(Toe)zicht op opvolging binnen familiebedrijven
|
|
- Anna Lenaerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 (Toe)zicht op opvolging binnen familiebedrijven Onderzoek naar het functioneren van raad van commissarissen bij familiebedrijven en de rol van de raad tijdens het opvolgingsproces binnen de familie Saxion Kenniscentrum Innovatie en Ondernemerschap Naam auteur: Žarko Baban Datum: 5 januari 2011 Saxion Kenniscentrum Innovatie en Ondernemerschap M.H. Tromplaan AB Enschede saxion.nl/innovatieenondernemerschap Copyright 2011 by Saxion University of Applied Sciences. All rights reserved. No part of this article may be reproduced or utilized in any form or by any means, electronic of mechanical, including photocopying, recording, or by any information storage and retrieval system, without permission in writing from the authors.
2 Ž
3 Samenvatting In deze rapportage zijn de onderzoeksresultaten neergelegd op het gebied van het functioneren van de raad van commissarissen en zijn rol in het opvolgingsproces binnen familiebedrijven. De rapportage bestaat uit vier delen. In eerste deel wordt de centrale onderzoeksvraag geformuleerd die luidt als volgt: Hoe functioneert de raad van commissarissen binnen het familiebedrijf en welke rol heeft de raad van commissarissen op het opvolgingsproces binnen het familiebedrijf? Gezien de tweeledigheid van de centrale onderzoeksvraag is een literatuurstudie en een praktijkstudie gedaan. Deze maken respectievelijk het tweede en derde deel van dit onderzoekrapport uit. In het vierde deel van dit rapport worden conclusies en aanbevelingen besproken. In de literatuurstudie worden de definities van familiebedrijf en de raad van commissarissen nader beschreven en toegelicht. Tijdens de praktijkstudie zijn er 21 personen, zijnde leden van raden van commissarissen of directeuren grootaandeelhouders, geïnterviewd. Tijdens de interviews zijn vier topics die van belang waren voor deze studie behandeld, met name: kenmerken van het familiebedrijf, redenen voor de oprichting en de functioneren van de raad van commissarissen binnen het familiebedrijf en de rol van de raad van commissarissen in het opvolgingsproces van de directie. In de resultaten van de praktijkstudie worden deze vier topics uitgebreid beschreven. De belangrijke conclusies van dit rapport zijn dat de raad van commissarissen een adviserende, toezichthoudende en bemiddelende rol binnen het familiebedrijf vervult. Kenmerkend voor het familiebedrijf is dat de continuïteit van de onderneming op de eerste plaats komt, tot het moment dat de opvolgingskwestie aan de orde
4 komt. Gezien de korte termijn belangen en onzekerheden over de toekomst bij de aftredende directeur- grootaandeelhouder treden hier emotionele aspecten op. Een emotionele beslissing wordt ook genomen bij de keuze voor de opvolger: favoriseren staat de erkenning van competitie in de weg en de wens om invloed te blijven uitoefenen door de vertrekkende directeur-grootaandeelhouder staat de ontwikkeling van nieuw leiderschap in de weg. De raad van commissarissen heeft een heel grote rol te vervullen in het opvolgingsproces binnen de familie. Door te trachten de emotionele aspecten die tijdens dit proces kunnen optreden te kanaliseren kan door tussenkomst van de raad van commissarissen dit proces verbeterd worden. De mate van intensiteit in de uitoefening van deze functies door de raad van commissarissen verschilt op basis van de grootte en de levensfase waar een familiebedrijf zich in bevindt. Onafhankelijkheid en objectiviteit van de raad van commissarissen leidt tot een vermindering van de emotionele aspecten die tijdens het opvolgingsproces een rol spelen, met daarbij de voorwaarde dat deze raad ook volledig onafhankelijk is. De onafhankelijkheid van de raad van commissarissen kan zeer goed gewaarborgd zijn door de samenstelling van de raad. Een objectieve blik met enige afstand tot het dagelijks gebeuren in de onderneming is vooral te verwachten van commissarissen die van buiten de enge familiekring zijn aangetrokken. Hun oordeel wordt niet beïnvloed door de emotionele betrokkenheid bij ontstaan en groei van de onderneming. Deze betrokkenheid is in de eerste plaats drijfveer voor het handelen van de DGA. De conclusie dat door tussenkomst van de raad van commissarissen dit proces verbeterd kan worden, komt de maatschappelijke relevantie van dit onderzoek ten goede, aangezien de familiebedrijven de ruggengraat van de Nederlandse economie zijn. Door het verbeteren en soepeler te laten op van het opvolgingsproces wordt de continuïteit gewaarborgd van de familiebedrijven.
5 Voorwoord Voor u ligt het onderzoeksrapport naar het functioneren van de raad van commissarissen en zijn rol in het opvolgingsproces van de directie bij familiebedrijven. Dit onderzoeksrapport is geschreven in opdracht van Saxion Kenniscentrum Innovatie en Ondernemerschap. Het onderzoek is uitgevoerd vanaf april 2010 in tot januari Voor mij is het uitvoeren van dit onderzoek een heel leerzame periode geweest, waarmee ik mijn Bachelor Management Economie en Recht hoop af te sluiten. Ik wens u veel leesplezier! Žarko Baban
6 Dankwoord Graag wil ik met dit dankwoord enkele personen bedanken. Zonder de hulp van velen was dit onderzoek (scriptie) niet mogelijk geweest. Mijn afstudeerbegeleider Jacqueline Dalhuisen die altijd klaarstond om mij te begeleiden en van advies te dienen en in de moeilijke tijden mij wist te motiveren. Mijn praktijkbegeleider Erik Wierstra die mij volledige vrijheid gaf om dit onderzoek volledig zelfstandig uit te voeren en op belangrijke momenten mij van advies te dienen. Alle medewerkers, en met name directeur Theodor van der Velde en lector Han van der Meer, van het Saxion Kenniscentrum Innovatie en Ondernemerschap (SKIO) die mij tijdens de afstudeerperiode een fijne en leerzame werkomgeving hebben geboden. Heren Herman Spenkelink, Otto Mengelberg en Hans Verkley, die door middel van het beschikbaar stellen van hun netwerk mij enorm hebben geholpen om te komen tot de onderzoekspopulatie en de interviews die tijdens dit onderzoek zijn gehouden. Alle andere geïnterviewde personen waar ik een prettig en goed gesprek mee heb gehad. Dat ze hun informatie en ervaringen met mij wilde delen en ook voor het beschikbaar stellen van hun netwerk om mij te helpen bij het vinden van andere respondenten. Mijn vrienden en collega s Remco Reink, Eefje van Dijken, Theo de Gans, Joris de Koning en Peter de Koning voor het overlezen van mijn scriptie en de grammaticale verbetering hiervan op zich te nemen. Mijn ouders, vrienden en de familie die mij altijd hebben gesteund en vertrouwen in mij hebben gehad. Iedereen die bijdrage heeft geleverd aan de totstandkoming van dit onderzoek: heel erg bedankt! Žarko Baban
7 Inhoudsopgave Deel 1: Inleiding en Probleemstelling Hoofdstuk 1: Achtergronden, probleemstelling en relevantie van het onderzoek Omschrijving van opdrachtgevende organisatie (SKIO) Opdracht vanuit de organisatie Probleemstelling in het algemeen Relevantie van het onderzoek voor SKIO Wetenschappelijke relevantie Maatschappelijke relevantie Hoofdstuk 2: Formulering van het onderzoeksdoel, de onderzoeksvragen en de onderzoeksopzet Doel van het onderzoek Centrale onderzoeksvraag Afleiding van de deelvragen voor de literatuurstudie Deelvragen voor de literatuurstudie Afleiding van de deelvragen voor het kwalitatief onderzoek Deelvragen voor de praktijkstudie Onderzoeksopzet Deel 2: Literatuurstudie Hoofdstuk 3: Methodologie van de literatuurstudie Soort onderzoek Hoofdstuk 4: Familiebedrijven Definitie familiebedrijven Typen familiebedrijven Bestuursinrichting van familiebedrijven Opvolgingsproces binnen familiebedrijven Kerngegevens familiebedrijf in Nederland... 36
8 Hoofdstuk 5: Raad van Commissarissen Definitie Oprichting van Raad van Commissarissen Wettelijke taken en bevoegdheden Codes of good governance Kerngegevens Raad van commissarissen binnen familiebedrijf in Nederland Deel 3 Praktijkstudie Hoofdstuk 6: Onderzoeksopzet Onderzoeksmethode Keuze van de onderzoekspopulatie Materiaal verzamelen Registratie, verwerking en preparatie van de gegevens Beschrijving en verantwoording van de analysebeslissingen Betrouwbaarheid en geldigheid Hoofdstuk 7: Resultaten van de praktijkstudie Inleiding Kenmerken van het familiebedrijf Redenen voor en oprichting proces van raad van commissarissen binnen het familiebedrijf Rollen van de raad van commissarissen binnen het familiebedrijf Adviserende rol Toezichthoudende rol Bemiddelende rol Manier van functioneren van raad van commissarissen Verschillen tussen functioneren van raad van commissarissen binnen het familiebedrijf Omgaan met conflicten tussen raad van commissarissen, aandeelhouders en directeuren Toepasbaarheid van Code of good governance binnen familiebedrijf Rol van Raad van Commissarissen tijdens het opvolgingsproces binnen het familiebedrijf... 74
