Evaluatie preventie- en handhavingsplan alcohol

Transcriptie

1 Evaluatie preventie- en handhavingsplan alcohol

2 Colofon uitgave Gemeente Utrecht Volksgezondheid Postbus CE Utrecht internet rapportage Hanneke Polman, Marjon van der Leer informatie Hanneke Polman foto omslag Sietse Brouwer bronvermelding Het overnemen van gegevens uit deze publicatie is toegestaan met de bronvermelding: Volksgezondheid, gemeente Utrecht Maart 2015

3 Inhoudsopgave Inleiding 5 Leeswijzer 5 1 Alcoholgebruik minderjarigen 6 Alcoholgebruik leerlingen groep 7 en 8 primair onderwijs 6 Alcoholgebruik leerlingen klas 4 voortgezet onderwijs 7 Alcoholintoxicatie 7 2 Preventie 9 Bereik scholen met preventieactiviteiten 9 Bereik ouders met preventieactiviteiten 10 Ouders en alcoholopvoeding 11 Bereik van studenten met voorlichtings- en bewustwordingsactiviteiten 12 Toeleiding naar zorg 12 Ketensamenwerking, vroegsignalering en doorverwijzing 13 Alcoholarme fysieke en sociale omgeving 14 3 Regelgeving, toezicht en handhaving 16 Verscherpt toezicht 16 Afhandeling klachten 16 Handhaving op leeftijdsgrenzen 16 Toezicht op paracommerciële horeca 18 Haltverwijzing bij overtreding in de openbare ruimte 19 Bronnen 20 3

4

5 Inleiding In de Drank- en Horecawet (DHW) is de wet- en regelgeving rond alcoholgebruik en verkoop vastgelegd. De handhaving daarvan is sinds 2013 gedecentraliseerd. Gemeenten hebben daarmee meer instrumenten in handen om een effectief alcoholmatigingsbeleid te voeren. De DHW schrijft voor dat gemeenten elke vier jaar een preventie- en handhavingsplan alcohol opstellen dat de hoofdzaken van het beleid bevat op het gebied van preventie van alcoholgebruik (met name onder jongeren) als ook handhaving van de wet. Het eerste preventie- en handhavingsplan moest voor 1 juli 2014 door de gemeenteraad zijn vastgesteld. In Utrecht is dit op 10 april 2014 gebeurd. Dit preventie en handhavingsplan is gebaseerd op het collegeprogramma , de handhavingsstrategie , het handhavingsprogramma 2014 en het alcoholprogramma Het plan heeft een looptijd tot aan de vaststelling van de nieuwe nota Volksgezondheid (medio 2015). Onderdeel van het plan is een evaluatie eind 2014 die als input dient voor het nieuwe preventie- en handhavingsplan alcohol In dit rapport vindt u een overzicht van de resultaten van de gemeentelijke inspanningen in 2014 op het gebied van preventie van alcoholgebruik en toezicht en handhaving op alcoholregelgeving. Leeswijzer In het preventie- en handhavingsplan zijn drie effectdoelstellingen opgenomen: 1. Jeugd tot 18 jaar drinkt geen alcohol 2. Schadelijk alcoholgebruik door jongeren tussen de jaar neemt af 3. Terugdringen van risico's voor de volksgezondheid, door controle regelgeving met betrekking tot (overmatig) gebruik van alcohol In hoofdstuk 1 van deze evaluatie staan de cijfers met betrekking tot het alcoholgebruik van minderjarigen vermeld. In hoofdstuk 2 beschrijven we de preventie-activiteiten die hebben plaatsgevonden om alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen. Deze zijn vooral gebaseerd op kwalitatieve gegevens en voor een klein deel op objectief cijfermateriaal. In Hoofdstuk 3 staan de uitgevoerde activiteiten op het gebied van regelgeving, toezicht en handhaving. In het preventie- en handhavingsplan wordt onderscheid gemaakt tussen resultaten die objectief zijn te meten (tellen) en resultaten met een kwalitatief karakter (vertellen). De kwantitatieve indicatoren zijn onder andere de effect- en prestatie-indicatoren uit de programmabegroting De kwalitatieve indicatoren zijn in kaart gebracht door gesprekken te voeren en kwalitatieve gegevens te verzamelen. 5

6 1 Alcoholgebruik minderjarigen Samengevat Het alcoholgebruik onder Utrechtse jongeren in groep 7 en 8 van het primair onderwijs neemt sinds 2007/2008 af. In schooljaar 2013/2014 heeft bijna één op de vijf leerlingen wel eens alcohol gedronken. Bijna de helft van de leerlingen in klas 4 van het voortgezet onderwijs geeft in schooljaar 2013/2014 aan wel eens alcohol te hebben gedronken. Met de Utrechtse cijfers kan geen ontwikkeling worden geschetst, omdat de meting dit jaar voor het eerst is gehouden. Maar landelijk is in tien jaar tijd een sterke daling zichtbaar van alcoholgebruik in het voortgezet onderwijs. In 2014 zijn op de alcoholpoli van het Utrechtse Diakonessenziekenhuis meer jongeren met een alcoholintoxicatie opgenomen dan in 2013 (44 in 2014, 24 in 2013). Ook landelijk is sprake van een toename. Alcoholgebruik leerlingen groep 7 en 8 primair onderwijs In de Jeugdmonitor geeft 19% van de leerlingen uit groep 7/8 van het primair onderwijs aan ooit alcohol te hebben gedronken. Bij de meeste daarvan (18% van alle leerlingen) gaat het om één of een paar keer een slokje. Er zijn slechts weinig kinderen in groep 7/8 die aangeven af en toe, maar niet elke week (1%) of wekelijks (<1%) alcohol te drinken. Ook zegt slechts één op de vijftig leerlingen in de afgelopen vier weken alcohol te hebben gedronken. Tabel alcoholgebruik jongeren 2007/ / / /2014 percentage leerlingen in groep 7/8 van het primair onderwijs dat ooit gedronken heeft 40% 30% 27% 19% percentage leerlingen in groep 7/8 van het primair onderwijs dat in de laatste 4 weken gedronken heeft 7% 6% 4% 2% Bron: Jeugdmonitor Utrecht Ten opzichte van eerdere metingen is een sterke afname zichtbaar van het percentage leerlingen dat wel eens alcohol heeft gedronken. In 2007/2008 gaf 40% van de leerlingen aan ooit alcohol te hebben gedronken. Een percentage dat sindsdien bij elke volgende meting is afgenomen. Ook het alcoholgebruik in de laatste 4 weken is de afgelopen jaren gedaald (7% in 2007/2008, 2% in 2013/2014). 6 Evaluatie Preventie- en Handhavingsplan 2014

