Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam. warmtekoude. metropoolregio amsterdam. warmte

Transcriptie

1 Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam warmtekoude metropoolregio amsterdam warmte

2

3 MANAGEMENT SAMENVATTING Het programma Warmte en Koude van de Metropoolregio Amsterdam (MRA) heeft als doelstelling om in woning equivalenten (weq) te voorzien van duurzame warmte. Op dit moment maken in de regio ca weq gebruik van collectieve warmte. Om te komen tot een half miljoen weq is inzicht nodig in vraag en aanbod van warmte en koude en de netwerken en technieken die nodig zijn om vraag en aanbod te koppelen. Dit rapport verschaft deze inzichten en een eerste uitwerking van een Grand Design voor een duurzame warmtevoorziening in de MRA. Het Grand Design is opgesteld onder leiding van de technische tafel bestaande uit een doorsnede van de 31 programmapartners, daarbij ondersteund door Alliander Duurzame Gebiedsontwikkeling. Na het vaststellen van gezamenlijke uitgangspunten zijn de benodigde data verzameld. Vervolgens is in een tweedaagse ontwerpsessie op het Forteiland IJmuiden, onder de rook van Tata Steel, in een samenwerking tussen alle programmapartners en externe deskundigen het Grand Design tot stand gekomen. De warmtevraag in de MRA is in beeld gebracht en geanalyseerd. Daarbij is de nadruk gelegd op concentraties van (woon)gebouwen met een warmtevraag hoger dan m3 aardgas per jaar. De inschatting is dat deze tot aan 2040 rendabel via een warmtenet kunnen worden aangesloten op duurzame warmte. Zo ontstaat een potentieel van weq, waarvan de glastuinbouw ruim een kwart uitmaakt. Deze weq zullen niet allemaal een aansluiting krijgen. Aan de andere kant zullen er ook gebouwen met een lager verbruik worden aangesloten als de warmteleiding er eenmaal ligt. Tot slot zal ook een deel van de nieuwbouw aangesloten worden. De warmtevraag is voor het realiseren van de doelstelling goeddeels in beeld en zeker niet beperkend. Het huidige warmte-aanbod in de MRA is op dit moment ruim voldoende voor de huidige en reeds gecontracteerde warmteklanten. Een doorrekening naar 2040 laat een extra behoefte aan duurzame warmtebronnen zien. In totaal zal als basisvermogen minimaal 700 MW nodig zijn. Extra warmtebronnen moeten grotendeels bestaan uit enkele robuuste grote eenheden en een heel scala aan kleinere lokale bronnen. Grote bronnen kunnen zijn: Restwarmte van Tata Steel; Geothermische bronnen, van diep (tot 4 km) tot ultradiep (tot 7 km); Bestaande afvalverbranders op biomassa. Bestaande of nieuwe gascentrales op koolstofarm gas. Verder zijn veel kleinere warmtebronnen op verschillende temperatuurniveaus beoogd, waaronder datacenters, rioolwaterzuiveringen, maar ook innovaties zoals warmte uit overschotten aan duurzame elektriciteit. Voor het Grand Design zijn de huidige warmtenetten, de gebieden met geconcentreerde warmtevraag en de robuuste warmtebronnen met een beperkte onderlinge afstand als uitgangspunt genomen. Lelystad en het Gooi blijven daardoor buiten beeld, maar hebben wel degelijk lokale kansen. Het Grand Design is weergegeven in een wensbeeld voor De komende jaren zal meer duidelijkheid komen over de beschikbare bronnen en ook over de potentie van enkele innovaties, zoals hoge temperatuur seizoens opslag, cascadering en ultradiepe geothermie. Dit voortschrijdend inzicht zal periodieke aanpassing van het Grand Design noodzakelijk maken. Overigens blijkt de markt voor een koude-infrastructuur beperkt tot enkele grote kantorenconcentraties, waardoor koudenetten niet in het Grand Design zijn opgenomen. Een eerste grove raming van de kosten voor het Grand Design komt op 1,4 tot 1,7 miljard euro. Het geschetste realisatiepad voor de komende jaren bestaat uit het organiseren van de warmtevraag van tuinders en het snel aanwijzen van de warmtetransitiegebieden. Parallel zal het warmteaanbod veel aandacht krijgen; eerst de grote robuuste duurzame bronnen, vervolgens de vele kleinere bronnen. Ten derde zal de markt de planning en realisatie van nieuwe infrastructuur moeten oppakken, gekoppeld aan de nodige innovatie. Het Grand Design is de eerste, op de techniek gebaseerde, concretisering van de doelstelling. Wat volgt is de concretisering van de organisatorisch aanpak met een Warmteakkoord als resultaat èn als startpunt voor de realisatiefase. Uiteindelijk kan de doelstelling alleen tot stand komen door een goede samenwerking tussen alle programmapartners èn het Rijk, waarin de klant centraal staat en onder een goede en gedragen programmaregie. Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam 3

