB te Tilburg. De BOM is een onafhankelijke onderneming die als missie heeft de sociaaleconomische structuur, de werkgelegenheid en het vestigingsklimaat van de provincie NoordBrabant duurzaam te versterken. De BOM wil dit bereiken door op te treden als spin in het web voor ondernemingen, lokale overheden en kennisinstellingen, door te sturen op maatschappelijk en financieel rendement en door een focus aan te brengen in het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Strategie en beleid De BOM stimuleert innovaties, participatie in vernieuwende bedrijven, herstructurering van verouderde bedrijventerreinen en aantrekken van hightechbedrijven naar de regio. Hoewel de nadruk ligt op economische versterking, dienen deze activiteiten op zichzelf al maatschappelijke doelen, zoals het bevorderen van werkgelegenheid en het stimuleren van een duurzame economie. De BOM wil de provincie helpen om te komen tot duurzame ontwikkeling en om een balans te creëren tussen people, planet en profit. Daarnaast onderschrijft de BOM de ILOrichtlijnen en de OESOrichtlijnen voor verantwoord ondernemen. In september 2011 heeft een herijking plaatsgevonden van de strategie en doelstelling van de BOM. Hierin werd onderstreept dat de BOM de grootste bijdrage aan MVO kan leveren door hier in de kernprocessen actief rekening mee te houden. Mede om deze reden is ervoor gekozen geen aparte strategie voor MVO vast te stellen, maar de huidige strategie zodanig te herijken dat MVO hierin verder verwerkt wordt. Hierdoor scheppen de principes van MVO kansen voor de uitvoering van de kernactiviteiten van de BOM en vice versa. Met de herijking van de strategie probeert de BOM maximaal aan te sluiten bij de beleidsagenda s van de provincie Noord Brabant en het Rijk. Zo zullen de inspanningen van de BOM zich nog nadrukkelijker richten op het beleid voor topsectoren en belangrijke thema s zoals biobased economy, elektrisch rijden en duurzame energie. Deze beleidsagenda s zijn samengevat in drie strategische doelen die de BOM zichzelf gesteld heeft: Verduurzaming van de Brabantse economie; Kennisintensivering van de Brabantse bedrijvigheid; Internationalisering van de Brabantse economie. Verduurzaming Brabantse economie Alle activiteiten die bijdragen aan een groenere, meer competitieve economie waarin efficiënter (zuiniger) met hulpbronnen wordt omgesprongen. Kennisintensivering van de Brabantse bedrijvigheid Alle activiteiten die bijdragen aan meer ideeënkennis (wetenschappelijke en technologische ideeën) of aan meer kennis in de vorm van vaardigheden (menselijk kapitaal, zoals ervaringskennis of ambachtelijke expertise). Beide soorten kennis dienen economisch relevant te zijn. Valorisatie van kennis is het doel van kennisintensivering. Internationalisering van de Brabantse economie Alle activiteiten die bijdragen aan het creëren van grensoverschrijdende contexten, waarin het bestaande (bestaande markten, bestaande kennis en competenties, etc.) wordt geconfronteerd met nieuwe uitdagingen en inzichten die kunnen leiden tot nieuwe markten, nieuwe business concepten, nieuwe combinaties, nieuwe kennis of mobiliteit van arbeid. Uitvoering van de strategie en het beleid Binnen de verschillende kernactiviteiten zijn de strategische doelen bepaald waar de komende drie tot vijf jaar aan gewerkt wordt stond in het teken van een verdere verfijning van deze strategische doelen. Dit heeft geleid tot het meerjarenplan De concrete uitwerking van strategische doelstellingen zijn opgenomen in het activiteitenplan Hierin is opgenomen een set aan indicatoren die de BOM in staat stelt om de prestaties ten opzichte van de gestelde doelen te meten. Dit raamwerk dient ook voor interne sturing en externe rapportage. Organisatie van MVO bij de BOM Doordat MVO bij de BOM geïntegreerd is in de dagelijkse gang van zaken, zijn de afdelingshoofden van de verschillende kernactiviteiten (afdelingen) verantwoordelijk voor de uitvoering van de MVOactiviteiten binnen hun werkveld. MVO is onderdeel van het huidige managementsysteem voor de bedrijfsvoering. Derhalve is in het proces van strategiebepaling, evaluatie en de audits voor MVO opgenomen in de huidige interne processen. De voortgang wordt periodiek besproken in het managementteam. In dit managementteam nemen naast de afdelingshoofden van de verschillende afdelingen ook de controller en de algemeen directeur plaats. Binnen het managementteam is de operationele verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van de verschillende activiteiten belegd bij de functie van controller. De algemeen directeur is eindverantwoordelijk en laat zich op zijn beurt adviseren en controleren door de Raad van Commissarissen. Specifieke MVOresultaten worden vooralsnog niet meegenomen in de beloning van management. De verzameling van de gegevens ten behoeve van interne sturing en externe rapportage wordt gecoördineerd door de functie controller. Communicatie met belanghebbenden Onlosmakelijk verbonden met de uitvoering van de kernprocessen is het spreken en overleggen met belanghebbenden. In onderstaand overzicht geven wij aan welke groepen belanghebbenden de BOM definieert, de verwachtingen die zij hebben ten aanzien van de BOM en hoe de BOM met hen in dialoog gaat. In deze rapportage probeert de BOM zo veel mogelijk te beantwoorden aan de informatiebehoeftes van de belanghebbenden door informatie op te nemen die aansluit bij hun verwachtingen. Derhalve is de selectie van materiële onderwerpen hierop aangesloten. 8 9

6 Belanghebbenden Aandeelhouders Ondernemingen, kennisinstellingen en lokale overheden NGO s Werknemers Hun verwachtingen Informatie over: Revolverendheid Uitvoering van de afspraken Maatschappelijke prestaties Informatie over: De BOM als kennisbank De BOM als netwerkpartner De BOM als verstrekker van risicodragend kapitaal Informatie over: Hoe de BOM Brabant ondersteunt in de verduurzamingsopgave Informatie over: Hoe de BOM een gezonde en inspirerende werkomgeving waarborgt Hoe wij in dialoog gaan De BOM spreekt op periodieke basis met de aandeelhouders. Daarnaast probeert de BOM hen met rapportages op de hoogte te houden van de voortgang ten aanzien van de afspraken. De BOM wil de spin in het web zijn tussen bedrijven, kennisinstellingen en lokale overheden. De BOM probeert actief deze belanghebbenden aan elkaar te verbinden. Daarnaast doet de BOM haar uiterste best om kennis van de regio en specifieke onderwerpen actueel te houden en te vergroten. Ook is de BOM afhankelijk van ondernemingen, kennisinstellingen en lokale overheden om een positieve impuls te genereren voor de verduurzaming van NoordBrabant. Naast het beschikbaar maken van kennis en het verbinden van belanghebbenden, probeert de BOM door het verstrekken van risicodragend kapitaal innovatieve startende ondernemingen een steuntje in de rug te geven. De BOM gaat actief in gesprek met deze ondernemingen om hen te prikkelen bij te dragen aan de innovatiekracht en verduurzaming van NoordBrabant. Met de herijkte strategie kan de BOM nog nadrukkelijker inzichtelijk maken welke bijdrage wordt geleverd aan de verduurzaming van Brabant. Deze rapportage geeft een eerste inkijk en verzorgt een nulmeting van de milieuimpact van de interne bedrijfsvoering. In de komende jaren wil de BOM via de website en de jaarverslaggeving de belanghebbenden gericht informeren over de voortgang. Door de schaalgrootte van onze organisatie is het heel goed mogelijk om elkaar op dagelijkse basis te spreken. Mede door de interne samenwerking tussen de verschillende kernactiviteiten spreken collega s elkaar vaak op natuurlijke wijze. Verder is de organisatie zodanig plat dat het voor werknemers mogelijk is om eventuele onvrede tijdig te melden bij de directie en/of verantwoordelijk manager. De BOM in de keten De BOM gebruikt energie voor de verlichting en verwarming van het pand. Ook moet het personeel zich vervoeren van huis naar werk en naar specifieke projecten in de regio. Echter, de positieve en negatieve impact van de BOM op mens, milieu en maatschappij wordt voornamelijk gegenereerd in de keten. In het bijzonder de activiteiten die ontplooid worden voor en door de regio kosten energie en grondstoffen, maar leveren anderzijds zaken op als werkgelegenheid, verduurzaming en kennisintensivering. De nadruk voor verantwoord ketenbeheer ligt derhalve op de impact die de BOM genereert op projecten, samenwerkingsverbanden en participaties in de regio. Uiteraard probeert de BOM ook bij de inkoop van producten en diensten de principes van duurzaam inkopen maximaal toe te passen. Verantwoord ketenbeheer in onze kernactiviteiten Een belangrijk onderdeel van de keten van de BOM zijn ondernemingen, kennisinstellingen en lokale overheden waarmee projecten worden uitgevoerd, waarmee wordt samengewerkt of waarin geparticipeerd wordt. De BOM wil haar rol nog verder aanscherpen en verbeteren. Om deze reden is de BOM voornemens in 2013 een onderzoek uit te laten voeren naar de tevredenheid van onze opdrachtgevers aangaande de dienstverlening van de BOM. Dit geeft de BOM belangrijke informatie over wat de BOM nog verder kan verbeteren. Participaties Bij de beoordeling van investeringsvoorstellen die worden ingediend bij de afdeling Participaties wordt voorafgaand aan een eventuele investering het MVObeleid beoordeeld. Enerzijds of de investering voldoet aan het door de BOM te hanteren MVObeleid, anderzijds of de betreffende onderneming waarin eventueel een belang wordt genomen hier aandacht aan besteedt. Ook binnen het MKB Innovatiefonds speelt MVO een nadrukkelijkere rol, omdat het fonds is opgericht om bedrijven en daarmee werkgelegenheid in de regio te behouden. Investeringsbevordering Voor de afdeling Investeringsbevordering ligt de nadruk van de wervingsactiviteiten op Azië, Europa en NoordAmerika. Het doel is om hoogwaardige kennis naar Brabant te halen en daarmee hoogwaardige werkplekken te creëren. Het is de insteek om juist die organisaties te verbinden met Brabant die een bijdrage kunnen leveren aan de verduurzaming en kennisintensivering van Brabant. Ontwikkeling & Innovatie Binnen de werkzaamheden van O&I worden kennisinstellingen, ondernemingen en lokale overheden actief aan elkaar verbonden met als doel samen projecten te ontplooien. De insteek is om projecten te ontplooien die in meer of mindere mate te maken hebben met thema s als: biobased economy, elektrisch rijden, duurzame energie en het organiseren van (duurzame) koopkracht. De activiteiten richten zich in toenemende mate op samenwerkingen binnen NoordEuropa. Bedrijventerreinen Het ontwikkelen en vernieuwen van bedrijventerreinen is bij uitstek een mogelijkheid om duurzame principes toe te passen. In de ontwikkeling van bedrijventerreinen is het de ambitie om kennisintensivering te faciliteren, maar ook om toepassingen van duurzame energie en lokale energieopwekking te incorporeren. Daarnaast is de insteek om bestaande bedrijventerreinen nieuw leven in te blazen, in plaats van compleet nieuwe bedrijventerreinen te ontwikkelen