7 Alcoholgebruik leerlingen klas 4 voortgezet onderwijs In schooljaar 2013/2014 werd voor het eerst de Hoe Gezond Ben Jij vragenlijst in de vierde klas van het voortgezet onderwijs afgenomen op Utrechtse scholen. 1 Deze leerlingen waren voornamelijk 15 en 16 jaar oud. De helft (49%) van de jongeren drinkt wel eens alcoholhoudende dranken. Ongeveer een derde (32%) heeft ook in de afgelopen vier weken alcohol gedronken en circa één op de vijf (19%) heeft op een feestje of op een avond meer dan vijf glazen gedronken in de laatste vier weken (binge drinken). Bij deze cijfers is het belangrijk te vermelden dat een deel van de vragenlijsten is afgenomen in 2013, toen 16-jarigen volgens de wet nog mochten drinken. Omdat er alleen gegevens beschikbaar zijn over 2013/2014, is het voor Utrechtse middelbare scholieren niet mogelijk een ontwikkeling te schetsen. Tabel alcoholgebruik jongeren 2013/2014 percentage leerlingen in klas 4 van het voortgezet onderwijs dat wel eens alcohol drinkt 49% percentage leerlingen in klas 4 van het voortgezet onderwijs dat de in de laatste 4 weken heeft gedronken 32% Bron: Hoe gezond ben jij? vragenlijst Bij deze Utrechtse cijfers moet overigens wel de kanttekening worden geplaatst dat niet alle scholen en alle klassen hebben meegedaan. In totaal hebben 11 van de 14 scholen voor voortgezet onderwijs meegedaan en leerlingen hebben de vragenlijst ingevuld (72% respons). Verder is de vragenlijst niet anoniem afgenomen, omdat de resultaten uit de vragenlijst worden gebruikt als input voor een gesprek met de jeugdarts (puberconsult). Landelijke trend Aangezien de Utrechtse meting in het voortgezet onderwijs voor het eerst is gehouden, kunnen we voor de Utrechtse situatie geen ontwikkeling schetsen. Om toch een beeld te krijgen van de ontwikkeling in het alcoholgebruik onder jongeren, kijken we daarom naar recent grootschalig landelijk onderzoek onder middelbare scholieren. Hieruit blijkt dat er in tien jaar tijd landelijk een sterke daling is van alcoholgebruik (Ter Bogt & van Dorsselaer, 2014). Als het gaat om het drinken van alcohol in de laatste 4 weken is er een daling van 55% in schooljaar 2003/2004 naar 27% in schooljaar 2013/2014. Door methodologische verschillen zijn de Utrechtse en landelijke cijfers niet één op één te vergelijken. Uit het landelijke onderzoek blijkt dat niet onder alle leeftijdsgroepen sprake is van een sterke daling. De daling is het grootst onder 12 t/m 14-jarigen, maar ook onder 15-jarigen is een daling zichtbaar (47% in 2013, 71% in 2003). Het alcoholgebruik in de laatste 4 weken is daarentegen onder 16-jarigen niet veel veranderd (66% in 2013, 74% in 2003). Alcoholintoxicatie In 2014 zijn bij de alcoholpoli van het Diakonessenziekenhuis in Utrecht 44 jongeren onder de 18 jaar opgenomen met een alcoholintoxicatie (in de media ook wel comazuipen genoemd). Ongeveer 1 In 2010 is besloten om te stoppen met de gezondheidsmonitor jeugd jaar. Om de gezondheid van deze groep toch te kunnen monitoren is gestart met deze nieuwe meting. 7

8 de helft van deze kinderen is afkomstig uit de regiogemeenten van Utrecht. Vergeleken met 2013 toen 24 jongeren met alcoholintoxicatie werden opgenomen is sprake van een stijging. Het is (nog) niet duidelijk wat de reden is van deze stijging in Utrecht. Wel is bekend dat ook landelijk het aantal jongeren dat met een alcoholintoxicatie in het ziekenhuis wordt opgenomen is toegenomen (545 in 2014, 434 in 2013). 8 Evaluatie Preventie- en Handhavingsplan 2014