9 Deel 4 Conclusies, discussie en aanbevelingen Hoofdstuk 8: Conclusies en discussie Conclusies Discussie Hoofdstuk 9: Evaluatie, aanbevelingen en suggesties voor verder onderzoek Evaluatie Aanbevelingen Suggesties voor verder onderzoek Literatuurlijst Bijlagen Bijlage 1: Definities familiebedrijf Bijlage 2: Nederlandse code corporate governance (m.b.t. RvC) Bijlage 3: Interviewgids... 98
10 Deel 1: Inleiding en Probleemstelling Hoofdstuk 1: Achtergronden, probleemstelling en relevantie van het onderzoek In dit hoofdstuk zijn de achtergronden, probleemstelling en relevantie van het onderzoek beschreven. In de eerste instantie wordt een korte beschrijving van de organisatie waar het onderzoek is uitgevoerd weergegeven. Daarna worden de probleemstelling in algemene zin en specifiek vanuit de opdrachtgevende organisatie beschreven. Tenslotte worden de maatschappelijke en wetenschappelijke relevantie van het onderzoek gedefinieerd Omschrijving van opdrachtgevende organisatie (SKIO) Het Saxion Kenniscentrum Innovatie en Ondernemerschap, verder te noemen SKIO, heeft als doel om kennisontwikkeling en kennisoverdracht betreffende de thema s innovatie en ondernemerschap te faciliteren en te bevorderen. Dit doel wordt nagestreefd door de volgende werkzaamheden te verrichten: - onderzoek verrichten op vier specifieke vakgebieden: kennisinnovatief ondernemerschap, ondernemen in de zorg, strategisch HRM en identiteitsmarketing - een koppeling maken tussen hogeschool (Saxion), student en bedrijfsleven waar het gaat om (onderzoeks-) opdrachten, stages en afstudeerplekken - begeleiding en advies bieden aan startende ondernemers ((ex-studenten en/of personeel van Saxion) - binnen het Saxion aanbieden van twee minoren 'Leren Innoveren en 'Zorgbusiness in Action' - faciliteren van studentondernemers met een professionele bedrijfsruimte
11 - SPEED Startersfonds aanbieden aan startende student-ondernemers. SPEED bestaat uit een financiële, persoonlijke lening, gekoppeld aan een begeleidingstraject om door de eerste fase van het ondernemerschap te komen. - organiseren van netwerkactiviteiten voor startende ondernemers Binnen het SKIO zijn +/- 20 werknemers werkzaam, waarvan 5 lectoren. Het lectoraat Kennisinnovatief ondernemerschap heeft als doel om onderzoek naar het stimuleren van innovatief ondernemerschap in en vanuit kennisinstellingen zoals hogescholen. Een bijzonder aandachtsgebied binnen het lectoraat zijn de culturele aspecten van ondernemen en ondernemerschap Opdracht vanuit de organisatie Vanuit Saxion kenniscentrum innovatie en ondernemerschap is de volgende opdracht gegeven: Het verrichten van een onderzoek naar de oprichting, rol en functioneren van de raad van commissarissen (RvC ) tijdens het opvolgingsproces binnen de familiebedrijven. Aan de hand van praktijkonderzoek advies uitbrengen aan de opdrachtgever over de belangrijkste bevindingen en aanbevelingen doen betreffende het doel van het onderzoek. Het doel van het onderzoek is het verkrijgen van inzicht in het proces van oprichting en functioneren van de raad van commissarissen binnen familiebedrijven. Daarnaast is het van belang om te onderzoeken welke rol de raad van commissarissen tijdens het opvolgingsproces binnen het familiebedrijf vervult.
12 1.3. Probleemstelling in het algemeen Anders dan in andere bedrijven, zijn er binnen familiebedrijven factoren (familie, eigenaarschap en zeggenschap) die in zekere mate op gespannen voet met elkaar staan. Op het moment dat een familiebedrijf groei doormaakt, komen ook wettelijke regels om de hoek kijken, waarop het familiebedrijf moet anticiperen. Zo kan bijvoorbeeld de wettelijke verplichting voor het instellen van een raad van commissarissen ervoor zorgen dat er bepaalde spanningen binnen het familiebedrijf ontstaan. Binnen familiebedrijven is het gebruikelijk dat één van de aandeelhouders tevens de directe leiding van de onderneming op zich neemt. De raad van commissarissen wordt door de aandeelhouders aangesteld en is belast met onder andere het houden van toezicht op de directie. Op het moment dat de raad van commissarissen bepaalde opmerkingen heeft over het beleid van de directie zou het tot een probleem kunnen leiden. Het kan namelijk voorkomen dat de directie van een familiebedrijf waar de raad van commissarissen bepaalde kritiek over heeft, tegelijkertijd in de algemene vergadering van aandeelhouders zit, waaraan de raad van commissarissen rapporteert. Het functioneren van de raad van commissarissen zou door de dubbele rol van de directeurgrootaandeelhouder beïnvloed kunnen worden. De vraag die beantwoord dient te worden is hoe er wordt omgegaan met het instellen en functioneren van de raad van commissarissen binnen een familiebedrijf. Uit recent onderzoek naar familiebedrijven (Flören, 2008) is gebleken dat de opvolging van de directeur binnen het familiebedrijf over het algemeen niet goed geregeld is. In dit onderzoek komt naar voren dat 71 % van de familiebedrijven (noot: meer dan 10 werknemers in dienst) helemaal niets (47 %) of nauwelijks iets (24 %) doen om hun opvolging te regelen. Het gevolg hiervan is dat familiebedrijven gevaar lopen om aan de ene kant hun bestaansrecht te verliezen en aan de andere kant om het familie-eigendom (bedrijf) uit handen te geven. Volgens Lansberg (1988) ligt de belangrijkste reden dat familiebedrijven hun opvolging niet of nauwelijks regelen op het emotionele vlak. Aangezien de raad van commissarissen tot taak heeft om toezicht te houden op het beleid van het bestuur en in het belang van het bedrijf te handelen zou
13 verondersteld kunnen worden dat een raad van commissarissen ook een rol speelt in het opvolgingsproces binnen een familiebedrijf. Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar de invloed van de raad van commissarissen op het opvolgingsproces binnen een familiebedrijf. Dit onderzoek zal de invloed van de raad van commissarissen op het opvolgingsproces binnen een familiebedrijf beschrijven Relevantie van het onderzoek voor SKIO Binnen het SKIO heeft het lectoraat Kennisinnovatief ondernemerschap een convenant gesloten met de Kamer van Koophandel Oost Nederland. De Kamer van Koophandel Oost Nederland heeft een subsidie aan het lectoraat verstrekt om onderzoek te doen naar diverse aspecten binnen familiebedrijven. In dit onderzoek wordt één van deze aspecten onderzocht. Het betreft hier een onderzoek naar de oprichting en functionering van de raad van commissarissen binnen familiebedrijven. Aan de hand van de resultaten van het onderzoek zal het lectoraat over kennis beschikken over de onderwerpen van dit onderzoek (oprichting en functionering van raad van commissarissen binnen familiebedrijven) op dit gebied. Deze kennis kan gebruikt worden voor zowel de ontwikkeling van onderwijsprogramma s binnen Saxion als bij het adviseren van familiebedrijven vanuit het lectoraat Wetenschappelijke relevantie In voorgaande jaren is er veel onderzoek gedaan naar het opvolgingsproces, het presteren en de sterkten en zwakten familiebedrijven. Echter, vrij weinig onderzoek is te vinden over de rol van verschillende bestuurlijke organen binnen familiebedrijven en de wijze waarop deze functioneren. Eén van deze bestuurlijke organen van een bedrijf is de raad van commissarissen. Voor beursgenoteerde (en grote ) bedrijven in Nederland geldt er een wettelijke verplichting tot het instellen van een raad van commissarissen, welke tevens gebonden is aan de codes of good governance. Voor niet-beursgenoteerde bedrijven bestaat in sommige gevallen deze verplichting niet, en zijn er geen bindende spelregels voor de raad van commissarissen. Familiebedrijven, los van het feit of ze al dan niet een raad
14 van commissarissen hebben, hebben te maken met het probleem dat ze het opvolgingproces in het algemeen onvoldoende regelen. Dit is een beschrijvend onderzoek naar de positie en functie van de raad van commissarissen binnen familiebedrijven. Zoals al aangegeven is, wordt deze invalshoek minder gekozen door onderzoekers, en daarom zal dit onderzoek moeten leiden tot een verbreding van de huidige kennis. Daarnaast zou het onderzoek gezien kunnen worden als start voor verder onderzoek naar andere bestuurlijke organen en hun rol binnen het familiebedrijf, zoals aandeelhouders, ondernemingsraden, raden van bestuur etc Maatschappelijke relevantie De familiebedrijven zijn verantwoordelijk voor 53% van het Bruto Nationaal Product en voor 49% van de werkgelegenheid in Nederland. Daarnaast loopt 71 % van de familiebedrijven het gevaar om de continuïteit van de onderneming te verliezen (Flören, 2002). Met dit onderzoek naar de oprichting, rol en functioneren van de raad van commissarissen binnen familiebedrijven heeft als doel om te laten zien of een raad van commissarissen een toegevoegde waarde voor het familiebedrijf heeft en tevens welke invloed dit bestuursorgaan op het opvolgingsproces heeft. Hierdoor zal een bijdrage geleverd worden aan de verbetering van het opvolgingsproces binnen familiebedrijven in Nederland.