7 Dilemma: het afruilprobleem De BOM doet haar uiterste best om de uitvoering van de kernactiviteiten zo correct mogelijk uit te voeren en met de meest positieve impact als mogelijk voor de regio. Echter, soms loopt de BOM tegen een dilemma aan. Zo komt de BOM regelmatig in contact met ondernemingen die zich willen vestigen in NoordBrabant. Bij sommige ondernemingen is er een spanning tussen werkgelegenheid en milieuopbrengst. Een onderneming kan zich vestigen in NoordBrabant en een positieve impuls geven aan de werkgelegenheid, maar ook een vervuilend karakter hebben. De andere kant maakt de BOM ook mee. Ondernemingen die een positieve impuls geven aan de verduurzaming van NoordBrabant, maar die tegelijkertijd weinig nieuwe arbeidsplaatsen genereren. Belanghebbenden zijn niet eensgezind over het juiste doen. Het is de insteek van de BOM om hier een gezonde balans in te vinden. Graag laat de BOM zich bij dit soort beslissingen informeren door haar belanghebbenden. Ook gaat de BOM actief in gesprek met de onderneming om te kijken of er duurzame en blijvende veranderingen mogelijk zijn die op alle fronten voor de regio NoordBrabant een positieve uitwerking hebben. Verantwoord ketenbeheer door duurzaam inkopen De toeleveranciers van de BOM betreffen voornamelijk leveranciers van kantoorartikelen, energie en de levering van specifieke diensten. In het inkoopbeleid dat in mei 2011 is herijkt wordt expliciet rekening gehouden met specifieke wet en regelgeving waaraan de BOM als publieke onderneming moet voldoen. De BOM onderschrijft de principes van MVO en vindt dat zij daarin vanzelfsprekend het goede voorbeeld moet geven. Zij onderschrijft dan ook de landelijke doelstelling van het ministerie van Infrastructuur en Milieu om als gezamenlijke overheden te streven naar duurzaam inkopen. Om dit streven te realiseren sluit de BOM zich aan bij het gezamenlijke overheidsprogramma Duurzaam Inkopen. Dit betekent dat zij de binnen het programma vastgestelde adviezen betrekt bij haar inkoopactiviteiten en dat zij de menukaart duurzaam inkopen toepast. Leveranciers die niet kunnen voldoen aan de inkoopcriteria van de BOM worden gestimuleerd om te komen tot verbeteringen. Als er te weinig verandering optreedt zal er naar een nieuwe leverancier gezocht worden. Naast milieuaspecten is de BOM voornemens om ook sociale aspecten te betrekken in de inkoop van producten en diensten. De BOM zal in voorkomend geval gebruikmaken van de mogelijkheid om bij aanbestedingen sociale aspecten te betrekken, door eisen te stellen aan de werknemers, die de opdrachtnemer zal inzetten voor de uitvoering van de opdracht. Zo kan de BOM de eis stellen dat een bepaald percentage langdurig werklozen of arbeidsgehandicapten wordt ingezet door de opdrachtnemer. De BOM zal per opdracht beslissen of en zo ja, welke eisen zij stelt aan het in te zetten personeel. Daarbij zal de BOM er voor zorgdragen dat de gestelde eisen proportioneel en nondiscriminatoir zijn. Menukaart duurzaam inkopen De menukaart duurzaam inkopen ( duurzaaminkopen/) wordt gehanteerd als hulpmiddel om milieu en sociale criteria mee te nemen in het inkoopproces. De menukaart beschrijft ambitieniveaus voor inkooppakketten waarbij duurzaamheidscriteria worden opgenomen. Er zijn drie oplopende ambitieniveaus: actief, voorlopend en innovatief. Er wordt gestreefd naar duurzaam inkopen op het innovatief niveau. Hierbij wordt een stapsgewijze aanpak gevolgd. Voor de huidige inkooppakketten van de BOM die zijn opgenomen in de menukaart wordt het ambitieniveau actief en de daarbij horende criteria als eis meegenomen in de aanbesteding. De ambitieniveaus voorlopend en innovatief worden zoveel mogelijk als wens opgenomen. Deze wensen wegen dan via het gunningcriterium duurzaamheid mee in de beoordeling. Naast het naleven van wet en regelgeving, speelt ook het handelen van de betrokken personen in gevallen waarin de weten regelgeving niet (duidelijk) voorziet een rol. Dit betekent dat inkopers en medewerkers bereid moeten zijn om zodanig te besluiten dat er wordt gehandeld in de geest van bestaande wet en regelgeving. Van bestuurders en medewerkers wordt professionele verantwoordelijkheid verwacht. Dit betekent dat men altijd in staat is verantwoording af te leggen over gemaakte keuzes zowel naar interne als externe betrokkenen. Integriteitseisen aan leveranciers De BOM verleent geen opdrachten aan bedrijven met een bedrijfsvoering die maatschappelijk gezien onaanvaardbaar is. Met organisaties die werknemers of leveranciers discrimineren of die er ontoereikende arbeidsomstandigheden op na houden, wenst de BOM geen zaken te doen. In het programma van eisen en in de aanbestedingsstukken zal van dit principe blijk worden gegeven. Genoemde aspecten worden getoetst bij de beoordeling van offertes. In het bijzonder geldt dat de BOM geen producten wil inkopen en/of gebruiken, die gemaakt zijn met behulp van kinderarbeid. Verder verleent de BOM geen opdrachten aan bedrijven die zich schuldig maken aan criminele activiteiten of anderszins niet integer worden geacht. Om bedrijven hierop te kunnen toetsen, wordt informatie ingewonnen en wordt deze informatie vervolgens geanalyseerd aan de hand van de inkoopcriteria. Beleid en Resultaten Veel van de gegevens die in dit jaarverslag rapporteren, worden sinds de oprichting bijgehouden door de BOM en waar mogelijk ook op wordt gestuurd. In 2011 is door de BOM voor het eerst een CO2voetafdruk bepaald. Sociaal beleid en resultaten Het personeelsbeleid vormt binnen de BOM een belangrijk onderdeel van het MVObeleid. Dit beleid is erop gericht dat het personeel een veilige en prettige werkomgeving heeft. Het personeel krijgt kansen om zich te ontplooien en te ontwikkelen en is actief betrokken bij maatschappelijk zinvolle projecten die gericht zijn op innovatie en duurzaamheid. De BOM is echter voornemens om nog beter te begrijpen welke wensen er leven onder het personeel en of zij tevreden zijn met het werk dat zij doen. In 2012 is gestart met het schrijven van een Human Capital Agenda. Hier zal in 2013 en 2014 verdere invulling aan gegeven worden. De Human Capital Agenda vormt de basis voor een succesvolle uitvoering van de ambities zoals opgenomen in het meerjarenplan. Om te komen tot een zogeheten nulmeting zal in 2013 daarom een medewerker betrokkenheidsonderzoek worden gehouden onder het personeel van de BOM. De uitkomsten hiervan zullen worden meegenomen in de verdere uitwerking van de Human Capital Agenda. In 2012 zijn geen onderscheidingen toegekend. Het ziekteverzuim in 2012 is gestegen: 1,38% (2011: 0,85%). De steiging van het ziekteverzuim is gelegen in een aantal incidentele langdurige blessures. Dit is nog zeer laag als we dit afzetten tegen het landelijke gemiddelde (4,4%). Het aantal medewerkers in dienst bij de BOM is licht gestegen naar 53 personen. Door deeltijdwerk is daarentegen het aantal FTE s gedaald naar 44,9. 58% 42% Diversiteit mannen vrouwen Aantal medewerkers Aantal FTE s 44,9 47,5 Mannen / vrouwen 31/22 31/21 Integriteiteisen aan bestuurders en medewerkers Bij inkoop wordt gemeenschapsgeld uitgegeven. Het uitgeven van gemeenschapsgeld dient op een effectieve en efficiënte wijze te gebeuren, zonder willekeur en dient met waarborgen omgeven te zijn. De Bom is aan te merken als een aanbestedende dienst, wat ons verplicht de aanbestedingsregels te volgen

8 Er zijn geen incidenten van discriminatie gemeld. Geen van de medewerkers valt onder een cao. Medio 2012 is de PVT (personeelsvertegenwoordiging) vervangen door een ondernemingsraad (OR). De secundaire arbeidsvoorwaarden worden jaarlijks in overleg met de OR vastgesteld en zijn van toepassing op alle medewerkers, inclusief de directeur. Per 1 januari 2013 wordt een nieuw functie en salarishuis geïmplementeerd. Milieubeleid en resultaten Binnen het milieubeleid streeft de BOM naar een beperking van het energie en papierverbruik, als ook een vermindering van het aantal vliegreizen en gereisde zakelijke kilometers. Voor al het drukwerk wordt papier gebruikt voorzien van het FSCkeurmerk. In 2013 zal nader worden onderzocht of er overgestapt kan worden naar elektrisch rijden en mogelijkheden om het aantal vliegreizen verder terug te brengen. In de regio is het speerpunt van het beleid om ondernemingen, kennisinstellingen en lokale overheden te ondersteunen in het maken van duurzame keuzes. Voor de BOM is de CO2voetafdruk van de interne bedrijfsvoering berekend. Om de conversie van energiedragers naar CO2 te bewerkstelligen zijn de conversiefactoren van het Greenhouse Gas Protocol (GhG, gebruikt. Het GhGprotocol onderscheidt de uitstoot in drie scopes. In de scope 1 emissies rapporteert de BOM over het gasverbruik en het brandstofverbruik van de leaseauto s. Binnen scope 2 wordt de CO2 uitstoot van de consumptie van elektriciteit gerapporteerd. Scope 3 is gereserveerd voor het zakelijk vervoer. In onderstaande tabel is de uitstoot in ton per scope weergegeven. Scope CO2 emissie in tonnen Scope 1 59,4 84,9 Scope 2 38,5 38,4 Scope 3 87,5 79,7 Circa 80% van de voetafdruk van de BOM bestaat uit de CO2 uitstoot door zakelijke kilometers, vliegreizen en het brandstofverbruik van de leaseauto s. Naast de berekening van de CO2voetafdruk worden ook andere milieuindicatoren gemeten. Indicator Papierverbruik (in kg) Kantoorafval (in kg) Elektriciteitsverbruik (in kwh) Gasverbruik (in m 3 ) Energieverbruik (in MJ) Energie in MJ per m 2 kantoor vloeroppervlak Energie in MJ per FTE Resultaten van het werk van de BOM in de regio De meest positieve impact wordt door de BOM gegenereerd in de projecten, samenwerkingsverbanden en participaties in de regio. Daarbij probeert de BOM bij te dragen aan het vergroten van de werkgelegenheid, de innovatiekracht en de economie in algemene zin. Rapportagegrondslagen en reikwijdte De doelgroep van dit verslag zijn belanghebbenden en andere geïnteresseerden. De rapportagecriteria van de BOM zijn gebaseerd op de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI) versie 3.1. De GRIrichtlijnen zijn wereldwijd de meest geaccepteerde richtlijnen voor het opstellen van (maatschappelijke) jaarverslagen. De richtlijnen zijn te vinden op In het jaarverslag 2012 rapporteert de BOM op basis van GRIrichtlijnen op applicatieniveau C (selfdeclared). De selectie van de indicatoren is gebaseerd op de leidraden van GRI (bijvoorbeeld Boundary Protocol ) en de gesprekken met onze belanghebbenden. De volledige GRItabel is opgenomen op onze website. De afdeling Controlling is intern verantwoordelijk voor het verzamelen en valideren van de gerapporteerde gegevens. De gegevens worden aan een centraal systeem onttrokken. De gegevens voor elektriciteit, gas, leaseauto s, papierverbruik, vliegreizen en afval zijn gebaseerd op facturen van derden. De gegevens voor zakelijke kilometers zijn gebaseerd op declaraties van het personeel. Om te komen tot gegevens over afvalgebruik is een schatting gemaakt, waarbij de inhoud van een container is geschat en vermenigvuldigd met het aantal keren dat de container is opgehaald. Het kantoorpand wordt gedeeld met een derde partij. Om te komen tot het energieverbruik voor de BOM is het totale energieverbruik naar rato van de vierkante meters toegewezen. De gegevens zijn omgerekend naar MJ en vervolgens naar CO2, gebruikmakend van de richtlijnen van het Greenhouse Gas Protocol ( Er hebben geen wijzigingen op de definities of meetmethodes plaatsgevonden. De MVOverslaggeving beslaat het gehele kalenderjaar 2012 (1 januari 31 december 2012). Hierin zijn opgenomen de BOM en BOM Vastgoed B.V. Deelnemingen waarvan de BOM het management voert zijn ook opgenomen in de rapportage. Er wordt niet gerapporteerd over eventuele onderaannemers en/of toeleveranciers. Wel wordt informatie gegeven over de directe effecten van de kernactiviteiten van de BOM in de regio. Acquisities, zijn niet meegenomen in de rapportage, deze worden opgenomen in de rapportage bij de start van het eerstvolgende kalenderjaar na acquisitie. Desinvesteringen, worden met terugwerkende kracht in het jaar dat de desinvestering heeft plaatsgevonden niet meer opgenomen in de rapportage. De MVOgegevens zijn (nog) geen onderdeel van externe verificatie. Gezien het feit dat in 2011 voor het eerst gestart is met de verzameling van kwantitatieve MVOdata wordt dit prematuur geacht. Zodra de nieuwe strategie is geïmplementeerd zal de BOM in dialoog gaan met de aandeelhouders over de wenselijkheid van een externe verificatie. De BOM stelt feedback van de lezers van dit verslag en andere belanghebbenden op prijs. Eventuele reacties ontvangt de BOM graag op info@bom.nl