9 2 Preventie Samengevat In schooljaar 2013/2014 werd 60% van de scholen in het primair onderwijs en 41% van de scholen in het voortgezet onderwijs bereikt met preventieactiviteiten over alcohol- en middelengebruik. Op het primair onderwijs is het bereik nagenoeg gelijk gebleven en op het voortgezet onderwijs is sprake van een lichte daling. Het is niet bekend hoeveel ouders bereikt zijn met preventie-activiteiten. Het aantal ouderavonden op primair en voortgezet onderwijs over alcoholpreventie is wat afgenomen. Veel Utrechtse ouders stellen regels aan het alcoholgebruik van hun kind. Er is ook een groep ouders die de leeftijdsgrens van 18 jaar niet zo duidelijk onderschrijft. We zien ook dat ouders de afgelopen jaren vaker regels zijn gaan stellen. Het voorlichtingsaanbod gericht op studenten is wat toegenomen. Of dit heeft geleid tot een grotere bewustwording onder studenten is niet duidelijk. In 2014 zijn 240 jongeren toegeleid naar zorg op het gebied van alcohol- en drugsproblematiek. De samenwerking in de keten is in 2014 op meerdere manieren versterkt. Om een passend alcoholvrij uitgaansaanbod te creëren voor 15+ jongeren, zijn in 2014 gesprekken gevoerd met horeca en jongeren. Op sportverenigingen zijn maatregelen uitgevoerd om een alcoholarme omgeving te stimuleren, waaronder het aanpassen van schenktijden op jeugdactiviteiten. Bereik scholen met preventieactiviteiten Er zijn verschillende organisaties die preventieactiviteiten op scholen verzorgen. Scholen bepalen zelf of ze gebruik willen maken van alcoholpreventie en welke organisatie dit uitvoert. Op een groot aantal scholen in het primair onderwijs voert de Gemeente Utrecht de weerbaarheidstraining Kom Op Voor Jezelf uit met daarin een speciale alcoholmodule. Een ouderbijeenkomst over alcoholopvoeding is onderdeel van deze training. Sommige scholen in het primair onderwijs maken gebruik van de voorlichting met ervaringsdeskundigen door Stichting Voorkom. Op het voortgezet onderwijs ondersteunt Victas scholen bij de interventie De Gezonde School en Genotmiddelen (DGSG). Sommige scholen op het voortgezet onderwijs kiezen voor de voorlichting met ervaringsdeskundigen van Stichting Voorkom. Scholen kunnen ook kiezen voor voorlichtingslessen verzorgd door peers (leeftijdsgenoten) van Jongerenwerk Utrecht (JoU). In het schooljaar werd 60% van de scholen in het primair onderwijs en 41% van de scholen in het voortgezet onderwijs bereikt met preventieactiviteiten over alcohol- en middelengebruik. 9

10 Tabel bereikte scholen Percentage scholen primair onderwijs dat bereikt wordt met preventieactiviteiten over alcohol- en middelengebruik 58% 61% 63% 58% 60% Percentage scholen voortgezet onderwijs dat bereikt wordt met preventieactiviteiten over alcohol- en middelengebruik 38% 24% 29% 47% 41% Bron: registratie gemeente Utrecht Op het primair onderwijs is het percentage bereik nagenoeg gelijk gebleven. Er heeft op het primair onderwijs een verschuiving plaatsgevonden in de keuze van activiteiten. Uit recent onderzoek blijkt dat voorlichting aan leerlingen op het primair onderwijs onvoldoende aansluit bij de belevingswereld van leerlingen (Trimbos, 2014). Interventies die zijn gericht op de sociaal emotionele ontwikkeling en weerbaarheid sluiten beter aan. De huidige preventieactiviteiten van Stichting Voorkom in het primair onderwijs zijn daarom afgebouwd en de weerbaarheidstrainingen zijn toegenomen. Op het voortgezet onderwijs is sprake van een lichte daling ten opzichte van het schooljaar daarvoor (47% in 2012/2013, 41% in 2013/2014). Met name de voorlichting door Stichting Voorkom is minder geworden. Niet alle scholen kiezen ervoor om met deze preventie-activiteiten aan de slag te gaan. Een kanttekening bij deze cijfers is dat activiteiten die scholen zelf organiseren op het gebied van alcoholpreventie niet in beeld zijn en niet worden meegenomen in de cijfers over het bereik. Daarmee is het percentage van de bereikte scholen waarschijnlijk een onderschatting van het werkelijke aantal scholen waar preventieactiviteiten plaatsvinden. Bereik ouders met preventieactiviteiten In het schooljaar zijn op het primair onderwijs 20 ouderavonden georganiseerd op het gebied van alcoholpreventie. Hiervan zijn 18 ouderavonden gekoppeld aan de ouderbijeenkomst Kom Op Voor Jezelf. De andere twee ouderavonden werden verzorgd door Stichting Voorkom. Het aantal ouderavonden is licht afgenomen ten opzichte van het schooljaar (23 ouderavonden). Ook op het voortgezet onderwijs zijn minder ouderavonden georganiseerd (4 in schooljaar 2013/2014; 7 in schooljaar 2012/2013). Er is niet systematisch geregistreerd hoeveel ouders bereikt zijn met de preventieactiviteiten en of sprake is van een toe- of afname in de opkomst van het aantal ouders. Naast de traditionele ouderavonden, ontwikkelde B-Open van Victas in 2014 een digitale ouderavond. De digitale ouderavond is een website van B-Open en biedt informatie aan ouders en pubers over middelengebruik. Eind 2014 was deze website 356 keer bekeken. Twee scholen voor 10 Evaluatie Preventie- en Handhavingsplan 2014