4 INHOUD 1 Introductie 5 2 Vraagstelling en aanbod 5 3 Werkwijze 5 4 Uitgangspunten en criteria 6 5 Resultaten dataverzameling Warmtevraag Nieuwbouw Warmtebronnen Huidige infrastructuur Conclusies dataverzameling 13 6 Grand Design Ontwikkeling warmtebronnen Potentieel Geothermie Innovatie warmtebronnen Toekomstige infrastructuur Gebiedstyperingen Innovaties in infrastructuur Ontwerpsessie Inpassing van geothermiebronnen en HTO in het Grand Design Inpassing van koude-infrastructuur 20 7 Visie op realisatie Warmtevraag Warmtebronnen Ontwikkeling warmtenetten 22 8 Bijlagen Bijlage deelnemers werkgroep Technische Tafel Verslag ontwerpsessie en verdiepingsworkshops Toelichting verblijfsfuntie BAG Toelichting reeds aangesloten Nieuwbouw Lijst met warmtebronnen Tabel met vermogens warmtebronnen voor de scenario s Inschatting totale investeringskosten Inpassing geothermie in het Grand Design 35 4 Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam

5 1 INTRODUCTIE Het Programma Warmte Koude Metropool Regio Amsterdam (MRA) heeft als doelstelling in woningequivalenten (weq) op een duurzaam warmtenet gerealiseerd te hebben. In het plan van aanpak van het programma staat dat in het eerste jaar duidelijk moet zijn waar deze weq zitten, welke warmtebronnen de warmte leveren en hoe dit technisch werkt en aan elkaar gekoppeld is. Dit spoor is gevat onder de technische tafel met als eindresultaat een Grand Design. Alliander Duurzame Ontwikkeling, partner van het Programma, heeft aangeboden dit spoor te trekken en te ondersteunen. Deze rapportage beschrijft de gevolgde werkwijze, de resultaten, het Grand Design en de visie op realisatie met acties voor vervolg. 2 VRAAGSTELLING EN AANBOD Vanuit het programma zijn de volgende vragen vooraf meegegeven: 1. Waar liggen de woningequivalenten? 2. Welke beschikbare bronnen van restwarmte zijn er? 3. Wat zijn de potenties van biomassa en geothermie? 4. Wat is zinvol om aan elkaar te koppelen? 5. Hoe om te gaan met verschillende temperaturen en cascadering? 6. Wat is het ideale tracé van het regionale warmtenet? 7. Wat moet de fasering zijn? 8. Wat zijn innovatieve kansen? 9. Hoe om te gaan met koudelevering? 3 WERKWIJZE De technische tafel is samengesteld uit de stakeholders van het Programma. Daarbij is gezocht naar een mix van technisch deskundigen, beleidsmakers en belanghebbenden. In de bijlagen is het overzicht van de deelnemers opgenomen. Achtereenvolgens zijn de volgende stappen doorlopen. Interactie Werkgroep 1: afstemming uitgangspunten en werkwijze Werkgroep 2: bespreking en validatie van de eerste tussenresultaten (cijfers, kaarten, technische uitdagingen) Tweedaagse op Forteiland IJmuiden met alle stakeholders en externe deskundigen: ontwerpsessie en verdiepingsworkshops (zie bijlage voor verslag en deelnemers) Werkgroep 3: bespreken en aanpassing van concepteindrapport Stakeholdersbijeenkomst 18 maart: presentatie Grand Design Voorbereiden en verwerken Dataverzameling en dataverwerking in cijfers en kaarten Aanpassen en completeren cijfers en kaarten Schrijven van eerste concepteindrapport inclusief visie op technische realisatie Concept eindversie Grand Design Geüpdatete Grand Design Om deze vragen te beantwoorden is de werkwijze uit hoofdstuk 3 gevolgd, interactief en met veel inbreng vanuit de stakeholders. Het heeft geresulteerd in een voorlopig ontwerp, het Grand Design, wat zeker geen definitieve blauwdruk is. Het biedt voldoende flexibiliteit om in te spelen op kansen en voortschrijdend inzicht. Voor de eerste jaren is een visie op de realisatie beschreven waaruit concrete acties voortvloeien. Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam 5