9 1.4 Financiële positie BOM Middelen De BOM is een publieke NV met de Staat der Nederlanden en de provincie NoordBrabant als aandeelhouders en belangrijke subsidiënten. De activiteiten van de BOM sluiten aan op het beleid van het ministerie van Economische Zaken en de provincie NoordBrabant. De BOM is vooral partner van het bedrijfsleven bij het versterken van de concurrentiekracht, bij vestigingsplaatskeuze en bij beschikbaarstelling van risicodragend vermogen. De vier kerntaken Ontwikkeling & Innovatie, Investeringsbevordering, Participaties en Bedrijventerreinen worden in onderlinge samenhang ingezet. Algemeen De BOM heeft over 2012 geconsolideerd een netto resultaat geboekt van ( ). Dit resultaat bestaat uit de volgende componenten (bedragen in euro s): Exploitatieresultaat Participatiebedrijf Desinvesteringen Voorzieningen en kosten groeifaciliteit * Resultaat deelnemingen Resultaat BOM Resutaat overige activiteiten Resultaat deelneming OLSP Holding B.V Geconsolideerd resultaat Het resultaat deelnemingen is als volgt opgebouwd: * voor een specificatie van dit bedrag wordt verwezen naar paragraaf 5.5 nadere toelichting op de geconsolideerde resultatenrekening over BOM Vastgoed B.V Biobased Brabant Fonds B.V Life Sciences & Health Fund B.V De resultaatontwikkelingen bij de diverse participaties in de portefeuille vallen met name door het moeilijke economische klimaat in 2012 tegen. Hierdoor is de BOM helaas genoodzaakt om aanvullende voorzieningen te treffen ad (2011: 2.718k). Hiertegenover staat dat er door positieve ontwikkelingen bij participaties ook 861k (2011: 269k) aan voorzieningen kan vrijvallen. In 2012 hebben er twee exits plaatsgevonden. Hiermee is een boekwinst ad gerealiseerd. Liquiditeitspositie De liquide middelen zijn netto met 9,7 miljoen toegenomen tot 34,6 miljoen ultimo Deze toename houdt voornamelijk verband met de verstrekte gelden door de provincie Noord Brabant aan OLSP Holding B.V. ad 6.2 miljoen en Biobased Brabant Fonds B.V. ad 10 miljoen. In 2012 is door het participatiebedrijf ± 5 miljoen geïnvesteerd in nieuwe bestaande participaties/leningen. Van de liquide middelen is 1,3 miljoen bestemd voor participaties en leningen waarover reeds een positief besluit is genomen, maar die op balansdatum nog niet zijn geëffectueerd. De liquiditeitspositie kan als volgt worden gespecificeerd (bedragen in miljoenen euro s): Liquiditeitssaldo ultimo boekjaar 34,6 24,9 Aandeel liquiditeiten van deelnemingen 17,1 0,7 Openstaande vorderingen 4,2 2,6 Overige schulden en overlopende passiva 2,1 3,0 Door te storten rendementen op participaties 3,2 3,3 Vooruitontvangen investeringskapitaal 2,0 2,0 14,4 18,5 Gecommitteerde investeringen 1,3 4,0 Benodigd voor mogelijke her en vervolgfinanciering 1,5 1,5 Benodigd voor werkkapitaal 2,5 2,5 5,3 8,0 Netto beschikbare liquide middelen voor investeringen 9,1 10,5 Investeringsplan voor komend jaar 7,5 7,5 1,6 3,0 De BOM heeft geen specifieke financieringsrisico s, aangezien de BOM geen transacties verricht in vreemde valuta noch over andere vormen van derivaten beschikt. Bovendien zijn de liquide middelen ondergebracht bij gerenommeerde financiële instellingen. De BOM loopt geen bijzondere risico s uit hoofde van rentefluctuaties. Personeelsbezetting De gemiddelde personeelsbezetting is in 2012 met 2,6 fte afgenomen tot 44,9 fte. Deze krimp houdt vooral verband met het beëindigen van een aantal detacheringscontracten. De rendementdoelstelling van het Participatiebedrijf is erop gericht dat het participatievermogen in stand blijft. Het beschikbare participatievermogen ultimo 2012 bedraagt 30,4 miljoen, zijnde het eigen vermogen exclusief de risicoegalisatiereserve (ultimo 2011: 31,4 miljoen), waarvan netto 17,3 miljoen is geïnvesteerd (2011: 12,8 miljoen). SpinOff Fonds Brabant B.V. is hierin niet opgenomen

10 2. Bericht van de Raad van Commissarissen In positie voor nieuwe realiteit Met het vervullen van de economische ambities zoals die door de provincie zijn neergelegd in het Economisch Programma Brabant 2020, betreedt de BOM een nieuw speelveld. Eén waar de uitdagingen groot zijn en de te verzilveren kansen talrijk. Maar ook een speelveld midden in een wereld die steeds meer eisen aan je stelt wanneer je je eigen spel wilt spelen. Een wereld met een voor Brabantse ondernemers groeiend aantal concurrenten en een steeds hoger innovatietempo. Het is vanuit die context een misvatting om te veronderstellen dat de route naar de beoogde Europese top van kennis en innovatieregio s uit een geëffend pad bestaat. Op diverse plekken in de wereld manifesteren zich momenteel nieuwe centra van opkomende economische macht en vernieuwingsdrang. Al gauw gaan dan de gedachten uit naar BRIClanden zoals China en Brazilië. Maar kijk ook eens naar een land als Kenia, waar binnenkort zeker driekwart van de bevolking haar betalingen verricht via de mobiele telefoon. Dit is het nieuwe Afrika, het Afrika dat steeds zelfbewuster haar plek opeist. In Nederland ontstaat al ophef bij de aankondiging dat banken het aantal geldautomaten fors gaat reduceren. Kenia slaat de automaatfase gewoonweg over en innoveert direct door naar volledig online betalingsverkeer. Het is een voorbeeld van internationale versnelling waarbij Brabant aansluiting moet zien te vinden voor het realiseren van haar economische ambities. Wereldwijd kansen waarnemen, met een open blik, om er vervolgens voordeel mee te doen en de ervaringen te vertalen naar eigen provincie en bedrijfsleven. Zodat je voorop blijft lopen. Een open blik betekent in deze dat je haast letterlijk de kaders uit de weg moet ruimen die jouw blikveld inperken. Voor de BOM brengt dat met zich mee dat het binnen Brabant nadrukkelijk op zoek gaat naar nieuwe combinaties van sectoren, zoals hightech en energie of gezondheidszorg en communicatie. De toekomst zit in dergelijke crosssectorale verbindingen die ruimte bieden voor geheel nieuwe specialismen, met uitzicht op aanzielijk meer toegevoegde waarde en hogere inkomsten. Wil de BOM ondernemend en innoverend Brabant effectief bijstaan in deze transitie, dan zal ze ook intern schotten moeten doorbreken. Integrale aanpak als voorwaarde voor succes. Want alleen als door de hele organisatie heen de linkerhand weet wat de rechterhand doet kan de BOM maximale synergie realiseren voor de projecten die ze begeleidt. Het afgelopen jaar heeft de BOM al duidelijke stappen gezet naar integraliteit. Ook de nieuwe holdingstructuur die per 1 januari 2013 is geformaliseerd draagt daaraan bij. Zo maakt de BOM zich klaar voor de uitdagingen die op haar weg komen. Uitdagingen die zich in alle opzichten laten samenvatten met de woorden grenzeloos ondernemen. Naar mijn overtuiging is de BOM klaar voor een bepalende rol op het nieuwe speelveld. Ik wens alle medewerkers daarbij het succes dat ze verdienen. Rick Harwig Voorzitter Raad van Commissarissen Jaarrekening Het boekjaar 2012 kan voor de BOM worden afgesloten met een positief resultaat ad In 2012 is OLSP Holding B.V. voor het eerst integraal in de consolidatie betrokken. Het geconsolideerde resultaat is uitgekomen op (2011: ). Dit resultaat kent vier componenten: exploitatieresultaat participatiebedrijf ( ), saldo desinvesteringen/voorzieningen ( ), resultaat deelnemingen ( ) en resultaat op de overige activiteiten ( ). In het participatiebedrijf is de laatste jaren het investeringsprofiel gewijzigd naar een grotere nadruk op innovatieve starters, op uitdrukkelijk verzoek van de aandeelhouders. In 2012 is, evenals in 2011, de bepaling van de marktwaarde van de aandelenparticipaties en leningen aan bedrijven in overeenstemming gebracht met de risico s van het nieuwe investeringsprofiel. In overeenstemming met de begroting hebben Ontwikkeling & Innovatie en Investeringsbevordering een positief resultaat van behaald. Dit resultaat is voor de helft ten gunste gebracht van de risicoegalisatiereserve voor wat betreft het gedeelte van de provincie en voor de helft verwerkt in rekeningcourant met de Staat der Nederlanden. Het positieve resultaat van de detachering bedraagt in Het surplus zal worden toegevoegd aan de algemene reserve. De directie heeft de over het boekjaar 2012 opgemaakte jaarrekening voorgelegd aan de Raad van Commissarissen. De jaarrekening is gecontroleerd door BDO Audit & Assurance B.V. en is voorzien van een goedkeurende controleverklaring. De jaarrekening is vervolgens besproken met directie en accountant in de vergadering van de auditcommissie op 25 februari De Raad stelt de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor de jaarrekening, bestaande uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2012 en de geconsolideerde en enkelvoudige resultatenrekening 2012, vast te stellen en het resultaat te verwerken in overeenstemming met het voorstel resultaatbestemming zoals opgenomen in de overige gegevens. Raad van commissarissen (mutaties/benoemingen) De samenstelling van de Raad is gedurende dit verslagjaar ongewijzigd. G gerealiseerd doelstelling Investeringsbevordering Investeringen 183 mln 80 mln Arbeidsplaatsen Ontwikkeling & Innovatie Projectvolume 44 mln 30 mln Bedrijventerreinen Hectare (totaal ultimo 2012) ha ha Participaties Nieuwe participaties 3 10 Geïnvesteerd vermogen 5,7 mln 7,5 mln Overleg en besluitvorming De Raad vergaderde in totaal zeven keer met de directie. Op 18 januari 2012 heeft de RvC haar jaarlijkse informele overleg, zonder aanwezigheid van de directie, gehad. Daarnaast werden in een aantal spoedeisende gevallen besluiten genomen via een schriftelijke procedure of een conference call. Tijdens de vergaderingen kwam een aantal vaste onderwerpen aan de orde zoals de strategie/toekomst van de vennootschap, de vermogenspositie, het meerjarenbeleid en de daarbij behorende begroting, en natuurlijk de financiële performance van de vennootschap. Uiteraard stond de participatieportefeuille op de agenda. Zoals beschreven in bijlage 6.1 Corporate Governance, vond ook in 2012 het jaarlijkse overleg tussen een delegatie van de RvC met de PVT BOM plaats. Eveneens heeft het jaarlijkse overleg met GS van de provincie NoordBrabant plaatsgevonden. In 2012 heeft geen overleg plaatsgevonden tussen de voltallige RvC en de minister van EZ