15 Hoofdstuk 2: Formulering van het onderzoeksdoel, de onderzoeksvragen en de onderzoeksopzet 2.1. Doel van het onderzoek Dit onderzoek naar de oprichting, rol en functioneren van de raad van commissarissen binnen familiebedrijven kent meerdere doelen. De volgende doelen zullen behaald worden: Inzicht geven in de wettelijke regelgeving ten behoeve van de instelling van de raad van commissarissen. Inzicht geven in de wettelijke taken en voorschriften waaraan de raad van commissarissen moet voldoen. Inzicht geven in de codes of good governance, toegespitst op de raad van commissarissen. Inzicht geven in de uitkomsten van bestaande onderzoeken over de raad van commissarissen binnen familiebedrijven. Inzicht geven in het proces van de oprichting van de raad van commissarissen binnen familiebedrijven. Inzicht geven in de rollen die de raad van commissarissen binnen familiebedrijven binnen hun functie uitoefenen. Inzicht geven in het functioneren van de raad van commissarissen bij het opvolgingproces in het familiebedrijf
16 2.2. Centrale onderzoeksvraag De probleemstelling van het onderzoek is tweeledig gedefinieerd. Aan de ene kant wil de opdrachtgever over kennis beschikken hoe een raad van commissarissen binnen familiebedrijven functioneert, aan de andere kant wil hij weten welke invloed de raad van commissarissen heeft tijdens het opvolgingsproces. Dit resulteert in de volgende centrale onderzoeksvraag: Hoe functioneert de raad van commissarissen binnen het familiebedrijf en welke rol heeft de raad van commissarissen op het opvolgingsproces binnen het familiebedrijf? 2.3. Afleiding van de deelvragen voor de literatuurstudie Het doel van het literatuuronderzoek is om theoretische inzichten weer te geven. Dit houdt in dat het in eerste instantie begrippen zoals familiebedrijf en raad van commissarissen worden toegelicht. In de literatuurstudie wordt er dieper ingegaan op specifiekere aspecten van de familiebedrijven, zoals het opvolgingsproces, de kerncijfers binnen de Nederlandse economie etc. In de literatuurstudie zijn wettelijke kaders voor oprichting en de wettelijke taken en bevoegdheden van de raad van commissarissen in kaart gebracht. Daarnaast is er een analyse gemaakt van bestaande onderzoeken naar de raad van commissarissen binnen de familiebedrijven. In de literatuurstudie zullen tevens de belangrijkste aanbevelingen van bestaande codes of good governance worden weergegeven, toegespitst op het functioneren van de raad van commissarissen.
17 2.4. Deelvragen voor de literatuurstudie Om structuur en afbakening in het literatuuronderzoek aan te brengen zijn er voor literatuurstudie de volgende deelvragen geformuleerd: Wat is de definitie van een familiebedrijf? Hoe ziet het opvolgingsproces binnen familiebedrijven er uit? Welke wettelijke regels bestaan er voor het instellen van de raad van commissarissen in een bedrijf? Wat zijn de wettelijke taken en voorschriften waaraan de raad van commissarissen moet voldoen? Wat zijn codes of good governance? Wat zijn de belangrijkste feiten in bestaande onderzoeken over de raad van commissarissen binnen het familiebedrijven? 2.5. Afleiding van de deelvragen voor het kwalitatief onderzoek Op het moment dat de literatuurstudie is uitgevoerd en de theoretische kaders zijn toegelicht, zal doormiddel van kwalitatief onderzoek praktijksituaties met betrekking tot de oprichting, rol en functioneren van de raad van commissarissen, en hun invloed tijdens opvolgingsproces worden bestudeerd. Het kwalitatief onderzoek wordt door middel van het houden van interviews met leden van raden van commissarissen en directeuren-grootaandeelhouders uitgevoerd.
18 2.6. Deelvragen voor de praktijkstudie Het kwalitatief onderzoek wordt door middel van beantwoorden van onderstaande deelvragen uitgevoerd, waarbij tevens het theoretische kader uit de literatuurstudie in praktijk zal worden getoetst. Deelvragen die moeten leiden tot de beantwoording van de centrale onderzoeksvraag zijn: Wat zijn de kenmerken van het familiebedrijf? Wat zijn de belangrijkste redenen voor familiebedrijven om een raad van commissarissen in te stellen? Hoe ziet het proces van de oprichting van de raad van commissarissen binnen familiebedrijven er uit? Hoe functioneert een raad van commissarissen binnen het familiebedrijf? Welke rollen oefent de raad van commissarissen binnen familiebedrijven uit? Beïnvloedt de dubbele rol van de bestuurder en de aandeelhouder het functioneren van de raad van commissarissen? Oefent de raad van commissarissen invloed uit bij het opvolgingproces in het familiebedrijf, en zo ja welke?
19 2.7. Onderzoeksopzet Om de doelstellingen van het onderzoek te realiseren en de onderzoeksvragen te beantwoorden is er een literatuur- en een kwalitatief onderzoek uitgevoerd. Door middel van systematische studie op basis van wetenschappelijke literatuur en andere documenten over het proces van oprichting en functioneren van de raad van commissarissen in de familiebedrijven, wordt de wet- en regelgeving met betrekking tot de oprichting van de raad van commissarissen in kaart gebracht. Daarnaast wordt tijdens het literatuuronderzoek gekeken naar welke aanbevelingen (codes of governance) voor goed het functioneren van raden van commissarissen er bestaan. Nadien wordt een analyse gemaakt van het bestaande onderzoeken op dit gebied. Hierbij worden gegevens uit recente onderzoeken verzameld en geïnterpreteerd die de huidige situatie weergeven over het bestaan en functioneren van raden van commissarissen binnen familiebedrijven. Het literatuuronderzoek is bedoeld om als achtergrondinformatie te dienen voor het kwalitatief onderzoek. Bevindingen van de literatuurstudie zullen tijdens het kwalitatief onderzoek worden getoetst. Aan de hand van de bevindingen van het literatuuronderzoek en het beantwoorden van de onderzoeksvragen, worden de interviewvragen voor de praktijkstudie geformuleerd. Het kwalitatief onderzoek bestaat uit 21 diepte-interviews met leden van de raad van commissarissen en directieleden van familiebedrijven. Met behulp van diepte-interviews met de commissarissen en directieleden van de familiebedrijven, zal in kaart worden gebracht waarom een raad van commissarissen binnen het familiebedrijf wordt opgericht en hoe deze raad binnen het familiebedrijf functioneert. Daarnaast zal onderzocht worden of een raad van commissarissen binnen het familiebedrijf een rol vervult tijdens het opvolgingsproces en op welke manier. Tenslotte worden de uitkomsten van de literatuurstudie en het kwalitatief onderzoek vergeleken en geanalyseerd. Hierdoor wordt analyse gemaakt van de onderzoeksresultaten en worden conclusies en aanbevelingen weergeven.