6 4 UITGANGSPUNTEN EN CRITERIA In de eerste bijeenkomst van de technische tafel zijn de volgende uitgangspunten voor het Grand Design opgesteld: Doelstelling: weq aansluiten op collectieve duurzame warmte in Werken op basis van openbare data, met name de gegevens uit de Basisregistraties Adressen en Gebouwen (BAG): bouwjaar, gebruiksoppervlakte en gebruiksfuncties in categorieën. Inschatting warmtevraag op basis van kentallen per bouwjaar, gebruiksfunctie en gebruiksoppervlakte. Kansrijk voor aansluiting op collectieve warmte zijn gebouwen met gasverbruik boven m 3 /jaar. Gebouwen uit alle bouwjaren meenemen, ook gebouwen met jonge ketels, waar voorlopig nog geen ketelvervanging wordt verwacht; horizon is immers Geen onderscheid tussen huur en koop (organisatorisch interessant, voor potentie minder relevant). Eén woning equivalent (weq) is het equivalent van een vast jaarverbruik van 35 GigaJoule (GJ) in Per per jaar zal deze met 1 tot 2% dalen, door onder andere isolatiemaatregelen. Afbakening gebied: Alkmaar Bergen (NH.) Heiloo Castricum Uitgeest Heemskerk Beverwijk Zaanstad Velsen Bloemendaal Haarlemmerliede en Spaarnwoude Haarlem Amsterdam Zandvoort Heemstede Noordwijk Hillegom Haarlemmermeer Amstelveen Ouder-Amstel Noordwijkerhout Lisse Aalsmeer Uithoorn De Ronde Venen Teylingen Oegstgeest Kaag en Braassem Drechterland Koggenland Schermer Beemster Zeevang Graft-De Rijp Wormerland Purmerend Edam-Volendam Oostzaan Landsmeer Waterland Diemen Muiden Amsterdam Weesp Naarden Bussum Wijdemeren Hilversum Almere Huizen Blaricum Laren Eemnes Baarn Bunschoten Lelystad Zeewolde Nijkerk Dronten Harderwijk Ermelo Putten Oegstgeest Nieuwkoop Stichtse Vecht Amersfoort Leiden Leiderdorp Zoeterwoude Alphen aan den Rijn Woerden De Bilt Zeist Soest Legenda Leusden gem2014 Barneveld Figuur 1: Alle gemeenten van de MRA zijn voor de warmte visie meegenomen en blauw ingekleurd. 6 Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam

7 5 RESULTATEN DATAVERZAMELING In dit hoofdstuk geven we de resultaten weer uit de data verzameling. Deze hebben we gebundeld in tabellen, grafieken en grafisch weergegeven verdeeld over warmtevraag, warmtebronnen en infrastructuur. 5.1 Warmtevraag Voor elk gebouw in de MRA is een inschatting van de warmtevraag gemaakt. De basis voor deze inschatting zijn openbare gegevens van de BAG: gebruiksfunctie, gebruiksoppervlak en bouwjaar en de daarvoor de geldende kentallen voor de warmtevraag. Er is een grens genomen voor het gasverbruik per gebouw van m 3 / jaar, waarboven het tot aan 2040 lonend is om op een collectief warmtenet aan te sluiten. Figuur 2: Fragment uit de totale warmtevraagkaart van de MRA. De kansrijk aan te sluiten gebouwen zijn aangegeven met een kleur afhankelijk van de gebruiksfunctie. 5% 1% 4% 24% 5% 2% 16% 4% 3% 14% 22% bijeenkomstfunctie gezondheidszorgfunctie glastuinbouw industriefunctie kantoorfunctie logiesfunctie onderwijsfunctie overige gebruiksfunctie sportfunctie winkelfunctie woonfunctie Figuur 3: Verdeling van de kansrijk aan te sluiten gebouwen onderverdeelt naar gebruiksfunctie. Toelichting verblijfsfuncties in bijlage 8.3. Gebruiksfunctie aantal panden GJ/jaar weq Goglio North Europe B.V. bijeenkomstfunctie Wijk WKK gezondheidszorgfunctie Greenmills fabriek Amsterdam Biomassacentrale Lelystad glastuinbouw Biomassacentrale Rosariumgebied industriefunctie Paper Mill Paper Mill 1 kantoorfunctie Biocentrale logiesfunctie Velsen 25 Tata Steel onderwijsfunctie totaal opgestelde vermogen WKK's Diemen centrale 34 overige Afval gebruiksfunctie Energie Centrale (extra bunutting) sportfunctie Maxima centrale Hemweg centrale 8 en winkelfunctie Biocel Lelystad woonfunctie B.V. Floricultura Geothermie Biomassa Purmerend Correctie nu aangesloten* Afval Energie Centrale (<20.000m 3 ) Diemen centrale 33 Eindtotaal hoge temperatuur huidig potentiele warmtebron Huidige en potentiele warmtebronnen Vermogen (kw) * In totaal zijn nu ca weq aangesloten op stadswarmte (zie bijlage 8.4). De helft (panden met een warmtevraag van meer dan m 3 /jaar) zit al inbegrepen (verspreid over alle gebruiksfuncties), de andere helft (veelal grondgebonden woningen) met een warmtevraag van minder dan m 3 gas voegen we toe voor een compleet beeld. Hiermee komt de totale potentie in de MRA uit op bijna weq, ruim voldoende om de doelstelling te behalen. Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam 7