11 3. Toelichting resultaten kerntaken Corporate Governance De Raad hecht grote waarde aan een transparante structuur van de BOM en past waar mogelijk de Corporate Governance Code toe. Hoewel de BOM geen beursgenoteerde vennootschap is, zijn wij van opvatting dat de code betekenisvol is. Immers, de BOM voert overheidsbeleid uit met door de (overheids)subsidiënten gefourneerde middelen. Over de naleving en handhaving van de code wordt in dit jaarverslag separaat gerapporteerd (zie bijlage 6.1). De Raad besprak in 2012 buiten aanwezigheid van de directie zowel haar eigen functioneren (en de gewenste competenties), als dat van de individuele commissarissen en directie. De Raad is zó samengesteld dat de leden ten opzichte van elkaar, de directie en welk deelbelang dan ook, onafhankelijk en kritisch kunnen opereren. DEcharge De Raad stelt de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor om de directie decharge te verlenen voor het gevoerde bestuur in het voorbije verslagjaar en de Raad van Commissarissen voor het gehouden toezicht. 3.1 Investeringsbevordering De opdracht van Investeringsbevordering (IB) is tweeledig. Enerzijds overtuigt en begeleidt ze buitenlandse bedrijven naar een vestiging in NoordBrabant, waarbij IB nauw samenwerkt met de vijf grote Brabantse steden en andere belanghebbenden. Het doel is met het gericht aantrekken van buitenlandse bedrijvigheid de economische en industriële structuur van Brabant te versterken. Daarnaast staat IB vanuit een proactieve grondhouding reeds gevestigde bedrijven uit het buitenland met raad en daad bij (relatiebeheer). De instroom van buitenlandse bedrijven is voor Brabant van groot belang. Ze kenmerken zich in de regel door een sterk innovatieprofiel, wat voor veel internationale ondernemingen ook vaak de reden is om voor Brabant te kiezen. De provincie staat qua innovatiegehalte in hoog aanzien en kan zonder moeite concurreren met regio s zoals Ile de France, Baden Württemberg/Beieren en StockholmHelsinki. Meerwaarde Brabant Als IB onderhandelen we met de internationale top van het bedrijfsleven. Het gaat om bedrijven die niet alleen Brabant maar elke Europese regio wel graag aan zich zou willen binden. Dat betekent dat geïnteresseerde partijen overtuigd moeten raken van de meerwaarde van Brabant. Wat heeft het wat andere gebieden niet hebben? Een goed inzicht als regio in je eigen kwaliteiten is dus een voorwaarde. Brabant beschikt met hybride motorenontwikkeling, medische technologie en in gebruiksartikelen geïntegreerde elektronische systemen (embedded systems) over een aantal zeer sterke niches. Het Richard l Ami zijn dergelijke specifieke kenmerken die de doorslag geven. Zeker als je daaraan een duidelijke proactieve acquisitiebenadering koppelt zoals IB die steeds verder ontwikkelt. We werken daarbij samen met de al aanwezige internationale bedrijven die ons helpen een scherp beeld te krijgen van de in de markt aanwezige kansen en bedreigingen. Strategische acquisitieeenheid Het heeft in 2012 geleid tot de aanzet van een strategische acquisitieeenheid die per 1 januari 2013 operationeel is geworden. Het is ons antwoord op de uitdagingen die de markt ons stelt: het vermogen alert en snel in te spelen op actuele ontwikkelingen in specifieke branches waar innovatief Brabant sterk in is. De tijd van een onesizefitsallbenadering is voorbij. Om daadwerkelijk proactief te kunnen opereren zetten we veel in op social media. LinkedIn en Twitter zijn ook op zakelijk niveau inmiddels niet te negeren informatiebronnen. Op die platforms wordt als eerste over nieuwe trends, innovaties en andere ontwikkelingen gesproken. Door informatiestromen goed te observeren en te analyseren kunnen wij sneller reageren. Social media stellen ons in staat te zijn daar waar de buzz is. En hoe eerder je erbij bent des te eerder kun je voor een prospect het verschil maken. Vanuit deze grondhouding wil IB de komende jaren invulling geven aan de ambities uit het BOMmeerjarenplan en het Economisch Programma Brabant Richard l Ami Hoofd Investeringsbevordering 20 21

12 RESULTAAT Op het gebied van buitenlandse investeringen was 2012 een positief jaar. 22 buitenlandse bedrijven investeerden voor 183,7 miljoen in Brabant, beduidend meer dan in het voorgaande jaar ( 120 miljoen). Deze investeringen leveren naar verwachting 942 nieuwe arbeidsplaatsen op (2011: 650). Brabant stond vooral in de belangstelling van Amerikaanse en Taiwanese bedrijven. Het Amerikaanse Tesla, producent van elektrische auto s, besloot zijn nieuwe Europese distributiecentrum in Tilburg te vestigen. Het gerenommeerde onderzoeksinstituut ITRI (Taiwan) koos de High Tech Campus in Eindhoven als een nieuwe vestigingslocatie. De investeringen vanuit China liepen enigszins terug. Voor een deel is dat toe te schrijven aan de zorg bij Chinese bedrijven of Europa in staat is op korte termijn de eurocrisis te beteugelen. Niettemin is de verwachting dat in 2013 meer Chinese ondernemingen, vooral uit de energiesector, de weg naar Brabant weten te vinden. Aantal nieuwe investeringen en behoud investeringen 183,7 miljoen Aantal nieuwe vestigingen c.q. uitbreidingen 22 Aantal te verwachten nieuwe arbeidsplaatsen buitenlandse investeringen 942 De Interessante Gebieden Momenteel zijn er wereldwijd een aantal gebieden met specifieke activiteiten die IB graag met Brabant wil verbinden: TokioIsraëlBoston (medische technologie) De tridente TokioIsraëlBoston ontwikkelt zich tot een belangrijke keten waarbinnen zich in hoog tempo innovaties op medisch technologisch gebied het licht zien. Vooral op het snijvlak met consumentenelektronica (apparatuur voor thuisdiagnose) gaan de ontwikkelingen snel. Met de aanwezige kennis en kunde rond Eindhoven (Philips Medical Systems, Shapeways 3D Printing) is het interessant om cruciale buitenlandse partijen tot een vestiging in Brabant te bewegen. Brazilië (agrofood, hightech) Als opkomende markt heeft Brazilië inmiddels zo n massa bereikt dat ze verder kijkt dan het ZuidAmerikaanse continent. Braziliaanse bedrijven (agrofood, hightech) zoeken in de eerste plaats nieuwe afzetmarkten. Die liggen vooral in landen, waaronder ook Nederland, met een groot cohort aan koopkrachtige consumenten. Brabant als de agrofoodprovincie van Nederland staat al enige tijd op de radar van het Braziliaanse bedrijfsleven. Zo heeft Plusfood, een volle dochter van BRFBrasil Foods, haar Europese hoofdkantoor in Den Bosch. Op het gebied van hightech bieden de maintenanceactiviteiten in westelijk Brabant aanknopingspunten voor samenwerking met de opkomende Braziliaanse luchtvaartindustrie. De uitdaging is dergelijke posities en mogelijkheden de komende jaren verder uit te bouwen. China Binnen China onderhoudt Brabant nauwe relaties met haar zusterprovincie Jiangsu, in bijdrage aan het bruto nationaal product de tweede regio van China. Ter vergelijking: de economie van Jiangsu is met 868 miljard dollar net zo groot als die van Indonesië. De provincie aan de Chinese oostkust is een broedplaats van innovatie, vooral op het gebied van medische, solar en automotive industrie. Stuk voor stuk gaat het daarbij om kennisintensieve bedrijvigheid die ook voor Brabant interessant is, zeker met het oog op de ambitie Brabant tot een belangrijke Europese kennis en innovatieregio uit te laten groeien. Dicht op hightechinnovatiebron Eindhoven Taiwan wereldwijd positioneren als een hightechgrootheid, dat is de opdracht die het Industrial Technology Research Institute (ITRI) bij zijn oprichting in 1993 meekreeg. In de daaropvolgende jaren creëerde het onderszoeksinstituut in Silicon Valley (San Jose, Californië), Moskou, Japan en Berlijn bruggenhoofden om vanuit die plaatsen allianties te sluiten met geïnteresseerde innovatieve bedrijven. In NoordwestEuropa ontstond de behoefte om op een strategische plek een nevenvestiging te openen. High Tech Campus Eindhoven stond al snel op de shortlist, maar moest de concurrentie aan met Berlijn. Een intensieve lobby van twee jaar volgde, waarbij Investeringsbevordering voor en achter de schermen een bepalende rol speelde. Het sterke R&Dprofiel en de rond de campus aanwezige bedrijvigheid (Food & Pharma, Hightech, Health) deden uiteindelijk de balans naar Eindhoven doorslaan. ITRI is voor veel ondernemingen een aantrekkelijke partner, promoot Rachel Wang, die als kwartiermaakster voor de Eindhovense vestiging optreedt. Wij beschikken over een database van circa patenten die voor bedrijven stuk voor stuk interessant kunnen zijn voor het ontwikkelen van nieuwe diensten en producten. Waar nodig bieden we aanvullende technologische expertise aan. Het Taiwanese onderzoeksinstituut onderhoudt al nauwe contacten met Technische Universiteit Eindhoven, het Dutch Polymer Institute (DPI), Philips Design en TNO. ITRI verwacht medio 2013 de deuren van zijn Eindhovense vestiging te kunnen openen. Tesla zwermt vanuit Tilburg Europa binnen Met bovenstaande kop maakte AutoWeek eind 2012 het belang duidelijk van Tesla s besluit het Europese distributiecentrum voor zijn Model S in Tilburg te situeren. De Amerikaanse producent van elektrische auto s heeft een grote reputatie. Die verder wordt versterkt met de introductie van Model S, de eerste volledig elektrische sedan voor het topsegment. Dus is het opmerkelijk nieuws dat Tesla zijn jongste paradepaardje vanuit Tilburg zijn weg naar de rest van Europa laat vinden. Behalve als assemblage en distributiecentrum voor Model S fungeert de Tilburgse vestiging ook als centrale plek voor onderhoud. Joost de Vries, Vice President Global Services van Tesla Motors, waardeert vooral de goede verbindingen vanuit Tilburg en de nabijheid van kenniscentra zoals High Tech Campus Eindhoven en High Tech Automotive Campus in Helmond. Daarmee zitten we dicht bij onze grootste markten. Mede dankzij de hulp van de BOM en de Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA), die voor ons van onschatbare waarde zijn geweest, hebben wij een perfecte vestigingslocatie gevonden. Op bedrijventerrein Vossenberg aan de noordwestrand van Tilburg heeft Tesla de beschikking over vierkante meter. De BOM heeft begeleid in het bezichtigen van potentiële locaties en het leggen van contacten met logistieke en HRexperts in Brabant. Verder is ondersteuning geboden op fiscale en andere procedurele aspecten rond zo n vestiging. De komende periode wordt Tesla geholpen bij het werven van nieuw personeel. Vanaf maart begint de distributie van Model S