20 Deel 2: Literatuurstudie Hoofdstuk 3: Methodologie van de literatuurstudie 3.1. Soort onderzoek De literatuurstudie die hieronder is uitgevoerd betreft een exploratief onderzoek. Kenmerkend van exploratief onderzoek is een tussenvorm tussen een beschrijvend en een toetsingsonderzoek (Baarda en de Goede, 2005). Om de hoofdvraag van het onderzoek te kunnen beantwoorden is het van belang om de thema s zoals familiebedrijf, opvolgingsproces en de raad van commissarissen te verkennen. Aangezien er voor het begrip, familiebedrijf nog geen vaste wetenschappelijke definitie bestaat was het nodig om de bestaande literatuur te analyseren en het begrip familiebedrijf voor dit onderzoek vast te stellen. Naast het vinden van de definitie voor het begrip familiebedrijf, worden kerngegevens van familiebedrijven in Nederland en een korte beschrijving van het opvolgingsproces weergegeven in dit gedeelte. In het vervolg van literatuurstudie zal het begrip raad van commissarissen uitgelegd worden. Aan de hand van de wettelijke regelgeving (in Nederland) zullen oprichting, criteria, taken en bevoegdheden van de raden van commissarissen worden uitgelegd. Aan het einde van het literatuuronderzoek is duidelijk wat er met de begrippen familiebedrijf en raad van commissarissen wordt bedoeld. Tegelijkertijd zullen kerngegevens over beide begrippen duidelijkheid verschaffen over de situatie waarin het familiebedrijf en de raad van commissarissen zich bevinden in de Nederlandse economie.
21 Hoofdstuk 4: Familiebedrijven In dit hoofdstuk wordt het begrip het familiebedrijf verduidelijkt en gedefinieerd voor het vervolg van dit onderzoek. Aan de hand van de gekozen definitie van het familiebedrijf worden er feiten en cijfers over de deelname van de familiebedrijven aan de Nederlandse economie weergegeven. Er worden ook typen familiebedrijven besproken en er wordt beschreven hoe familiebedrijven worden bestuurd. Als laatste zal worden weergegeven hoe het opvolgingsproces binnen een familiebedrijf in elkaar zit Definitie familiebedrijven In de bestaande literstuur is er geen eenduidige definitie van de term familiebedrijf. In zijn onderzoek naar familiebedrijven constateert Handler dat er net zo veel definities van familiebedrijven als er onderzoekers zijn (Handler, 1989). Om meest geschikte definitie voor dit onderzoek te bepalen, zijn er bestaande definities vergeleken en naar consistentie in definiëring van het begrip het familiebedrijf gekeken. Afgelopen drie decennia zijn verschillende wetenschappelijke onderzoeken naar familiebedrijven uitgevoerd. Voor die tijd was er bijna geen wetenschappelijk onderzoek geweest naar het familiebedrijf als een bijzondere ondernemingsvorm. Dit verklaart ook dat de wetenschap nog steeds geen definitief begrip van het familiebedrijf heeft bepaald. Dit resulteert er in dat in wetenschappelijk onderzoek verschillende resultaten als uitkomst van het precies dezelfde onderzoeken op kunnen treden. Op het moment dat het familiebedrijf aandacht kreeg van de wetenschap werd het familiebedrijf gedefinieerd als: (Bernard, 1975): an enterprise which, in practice is controlled by the members of a single family (p.42)
22 (Babicky, 1987): the kind of small business started by one or a few individuals who had an idea, worked hard to develop it, and achieved usually with limited capital, grow with maintaining ownership of the enterprise (p25) Bovenstaande twee voorbeelden van de definiëring van het familiebedrijf zijn tegenwoordig achterhaald en te breed geformuleerd. Door de jaren heen is het begrip steeds specifieker geworden. In 1996 werd een poging gedaan door de wetenschappers (Shanker, Astrachan, 1996) om aan de hand van vooraf vastgestelde criteria, zoals de mate van eigendom van de familie en de betrokkenheid van de familie binnen het bedrijf, om tot een definitie te komen. Zij definiëren het familiebedrijf aan de hand van concentrische cirkels van het familiebedrijf: Bron: (Shanker, Astrachan, 1996) Aan de hand van de bovenstaande, zogenoemde the family universe bull s eye definiëren Shanker en Astrachan het familiebedrijf met behulp van betrokkenheid van de familie. Vanuit dit model worden drie definities van familiebedrijven gegeven: een brede, een middelmatige en een enge. Bij de brede definitie wordt weergegeven dat de mate van de betrokkenheid van de familie heel gering kan zijn terwijl bij enge definitie sprake is van hoge mate van betrokkenheid. Bij het onderscheid tussen een familiebedrijf en niet-familiebedrijf
23 wordt een familiebedrijf gezien als een dichotome variabele waarbij het vooral gaat om de betrokkenheid van de familie binnen het bedrijf. In 1999 hebben wetenschappers Chua, Chrisman, en Sharma, alle tot dan toe bestaande definities van het familiebedrijf verzameld en vergeleken op gemeenschappelijke overeenkomsten. Zij kwamen achter dat er 21 definities van het familiebedrijf bestonden (zie bijlage 1). In hun onderzoek naar de gemeenschappelijke punten van de definiëring van het begrip familiebedrijf concluderen zij dat alle definities volgende gemeenschappelijke punten bevatten: Een bedrijf is familiebedrijf als: 1. In het bezit van de familie is en door familie wordt bestuurd 2. In het bezit van de familie is maar niet door familie wordt bestuurd 3. Door de familie wordt bestuurd maar niet in het bezit van de familie is Ze geven in hun onderzoek voorstel om familiebedrijf te definiëren op volgende manier (Chua, Chrisman, en Sharma, 1996) The family business is a business governed and/or managed with the intention to shape and pursue the vision of the business held by a dominant coalition controlled by members of the same family or small number of families in a manner that is potentially sustainable across generations of the family or families. Eerste definitie van het familiebedrijf die in Nederland wordt gebruikt werd geformuleerd door FBNed 1 in FBNed ziet een bedrijf als familiebedrijf, als het aan minstens één van de volgende drie criteria voldoet: meer dan 50% van de aandelen of certificaten is in handen van één familie; één familie is in staat aanzienlijke invloed uit te oefenen; een belangrijk aantal leden van de ondernemingsleiding is afkomstig uit één familie. Deze definitie werd in 2002 door Roberto Flören, hoogleraar familiebedrijven aan de Universiteit Nyenrode, aangepast. In zijn onderzoek (Flören, 2002) definieert 1 FBNed - de Vereniging Familie Bedrijven Nederland
Familiebedrijven binnen Saxion
Familiebedrijven binnen Saxion Studenten uit een ondernemersgezin en de intentie tot bedrijfsopvolging Saxion Kenniscentrum Innovatie en Ondernemerschap Eefje van Dijken MSc & Dr. Erik Wierstra Datum:
Nadere informatieEen brede kijk op onderwijskwaliteit Samenvatting
Een brede kijk op onderwijskwaliteit E e n o n d e r z o e k n a a r p e r c e p t i e s o p o n d e r w i j s k w a l i t e i t b i n n e n S t i c h t i n g U N 1 E K Samenvatting Hester Hill-Veen, Erasmus
Nadere informatieSTARTFLEX. Onderzoek naar ondernemerschap onder studenten in Amsterdam
Onderzoek naar ondernemerschap onder studenten in Amsterdam Colofon ONDERZOEKER StartFlex B.V. CONSULTANCY Centre for applied research on economics & management (CAREM) ENQETEUR Alexander Sölkner EINDREDACTIE
Nadere informatieFamiliebedrijven presteren beter dan andere ondernemingen. Van onschatbare waarde(n) - Nieuw onderzoek 2017
Familiebedrijven presteren beter dan andere ondernemingen. waarde(n) - Nieuw onderzoek 2017 Nieuw onderzoek naar WAARDEOVERDRACHT bij familiebedrijven Erasmus centre for family Business, BDO en Rabobank.
Nadere informatieHoofdstuk 2: Kritisch reflecteren 2.1. Kritisch reflecteren: definitie Definitie: Kritisch reflecteren verwijst naar een geheel van activiteiten die
Hoofdstuk 2: Kritisch reflecteren 2.1. Kritisch reflecteren: definitie Definitie: Kritisch reflecteren verwijst naar een geheel van activiteiten die worden uitgevoerd om uit het gevonden bronnenmateriaal
Nadere informatieScan Leefkwaliteit op en om bedrijventerreinen : een beknopte reflectie.