8 Nieuwbouw Glastuinbouw 0 1,25 2,5 5 7,5 Nieuwbouw Datacenter 10 Kilometers Legenda gebruiksfunctie (panden > m3/jaar) bijeenkomstfunctie gezondheidszorgfunctie glastuinbouw industriefunctie kantoorfunctie logiesfunctie onderwijsfunctie overige gebruiksfunctie sportfunctie winkelfunctie woonfunctie warmtevraag concentratie laag Figuur 4: Warmtevraagkaart van de gehele MRA. Panden met een geschat warmteverbruik van meer dan m3/jaar. 0 1,25 2,5 5 7,5 10 Kilometers hoog

9 5.2 Nieuwbouw Naast de bestaande warmtevraag zijn ook de locaties voor nieuwbouw van woningen in beeld gebracht. In Figuur 4 zijn die weergegeven. Alleen nieuwbouwgebieden waarvan de status vrij zeker is zijn meegenomen. In totaal worden er in deze gebieden nieuwe woningen gerealiseerd. Zie bijlage 8.5 voor de lijst met nieuwbouwgebieden met bijbehorende plannaam. In een deel van de warmtevraag van deze nieuwbouw kan via een collectief warmtenet worden voorzien. Dit is niet meegerekend in het potentieel en geldt als upside. Datacenterpark op Schiphol Tradepark, een gebied van 180hecare, ten noorden van de A4, wordt ontwikkeld voor datacenters. Ten zuiden van de A4 wordt Prima4A, een gebied van 460 hectare ontwikkeld voor glastuinbouw. De warmte die voor koeling bij het datacentergebied vrijkomt zou kunnen ingezet voor de warmtevraag van de tuinders. Verder zit er nog potentie in het aansluiten van nieuwbouw bedrijven-, kantooren industrieterreinen. Deze zijn niet goed inzichtelijk te krijgen, mede door de onzekerheid van realisatie. 5.3 Warmtebronnen De warmtebronnen hebben we geïnventariseerd op basis van openbare data en laten aanvullen door de leden van de technische tafel. We hebben er voor gekozen een indeling te maken in hoge-, midden en lage temperatuur. De hoge temperaturen kunnen direct een regionaal warmtenet voeden, midden temperaturen kunnen lokaal ingezet worden. Lage temperaturen zijn lokaal inzetbaar voor lage temperatuur ruimteverwarming, waarbij tapwater niet direct voorzien kan worden. Wel kan lage temperatuur opgewaardeerd worden naar midden temperatuur. Hoge temperatuur warmtebronnen Hoge temperatuur warmtebronnen opereren tussen de 90 C en 120 C. Dominant hierbinnen zijn: Hemweg gascentrale; Diemen gascentrales (2); Maxima gascentrale (Lelystad); Afval EnergieBedrijf Amsterdam (AEB); het totaal aan opgesteld vermogen aan Warmtekrachtkoppeling (WKK) installaties bij de tuinders in het tuindersgebied Aalsmeer. Nog te ontwikkelen ultradiepe geothermie (dieper dan 4km) bronnen komen onder deze categorie te vallen. Midden temperatuur warmtebronnen Bronnen in het midden temperatuur regime tussen 70 en 90 C kunnen industriële restbronnen zijn, maar ook geothermie van dieptes tot 2,5 km. 4% 3% Lage temperatuur warmtebronnen glastuinbouw Tot lage temperatuur bronnen 22% van onder industriefunctie de 70 C rekenen we restwarmte in het effluent van rioolwaterzuiveringen kantoorfunctie (RWZI s) (5 C - 20 C) en restwarmte van datacenters (20 C 35 C). Deze kunnen logiesfunctie 5% worden opgewaardeerd met behulp van onderwijsfunctie warmtepompen tot 40 C - 70 C en lokaal ingezet worden. 1% 4% 24% bijeenkomstfunctie gezondheidszorgfunctie overige gebruiksfunctie sportfunctie In Figuur 5% 5 en Figuur 6 zijn de 14% huidige en potentieel aan te sluiten warmtebronnen in winkelfunctie 2% de regio weergegeven. De hoge temperatuur woonfunctie bronnen zijn direct inzetbaar op de 16% grotere transport infrastructuren, de midden en lage temperatuur zullen meer lokaal benut worden. hoge temperatuur huidig potentiele warmtebron Huidige en potentiele warmtebronnen Goglio North Europe B.V. Wijk WKK Greenmills fabriek Amsterdam Biomassacentrale Lelystad Biomassacentrale Rosariumgebied Paper Mill 2 Paper Mill 1 Biocentrale Velsen 25 Tata Steel totaal opgestelde vermogen WKK's Diemen centrale 34 Afval Energie Centrale (extra bunutting) Maxima centrale Hemweg centrale 8 en 9 Biocel Lelystad B.V. Floricultura Geothermie Biomassa Purmerend Afval Energie Centrale Diemen centrale Vermogen (kw) Figuur 5: Lijst met huidige en mogelijk aan te sluiten hoogwaardige warmtebronnen. Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam 9