11 voortgezet onderwijs werken samen met Victas aan een digitale ouderavond die op maat is gemaakt voor de school. Ouders en alcoholopvoeding Ouders hebben een belangrijke rol in de preventie van alcoholgebruik bij kinderen en jongeren. Het stellen van regels is de meest bepalende opvoedkundige vaardigheid in het alcoholgebruik van jongeren (De Looze et al, 2014). Daarom is het van belang om te kijken of Utrechtse ouders regels stellen over alcoholgebruik van jongeren. Jeugdmonitor groep 7/8 Uit de Volksgezondheid Monitor Utrecht (2014) blijkt dat ouders vaker regels zijn gaan stellen over het alcoholgebruik van kinderen in groep 7/8. In schooljaar 2007/2008 mocht 82% van de leerlingen in groep 7/8 van hun ouders thuis geen alcohol drinken. In schooljaar 2013/2014 is dit aandeel gestegen naar 87%. Deze gegevens zijn afkomstig uit de Jeugdmonitor Utrecht. Hoe gezond ben jij? vragenlijst In de Hoe gezond ben jij? vragenlijst is aan kinderen in klas 4 van het voortgezet onderwijs gevraagd hoe hun ouders omgaan met het alcoholgebruik van hun kind. Ongeveer 30% van de jongeren heeft wel eens samen met hun ouders alcohol gedronken; 13% geeft aan dat het éénmalig was, 15% zegt dat het soms en 2% dat het vaak gebeurt. Op de vraag hoe ouders tegen hun drankgebruik aankijken, meldt een derde van de VO4-leerlingen die wel eens alcohol drinken dat hun ouders het goed vinden en ongeveer één op de tien zegt dat hun ouders er niets van zeggen. Ouders Utrechts Bewonerspanel In 2014 is een peiling gehouden onder 279 ouders van het Utrechtse Bewonerspanel met één (of meer) kind(eren) van 12 t/m 17 jaar. Aan deze ouders is een aantal vragen gesteld over hoe zij omgaan met alcohol in de opvoeding. Hoewel veel ouders van het Bewonerspanel het drinken van alcohol niet geschikt vinden voor minderjarigen, is er ook een groep ouders die de leeftijdsgrens van 18 jaar niet zo duidelijk onderschrijft. Drie op de tien ouders vindt bijvoorbeeld dat kinderen van 16 en 17 jaar een geschikte leeftijd hebben om een glas alcohol te drinken. En ongeveer een kwart van de ouders (24%) van 16 t/m 17-jarigen is bereid om alcohol te kopen voor hun kind. Uit de peiling blijkt verder dat de overgrote meerderheid van de ouders (90%) soms of vaak met hun kind praat over alcohol. Ook geeft de meerderheid (62%) aan dat ze afspraken met hun kind hebben gemaakt over alcoholgebruik. Vaak gaan deze afspraken over de leeftijd waarop kinderen mogen drinken (meestal 18 jaar). Als het gaat om hulp of advies over het onderwerp alcohol in de opvoeding, dan geeft 15% van de ouders aan hier nu of in de toekomst behoefte aan te hebben. Zij denken bijvoorbeeld aan tips hoe om te gaan met het thema alcohol in de opvoeding en extra informatie over het onderwerp. Omdat in het Bewonerspanel hoogopgeleide Utrechters en Utrechters met een autochtone achtergrond zijn oververtegenwoordigd, zijn de resultaten overigens niet zondermeer te vertalen naar de (gemiddelde) mening van Utrechtse ouders. 11

12 Gesprekken met ouders Als onderdeel van de wijkaanpak NIX Vleuten de Meern is in 2014 met vier basisscholen een gezamenlijke ouderavond georganiseerd over het thema kinderen en alcohol. Naar aanleiding van deze informatieavond is met twee groepen ouders (in totaal 12 ouders) van kinderen in groep 7 en 8 van het basisonderwijs verder gesproken over het thema alcohol in de opvoeding. In deze gesprekken gaven ouders aan dat ze zich bij het stellen van regels over alcoholgebruik laten leiden door de wetgeving. Al deze ouders stellen de regel dat voor het achttiende jaar niet gedronken mag worden of hebben het voornemen om deze regel te gaan hanteren (mede ingegeven door de voorlichting op de informatieavond). Ouders vinden het belangrijk het gesprek hierover aan te gaan met hun kind, maar in de praktijk blijkt het soms lastig te bepalen wat een geschikt moment is. Landelijk onderzoek Landelijk zijn ouders de afgelopen tien jaar vaker regels gaan stellen aan het alcoholgebruik van hun kind (Verdurmen, 2014). In 2013 stelt 69% van de ouders regels aan het alcoholgebruik van hun kind. In 2007 was dat 50%. Bereik van studenten met voorlichtings- en bewustwordingsactiviteiten Uit de Volksgezondheid Monitor Utrecht (2014) is bekend dat het drankgebruik onder studenten een stuk hoger ligt dan gemiddeld. Onder studenten op HBO of WO (19 t/m 24 jaar) is 25% een zware drinker, vergeleken met 9% onder de totale groep volwassenen. Een groot deel van het voorlichtingsaanbod dat is gericht op studenten, wordt verzorgd door Victas. Victas zag haar activiteiten op het gebied van studentenvoorlichting naar eigen zeggen het afgelopen jaar licht toenemen. In 2014 gaf Victas voorlichting aan 335 studenten. In voorbereiding op de Utrechtse Introductie Tijd (UIT) 2014 heeft Victas de Commissie Uitdagen geadviseerd over het opstellen van een alcohol- en drugsbeleid. Hierin staat bijvoorbeeld beschreven dat er tijdens de UIT een gevarieerd aanbod van alcoholvrije dranken is, dat de alcoholprijs niet lager ligt dan andere dranken en dat er geen spelletjes worden gespeeld waarbij het drinken van alcohol wordt aangemoedigd. Naast de advisering over het alcohol- en drugsbeleid, heeft Victas 136 crewleden van de UIT getraind op alcoholkennis, de nieuwe regelgeving en groepsdruk. Hoewel de voorlichtingsactiviteiten zijn toegenomen, is daarmee nog niet duidelijk of studenten zich ook bewuster zijn geworden van de risico s van alcohol en zich verantwoordelijker zijn gaan gedragen. Toeleiding naar zorg door Veldwerk jeugd Victas Door problematisch alcoholgebruik in een vroeg stadium te signaleren, kunnen jongeren tijdig worden toegeleid naar de juiste zorg. Veldwerk Jeugd van Victas vaak in nauwe samenwerking met jongerenwerkers - legt contact met jongeren die problemen hebben met middelengebruik of die verslaafd zijn. Ze zoeken deze jongeren op in parken, op straat, in buurthuizen of de maatschappelijke opvang. Het doel is jongeren te stimuleren om hun problemen aan te pakken en meer stabiliteit in hun leven te krijgen. 12 Evaluatie Preventie- en Handhavingsplan 2014