Kenniscentrum Leefomgeving Scan Leefkwaliteit op en om bedrijventerreinen : een beknopte reflectie. ISSN: 1872-4418-22 Copyright 2013 by Saxion University of Applied Sciences. All rights reserved. No part
Nadere informatieIk wil mijn zoons helpen aan een netwerk, een adviespunt dat hen verder kan brengen als ze straks het roer overnemen.
Ik wil mijn zoons helpen aan een netwerk, een adviespunt dat hen verder kan brengen als ze straks het roer overnemen. Introductie Familiebedrijven zijn in Nederland veruit in de meerderheid. Zij leveren
Nadere informatieClavis, van harte gefeliciteerd! Bedankt voor de bijdrages die jullie aan onze opleidingen geven Ontwikkelingen in de Private Wealth sector Vermogen
Clavis, van harte gefeliciteerd! Bedankt voor de bijdrages die jullie aan onze opleidingen geven Ontwikkelingen in de Private Wealth sector Vermogen Ronald Heijn RBA EPP 10 oktober 2018 2 Even voorstellen:
Nadere informatieREGLEMENT RISK- EN AUDITCOMMISSIE N.V. NEDERLANDSE SPOORWEGEN
REGLEMENT RISK- EN AUDITCOMMISSIE N.V. NEDERLANDSE SPOORWEGEN 24 november 2017 INHOUD HOOFDSTUK 1: Rol en status van het Reglement 1 HOOFDSTUK 2: Samenstelling RAC 1 HOOFDSTUK 3: Taken RAC 2 HOOFDSTUK
Nadere informatieUBO-REGISTER: RUIM EIGENAREN VAN FAMILIEBEDRIJVEN DREIGEN HUN PRIVACY TE VERLIEZEN
UBO-REGISTER: RUIM 270.000 EIGENAREN VAN FAMILIEBEDRIJVEN DREIGEN HUN PRIVACY TE VERLIEZEN Door: prof. dr. Roberto Flören en dr. Marta Berent-Braun (Nyenrode Business Universiteit) en mr. Laura Bles-Temme
Nadere informatieUpdate ' toezicht op bestuur in relatie tot de rol van participatiemaatschappijen in hun portefeuillebedrijven'
Update ' toezicht op bestuur in relatie tot de rol van participatiemaatschappijen in hun portefeuillebedrijven' 1 Toezicht op bestuur Op 31 mei 2011 is het wetsvoorstel bestuur en toezicht (het "Wetsvoorstel")
Nadere informatieStappenplan bedrijfsoverdracht
Stappenplan bedrijfsoverdracht Voor een succesvolle overdracht naar de volgende generatie Baker Tilly Berk An independent member of Baker Tilly International VOORWOORD Het proces van overdracht van eigendom,
Nadere informatieRobert de Vries. Oud DGA van keukenbladenfabriek. Sinds 2006 Register Adviseur Bedrijfsopvolging. Specialisatie: Het Familiebedrijf
Robert de Vries Oud DGA van keukenbladenfabriek Sinds 2006 Register Adviseur Bedrijfsopvolging Specialisatie: Het Familiebedrijf 2 Wanneer besluit tot overdracht? als men het zat is als de DGA niet meer
Nadere informatieStefan Jansen RA Baker Tilly Berk adviesgroep familiebedrijven. copyright R.Flören/S.Jansen
Stefan Jansen RA Baker Tilly Berk adviesgroep familiebedrijven copyright R.Flören/S.Jansen Doen familiebedrijven het beter? Havendebat Zeeland, Terneuzen 27 juni 2014 Familiebedrijf: bundeling van krachten
Nadere informatieM Bedrijfsoverdrachten in het MKB
M200316 Bedrijfsoverdrachten in het MKB dr. J. Meijaard drs. B.J. Diephuis Zoetermeer, 17 februari 2004 Op dit moment zijn meer bedrijven dan ooit bezig met een bedrijfsoverdracht. Een flink deel van de
Nadere informatieBedrijfsoverdracht binnen de familie Het proces van opvolging wordt vaak onderschat
Voor een bedrijfsopvolging binnen de familie zijn er fiscale faciliteiten Bedrijfsoverdracht binnen de familie Het proces van opvolging wordt vaak onderschat Er komt een moment waarop u uw onderneming
Nadere informatieDirectiestatuut N.V. Waterbedrijf Groningen
Directiestatuut N.V. Waterbedrijf Groningen Dit Directiestatuut is op 14 december 2006 ter kennis gebracht aan de algemene vergadering van aandeelhouders en na goedkeuring door de raad van commissarissen
Nadere informatieVoorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA 's-gravenhage
> Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA 's-gravenhage Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.rijksoverheid.nl
Nadere informatieBijeenkomst afstudeerbegeleiders. 13 januari 2009 Bespreking opzet scriptie
Bijeenkomst afstudeerbegeleiders 13 januari 2009 Bespreking opzet scriptie Doel deel II bijeenkomst vandaag Afstudeerbegeleiders zijn geinformeerd over inhoud Medmec jaar vier (scriptievaardigheden) Afstudeerbegeleiders
Nadere informatieHogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School Beoordeling Afstudeeronderzoek eindfase 2014-2015 VT-DT ONDERZOEKSVERSLAG 1 Bijlage 5c Beoordelingsformulier onderzoeksverslag
Nadere informatieRJ-Uiting : Nadere guidance verslag raad van commissarissen op basis van de Nederlandse Corporate Governance Code.
RJ-Uiting 2018-4: Nadere guidance verslag raad van commissarissen op basis van de Nederlandse Corporate Governance Code. Inleiding Volgens de Code corporate governance (hierna: Code ) legt de raad van
Nadere informatieFamiliebedrijven in Zeeland Een onderzoek naar de emotionele component bij bedrijfsoverdracht van familiebedrijven in Zeeland
ONDERZOEKSRAPPORT Familiebedrijven in Zeeland Een onderzoek naar de emotionele component bij bedrijfsoverdracht van familiebedrijven in Zeeland Door: Prof. dr. Roberto H. Flören Dr. Marta M. Berent-Braun
Nadere informatieBIJLAGE E: PROCEDURE ZELFEVALUATIE RAAD VAN TOEZICHT
BIJLAGE E: PROCEDURE ZELFEVALUATIE RAAD VAN TOEZICHT In de zelfevaluatie Raad van Toezicht worden de volgende onderwerpen besproken, met behulp van een vragenlijst: De mate waarin de Raad van Toezicht
Nadere informatieHet besturen van een familie en een bedrijf
Het besturen van een familie en een bedrijf Een familiebedrijf runnen is als jongleren. De doelstellingen van het bedrijf groei en goede resultaten realiseren moeten worden afgewogen tegen de behoeften
Nadere informatiein 12 slides Code Buysse II, samengevat in 12 slides
in 12 slides Code Buysse II, samengevat in 12 slides 1 Governance principes De ondernemers hebben hun bedrijf nog niet in een vennootschapsstructuur ondergebracht. De ondernemers activeren een raad van
Nadere informatieBedrijfsoverdracht in Vlaanderen
Bedrijfsoverdracht in Vlaanderen Onderzoek over de planning van de bedrijfsoverdracht uitgevoerd met de steun van Agentschap Ondernemen: Executive summary Prof. dr. Tensie Steijvers drs. Ine Umans Universiteit
Nadere informatieRekenkamercommissie gemeente Bloemendaal
Rekenkamercommissie gemeente Bloemendaal Evaluatie onderzoek Externe Inhuur Overveen, 25 januari 2018 Aanleiding De Rekenkamercommissie Bloemendaal evalueert al haar onderzoeken om na te gaan in hoeverre
Nadere informatieINTERNATIONALE CONTROLESTANDAARD 260 COMMUNICATIE OVER CONTROLE-AANGELEGENHEDEN MET HET TOEZICHTHOUDEND ORGAAN
INTERNATIONALE CONTROLESTANDAARD 260 COMMUNICATIE OVER CONTROLE-AANGELEGENHEDEN MET HET TOEZICHTHOUDEND ORGAAN INHOUDSOPGAVE Paragrafen Inleiding... 1-4 Relevant orgaan... 5-10 Te communiceren controle-aangelegenheden
Nadere informatieDe rechtsvorm is de juridische ofwel wettelijke vorm van de organisatie. Voorbeelden van rechtsvormen zijn:
Samenvatting door Isabelle 1418 woorden 2 december 2015 8,2 19 keer beoordeeld Vak M&O M&O Hoofdstuk 10 Rechtsvormen 10.1 Organisaties De rechtsvorm is de juridische ofwel wettelijke vorm van de organisatie.