10 Nieuwbouw Glastuinbouw 0 1,25 2,5 5 7,5 10 Kilometers Nieuwbouw Datacenter Legenda Figuur 4: Nieuwbouw locaties voor woningen, glastuinbouw en datacenters. Het aantal nieuwe woningen is per gebied aangegeven. Daarnaast is ook nieuwbouw van een groot datacentergebied en glastuinbouw gebied aangegeven. 0 1,25 2,5 5 7,5 10 Kilometers Nieuwbouw Woningen Nieuwbouw Glastuinbouw Nieuwbouw Datacenter

11 midden en lage temperatuur potentiele warmtebron Huidige en potentiele warmtebronnen datacenter (Interoute Managed Services) datacenter (Databarn 1) datacenter (KPN CyberCenter Haarlem) datacenter (KPN Datacenter Amsterdam) datacenter (TelecityGroup Amsterdam Science datacenter (The Datacenter Group Amsterdam) datacenter (NAP of Amsterdam Terremark datacenter (TelecityGroup Amsterdam datacenter (TelecityGroup Amsterdam Zuidoost) datacenter (Interxion AMS-5) datacenter (KPN CyberCenter Flevoland) datacenter (Easynet DC Schiphol) datacenter (KPN CyberCenter Aalsmeer) datacenter (eunetworks) datacenter (Switch Datacenter Amsterdam) datacenter (Equinix AM3) datacenter (KPN CyberCenter Oude Meer) datacenter (Level3 Amsterdam) datacenter (EvoSwitch AMS1) RWZI Velsen RWZI Lelystad RWZI Zaandam-Oost RWZI Zwaanshoek RWZI Beemster RWZI Zwanenburg datacenter (Global switch) RWZI Horstermeer RWZI Amstelveen datacenter (Cogent Datacenter Amsterdam) RWZI Haarlem Waarderpolder RWZI Beverwijk RWZI Almere RWZI Westpoort RWZI Amsterdam West Vermogen (kw) Figuur 6: Lijst met potentieel aan te sluiten lage en midden temperatuur warmtebronnen. Benodigde capaciteit (MW) Huidig en potentieel beschikbaar vermogen warmtebronnen (MW) afval biomassa gas geothermie lage temperatuur restwarmte hoge temperatuur restwarmte Figuur 7: Verdeling totale vermogen met de oorsprong van de warmte, lage temperatuur restwarmte komt voornamelijk van RWZI s en datacenters en hoge temperatuur restwarmte van Tata steel kleine restwarmtebronnen. Dit is overigens nog exclusief de mogelijk nieuw te realiseren Scenario's (innovatieve) warmtebronnen (zie hoofdstuk voor 6) weq geothermie biomassa purmerend Tata Steel lokale bronnen AEB/biocentrale Diemen Maxima centrale 40 0 Nuon Velsen 25 Behoud huidige gas/afval centrales Uitfasering huidige gascentrales + geothermie Uitfasering gascentrales + opschaling Tata + geothermie Uitfasering gascentrales + opschaling Tata + minder afval Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam 11

12 Nieuwbouw Glastuinbouw 0 1,25 2,5 5 7,5 Nieuwbouw Datacenter 10 Kilometers Maxima centrale Beemster Zeevang Uitgeest RWZI Beemster Stadsverwarming Purmerend B.V. Floricultura Geothermie Biomassacentrale Rosariumgebied Heemskerk Edam-Volendam Forbo Flooring B.V. Wormerland Purmerend Tata Steel Wijk WKKLoders Croklaan Beverwijk RWZI Lelystad Biomassacentrale LelystadOrgaworld ZAW Lelystad Karlshamn RWZI Beverwijk Lelystad ADM Cocoa Moens Mouldings Paper Mill 1 Tate & Lyle RWZI Velsen Velsen 25 Oostzaan Zaanstad Landsmeer Goglio North Europe B.V.Verkade Velsen Biocel Lelystad Waterland Stortplaats Nauernasche Polder Pieter Bon Hemweg centrale SpaarnwoudeRWZI WestpoortHWC's WKK RWZI Amsterdam West RWZI Haarlem Waarderpolder Biocentrale WKKWKK datacenter datacenter datacenter Haarlemmerliede en Bloemendaal Amsterdam Energiecentrale Motorhal datacenter datacenter RWZI Amstelveen datacenter Haarlemmermeer datacenterdatacenter RWZI Zwaanshoek datacenterdatacenter datacenter Heemstede Afval Energie Centrale RWZI Zwanenburg Geothermie Zandvoort RWZI Almere Haarlem 8 en 9 Diemen centrale 34 Diemen centrale 33 totaal opgestelde vermogen WKK's Aalsmeer vermogen Weesp Naarden Bussum 5 7,5 10 Kilometers Huizen Blaricum RWZI Horstermeer Laren Wijdemeren 0 1,25 2,5 onbekend vermogen Lage temperatuur warmtebronnen Uithoorn Figuur 8: Locaties van alle in beeld gebrachte warmtebronnen. Legenda Muiden datacenterfloraholland Amsterdam datacenterdatacenter datacenter AmstelveenOuder-Amstel datacenter Almere Diemen WKC Almere Powerplant Hilversum hoge temperatuur warmtebronnen vermogen