13 In 2014 voerde Victas zo n gesprekken met gebruikende, overlastgevende en/of zorgvragende jongeren. Dit heeft geleid tot 240 toeleidingen naar het aanbod van Victas of naar andere instanties. In 2013 zijn zo n jongeren geïnformeerd en zijn 240 jongeren toegeleid naar een vorm van zorg. Voor de duidelijkheid: deze cijfers gaan zowel over alcohol- als drugsgebruik. Wat opvalt als we de cijfers van de afgelopen jaren met elkaar vergelijken, is dat er in 2014 meer jongeren zijn geïnformeerd dan in Volgens Victas zijn daar meerdere redenen voor: de doelgroep is actiever benaderd vanuit het project Cyou, 2 het bereik is vergroot door het project Buiten de Kaders in Ondiep en het aantal contacten is beter geregistreerd. Doordat er zowel inhoudelijke als methodologische veranderingen zijn, is het op basis van deze cijfers niet echt mogelijk een ontwikkeling te schetsen. Ketensamenwerking, vroegsignalering en doorverwijzing De samenwerking tussen verschillende partijen is in 2014 op meerdere manieren versterkt. Een betere samenwerking draagt eraan bij dat problematisch alcoholgebruik eerder in beeld komt (vroegsignalering) en dat efficiënter kan worden doorverwezen. Hieronder staan de belangrijkste resultaten die in 2014 zijn behaald op het gebied van ketensamenwerking, vroegsignalering en doorverwijzing: In 2014 zijn Volksgezondheid, veld- en preventiemedewerkers van Victas en inspecteurs van toezicht en handhaving met elkaar in gesprek gegaan over het vormgeven van de samenwerking. Er zijn afspraken gemaakt over het uitwisselen van signalen over risicogroepen en risicogebieden en in welke situaties Victas samen optrekt met toezicht en handhaving. Met het project Buiten de Kaders in Ondiep hebben Victas en JoU intensief samengewerkt om het onderwerp middelengebruik bespreekbaar te maken in de buurt. Hiermee is de samenwerking tussen Victas en JoU versterkt. Met de alcohol-poli van het Diakonessenziekenhuis is afgesproken dat ze bij jongeren navragen hoe ze aan alcohol zijn gekomen en dat zij Victas in kunnen schakelen als dat wenselijk is. Op dit moment wordt dit bij de alcoholpoli nog niet stelselmatig geregistreerd. Met de kinderartsen van de alcoholpoli van het Diakonessenhuis zijn korte lijnen over het aantal opnamen van jongeren met alcoholintoxicatie. De samenwerking met de kinderartsen heeft er in 2014 in geresulteerd dat zij presentaties over comadrinken hebben gehouden op ouderbijeenkomsten op scholen. De ervaringen van de kinderartsen maken veel indruk op ouders. Ook adviseren en ondersteunen onderzoekers van de gemeente Utrecht bij het analyseren van de registratiegegevens van de alcoholpoli. 2 Cyou richt zich op jongeren op straat die een groot risico lopen op verslaving. B-Open en JoU geven voorlichting aan deze jongeren en trainen peers en jongerenwerkers. 13