Nadere informatieHEIJMANS N.V. REGLEMENT AUDITCOMMISSIE
HEIJMANS N.V. REGLEMENT AUDITCOMMISSIE Vastgesteld door de RvC op 10 maart 2010 1 10 maart 2010 INHOUDSOPGAVE Blz. 0. Inleiding... 3 1. Samenstelling... 3 2. Taken en bevoegdheden... 3 3. Taken betreffende
Nadere informatieREGLEMENT BESTUURSRAAD (RAAD VAN TOEZICHT) STICHTING DE KEMPEL
REGLEMENT BESTUURSRAAD (RAAD VAN TOEZICHT) STICHTING DE KEMPEL Dit reglement is op 12 december 2005 door de bestuursraad van Stichting De Kempel, statutair gevestigd te Helmond, kantoorhoudende te 5709
Nadere informatiePROFIELSCHETS RVC. 1.2 Tot commissaris kunnen niet worden benoemd personen die direct of indirect binding hebben met:
BIJLAGE 1 TOELICHTING BIJ DE AGENDA VOOR DE ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS VAN ALLIANDER N.V. OP 5 APRIL 2017 PROFIELSCHETS RVC 1. OMVANG EN SAMENSTELLING VAN DE RVC 1.1 Uitgangspunt te allen
Nadere informatieStudiehadleiding. Opleiding: hbo-masteropleiding Islamitische Geestelijke Verzorging
Studiehadleiding Opleiding: hbo-masteropleiding Islamitische Geestelijke Verzorging Naam onderwijseenheid: Methoden en vaardigheden voor praktijkonderzoek Code onderwijseenheid: HBOMIGV015MV Jaar: Onderwijsperiode:
Nadere informatieBeveiligingsaspecten van webapplicatie ontwikkeling met PHP
RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN Beveiligingsaspecten van webapplicatie ontwikkeling met PHP Versie 1.0 Wouter van Kuipers 7 7 2008 1 Inhoud 1 Inhoud... 2 2 Inleiding... 2 3 Probleemgebied... 3 3.1 Doelstelling...
Nadere informatiewww.thesishulp.nl onderdeel van www.nexttalent.nl
Inhoudsopgave: 1. Inleiding 1.1 Een vervelende ervaring of de kroon op je studie? 1.2 Hoe dit boekje te gebruiken 2. Het begin 2.1 De gouden basisregels 2.2 Het kiezen van een onderwerp 3. Onderzoeksopzet
Nadere informatieReglement Remuneratiecommissie
Reglement Remuneratiecommissie 12 mei 2017 REGLEMENT VOOR DE REMUNERATIECOMMISSIE DEFINITIES EN INTERPRETATIE Aandeelhouders Aandelen Algemene Vergadering Corporate Governance Code Raad van Bestuur Raad
Nadere informatieHogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School
Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School Feedforward en beoordeling Afstudeeronderzoek eindfase studiejaar 2014-2015 VT-DT Feedforwardformulier afstudeeronderzoek:
Nadere informatieBIJLAGE A BIJ DE TOELICHTING OP DE AGENDA VOOR DE ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS VAN ALLIANDER N.V., TE HOUDEN OP 27 MAART 2013
BIJLAGE A BIJ DE TOELICHTING OP DE AGENDA VOOR DE ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS VAN ALLIANDER N.V., TE HOUDEN OP 27 MAART 2013 PROFIELSCHETS RVC 1. OMVANG EN SAMENSTELLING VAN DE RVC 1.1 Uitgangspunt
Nadere informatieStichting Christelijke Hogeschool Windesheim. Reglement van de Raad van Toezicht
Stichting Christelijke Hogeschool Windesheim Reglement van de Raad van Toezicht Vastgesteld door de Raad van Toezicht op 23 mei 2013 -------------------- Inleiding 1. Dit Reglement is opgesteld ingevolge
Nadere informatieRoberto H. Flören. Berk Accountants en Belastingadviseurs Hoogleraar Familiebedrijven en Bedrijfsoverdracht. 2 december 2010
Groeiende familiebedrijven: balanceren tussen familie, bedrijf en emotie Prof.dr. Roberto H. Flören Berk Accountants en Belastingadviseurs Hoogleraar Familiebedrijven en Bedrijfsoverdracht 2 december 2010
Nadere informatieGoed Bestuur van het Familiebedrijf. Inhoud en proces van het familiestatuut
Goed Bestuur van het Familiebedrijf Inhoud en proces van het familiestatuut Mr. Jurgen R. Geerlings Studiekringbijeenkomst RB, juni 2017 Hoe krijgen we grip op de toenemende complexiteit? Van F A M naar
Nadere informatieCHECKLIST. HVK Stevens Legal Prins Bernhardplein 200 1097 JB Amsterdam
Aan de hand van deze checklist kan worden nagedacht over de positie van de familie ten opzichte van het familiebedrijf, alsmede over eventuele vermogensplanning. 1 VOORBESCHOUWING 1.1 Doelstellingen Wat
Nadere informatieArnoud van de Ven Hogeschool Arnhem Nijmegen 7 april 2016
Navolgbaarheid bij kwalitatief onderzoek: consistentie van vraagstelling tot eindrapportaged van de Ven Arnoud van de Ven Hogeschool Arnhem Nijmegen 7 april 2016 Piet Verschuren en Hans Doorewaard (2015)
Nadere informatieREGLEMENT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN VAN BEVER HOLDING N.V.
REGLEMENT VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN VAN BEVER HOLDING N.V. Definities de Vennootschap de RVC de voorzitter Directie : Bever Holding N.V. : De raad van commissarissen van de vennootschap : De voorzitter
Nadere informatieCijfers en feiten van het familiebedrijf. 10 jaar onderzoek onder familiebedrijven
Cijfers en feiten van het familiebedrijf 10 jaar onderzoek onder familiebedrijven Voor eventuele fouten of onvolkomenheden in deze publicatie kunnen auteur en uitgever niet aansprakelijk worden gesteld.
Nadere informatieVISIE OP TOEZICHT Vastgesteld door Raad van Commissarissen op 15 september 2016
VISIE OP TOEZICHT Vastgesteld door Raad van Commissarissen op 15 september 2016 Woningcorporaties staan voor het huisvesten van mensen met een bescheiden inkomen en voor kwetsbare groepen. Woningcorporaties
Nadere informatie1. Decertificering en dematerialisatie van aandelen
1 TOELICHTING BEHORENDE BIJ HET VOORSTEL TOT WIJZIGING VAN DE STATUTEN VAN ALANHERI N.V. ("ALANHERI" OF "DE VENNOOTSCHAP") Behorende bij agendapunt 8 van de op 27 mei 2011 te houden algemene vergadering
Nadere informatieReglement remuneratiecommissie
Reglement remuneratiecommissie Reglement remuneratiecommissie Dit reglement is vastgesteld op grond van artikel 7 van het reglement van de raad van commissarissen van BinckBank N.V. en met inachtneming
Nadere informatiePlan van Aanpak. Auteur: Roel Konieczny Docent: Stijn Hoppenbrouwers Plaats, datum: Nijmegen, 7 mei 2004 Versie: 1.0
Plan van Aanpak Auteur: Roel Konieczny Docent: Stijn Hoppenbrouwers Plaats, datum: Nijmegen, 7 mei 2004 Versie: 1.0 Plan van Aanpak Roel Konieczny Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 2 PROBLEEMGEBIED EN DOELSTELLING...