13 5.4 Huidige infrastructuur In de MRA zijn de volgende warmtenetten aanwezig waar bijna weg op zijn aangesloten (zie bijlage 8.4 voor de aantal reeds aangesloten weq s). In figuur 9 zijn de bestaande warmtenetten weergegeven: Amsterdam West, waar Westpoort Warmte (joint venture van AEB en Nuon) eigenaar van het warmtenet en de warmtebron is. In Figuur 9 is de uitbreiding van het warmtenet in Amsterdam Noord (Noorderwarmte) aangegeven met een gestippelde lijn. Amsterdam Oost waar Nuon eigenaar is. Er is een koppeling vanaf de Diemercentrale naar Almere, waar een groot deel van Almere is aangesloten op warmte. Eneco bedrijft een warmtenet in Amstelveen gevoed vanuit de Diemercentrale. Beide netten Amsterdam West en Oost zijn niet verbonden. Lelystad waar Nuon eigenaar is. Stadsverwarming Purmerend voedt met een biomassacentrale een groot lokaal warmtenet. Verder zijn er warmtenetten in Hilversum en Zandvoort. 5.5 Conclusies dataverzameling Op basis van de verzamelde en verwerkte data kunnen we de volgende conclusies trekken: De warmtevraag in de MRA lijkt zich voldoende te concentreren in de stedelijke gebieden om de bestaande infrastructuur te verdichten en nieuwe infrastructuur aan te leggen in bestaande bebouwde gebieden om te komen tot minimaal weq. We baseren dit op de aanwezigheid van bijna weq in gebouwen met een huidig verbruik van m 3 of hoger, met als upside de nieuwbouw van woningen, mogelijke groei in de glastuinbouw en netverdichting. De reeds aangesloten warmtebronnen zijn niet toereikend om weq van duurzame warmte te voorzien. We maken in het volgende hoofdstuk een nadere analyse van de beschikbaarheid, toekomstige ontwikkelingen en duurzaamheid van de bronnen. De huidige warmtenetten voorzien momenteel zo n weq van warmte. De capaciteit van het net in Amsterdam staat enige verdichting toe. De ambitie is gesteld op weq. Er is dus een directe noodzaak om nieuwe infrastructuur te ontwikkelen, zowel voor transport als distributie en mogelijke voor regionale netkoppelingen. Het Grand Design zal daarvoor de eerste suggesties doen. 6 GRAND DESIGN Op 11 en 12 februari 2016 hebben ruim 40 deelnemers aan het Programma op basis van de resultaten van de dataverzameling twee dagen samengewerkt aan het ontwikkelen en ontwerpen van een Grand Design warmte voor de MRA. De resultaten daarvan geven we weer in dit hoofdstuk. Een volledig verslag van de tweedaagse is te vinden op de website Ontwikkeling warmtebronnen Inzet van warmtebronnen op basis van het verschillende temperatuur regime De lage en midden temperatuur warmtebronnen zijn voornamelijk geschikt voor lokaal gebruik. Deze bronnen kunnen niet aangesloten worden op de hoofdinfrastructuur, waar op hogere temperaturen getransporteerd wordt. De hoge temperatuurbronnen zijn wel inzetbaar voor warmtelevering aan de hoofdinfrastructuur. Ontwikkeling van huidige warmtebronnen en toekomstige warmtebronnen De levensduur, de inzetbaarheid in de toekomst en de duurzaamheid bepalen de uiteindelijke mix van bronnen in Een overzichtstabel met alle bronnen is opgenomen in bijlage 8.6. Omdat voor sommige bronnen moeilijk te voorspellen is hoeveel potentie deze in 2040 hebben, is er gekozen voor een viertal scenario s voor hoe de samenstelling van warmtebronnen zich kan ontwikkelen. Voor de weq in 2040 is in totaal een basislast van 700 MW aan warmtebehoefte. We gaan daarbij uit van een besparingstempo van de warmtevraag van 1% tot 2% per jaar 1. Deze basislast voorziet in 80% van de warmtebehoefte. Voor de winter is nog extra piekwarmte nodig; hier gaan we in paragraaf dieper op in. De vier scenario s (zie Figuur 10) tonen een mogelijke mix aan warmtebronnen in In de berekening is als uitgangspunt 2 kw in 2016 aan basislast per weq genomen, dit resulteert in een basislast van in totaal 1000MW. Wanneer rekening gehouden wordt met een 1% tot 2% warmtevraag besparing (door bijvoorbeeld isolatie) per jaar, komt dit neer op 1,6 tot 1,2 kw in2040 basislast per weq en een totale basislast warmtevraag tussen 620MW en 790MW. Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam 13