14 In de wijken Oost en Vleuten-De Meern loopt een wijkaanpak. Meerdere partijen (waaronder politie, verslavingszorg, jongerenwerk, scholen, sportverenigingen en gemeente) werken samen om alcoholgebruik onder jongeren terug te dringen. In Vleuten is de wijkaanpak in 2014 gestart met een netwerkbijeenkomst met professionals en een inspirerende ouderbijeenkomst voor ouders van 4 basisscholen, gevolgd door groepsgesprekken met ouders. De wijkaanpak in Oost loopt inmiddels 5 jaar en gaat de borgingsfase in. In 2014 werden er door Victas op twee scholen voor speciaal onderwijs interventies uitgevoerd die zijn gericht op vroegsignalering. Een zorgprotocol, spreekuur voor jongeren en training van docenten zijn enkele onderdelen van deze interventie. Het beoogde resultaat is dat jongeren met (dreigend) problematisch gebruik sneller in beeld komen en dat docenten eerder signaleren en aan de bel trekken. In 2014 kwamen ongeveer 30 leerlingen naar het spreekuur en voerde veldwerk met ongeveer 80 leerlingen gesprekken op het schoolplein. Vanuit de aanpak zijn 3 leerlingen toegeleid naar behandeling van B- Open. De geluiden uit het veld zijn verder dat docenten inderdaad eerder signaleren en dat sprake is van een goede samenwerking met de betrokken scholen (Victas, 2014). Om problematisch alcoholgebruik eerder te signaleren en beter te kunnen hanteren, heeft Victas in 2014 de buurtteams getraind. Hiermee moet ook duidelijk worden wanneer een doorverwijzing noodzakelijk is en hoe ze dat snel en goed kunnen doen. In 2014 zijn ruim 30 buurtteammedewerkers van Team Sociaal getraind en 10 buurtteammedewerkers van Buurtteam Jeugd en Gezin Zuilen. Alcoholarme fysieke en sociale omgeving Het faciliteren en stimuleren van een omgeving waarin alcohol niet vanzelfsprekend is, draagt bij aan het terugdringen van alcoholgebruik en de schadelijke gevolgen daarvan op gezondheid en samenleving. Uitgaan Door de leeftijdsverhoging zijn de uitgaansmogelijkheden voor jongeren onder de 18 jaar zeer beperkt geworden. Veel uitgaansgeleden voeren een toegangsbeleid en laten geen jongeren onder de 18 jaar meer toe. Er worden voor deze groep soms frisfeesten georganiseerd. Deze leiden echter regelmatig tot problemen en overlast doordat jongeren van te voren indrinken. Ook is er vaak een (te) massale opkomst, omdat deze feesten niet vaak plaatsvinden. In het najaar van 2014 zijn er daarom gesprekken gestart met horeca en jongeren over alternatieve uitgaansmogelijkheden voor 15+ jongeren. De uitdaging is het creëren van een passend alcoholvrij uitgaansaanbod, waar indrinken en alcoholgebruik niet langer centraal staan. In 2015 wordt dit concept verder ontwikkeld met jongeren, horeca, politie, jongerenwerk en gemeente. In de zomer van 2014 is vanuit het Ministerie van Veiligheid en Justitie het initiatief genomen om innovatieve aanpakken te ontwikkelen om uitgaansgeweld door alcoholgebruik terug te dringen. Naast acht gemeentes en de Ministeries (waaronder het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport), zijn Trimbos, Stap, het OM en de politie betrokken bij dit initiatief. Utrecht wil zich aansluiten om innovatieve maatregelen te ontwikkelen. Die liggen op het vlak van het naleven van de leeftijdsgrens, alternatieven voor 15+ jongeren en het beperken van doorschenken. 14 Evaluatie Preventie- en Handhavingsplan 2014

15 Sportverenigingen Naast het uitgaansleven zijn de Utrechtse sportverenigingen van belang in het stimuleren van een alcoholarme omgeving. In totaal hebben 23 besturen van sportverenigingen zich aangesloten bij het tweede convenant Sport en Alcohol dat loopt van 2013 tot Samen met de gemeente Utrecht, Vereniging Sport Utrecht en Victas zetten deze sportverenigingen zich in voor een verantwoord alcoholgebruik binnen de vereniging. Sportverenigingen die deelnemen aan het convenant Sport en Alcohol hebben in 2013 en 2014 meerdere maatregelen uitgevoerd. Een van deze maatregelen is bijvoorbeeld de Bobsportcampagne, dat als doel heeft te voorkomen dat bezoekers van de sportkantine met alcohol op naar huis rijden. Een andere maatregel is de Instructie Verantwoord Alcoholschenken (IVA) voor barvrijwilliger, met als doel de kennis van barvrijwilligers over verantwoord alcohol schenken te vergroten en met hen in gesprek te gaan over dit onderwerp. Verder heeft driekwart van de deelnemende sportverenigingen met jeugdleden, de schenktijden aangepast op jeugdactiviteiten. Enkele andere verenigingen geven aan dit het komende jaar te gaan doen. 15

16 3 Regelgeving, toezicht en handhaving Samengevat In 2014 heeft de gemeente 741 controles uitgevoerd op naleving van de Drank- en Horecawet, wat heeft geleid tot 60 sancties. In 2014 werden door de gemeente 57 controles uitgevoerd op naleving van de leeftijdsgrenzen. Hierbij werden 24 overtredingen geconstateerd; 8 vanwege alcoholgebruik van jongeren in de openbare ruimte en 16 vanwege de verkoop van alcohol aan jongeren. Het aandeel supermarkten dat de leeftijdsgrenzen naleeft is gestegen van 35% in 2012 naar 70% in In 2014 leefde minder dan de helft van de slijterijen (48%) de leeftijdsgrenzen na. De helft van de 48 sportverenigingen waarbij de gemeente controles uitvoerde leefde in 2014 alle vergunningvoorschriften na. Bij de andere helft werden één of meerdere overtredingen geconstateerd. Uit een inventarisatie onder 123 studentenverenigingen blijkt dat de helft van de verenigingen die in eigen beheer alcohol schenken, een alcohol- en schadebeleid voert. Toezicht en verscherpt toezicht In 2014 heeft de gemeente 741 controles uitgevoerd op naleving van de Drank- en Horecawet en er is verscherpt toezicht uitgevoerd op 281 bedrijven. Dit heeft ertoe geleid dat in totaal 12 horecabedrijven zijn gelast om de overtreding binnen een bepaalde termijn weer ongedaan te maken (last onder bestuursdwang). Daarnaast is aan 48 horecabedrijven de verplichting opgelegd een geldsom te betalen als ze de overtreding niet binnen een bepaalde termijn ongedaan maakten (last onder dwangsom). In totaal heeft de gemeente dus 60 sancties opgelegd. Afhandeling klachten In 2014 zijn ongeveer 450 klachten bij de gemeente binnengekomen over de Utrechtse horeca. Dit gaat dan meestal om geluids- of stankoverlast. In een klein aantal gevallen heeft de klacht betrekking op alcohol. Dat gaat bijvoorbeeld om overlast veroorzaakt door dronken horecabezoekers. Handhaving op leeftijdsgrenzen De naleving van de leeftijdsgrenzen voor gebruik en verkoop van alcohol is één van de speerpunten in het Utrechtse beleid. De gemeente voert zelf leeftijdsgrenzencontroles uit om te handhaven op de alcoholregelgeving. Daarnaast heeft de gemeente zogenaamde nalevingsonderzoeken uit laten 16 Evaluatie Preventie- en Handhavingsplan 2014