Nadere informatieCorporate Governance in het familiebedrijf
Corporate Governance in het familiebedrijf De wenselijkheid van een governance code voor het familiebedrijf Etienne Kessels 31 januari 2013 Mr. M.I. Zeldenrust-Visch Prof. Mr. C. van der Elst Voorwoord
Nadere informatieVerantwoordingsdocument Code Banken over 2014 Hof Hoorneman Bankiers NV d.d. 18 maart 2015. Algemeen
Verantwoordingsdocument Code Banken over 2014 Hof Hoorneman Bankiers NV d.d. 18 maart 2015 Algemeen Mede naar aanleiding van de kredietcrisis en de Europese schuldencrisis in 2011 is een groot aantal codes,
Nadere informatieVOORBEELDMODEL CHECKLIST VERANTWOORDING RAAD VAN TOEZICHT IN HET JAARVERSLAG
VOORBEELDMODEL CHECKLIST VERANTWOORDING RAAD VAN TOEZICHT IN HET JAARVERSLAG VERENIGING VAN TOEZICHTHOUDERS IN ONDERWIJSINSTELLINGEN VTOI januari 2016 Checklist verantwoording RvT in het jaarverslag Pagina
Nadere informatieStrategie en Advisering van het Familiebedrijf
Strategie en Advisering van het Familiebedrijf Mr. Jurgen R. Geerlings Studiekringbijeenkomst RB, april / mei 2017 Relevante trends en ontwikkelingen Kortere levenscycli van produkten en bedrijven en marktvervaging
Nadere informatieREGLEMENT VOOR DE RAAD VAN COMMISSARISSEN VAN SOURCE GROUP N.V. (de Vennootschap ) Vastgesteld door de raad van commissarissen
REGLEMENT VOOR DE RAAD VAN COMMISSARISSEN VAN SOURCE GROUP N.V. (de Vennootschap ) Vastgesteld door de raad van commissarissen Versie 1.1 dd. 15 januari 2014 Artikel 1 - Algemene taak 1.1 De raad van commissarissen
Nadere informatieDirectiereglement Voorgesteld door de directie op: 14 juni 2011 Vastgesteld door de raad van toezicht op: 14 juni 2011
Directiereglement Voorgesteld door de directie op: 14 juni 2011 Vastgesteld door de raad van toezicht op: 14 juni 2011 HOOFDSTUK I. ALGEMEEN Artikel 1. Begrippen en terminologie Dit Reglement is opgesteld
Nadere informatieFUNCTIEPROFIEL. Stagiair (september 2017 maart 2018)
FUNCTIEPROFIEL Stagiair (september 2017 maart 2018) 1. ORGANISATIE 2. AANLEIDING VAN DE VACATURE 3. FUNCTIE 4. ONDERZOEKSOPDRACHT 5. KANDIDAAT 6. BIJZONDERHEDEN 7. PROCEDURE Chasse Executive Search Datum:
Nadere informatieRemuneratierapport 2013 DPA Group N.V.
Remuneratierapport 2013 DPA Group N.V. Remuneratierapport 2013 Het doel van dit remuneratierapport is om het remuneratiebeleid van de Raad van Commissarissen van DPA inzake de bezoldiging van de Raad van
Nadere informatieII. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING
II. VOORSTELLEN VOOR HERZIENING 2. VERSTEVIGING VAN RISICOMANAGEMENT Van belang is een goed samenspel tussen het bestuur, de raad van commissarissen en de auditcommissie, evenals goede communicatie met
Nadere informatiePROFIELSCHETS RVC ALLIANDER N.V.
BIJLAGE B BIJ DE TOELICHTING OP DE AGENDA VOOR DE EERSTE ALGEMENE VERGADERING VAN AANDEELHOUDERS VAN ALLIANDER N.V. TE HOUDEN OP 12 MEI 2011 PROFIELSCHETS RVC ALLIANDER N.V. 1. OMVANG EN SAMENSTELLING
Nadere informatieBeleid werving en selectie Van Lanschot Groep (RvC, RvB Van Lanschot en Directie Kempen & Co)
Beleid werving en selectie Van Lanschot Groep (RvC, RvB Van Lanschot en Directie Kempen & Co) Versie 28 oktober 2016 Human Resource Management Pagina 1 van 7 Inleiding In dit document is het beleid van
Nadere informatieSYLLABUS SECURITY AWARENESS WORKSHOP Personeel
3/10/2012 TRIO SMC SYLLABUS SECURITY AWARENESS WORKSHOP Personeel Pagina 1 van 9 Verantwoording 2012 Uniformboard te Vianen en 2012 Trio SMC te Almere. Copyright 2012 voor de cursusinhoud Trio SMC te Almere
Nadere informatieDOORDRINKEN DOORDRINGEN. Effectevaluatie Halt-straf Alcohol Samenvatting. Jos Kuppens Henk Ferwerda
DOORDRINGEN of Effectevaluatie Halt-straf Alcohol Samenvatting DOORDRINKEN Jos Kuppens Henk Ferwerda In opdracht van Ministerie van Veiligheid en Justitie, Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum,
Nadere informatieCultuur telt: sociologische opstellen voor Leo d Anjou
Cultuur telt: sociologische opstellen voor Leo d Anjou Cultuur telt: sociologische opstellen voor Leo d Anjou Dick Houtman, Bram Steijn en John van Male redactie Shaker Publishing BV Maastricht Copyright
Nadere informatieAan dtkv. 2017/ Uw brief van: 22 februari 2017 Ons nummer: Willemstad, 6 april 2017
Aan dtkv De Raad van Ministers De Minister van Economische Ontwikkeling De heer E. Goeloe AmiDos Building, Pletterijweg 43 Curaçao Uw nummer (letter): Onderwerp: Bijlage(n): 2017/006934 Uw brief van: 22
Nadere informatieHet managen van opvolging en de volgende generatie
Het managen van opvolging en de volgende generatie U hebt jarenlang hard gewerkt om uw bedrijf op te bouwen en tot een succes te maken en u wilt dat het in de familie blijft. Je kunt je kinderen het beste
Nadere informatieREGLEMENT VAN DE REMUNERATIE- EN NOMINATIECOMMISSIE N.V. NEDERLANDSE SPOORWEGEN
REGLEMENT VAN DE REMUNERATIE- EN NOMINATIECOMMISSIE N.V. NEDERLANDSE SPOORWEGEN 24 november 2017 INHOUD HOOFDSTUK 1: Rol en status van het Reglement 1 HOOFDSTUK 2: Samenstelling ReNomCo 1 HOOFDSTUK 3:
Nadere informatieBedrijfsoverdracht: hoe werkt dat? Due diligence. Overnamecontract
Bedrijfsoverdracht: hoe werkt dat? Een bedrijf wordt om verschillende redenen overgedragen. Dit kan zijn om organisatorische redenen, verschuivingen binnen een concern of met het oog op het pensioen van
Nadere informatieFamiliebedrijfskunde is. inmiddels een volwassen. discipline en bevordert de. integratie van disciplines. uit verschillende terreinen
Familiebedrijfskunde is inmiddels een volwassen discipline en bevordert de integratie van disciplines uit verschillende terreinen Financiële planning is een cruciale succes factor voor de continuïteit
Nadere informatieBeoordelingsmodel scriptie De beoordelaars gaan niet over tot een eindbeoordeling indien een van de categorieën een onvoldoende is.
Beoordelingsmodel scriptie De beoordelaars gaan niet over tot een eindbeoordeling indien een van de categorieën een is. Plan van aanpak 1.aanleiding (10 punten) Er is geen duidelijk omschreven aanleiding
Nadere informatieREGLEMENT SELECTIE-, BENOEMINGS- EN REMUNERATIECOMMISSIE. Alliander N.V.
REGLEMENT SELECTIE-, BENOEMINGS- EN REMUNERATIECOMMISSIE Alliander N.V. Vastgesteld door de RvC op 3 november 2009 0. INLEIDING 0.1 Dit reglement is opgesteld door de RvC ingevolge artikel 5 van het Reglement
Nadere informatieProtocol belangenverstrengeling Vereniging Hendrick de Keyser
Protocol belangenverstrengeling Vereniging Hendrick de Keyser Preambule Binnen het juridisch model van Vereniging Hendrick de Keyser fungeert de Raad van Commissarissen als toezichthouder op het Bestuur
Nadere informatieFormat beoordelingsformulier FEM voor geschreven afstudeerwerk: de afstudeeropdracht Toelichting over het gebruik van het formulier:
Bijlage bij Andriessen, D. en Van der Marel, I. (2015) Beoordelingsmodel voor eindwerkstukken voor een Faculteit Economie & Manage-ment in het hbo. Tijdschrift voor Hoger Onderwijs, Jaargang 33, Nr. 2,
Nadere informatieJuridische valkuilen van het beginnend ondernemerschap. mr. Claudia Lap, notaris 6 maart 2014
Juridische valkuilen van het beginnend ondernemerschap mr. Claudia Lap, notaris 6 maart 2014 Wat komt er vanavond aan bod? Algemene juridische aspecten: naam, kamer van koophandel, belasting Rechtsvormen:
Nadere informatieHoe U een Windows 8 Ready website op het Start Scherm Pint. Stap voor stap voorbeeld
Hoe U een Windows 8 Ready website op het Start Scherm Pint. Stap voor stap voorbeeld Author : Johan van Soest Department : - Creation Date : dinsdag, december 25, 2012 Last Modified : dinsdag, december
Nadere informatieREGLEMENT AUDITCOMMISSIE RAAD VAN COMMISSARISSEN KWH Water B.V.