13 3.2 Ontwikkeling & Innovatie Ontwikkeling en Innovatie (O&I) vervult op het snijvlak van ondernemers, overheid en onderwijs (triple helix) de rol van initiator, aanjager en procesbegeleider. Zo ondersteunt O&I Brabantbreed (mkb)bedrijven in de topclusters, zodat zij innovatie ideeën kunnen omzetten in hoogwaardige nieuwe producten en diensten die bovendien maatschappelijke betekenis hebben. Als afdeling spelen we een cruciale rol in innovatieprocessen. We opereren vanuit een sterk en breed netwerk van ondernemers en kennisleveranciers. En brengen van daaruit nieuwe coalities tot stand die innovatieve producten en diensten leveren. In dat geheel fungeren wij als een oliemannetje, niet altijd zichtbaar maar onmisbaar om zaken vlot te laten verlopen. Deze kernkwaliteit vormt de basis voor de waardering die de BOM voor haar werk krijgt. Deze erkenning voedt ook het vertrouwen om de komende jaren een waardevolle bijdrage te kunnen leveren aan de economische toekomst van Brabant. Katalysatoren voor vernieuwing Nog meer dan voorheen richten we ons op innovaties die plaatshebben op het snijvlak van de verschillende Brabantse topclusters. Zulke crossovers, zoals tussen hightech en life sciences of hightech en agrofood, zijn vaak de kathalysatoren voor echte vernieuwing. Vanuit O&I voegen we aan innovatieve ideeën een duidelijke marktfocus Adriaan van Loon toe: binnen vier jaar dient een product of dienst marktrijp te zijn. Deze benaderingswijze vraagt een heldere aanpak. Innovaties die de potentie hebben de best in class te worden verdienen intensieve begeleiding. Die geven wij, zo nodig aangevuld met financiële ondersteuning in de vorm van een lening of een participatie. Het Ontwikkelfonds, waarvoor we in 2012 het startplan hebben geschreven en dat naar verwachting in 2013 operationeel zal worden, gaat in dat kader een belangrijke functie vervullen. Integrale aanpak Als O&I trekken we ook intensiever op met de andere afdelingen binnen de BOM. Een integrale aanpak stelt ons nog beter in staat onze toegevoegde waarde tot uiting te brengen. Dat blijkt al bij de ontwikkelvraagstukken rondom campussen (Pivot Park Oss, Automotive Campus Helmond). Met een integrale werkwijze, in combinatie met een benadering die sterker uitgaat van de behoeften van bedrijven, slagen we er in gedegener oplossingen aan te bieden. Breder en met meer samenhang. Wat het aanjagen van innovatie betreft konden we in 2012 het Innovatie Zuid project van de ZuidNederlandse regionale ontwikkelingsmaatschappijen en Syntens nog benutten. Innovatie Zuid ondersteunt de ontwikkeling van roadmaps, voor het in kaart brengen van nieuwe technologische kansen. Acht roadmaps zijn inmiddels opgeleverd, zes andere volgen nog. De onderwerpen variëren van algemene thema s zoals kansen voor biobased economy tot specifieke onderwerpen (service logistiek, remanufacturing, short range wireless communication en 3D printing). De roadmaps vormen de basis voor nieuwe innovatie(cluster)projecten. Gezien de ambitie Brabant tot de top van Europese kennisregio s te laten behoren zijn nauwe contacten met relevante kennisinstellingen en kennisintensieve bedrijven een vanzelfsprekendheid. Wij houden zo zicht op interessante technologie die we mogelijk voor onze eigen activiteiten kunnen inzetten. O&I speelt een actieve rol in diverse kennisplatforms en programma s, die tot nieuwe strategische allianties kunnen leiden. De samenwerking tussen BOM, Brainport Industries, TNO en Syntens op het gebied van Industrial Printing (2D/3D) en Additive Manufacturing Technology is daar een voorbeeld van. Maatschappelijke betekenis Zoals gezegd gaat de maatschappelijke betekenis van ons werk een prominentere rol spelen in de afweging wat we wel of niet doen. Daar waar we kunnen bijdragen aan innovatieve oplossingen voor vraagstukken van nationale of internationale importantie gaan we scherp kijken hoe we het verschil kunnen maken. Thema s zoals voeding, drinkwater, energie en zorg bieden wat dat betreft grote kansen. Zo leidden we in 2012 het programma Innovatieve Acties Brabant4, dat zich richt op het stimuleren van innovaties in de zorg. Bedrijven uit het mkb en zorgpartijen werken in acht innovatietrajecten samen aan nieuwe producten om de zorg beter en efficiënter te maken. De kostenbesparing die dat oplevert is zeer welkom in een vergrijzende samenleving waar steeds meer ouderen zorg zullen vragen, terwijl er door een krimpende arbeidsmarkt minder mensen beschikbaar zijn om die zorg te verlenen. Van Bretagne tot Denemarken Als we vaststellen dat de vraagstukken waarmee we geconfronteerd worden grensoverschrijdend zijn, dan liggen de oplossingen voor een aanzienlijk deel ook buiten de Brabantse provinciegrenzen. Europese samenwerking strekt zich inmiddels verder uit dan de traditionele buurregio s Vlaanderen en NoordrijnWestfalen. In 2012 nam O&I als coördinator of partner deel aan negen Europese projecten, met als doel de Brabantse topclusters te verbinden aan sterke Europese partners. Zo werken in In2LifeSciences acht life sciencesregio s samen, van Bretagne tot Denemarken. Binnen dat samenwerkingsverband is een systeem van financiële prikkels voorbereid dat bedrijven in staat stelt relevante buitenlandse life sciencescontacten te ontmoeten. Soms hebben zulke kleine financiële prikkels grote gevolgen, zoals voor het Eindhovense Vabrena dat vanuit In2LifeSciences met onder meer een Deens bedrijf een ontwikkeltraject is gestart op het gebied van stamcelproductie voor leukemiepatiënten. Het zijn deze ontwikkelingen en voorbeelden die ons tevreden doen terugkijken op het afgelopen jaar en moed geven in 2013 nieuwe kansen te verzilveren. Adriaan van Loon Hoofd Ontwikkeling & Innovatie RESULTAAT Het jaar 2012 stond in het teken van het aanpassen aan het nieuwe innovatiebeleid zoals de provincie NoordBrabant dat heeft geformuleerd. Subsidies voor innovatieve initiatieven (Pieken in de Delta, OPZuid) werden minder, stopten of gingen stoppen. Tegelijkertijd zijn nieuwe instrumenten (Topsectorenbeleid, Ontwikkelfonds, een nieuw OPZuid) nog in ontwikkeling. Tegen deze achtergrond moet het genereren van innovatieve projecten op een andere manier vorm gegeven worden. In 2012 is het veranderproces dat hiervoor nodig is gestart. Dit proces zal in 2013 worden voltooid, waarbij niet alleen gekeken wordt naar de opgaven voor de eigen afdeling, maar ook naar de integrale opgaven voor de BOM als geheel. In het Meerjarenplan is het kader hiervoor neergezet. Als O&I hebben we in 2012 veel tot stand kunnen brengen. In 2012 zijn de door Ontwikkeling & Innovatie gegenereerde innovatieinvesteringen uitgekomen op circa 44 miljoen (2011: 32,7 miljoen), bij een doelstelling van 30 miljoen (2011: 15 miljoen)