17 voeren. Deze metingen zijn niet gericht op handhaving (er worden ook geen sancties aan verbonden), maar hebben als doel in kaart te brengen in hoeverre Utrechtse verkopers van alcohol zich aan de wet houden. Leeftijdsgrenzencontroles In 2014 heeft de gemeente 57 leeftijdsgrenzencontroles uitgevoerd in supermarkten, slijterijen, cafés en in de openbare ruimte. Deze controles zijn deels uitgevoerd met behulp van mystery guests. De gemeente heeft begin 2014 minderjarige mystery guests. Dat zijn minderjarigen die alcohol bestellen ingezet om te controleren of alcoholverkopers zich aan de wet houden. Vanwege discussie over de inzet van deze minderjarige mystery guests zijn in 2014 minder leeftijdscontroles uitgevoerd dan gepland. Inmiddels werkt de gemeente met meerderjarige mysteryguests. Van de 57 uitgevoerde controles is 8 keer een overtreding van artikel 45 van de Drank- en Horecawet geconstateerd. Hierbij gaat het om jongeren onder de 18 jaar die in het bezit zijn van alcohol in de openbare ruimte. Daarnaast zijn 16 overtredingen geconstateerd van artikel 20 van de Drank- en Horecawet. Hierbij gaat het om de verkoop van alcohol aan jongeren onder de 18 jaar en het nalaten om jongeren (die niet onmiskenbaar 18 jaar of ouder lijken) naar een identiteitskaart te vragen. Bij 13 van de 16 overtredingen ging het om horecabedrijven. De andere overtredingen vonden plaats bij supermarkten (2) en een evenement (1). De 16 overtredingen van artikel 20 hebben geleid tot 13 schriftelijke waarschuwingen en 3 bestuurlijke boetes. Nalevingsonderzoek alcoholverkoop minderjarigen Om te achterhalen of Utrechtse verkopers van alcohol zich houden aan de wet, laat de gemeente sinds 2012 nalevingsonderzoeken uitvoeren. In deze onderzoeken worden minderjarige mysteryshoppers ingezet. 3 Zij proberen aan de hand van een duidelijk uitgeschreven protocol alcohol te kopen. In 2012 en 2013 werden deze nalevingsonderzoeken uitgevoerd onder Utrechtse supermarkten en in 2014 werden voor het eerst ook slijterijen bezocht. Het aandeel supermarkten dat de leeftijdsgrenzen naleeft is de afgelopen jaren flink gestegen. In 2012 leefde 35% van de Utrechtse supermarkten de regels (geen alcoholverkoop aan jongeren onder de 16 jaar) na en in 2014 (geen alcoholverkoop aan jongeren onder de 18 jaar) is dit percentage gestegen tot 70%. Uit de meting onder slijterijen blijkt dat in 2014 ongeveer de helft van de slijterijen (48%) de leeftijdsgrenzen naleeft. 3 In 2012 en 2013 was de mysteryshopper 15 jaar, omdat de wettelijke leeftijd om alcohol te drinken 16 jaar was. In 2014 was de mysteryshopper 17 jaar, aangezien de wettelijke leeftijd toen 18 jaar was. 17

18 Tabel naleving alcoholverkoop minderjarigen Percentage supermarkten dat bij de verkoop van alcohol de leeftijdsgrenzen naleeft 35% 52% 70% Percentage slijterijen dat bij de verkoop van alcohol de leeftijdsgrenzen naleeft % Bron: STAP ID-campagne in supermarkten In november 2014 voerden Utrechtse supermarkten samen met de gemeente campagne met de slogan: Alcohol kopen onder de 25? Laat gewoon je ID zien. Vragen naar het ID veroorzaakt namelijk nogal eens onbegrip en wekt soms zelfs agressie op bij klanten. Met de campagne verwachten supermarkten en gemeente meer begrip en draagvlak te creëren bij het publiek en uiteindelijk een betere naleving van de regels voor alcoholverkoop. Er is veel publiciteit geweest voor de actie, waardoor veel mensen uit de doelgroep zijn bereikt. De toename van het percentage supermarkten dat de leeftijdsgrenzen naleeft, heeft mogelijk ook met deze campagne te maken. Het nalevingsonderzoek werd uitgevoerd direct na de leeftijdscampagne in supermarkten. Toezicht op paracommerciële horeca De gemeente houdt ook toezicht op paracommerciële verenigingen, zoals buurthuizen en sport- en studentenverenigingen. Hieronder worden voor de sport- en studentenverenigingen de resultaten op het gebied van toezicht en handhaving voor 2014 besproken. Sportverenigingen In 2014 heeft de gemeente bij 48 sportverenigingen controles uitgevoerd (naleving vergunningsvoorwaarden, doorschenken, aanwezigheid leidinggevende etc.). Bij 50% van de controles werden één of meerdere vergunningvoorschriften niet nageleefd en is een waarschuwing gegeven of adviesgesprek gevoerd. Er is geen sprake geweest van excessen waardoor in 2014 geen sancties zijn opgelegd. Studentenverenigingen Jaarlijks voert de gemeente gesprekken met het nieuwe bestuur van de grote studentenverenigingen. Deze gesprekken hebben de afgelopen tijd een steeds structureler karakter gekregen. In 2014 zijn informerende gesprekken gevoerd met 18 studentenverenigingen. Daarnaast heeft de gemeente de Utrechtse Introductiecommissie geadviseerd bij het opstellen van het alcoholbeleid voor de Uitdagen en is tijdens de Uitdagen gecontroleerd op naleving van de leeftijdsgrenzen en overige bepalingen van de DHW. Tijdens de Uitdagen is er door de gemeente één keer een overtreding geconstateerd (afwezigheid van leidinggevende). Uit een evaluatie van de Federatie Utrechtse Gezelligheidsverenigingen (FUG) eind 2013 bleek dat de meeste van de zeven grote studentenverenigingen een alcoholbeleid hadden en dat zij sancties opleggen wanneer minderjarige leden in het bezit zijn van alcohol. 18 Evaluatie Preventie- en Handhavingsplan 2014