REGLEMENT AUDITCOMMISSIE RAAD VAN COMMISSARISSEN KWH Water B.V. Vastgesteld door de Raad van Commissarissen op 11 december 2014 INLEIDING Dit reglement is opgesteld ingevolge artikel 12 lid 5 en 12 van
Nadere informatieOnderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving
Onderzoeksopzet Marktonderzoek Klantbeleving Utrecht, september 2009 1. Inleiding De beleving van de klant ten opzichte van dienstverlening wordt een steeds belangrijker onderwerp in het ontwikkelen van
Nadere informatieProfielschets Raad van Commissarissen Wonion
Profielschets Raad van Commissarissen Wonion Uitgangspunten 1. Deze profielschets wordt gehanteerd: bij de werving en selectie van nieuwe leden van de Raad van Commissarissen; bij de discussie over de
Nadere informatieUitkomsten onderzoek bedrijfsoverdracht familiebedrijven. 20 juni 2012
Uitkomsten onderzoek bedrijfsoverdracht familiebedrijven 20 juni 2012 Samenvatting De waardering van het familiebedrijf vormt een belangrijk obstakel bij de overdracht van de onderneming. Vooral de waardering
Nadere informatie* * Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden. van. arbeidsrecht. arbeidsverhoudingen
m * * Europese Stichting tot verbetering van de levens- en arbeidsomstandigheden L E X I C O N van arbeidsrecht en arbeidsverhoudingen ** k EUR op ir EUROPESE STICHTING TOT VERBETERING VAN DE LEVENS- EN
Nadere informatie- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?
- Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen
Nadere informatie7 Corporate governance en het familiebedrijf
7 Corporate governance en het familiebedrijf Roberto Flören, Marta Berent-Braun, Lorraine Uhlaner, Casper de Nooijer 1. Inleiding Bij discussies over corporate governance blijft specifieke aandacht voor
Nadere informatieREGLEMENT AUDITCOMMISSIE STICHTING WOONLINIE d.d. 1 januari In dit reglement hebben onderstaande begrippen de navolgende betekenis:
REGLEMENT AUDITCOMMISSIE STICHTING WOONLINIE d.d. 1 januari 2017 Artikel 1 Definities In dit reglement hebben onderstaande begrippen de navolgende betekenis: Auditcommissie: Bestuur: Deelneming: De auditcommissie
Nadere informatieREGLEMENT SELECTIE-, BENOEMINGS- EN REMUNERATIECOMMISSIE
0. INLEIDING REGLEMENT SELECTIE-, BENOEMINGS- EN REMUNERATIECOMMISSIE ALLIANDER N.V. Vastgesteld door de RvC op 13 december 2017 0.1 Dit reglement is opgesteld door de RvC ingevolge artikel 7 van het Reglement
Nadere informatieREGLEMENT RAAD VAN TOEZICHT HOGESCHOOL LEIDEN
REGLEMENT RAAD VAN TOEZICHT HOGESCHOOL LEIDEN ALGEMEEN Artikel 1. Algemene bepalingen 1. Dit reglement is het huishoudelijk reglement van de Raad van Toezicht, bedoeld in artikel 15 van de statuten van
Nadere informatieREGLEMENT VOOR DE RISICO COMMISSIE VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN VAN DE VOLKSBANK N.V. 30 maart 2019
REGLEMENT VOOR DE RISICO COMMISSIE VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN VAN DE VOLKSBANK N.V. 30 maart 2019 De Volksbank N.V. (de Volksbank) bestaat uit vier merken (handelsnamen): ASN Bank, BLG Wonen, RegioBank
Nadere informatieDatum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief 2009. Geacht bestuur,
L0705 Veenendaalse Woningstichting t.a.v. het bestuur Postbus 168 3900 AD VEENENDAAL Rijnstraat 8 Postbus 30941 2500 GX Den Haag www.vrom.nl Datum 27 november 2009 Betreft Oordeelsbrief 2009 Geacht bestuur,
Nadere informatieUniversity of Groningen. Vrije en reguliere scholen vergeleken Steenbergen, Hilligje
University of Groningen Vrije en reguliere scholen vergeleken Steenbergen, Hilligje IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieInleiding 15 Waarom deze methode? 15 Voor de student 16 Legenda gebruikte icoontjes 18 Personages: wie is wie? 18. In de startblokken 19
Inleiding 15 Waarom deze methode? 15 Voor de student 16 Legenda gebruikte icoontjes 18 Personages: wie is wie? 18 In de startblokken 19 STAP 1 Van interesse tot brainstormen over het onderwerp 29 Beschrijvende
Nadere informatieAMBTELIJK VOORONTWERP Memorie van Toelichting
AMBTELIJK VOORONTWERP Memorie van Toelichting 1. Inleiding Dit wetsvoorstel voorziet in de mogelijkheid voor coöperaties en onderlinge waarborgmaatschappijen om te kiezen voor een monistisch bestuursmodel.
Nadere informatieNIEUWE SJABLONEN VOOR KLEOS GEBRUIKERSINSTRUCTIE
NIEUWE SJABLONEN VOOR KLEOS GEBRUIKERSINSTRUCTIE Kleos Postbus 23 7400 GA Deventer T: 0570 67 35 55 F: 0172 46 69 98 E: software@kluwer.nl I: kleos.kluwer.nl/ Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is
Nadere informatieRechtsvorm en gebruik van LLP s en LLC s
Rechtsvorm en gebruik van LLP s en LLC s Onderzoek door mr. J.M. Blanco Fernández en prof. mr. M. van Olffen (Van der Heijden Instituut, Radboud Universiteit Nijmegen) in opdracht van het Wetenschappelijk
Nadere informatieMeldregeling. Vastgesteld in het InAdmin RiskCo bestuur op 30 oktober Geldig tot 31 december Meldregeling Pagina 1 van 7
Meldregeling Vastgesteld in het InAdmin RiskCo bestuur op 30 oktober 2018 Geldig tot 31 december 2019 Meldregeling Pagina 1 van 7 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 3 2 WAT IS EEN MISSTAND... 4 3 WIE KAN MELDEN
Nadere informatieREGLEMENT VOOR DE AUDIT, COMPLIANCE EN RISICO COMMISSIE VAN PROPERTIZE B.V.
REGLEMENT VOOR DE AUDIT, COMPLIANCE EN RISICO COMMISSIE VAN PROPERTIZE B.V. Datum: 11 mei 2015 Artikel 1. Definities AvA: Commissie: Reglement: RvB: RvC: Vennootschap: de algemene vergadering van aandeelhouders
Nadere informatieI M T E C H N. V. B U S I N E S S P R I N C I P L E S
I M T E C H N. V. B U S I N E S S P R I N C I P L E S Algemeen Het beleid van Imtech N.V. is gericht op de continuïteit van de onderneming als een winstgevende organisatie, die met haar bedrijven en medewerkers
Nadere informatieBedrijfsoverdracht binnen de familie
Lentink Accountants/Belastingadviseurs brengt onder uw aandacht Bedrijfsoverdracht binnen de familie Het proces van opvolging wordt vaak onderschat Huizen, november 2013 1 Introductie Er komt een moment
Nadere informatieOnderzoek als project
Onderzoek als project Onderzoek als project Met MS Project Ben Baarda Jan-Willem Godding Eerste druk Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Ontwerp omslag: Studio Frank & Lisa, Groningen Omslagillustratie:
Nadere informatieHoofdstuk 9. Rechtsvormen. Voorbeelden: Eenmanszaak Vennootschap Onder Firma Besloten vennootschap Naamloze vennootschap Vereniging Stichting
www.jooplengkeek.nl Rechtsvormen Voorbeelden: Eenmanszaak Vennootschap Onder Firma Besloten vennootschap Naamloze vennootschap Vereniging Stichting 1 Rechtsvormen Natuurlijk persoon Een mens met rechten
Nadere informatieReglement, werkwijze en taakverdeling RVC
Reglement, werkwijze en taakverdeling RVC Artikel 1. Begripsbepalingen De RvC De vennootschap De Statuten De RvC van Commissarissen zoals bedoeld in artikel 16 e.v. van de statuten van Twente Milieu N.V
Nadere informatieRvC-verslagen geven weinig inzicht
RvC-verslagen geven weinig inzicht Erasmus Universiteit Rotterdam September 2010 Dr. Mijntje Lückerath-Rovers Drs. Margot Scheltema contact: luckerath@frg.eur.nl Het onderzoek Ondernemingen : Van 60 ondernemingen
Nadere informatie