14 Oranjevrij verkoopt beter Het ontwikkelen van een biogebaseerde economie is een van de speerpunten van de provincie NoordBrabant. In een biobased economy nemen groene grondstoffen de rol over van traditionele fossiele brandstoffen (olie, kolen, gas). Daarnaast worden reststromen, bijvoorbeeld binnen de agrofood, opgewaardeerd en hergebruikt. Zoals Huijbregts Groep (producent van geur, kleur en smaakstoffen) en groenteverwerker Rijko besloten te doen. De twee bedrijven hadden geen directe relatie met elkaar maar verenigden zich rond een sapmachine. Rijko, dochter van de Van Rijsingen Groep, beschikt al enige jaren over zo n apparaat dat worteldopjes en afgekeurde wortelen tot wortelsap verwerkt. Op een gegeven moment bracht de wortelpulp die overbleef Frans Huijbregts en Marcel van Rijsingen er toe om na te denken wat je verder met dat restproduct kon doen. Ze keken of ze de pulpvezels zo konden bewerken dat ze bruikbaar werden als grondstof (natuurlijke versterker) in kroketten of frikadellen. Dat bleek het geval, maar de snacks kregen na verwerking zo n oranje kleur dat ze eigenlijk alleen rond Koninginnedag of het WK voetbal te verkopen waren. Inmiddels zijn Huijbregts en Van Rijsingen er in geslaagd de vezels oranjevrij te maken. Het bleek de oplossing om het restproduct goed vermarkt te krijgen. Van Rijsingen: Het eindresultaat is de optelsom van een grondstofaanbieder met marktgevoel en een foodpartij die vanuit haar specifieke marktkennis weet hoeveel volume tegen welke prijs te verkopen is. De vezels doen het goed. In 2012 zijn enkele duizenden kilo s verkocht, een omzet die de partners dit jaar hopen te verdubbelen. Bossche zuiveraar verovert Jiangsu Hydrothane zuivert met kleine, compacte installaties afvalwater. Het Bossche bedrijf doet dat met een nieuwe, op bacteriën gebaseeerde, technologie. Het eindresultaat: biogas en schoon loosbaar water. Gebruikers van de Hydrothaneinstallaties gebruiken het biogas in hun eigen bedrijfsprocessen of besluiten het te verkopen. Medeeigenaar Wim Koevoets reisde in april 2012 mee met een missie van de provincie NoordBrabant en de BOM naar de Chinese zusterprovincie Jiangsu. Een strategische keuze. In China heeft de overheid op veel terreinen nog steeds het laatste woord. Dat betekent dat je voor je businessontwikkeling in China publiekprivateallianties moet zoeken. Als ondernemer alleen leg je te weinig gewicht in de schaal. De steun van een publieke instantie als de BOM of de provincie heb je gewoon nodig. Door in het kielzog van de BOM mee te gaan openden zich voor Hydrothane deuren die anders mogelijk gesloten waren gebleven. Zoals bij de provincie Jiangsu, het Yixing National Park for Environmental Technology en de Chinese Association for Science and Technology. Deze Chinese contacten introduceerden op hun beurt Koevoets weer bij relevante bedrijven in de regio. Mede dankzij voorwerk door de BOM kon Koevoets in drie dagen tijd zeer gerichte gesprekken voeren met zes Chinese bedrijven. Erg vermoeiend, maar zeer de moeite waard. Hydrothane verwacht de komende jaren in China jaarlijks tien waterzuiveringssystemen te leveren. 3.3 Participaties BOM Participaties ondersteunt via financiële deelnemingen innovatieve Brabantse bedrijven. Vooral startups en groeiende ondernemingen, maar ook volwassen bedrijven komen in aanmerking voor een investering, zolang ze maar een innovatief karakter hebben. Met haar activiteiten stimuleert Participaties de ontwikkeling naar een duurzame en veerkrachtige Brabantse economie. Als je geïnteresseerd bent in regionale economische ontwikkeling dan is de BOM een perfecte werkomgeving. En met de ambities om op middellange termijn tot de Europese top van kennis en innovatieregio s te behoren wordt die omgeving alleen maar uitdagender. De BOM beweegt zich op het snijvlak van publiek en privaat, op het punt waar bedrijfseconomie en maatschappelijke betekenis elkaar raken. De voorzichtige stappen naar een meer biobased economy zijn daar een goed voorbeeld van. We helpen ondernemers in die sector een bloeiende business op te bouwen, maar dragen tegelijkertijd bij aan verduurzaming. Je ziet daarmee direct resultaat van je werk. Actief aandeelhouderschap Dat maatschappelijke aspect van Participaties hebben we in 2012 nader ingevuld door meer betekenis te geven aan zogeheten actief aandeelhouderschap. Daarbij gaat het om beduidend meer dan louter het leveren van risicodragend vermogen. In onze opvatting lever je als betrokken Miriam Dragstra aandeelhouder dan ook op meer terreinen dan alleen financiën je meerwaarde. Zo zie je vanuit je publieke taak toe dat beschikbaar gestelde middelen revolveren zodat ze weer beschikbaar komen voor andere investeringen. Dat uitgangspunt betekent automatisch dat Participaties na het besluit tot een deelneming niet op haar handen kan gaan zitten. Betrokkenheid betekent inhoudelijk meesturen bij de onderneming waarin je participeert, zonder op de stoel van de ondernemer te gaan zitten. Je draait gewoonweg wat meer mee aan de knoppen om er voor te zorgen dat het geïnvesteerde geld rendeert. Geld vrijmaken voor nieuwe innovaties Een scherper oog voor rendement resulteert haast automatisch in een scherpere exitstrategie. Participaties kijkt inmiddels nadrukkelijker naar het moment dat haar taak als investeerder en ontwikkelaar is volbracht. Dus niet te lang in een onderneming blijven zitten, maar het geld vrijmaken zodat andere interessante initiatieven kunnen worden ondersteund. Want dat is onze missie. Een helder vertrekbeleid stelt ons bovendien in staat onze portefeuille qua rendement meer in balans te brengen. Deze benadering wierp in 2012 duidelijk haar vruchten af. Twee succesvolle exits leverden een boekwinst op van 1,45 miljoen. Het resultaat op investeringen van was van dezelfde orde van grootte als het jaar ervoor was verder het jaar dat het Life Sciences & Health Fund en het Biobased Brabant Fonds beschikbaar kwamen. Het Biobased Brabant Fonds verkent de mogelijkheden van nieuwe business in een biogebaseerde economie. In tegenstelling tot het Life Sciences & Health Fund is het een puur Brabants fonds, gericht op zogeheten vroegefaseinitiatieven. Een kenmerk van de biobased sector is dat het speelveld voornamelijk bestaat uit pioniers aan de ene en enkele grote bedrijven (Cosun, Sabic, Cargill) aan de andere kant. Een middensegment ontbreekt

15 Regiooverschrijdende innovatie Bij het Life Sciences & Health Fund trekken we op met PPMOost, wat ons in staat stelt connecties te zoeken met relevante partijen in Gelderland zoals Health Valley Nijmegen Arnhem. De samenwerking met PPMOost is wat dat betreft uniek, omdat twee regionale ontwikkelingsmaatschappijen elkaar proberen aan te vullen. Beide hebben de ambitie om op het gebied van Life Sciences een as te creëren tussen Health Scherper oog voor rendement betekent ook een scherper exitbeleid Valley en het Life Sciences Park (Pivot Park) in Oss, met mogelijke uitlopers naar Wageningen en Den Bosch. Het doel is regiooverschrijdende innovatie te stimuleren, waardoor meer bedrijven kans hebben aan te haken op de laatste ontwikkelingen in hun sector. De combinatie van actief aandeelhouderschap en het nadrukkelijk opbouwen van relaties met andere financiers, publiek en privaat, brengt Participaties in een nog betere positie om waarde te leveren aan bedrijven met perspectiefrijke business cases. De succesvolle aanzetten die daarvoor in 2012 zijn gegeven krijgen in 2013 zonder meer een vervolg. Miriam Dragstra Hoofd Participaties RESULTAAT In 2012 bouwt BOM Participaties verder aan haar positie in de Brabantse kapitaalstructuur. Als investeerder, als hefboom naar cofinanciers en als initiatiefnemer van nieuwe fondsen. Daarbij zijn de effecten zichtbaar van de proactieve aanpak die BOM Participaties heeft ingezet. Het actief aandeelhouderschap leidt tot een intensivering van de deelnemingen en een duidelijk exitbeleid op de portefeuille. Anderzijds is de relatie met collegainvesteerders en corporate financehuizen aanzienlijk versterkt. Twee nieuwe fondsen (Biobased Brabant Fonds, Life Sciences & Health Fund) zijn gerealiseerd, en BOM Participaties is met publieke en private partijen nauw betrokken bij diverse fondsinitiatieven in de provincie. Van de investeringsdoelstelling van 7,5 miljoen is inclusief de vervolginvesteringen 5,3 miljoen gerealiseerd. Het achterblijven op de investeringsdoelstelling is het gevolg van een aangescherpte investeringsanalyse en de intensivering van het beheer van bestaande deelnemingen. In totaal zijn ruim 250 leads beoordeeld. Portefeuille opbouw (boekwaarde in mln.) 2012 % 2011 % Aandelen 10,4 65 9,8 72 Leningen 5,7 35 3,1 28 Totaal 16,1 12,9 Door de sterkere focus op het beheer en exit van bestaande participaties is het aantal deelnemingen licht gedaald. De verdeling van de portefeuille laat zien dat de ingezette strategie naar meer balans in de portefeuille langzaam effect begint te krijgen. Analyse portefeuille Totaal participaties Nieuwe participaties 3 3 Exits 3 5 Afboekingen 4 2 Starters Groeiers 6 5 Vrije ruimte 7 5 Aandeel topsectoren 87% 85% (bruto) Geïnvesteerd vermogen 25,6 mln 23,2 mln Investeringsruimte 14,9 mln 14,7 mln Opbrengsten portefeuille 1,5 mln 3,5 mln Dotatie voorzieningen / 1,8 mln / 2,5 mln resultaat op investeringen (in mln.) Vermogensopbrengsten Rente inkomsten Voorzieningen en kosten groeifaciliteit Resultaat investeringen