14 Nieuwbouw Glastuinbouw 0 1,25 2,5 5 7,5 Nieuwbouw Datacenter 10 Kilometers Beemster Heemskerk Zeevang Uitgeest Wormerland Purmerend Edam-Volendam Beverwijk Lelystad Zaanstad OostzaanLandsmeer Velsen Waterland Bloemendaal Haarlemmerliede en Spaarnwoude Haarlem Amsterdam Almere Zandvoort Heemstede Diemen Muiden Haarlemmermeer Amsterdam AmstelveenOuder-Amstel Weesp Naarden Bussum Huizen Blaricum Aalsmeer Laren Uithoorn Wijdemeren Figuur 9: Huidige warmtenetten in de MRA, inclusief de uitbreiding van het warmtenet in Amsterdam Noord door Westpoortwarmte. 0 1,25 2,5 5 7,5 10 Kilometers Hilversum Legenda Huidige warmtenetten Uitbreiding warmtenet

15 Benodigde capaciteit (MW) Scenario's warmtebronnen voor weq Behoud huidige gas/afval centrales Uitfasering huidige gascentrales + geothermie Figuur 10: Vier scenario s voor de mix van warmtebronnen in Uitfasering gascentrales + opschaling Tata + geothermie Scenario behoud huidige gas/afval centrales: in dit scenario blijft de AEB in bedrijf met een warmteproductie van 250MW, worden lokale bronnen ingezet, de warmte bij Tata Steel wordt alleen in de directe omgeving ingezet en de gascentrales blijven inzetbaar en worden in dit scenario als sluitpost gebruikt om de 700MW basislast te kunnen voorzien. Scenario uitfasering huidige gascentrales, inzet op geothermie: In dit scenario verdwijnen de gascentrales, dit vermogen wordt volledig opgevangen door geothermie. De AEB maximaliseert de productie van warmte, mogelijk met overschakeling op biomassa. Zo blijft de vraag naar geothermie beperkt tot ruim 130MW Uitfasering gascentrales + opschaling Tata + minder afval geothermie biomassa purmerend Tata Steel lokale bronnen AEB/biocentrale Diemen 33 Maxima centrale Nuon Velsen 25 Scenario uitfasering gascentrales, opschaling Tata Steel, afname afvalverwerking: Wanneer blijkt dat de afvalverwerking sterk afneemt en er onvoldoende biomassa ingezet kan worden neemt de productie capaciteit van de AEB af. In dit scenario is de enige mogelijkheid om voldoende warmte te produceren het opschalen van het aantal geothermie bronnen. Welk scenario zich zal ontwikkelen is afhankelijk van de inzet op geothermie, toekomstige marktpositie van AEB en de hoeveelheid restwarmte van Tata Steel. De mate van duurzaamheid van de geproduceerde warmte hangt voornamelijk af van de inzet in geothermie en de ontwikkelingen van toekomstige technologieën, zoals grootschalige (seizoens)buffering, maar ook technologieën die nu nog niet voorzien zijn. Vergroening huidige warmtebronnen De verwachting is dat de hoeveelheid afval in Nederland afneemt. Afhankelijk van de marktpositie van AEB binnen de Nederlandse afvalverbranders, zal AEB op zoek moeten naar alternatieve brandstoffen zoals biomassa. De locatie van de AEB is interessant om te behouden vanwege de aanwezige warmte- en elektriciteitsinfrastruc tuur en de gunstige ligging waardoor aanvoer van biomassa over water mogelijk is. AEB zal de centrale zo bedrijven dat er maximaal warmte geproduceerd wordt (dit gaat ten koste van elektriciteitsproductie). De uitdaging van het in stand houden van gascentrales is enerzijds het wegvallen van aardgas als beschikbare brandstof. Anderzijds de toenemende opwek van duurzame elektriciteit. Aardgas zal vervangen moeten worden door een alternatieve koolstofarme brandstof zoals biogas, syngas (verkregen door vergassen van biomassa) of waterstof. Scenario uitfasering gascentrales en opschaling warmte uitkoppeling Tata Steel en inzet van geothermie: In dit scenario blijft de inzet van restwarmte van Tata Steel niet beperkt tot alleen inzet lokaal, maar wordt ingezet in de regio. In dit scenario schaalt de beschikbare warmte van Tata Steel op naar 200 MW. De AEB blijft net als in het eerste scenario 250MW warmte leveren. Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam 15