19 In 2014 heeft de gemeente een complete inventarisatie gehouden onder álle Utrechtse studie- en studentenverenigingen om hier nog beter beeld op te krijgen. In totaal zijn 155 verenigingen uitgenodigd een vragenlijst in te vullen, waarvan er 123 hebben gereageerd. De resultaten van deze inventarisatie worden hieronder puntsgewijs samengevat: In totaal geven 89 verenigingen (72%) aan dat bij hun verenigingsactiviteiten alcohol wordt geschonken. Van deze verenigingen schenken 33 verenigingen (27%) zelf alcohol. De rest maakt voor de verenigingsactiviteiten gebruik van bestaande horeca. Van de 33 verenigingen die in eigen beheer alcohol schenken, heeft de meerderheid een vergunning (18 met vergunning, 6 zonder vergunning, 9 onbekend). Bijna de helft van de verenigingen die in eigen beheer alcohol schenken, voert een alcoholen schadebeleid met waarschuwingen en dergelijke (16 verenigingen in totaal). Van de verenigingen waar alcohol geschonken wordt, hebben 40 verenigingen (45%) ook leden onder de 18 jaar. Van deze verenigingen hebben vrijwel alle verenigingen een beleid hierop; slechts vier verenigingen hebben hier geen beleid op. Deze vier verenigingen schenken overigens geen alcohol in eigen beheer. In totaal willen 23 verenigingen (26%) meer informatie over de regelgeving die op hun vereniging van toepassing is. Ook zijn er verenigingen die een Instructie Verantwoord Alcoholschenken voor het barpersoneel willen (10%), ondersteuning willen bij het opzetten van een verantwoord alcoholbeleid (10%) en vragen beantwoord willen hebben over verantwoord alcohol en drugsgebruik (8%). Uit deze cijfers blijkt dat de meeste verenigingen serieus bezig zijn met alcoholbeleid, maar dat er nog wel wat onduidelijkheid is over met name de regelgeving. Haltverwijzing bij overtreding in de openbare ruimte In de loop van 2014 werd duidelijk dat gemeentelijke inspecteurs in het kader van de DHW minderjarigen die alcohol drinken in de openbare ruimte mogen verwijzen naar Halt. Er hebben in het najaar voorbereidende gesprekken plaatsgevonden met Halt om heldere procesafspraken te kunnen maken. Zodat in 2015 gemeentelijke handhavers, jongeren die drinken in de openbare ruimte, kunnen verwijzen naar Halt. 19

20 Bronnen Aangeenbrug, M., Damen, I., Schreurs, H. (december 2014). Tussenevaluatie Sport en Alcohol Convenant Verantwoord Vooruit Utrecht: Gemeente Utrecht, Volksgezondheid. Aangeenbrug, M. & Schreurs, H. (2013). In gesprek over NIX met ouders uit Vleuten-De Meern. De Looze, M. Vermeulen-Smit, E., Ter Bogt, T.F.M., Van Dorsselaer, S.A.F., Verdurmen, J., Schulten, I., Engels, R.C.M.E., & Vollebergh, W.A.M. (2014). Trends in alcohol-specific parenting practices and adolescent alcohol use between 2007 and 2011 in the Netherlands. International Journal of Drug Policy, 25, Franken, F. & Bosman, A. (2014). Alcoholverstrekking aan jongeren onder de 16 jaar. Nalevingsonderzoek gemeente Utrecht. Hotspotonderzoek bij supermarkten, 1-meting. Introductie Commissie Utrecht (2014). Alcohol- en drugsbeleid Utrechtse Introductie Tijd Polman, H., van Raaij, J. van der Meer, E. Schreurs, H. (december 2014). Jongeren en alcohol, ouders aan het woord. Gemeente Utrecht, Volksgezondheid i.s.m. Interne Bedrijven Onderzoek. Polman, H., van Raaij, J. van der Meer, E. Schreurs, H. (december 2014). Jongeren en alcohol, Resultaten Bewonerspanel septemberpeiling Gemeente Utrecht, Volksgezondheid. Ter Bogt, T. & van Dorsselaer, S. (2014). Roken, alcohol en cannabisgebruik. In HSBC 2013; Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland. Trimbos (2014). De Gezonde School en Genotmiddelen Van der Lely, N. de Klerk, F.A., van Hoof, J.J. van Dalen, W.E. (2015). Factsheet alcoholintoxicaties 2007 tot en met Victas (2015). Kwalitatieve verantwoording kwartaal Verdurmen J. (2014). Alcohol en opvoeding. In HSBC 2013; Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland. Vorst, H. van der, Engels, R., Deković, M., Meeus, W., Vermulst A. (2007). Alcohol-specific rules, personality and adolescents alcohol use: longitudinal person-environment study. Addiction, 102, Evaluatie Preventie- en Handhavingsplan 2014