16 Ei als life sciences Systeeminnovatie ontstaat als partijen bestaande patronen doorbreken. Totaal anders tegen de markt aan gaan kijken. Out of the box denken. Pas dan veranderen zaken echt. Jos Nelissen, oprichter van Newtricious, weet daar alles van. Met zijn vrouw Marriët nam hij in 1990 het legpluimveebedrijf van zijn ouders over. De eerste jaren legden ze zich toe op verdere intensivering om het bedrijf winstgevender te maken. Een strategie die de Nelissens steeds minder beviel, vooral ook omdat ze hun traditionele rol als grondstoffenleverancier (eieren) te beperkt vonden. Uitgebreid onderzoek naar de toegevoegde waarden van een ei bracht Nelissen tot de koppeling eigezondheid, maar dan wel op een technologisch hoogwaardige manier. In 2006 werd begonnen met Newtricious, dat voedingsmiddelen ging ontwikkelen die kunnen bijdragen aan het behoud van een goede gezondheid en het welzijn van zijn gebruikers. De door Newtricious ontwikkelde producten blijken waardevol voor mensen met een verhoogd risico op chronische ziektes. Voorbeelden zijn hart en vaataandoeningen en maculadegeneratie, een leeftijdsgebonden ziekte die slechtziendheid of zelfs blindheid kan veroorzaken. Na de eerste successen is er behoefte aan extern kapitaal, nodig voor verdere groei. Onder andere de BOM besloot als investeerder in te stappen. Nelissen: De financiering heeft ons in 2012 de rust geboden die nodig is om onze strategie te versnellen. We opereren in een uitdagende omgeving. Newtricious beweegt zich in het gebied tussen food en pharma, wat nog een vrij onontgonnen gebied is. Wat dat betreft is het nog steeds pionieren. Passie voor genezing Life sciences heeft alles te maken met gezondheid en beter worden. Geen wonder dat ondernemers in die sector een sterke gedrevenheid kennen. Zo ook voor de mannen achter NTRC, dat staat voor Netherlands Translational Research Center. Oprichters Guido Zaman en Rogier Buijsman vertalen met hun bedrijf academische kennis naar kleine synthetischchemische verbindingen voor de ontwikkeling van nieuwe medicijnen. Ziektes die bijzondere aandacht hebben zijn kanker, de Ziekte van Parkinson en autoimmuunziekten. Een bijdrage leveren aan de genezing van levensbedreigende ziektes geeft enorm veel voldoening, stelt Buijsman. Net als Zaman is hij voormalig onderzoeker bij MSD/Organon dat in 2011 zijn Research & Developmentactiviteiten in Oss staakte. Mede dankzij financiering vanuit het Life Sciences & Health Fund en het SpinOff Fonds Brabant kon NTRC zich in 2012 vestigen op het toenmalige Life Sciences Park Oss (tegenwoordig Pivot Park). Daarmee kreeg de innovatieve onderneming toegang tot stateoftheart laboratoria. Medeoprichter Guido Zaman: Op die manier kunnen we met een sterk team van oudcollega s een nieuw en uniek bedrijf opbouwen. 3.4 Bedrijventerreinen De ambities van Brabant tot de top behoren van de kennis en innovatieregio s in Europa verlangen een internationaal concurrerend vestigingsklimaat. Verouderde bedrijventerreinen zullen aangepast moeten worden aan de eisen van deze tijd. BOM Bedrijventerreinen (BT) vervult in deze de rol van regisseur en procesmanager en zoekt nadrukkelijk de samenwerking met lokale overheden, ondernemers en andere private partijen. De investeringsmiddelen, nodig voor het realiseren van projecten, zijn afkomstig uit een kapitaalfonds onder beheer van de Brabantse Herstructureringsmaatschappij voor Bedrijventerreinen (BHB) B.V. Provincie Noord Brabant en de BOM zijn hiervan aandeelhouder. De wegen die we de afgelopen jaren zijn ingeslagen, hebben we in 2012 voortgezet; bij onze herstructureringsactiviteiten nog meer aandacht besteden aan de kwaliteit van bedrijventerreinen. De hectare die we de afgelopen jaren hebben weten te herstructureren zeggen weinig als daaraan geen economische verdiepingsslag wordt verbonden. Een fikse uitdaging in een tijd waarin lokale overheden door de aanhoudende economische crisis moeten bezuinigen en ons dwingen nieuwe oplossingen te vinden. Regulier en topsectoren Juist in economisch moeilijke tijden kunnen onze kwaliteiten het verschil maken. Ook in 2012 merkten we dat de aanhoudende laagconjunctuur zowel gemeenten als andere partners voor forse bezuinigingen plaatst, wat de mogelijkheden om te investeren in kapitaalintensieve projecten zoals het herstructureren, dan wel herontwikkelen van bedrijventerreinen onder Ad van der Heijden druk zet. Hulp van een professionele externe partner zoals de BOM is in dergelijke omstandigheden welkom. De trajecten die BOM Bedrijventerreinen met gemeenten en bedrijven opstarten laten zich onderbrengen in twee categorieën. Allereerst is er de reguliere herstructureringsopgave, de basis op orde brengen, waarbij we de traditionele postzegelbenadering inruilen voor een totale gebiedsbenadering per gemeente. Dat betekent meer kwaliteit door integraliteit en meer inhoudelijke samenhang. Daarnaast richten we ons steeds intensiever op de mogelijkheden herstructureringsopgaven te laten aansluiten op de topsectoren die voor Brabant zijn vastgesteld. Daarbij gaat het om het koppelen van werklocaties aan het innovatiebeleid zoals dat in het Economisch Programma Brabant 2020 is neergelegd. Noem het nieuwe economische krachten ontwikkelen. Niet beheren maar ondernemen Als BOM zijn wij bij uitstek in staat om bij herstructureringsvraagstukken meerwaarde te bieden. Wij zijn in de regel vanaf het beginstadium bij een project betrokken en spelen vervolgens een belangrijke bemiddelende rol. Wij brengen de belangen bij elkaar van gemeente en bedrijven, twee partijen die op dit type dossiers haast een natuurlijke terughoudendheid jegens elkaar betrachten. Die rol van mediator wordt ons ook toevertrouwd. Vanuit de reputatie die we in de loop der jaren hebben opgebouwd weten belanghebbenden dat BOM Bedrijventerreinen over de kennis, kunde en het geld beschikt om projecten tot een goed einde te brengen. Bovendien doen we dat niet vanuit een beheer maar vanuit een ondernemende houding. Als wij kansen zien, pakken we die ook op en proberen we partijen daarin mee te krijgen. Onze aanpak laat zich in drie woorden samenvatten: verleiden, vertrouwen, duurzaam verbinden

17 BOM Bedrijventerreinen besteedde in 2012 veel aandacht aan de uitwerking van vier inhoudelijke hoofdlijnen: het verder ontwikkelen van de verzakelijkingsaanpak; het verder ontwikkelen van financial engineering; de stap zetten van locatie naar gebiedsontwikkeling; het verder toepassen van intergemeentelijke samenwerking. Verzakelijking Voor een gezonde bedrijventerreinenmarkt is juist in deze moeilijke periode investeringsbereidheid van private partijen noodzakelijk. Zulke investeringen leiden tot grotere betrokkenheid en sterker rendementsdenken bij bedrijven en lokale beleggers. Dit zal ertoe leiden dat alle belanghebbenden in een eerder stadium actie zullen ondernemen om hun bedrijventerrein aantrekkelijk te houden. Op dat vlak zijn in 2012 de lopende pilots in Breda (De Krogten/EmerHintelaken) en Deurne (Kranenmortel) verder uitgewerkt. Beide krijgen in 2013 een vervolg. FINANCIAL ENGINEERING De huidige economische laagconjunctuur stimuleert ons te kijken naar creatieve en innovatieve arrangementen die lokale overheden en ondernemers verleiden alsnog langdurig te investeren in ruimtelijkeconomische kwaliteitsverbetering. Als financial engineers proberen we oplossingen aan te dragen die aansluiten op de behoeften van beide partijen. Deze maatwerkbenadering wordt sterk gewaardeerd, vooral bij kleinere gemeenten. Gebiedsontwikkeling De laatste jaren ontwikkelen BOM Bedrijventerreinen en BHB, in nauwe samenwerking met de provincie NoordBrabant, steeds meer expertise op het vlak van gebiedsontwikkeling (bedrijventerreinen). Daarbij wordt gekeken of te herstructureren locaties zich een profiel kunnen aanmeten dat aansluit op een van de Brabantse topsectoren (innovatieclusters). Intergemeentelijke samenwerking: doe het vanuit een visie Financial engineering is een manier om nieuwe financieringsoplossingen voor gemeenten en bedrijven aan te dragen als het om het opnieuw inrichten van bedrijventerreinen gaat. Maar ook op andere manieren zijn voordelen te halen. Zoals door verschillende gemeenten te stimuleren vanuit een gezamenlijke gedachte samen op te trekken. Dit als aanvulling op de meer gangbare topdown benadering vanuit de provincie. Door intergemeentelijke samenwerking krijgt de herontwikkeling van bedrijventerreinen een duidelijk regionaal karakter. Het dwingt betrokken overheden hun economisch beleid, bedrijventerreinenbeleid en gronduitgiftebeleid nauwer met elkaar te verbinden. Wat op zich weer nieuwe vragen oproept. Want verbinden vanuit een gezamenlijke gedachte werkt alleen als er een gezamenlijke strategie is, een gezamenlijk doel. De eerste stap die dan ook gezet dient te worden is een antwoord formuleren op de vraag: waarom doen we het? Het bepalen van een locatieoverstijgende visie dwingt betrokkenen van buiten naar binnen te kijken en de markt als vertrekpunt te nemen. Wat zijn de behoeften, wat zijn de gemeenschappelijke kwaliteiten die we kunnen bieden en welke mogelijkheden ontstaan er dan. De pilots in De Kempen (Bladel, Bergeijk, Eersel, ReuselDe Mierden), UdenVeghel, Heusden WaalwijkLoon op Zand en de Amerstreek (GeertruidenbergMadeOosterhout) kwamen in 2012 tot een afronding. In alle gevallen werd besloten de verkenning een concreet vervolg te geven. Zo kwamen HeusdenWaalwijkLoon op Zand tot de afspraak hun economische samenwerking te intensiveren. In 2013 zal een vervolg worden gegeven aan de intergemeentelijke samenwerking. Onze aanpak: verleiden, vertrouwen, duurzaam verbinden In 2012 zijn zes gebiedsontwikkelingsprojecten gestart: Teeuwissen (Cuijk), Brainport Industries Park (Eindhoven), High Tech Automotive Campus (Helmond), Metal Valley (Heusden), Pivot Park (voorheen Life Sciences Park Oss) en Aviolanda (Woensdrecht). Met deze projecten wordt aangesloten op het stimuleren van economische clusters en op economische vernieuwing, zoals bedoeld in de provinciale Strategie Bedrijventerreinen en andere Werklocaties die in het voorjaar van 2012 door de provincie NoordBrabant is vastgesteld. Ad van der Heijden Hoofd Bedrijventerreinen RESULTAAT Aantal projecten 35 Bruto omvang in hectare Geherstructureerd bedrijventerreinen in hectare Geïnvesteerd kapitaal uit participatiefonds (BHB) 45,7 miljoen 32 33

18 Sloop op Sluis XI/Half Elfje maakt weg vrij voor groei Om iets nieuws te laten ontstaan is soms de sloop van het oude nodig. Zoals in Someren, waar BOM/BHB betrokken is bij de herstructurering van bedrijventerrein Sluis XI/Half Elfje en de ontwikkeling van duurzame bedrijventerreinen. Een belangrijk onderdeel van de herstructurering is de (gedeeltelijke) sloop van het oude Lauruscomplex dat op het terrein staat. De gemeente kocht in het voorjaar van 2012 de hallen aan om na sloop de grond opnieuw te kunnen verkavelen en uit te geven. BOM/BHB particpeert mee in de planontwikkeling en het risico. Het lijkt een simpele operatie: slopenverkavelenuitgeven, stelt wethouder Willy Hanssen. Niets is minder waar. Het is namelijk veel voordeliger agrarische gronden aan te kopen en daarop nieuwe bedrijvigheid te ontwikkelen. Maar dat gaat niet zo makkelijk, aangezien de provincie een rem heeft gezet op de aankoop van landbouwgronden. Toch wilde Someren wat, zeker toen een inventarisatie naar voren bracht dat er veel vraag was naar extra bedrijvenlocaties en dat weer andere bedrijven uitbreidingsmogelijkheden zochten. Een nadere risicoanalyse gaf de gemeente voldoende zekerheid een belangrijke stap te zetten. Besloten werd het oude terrein te herstructuren, met een kleine aanvulling in de vorm van een nieuw bedrijvengebied. Een obstakel vormde echter de provinciale richtlijn dat de inrichting van het nieuwe gedeelte verdiend moest worden door de herstructurering van het oude deel. En daar komt de expertise van de BOM van pas. Someren en BOM/BHB werken inmiddels aan een herstructureringsplan dat in de loop van 2013 klaar moet zijn. Vernieuwd De Terp maakt weg vrij voor woonwijk BOM/BHB ondersteunt al zeven jaar de gemeente Maasdonk bij de herstructurering van De Terp (Nuland), een veertien hectare groot bedrijventerrein met overwegend middelzware/zware bedrijvigheid. De herstructurering bleek nodig vanwege de bouw van een aangrenzende, nieuwe woonwijk (circa 275 woningen). Er was echter één probleem: De Terp herbergde drie bedrijven met een milieunormering die het bouwen op zo n korte afstand van nieuwe woningen in de weg stond. Met de revitalisering van het terrein en de bouw van de nieuwe wijk kon pas begonnen worden als de drie bedrijven De Terp hadden verlaten. De revitalisering van De Terp ontwikkelde zich tot een slepend dossier, waarvoor de Crisis en herstelwet uiteindelijk uitkomst bood. Sinds maart 2010 voorziet de wet in kortere procedures, waardoor ruimtelijke projecten sneller in gang kunnen worden gezet. De wet maakte het mogelijk met de uit te plaatsen bedrijven vertrekregelingen te treffen. Het laatste bedrijf verliet in 2012 De Terp. Minister Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu), gedeputeerde Pauli en wethouder MoonVan der Biezen gaven eind oktober 2012 met de onthulling van een projectbord het officiële startsein voor de renovatie van het bedrijventerein. De Terp ondergaat nu een transformatie tot een licht bedrijventerrein waar grootschalige bedrijvigheid wordt geweerd. BOM/BHB heeft voor de operatie 2,5 miljoen euro beschikbaar gesteld. De kwaliteitsslag omvat onder meer de aanleg van een nieuwe, oostelijke ontsluitingsweg. Later volgt nog een westelijke ontsluitingsweg, die behalve tot De Terp ook toegang biedt tot de nieuwe woningbouwlocatie De Pelgrimsche Hoeve. Verder komt er een nieuwe indeling van het Nulandse bedrijventerrein, met meer nadruk op woonwerkcombinaties. 34

19 Een brandpunt en community voor open innovatie 3.5 Van Oss Life Sciences Park naar Pivot Park 2012 was een belangwekkend jaar voor Oss Life Sciences Park. Nog geen jaar eerder sloot farmacieconcern MSD de onderzoeksafdeling in zijn Brabantse vestiging. Een belangrijke faciliteit dreigde voor de provincie verloren te gaan, een situatie die niemand wenste. Verschillende partijen, waaronder ook de BOM, pakten de uitdaging op om deze parel van de Brabantse kenniseconomie te behouden. Het streven was Oss Life Sciences Park met zijn m 2 laboratoriumruimte te ontwikkelen tot een plek waaraan de life sciences gemeenschap in Nederland nieuw zelfvertrouwen kon ontlenen. Een brandpunt en community voor open innovatie voor life sciences en farma. Met meerwaarde voor de bedrijven die zich er vestigen, voor kennisinstellingen die zich met life sciences en farma bezighouden en voor de BV Nederland. Naamswijziging In deze ambitie lijkt het park te slagen. Begin 2012 opende Oss Life Sciences Park officieel zijn poorten en innovators wisten vervolgens snel de weg naar het noordoosten van Brabant te vinden. Inmiddels kan het park 28 huurders in de boeken schrijven. Meer en meer vervult het zijn rol als aanjager van vernieuwing in life sciences en farma. En om die functie nog sterker te accentueren is eind 2012 gekozen voor een nieuwe positionering: Pivot Park. De statutaire naam blijft gehandhaafd. Pivot staat daarbij voor spil, draaipunt. Vertaald naar het park als geheel betekent dat dat de plek is waar je als ondernemer moet willen zitten. Omdat je er op een goede manier kunt beginnen, verder kunt groeien en inspiratie kunt opdoen en kennis delen. Het is overigens een hardnekkige misvatting dat Pivot Park vooral voormalige MSDmedewerkers huisvest. Slechts enkele bedrijven bouwt voort op kennis of patenten van MSD. Er blijkt volop ruimte voor nieuwe initiatieven, en de praktijk leert dat een faciliteit als Pivot Park als katalysator werkt. Louter het bestaan al trekt vernieuwers op het gebied van life sciences en farma aan. Haast als vanzelf wordt het daardoor een brandpunt van innovatie. Pivot Park de plek om te beginnen, verder te groeien en inspiratie te delen BioNovion de eerste huurder Kort na de officiële opening van het Oss Life Sciences Park meldde BioNovion zich als eerste huurder. Het bedrijf, een initiatief van drie voormalige R&Dmedewerkers van MSD, ontwikkelt therapeutische antistoffen om veelbelovend onderzoek vanuit het laboratorium klinisch te bevestigen tot proof of concept (haalbaarheid). Vooral de ontwikkeling van antistoffen die de afweer tegen kanker versterken heeft speciale aandacht. Voor Wiebe Olijve, CEO van BioNovion, was Pivot Park een logische keuze. Pivot Park kent een uitstekende infrastructuur en hoogwaardige laboratoriumfaciliteiten. Olijve verwacht dat zijn nieuwe werkplek de komende jaren uitgroeit tot een inspirerende wetenschappelijke omgeving waar innovatie op het terrein van medicijnontwikkeling centraal staat. Screening Centre De potentie van Pivot Park reikt inmiddels tot over de landsgrenzen. Dat bracht de directie er afgelopen jaar toe zich sterk in te spannen om nieuw internationaal medicijnenonderzoek naar Oss te halen. Met succes, begin 2013 kwam de bevestiging dat de daarvoor noodzakelijke Europese aanbestedingsprocedure winnend is afgesloten. Daarmee is de weg vrij voor het Pivot Park Screening Centre, een uniek industrieel onderzoeksplatform waar geavanceerd academisch onderzoek kan worden vertaald naar hoogwaardige potentiële medicijnen

20 4. Risicoparagraaf Financiële risico s De BOM opereert in een dynamische omgeving en daarom is risicobeheersing een belangrijke verantwoordelijkheid van directie en controller. Risico wordt gedefinieerd als kans x gevolg, dat wil zeggen de kans (uitgedrukt in de kwalitatieve termen hoog, laag of gemiddeld ) op het optreden van een toekomstige gebeurtenis, die bepaalde negatieve effecten heeft op de onderneming. Deze effecten kunnen verschillend van aard zijn. Het kan gaan om financiële risico s, maar ook om strategische en operationele risico s, politieke risico s, risico s met betrekking tot wet en regelgeving of risico s op imagoschade. Sommige risico s zullen zich tijdelijk voordoen, andere risico s zijn inherent aan het karakter van de onderneming. De BOM heeft een risicobeheersingssysteem ingericht. Dit systeem is zo ingericht dat met een redelijke mate van zekerheid risico s tijdig worden geïdentificeerd en adequaat worden gemitigeerd, zodat de doelstellingen van de onderneming niet worden gehinderd. Het risicobeheersingssysteem bestaat uit een aantal elementen: (a) Identificatie van de voornaamste risico s die de BOM als onderneming en per afdeling loopt; (b) Inschatting risico (hoog, middel, laag) en kans (groot, gemiddeld, klein); (b) Inrichten van risico beheersingsactiviteiten om risico s (zo veel mogelijk) te mitigeren; (c) Monitoren van effectiviteit van risico beheersingsactiviteiten en restrisico s. Jaarlijks worden deze risico s door directie, MT en RvC besproken en geactualiseerd. De voornaamste risico s zijn door directie en controller geïdentificeerd. Vervolgens is dit aantal teruggebracht tot de top vijf van risico s die op dit moment de meeste aandacht van het management van de BOM vergen. Dit zijn dus risico s die worden gekwalificeerd als hoog en hier en nu risicomanagementmaatregelen noodzakelijk maken. Hieronder volgt na de benoeming van de voornaamste risico s voor de BOM, gecategoriseerd naar politieke risico s, business risico s en financiële risico s, een beschrijving van maatregelen die zijn genomen om zoveel mogelijk ongewenste gebeurtenissen te voorkomen. POLITIEKE Risico S Risico 1: Verwachtingen Risico: Hoog Kans: Groot Beschrijving: De BOM wordt voor een deel van haar activiteiten gesubsidieerd en moet de verwachtingen die deze subsidies met zich meebrengen waarmaken. Risico beheersingsactiviteiten: Heldere en eenduidige afspraken met subsidiënten vastleggen. Periodiek overleg met subsidiënten. Monitoring Door gehele organisatie en in bijzonder het managementteam en de directie. Rest risico s Politieke omgeving niet (volledig) te beïnvloeden door BOM, hierdoor blijft rest risico groot. Risico 2: Wet, regelgeving en subsidie eisen Risico: Hoog Kans: Gemiddeld Beschrijving: Een deel van de activiteiten van de BOM wordt gefinancierd door middel van (Europese) subsidies van diverse subsidiënten en overige opdrachten. Aan deze opdrachten/subsidies worden allemaal specifieke eisen gesteld. Bovendien moet de BOM als een aan de overheid gelieerde instelling ook voldoen aan wetgeving omtrent aanbestedingen en staatssteun. Het voldoen aan al deze eisen is cruciaal om geen kortingen opgelegd te krijgen c.q. subsidiebijdragen mis te lopen. Tevens kan de BOM bij onvoldoende kwaliteit uitvoering subsidies en opdrachten reputatieschade oplopen. Risico beheersingsactiviteiten: Zorgvuldige inventarisatie en risicoafweging bij aanvang project, waarbij afdeling control betrokken is. Daar waar mogelijk in overleg met subsidiënten eisen harmoniseren. Vastleggen eisen beschikkingen door afdeling control. De BOM heeft inkoopbeleid, door externe partij opgesteld en wordt jaarlijks geüpdatet. Door het procurement systeem is er zicht op kosten waarvoor aanbesteed moet worden. Riskmanagement binnen O&I wordt uitgevoerd. Europese projecten die een onderdekking kennen op uren c.q. financieel niet gedekt zijn worden vooraf overlegd met de provincie voor aanvulling van het budget. Rest risico s: Door de hoeveelheid verschillende opdrachten en subsidiënten blijft dit risico continue punt van aandacht. Door control activiteiten worden risico s zo veel mogelijk beperkt. Monitoring Nieuwe opdrachten moeten door directie en controller en directeur getekend worden. Er vindt regelmatig overleg plaats tussen afdeling Finance & Control en de afdelingshoofden. Tweemaal per jaar worden alle projecten intensief beoordeeld door controller, afdelingshoofden en projectcontroller en wordt een projectrapportage opgesteld. Tevens wordt ieder kwartaal een financiële rapportage opgesteld. Risico 3: Revolverendheid fondsen Risico: Hoog Kans: Gemiddeld Beschrijving: Voor de fondsen die de BOM onder beheer heeft zijn door de financiers eisen aan de revolverendheid van deze fondsen gesteld. Doordat de BOM van de financiers tevens de opdracht heeft om in zeer risicovolle fases van een onderneming te investeren bestaat het risico dat hierdoor niet aan de eisen van revolverendheid kan worden voldaan. Risico beheersingsactiviteiten: Spreiding investeringen over sectoren en fases onderneming (starters/snelle groeiers). Intensief beheer risicovolle participaties. Uitbreiding fondsen om risico te spreiden. Rapportage aan financiers. Rest risico s Risico blijft in huidige portefeuille bestaan, naar toekomst toe beperkt door portefeuillebeleid. Monitoring Tweemaal per jaar worden alle participaties intensief beoordeeld door middel van het opstellen van fact sheets per investering. Daarnaast wordt eenmaal per jaar een uitgebreid revisieverslag gemaakt. De fact sheets worden op participatieniveau besproken met de directie, control, de auditcommissie en de RvC. Op portefeuilleniveau worden de fact sheet gedeeld met de aandeelhouders. Tevens wordt in tweewekelijkse overleggen tussen de directeur participaties en de investmentmanager diens portefeuille besproken om problemen tijdig te signaleren