16 6.1.1 Potentieel Geothermie De benodigde ontwikkeling van geothermie is geschetst in de ontwikkeling van de warmtebronnen. De benodigde hoeveelheid geothermie verschilt sterk per scenario, variërend van geen tot ruim 200 MW aan vermogen. In de MRA is één actieve geothermiebron bij Floricultura in Heemskerk en één bron in onderzoek in Schalkwijk, Haarlem. Om een beeld te krijgen wat er aan geothermie potentie aanwezig is heeft TNO voor Nederland kansenkaarten gemaakt. Voor de MRA zijn kaarten opgenomen in de bijlage. Daar blijkt uit dat er op dit moment (te) weinig informatie en kennis over de ondergrond beschikbaar is om een goede inschatting te kunnen maken over de capaciteiten en locaties van geothermiebronnen. We onderscheiden daarvoor diepe geothermie tot 4 kilometer, waarvan er in Nederland 12 werkende bronnen zijn, en ultradiepe geothermie tot 7 kilometer, die nog nergens werkend is. Om een goed beeld te krijgen van de werkelijke potentie en locaties is aanvullend seismisch onderzoek nodig inclusief één of meerdere proefboringen Innovatie warmtebronnen Naast de al in beeld zijnde warmtebronnen verwachten we innovaties op dit vlak, voornamelijk onder invloed van het toenemen van duurzame en niet stuurbare bronnen (zon en wind) in de energiemix. Wij voorzien nu: Power to gas, een manier om overschotten in overproductie door windenergie om te zetten in waterstofgas. Dit zou grootschalig kunnen worden toegepast op de locaties waar de huidige gascentrales staan. Op deze locaties is zowel de elektriciteit als de warmte-infrastructuur aanwezig. Ook opslag van gas is mogelijk. Power to heat, een interessante manier om overschotten in overproductie van elektriciteit om te zetten naar warmte met behulp van warmtepompen. Combinaties met lage temperatuurbronnen, zoals bij waterzuiveringen en datacenters liggen hier voor de hand. Een directe koppeling met een warmtenet is daarvoor noodzakelijk. Ook de combinatie met Hoge Temperatuur Opslag is mogelijk. 6.2 Toekomstige infrastructuur Gebiedstyperingen Op basis van de warmtevraag per gebied en de geografische ligging ten opzichte van elkaar hebben we in de ontwerpsessies de onderstaande constateringen per gebied gedaan. Die zijn vervolgens gebruikt als uitgangspunt voor het ontwerp. Lelystad Heeft lokale kansen voor warmteaansluitingen, onder meer gebruikmakend van de Maximacentrale; Deze kansen bevinden zich aan de noordkant van Lelystad De afstand tot het regionale warmtenet van Nuon in Almere is vooralsnog te groot voor een directe koppeling. Almere Heeft een groot warmtenet van Nuon met weq wat grote kansen biedt voor verdere uitbreiding. De gemeente wil verduurzamen en heeft het vergroenen van de warmtebron voor het warmtenet als stevige ambitie neergezet. Er zijn reële kansen voor geothermie (Buitenvaart) en biogas. De maximale potentie van biogas is 115 miljoen m3/jaar. Echt duurzaam, dus zonder concurrentie met (vee)voedsel, is met redelijke zekerheid de potentie 20 miljoen m3/jaar. Gooi en Vechtstreek Niet geschikt voor grootschalige warmte omdat de warmtevraag weinig geconcentreerd is. In Hilversum zijn al drie kleine lokale warmtenetten, deze kunnen lokaal verder uitbreiden en wellicht gezamenlijk een lokaal net vormen. Amsterdam/Diemen/Amstelveen/Ouder-Amstel Enorme verdichting van de huidige warmtenetten is mogelijk in zowel nieuwbouw als bestaande bouw. Noorderwarmte is in aanleg, ontsluit heel Amsterdam Noord. Toekomstige knelpunten in de infrastructuur zijn in beeld: de koppeling tussen oost en west en een nieuwe leiding (by pass) rond Nieuw West. Voor de warmtevraag binnen de Ring is nog geen oplossing (mogelijk is biogas invoeden in het gasnet hier een oplossing). 16 Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam

17 Zaanstad Partijen zijn doende met ontwikkelen van nu nog gescheiden netten in Zaanstad Oost en Noord. Zaanstad Oost wil starten met levering van warmte vanuit AEB. Komende jaren lokale bronnen ontwikkelen, uitbreiden en verdichten. IJmond Vergaande ontwikkeling van stoomnet, tussen Nuon en papierfabriek. Koppeling met Tata Steel kan volgen. Stoomnet kan als bron dienen voor het warmtenet in IJmond. Lokale ontwikkeling van warmtenet op basis van huidig aanbod van warmte vanuit Tata Steel (75 MW) is goed mogelijk Wanneer er substantieel meer restwarmte beschikbaar komt (> 200 MW) is koppeling met de regio gewenst. Haarlem Vergaande ontwikkeling van een warmtenet op basis van geothermiebron in de wijk Schalkwijk. Van daaruit wil de gemeente door ontwikkelen naar het noorden. Koppeling met regionaal net is mogelijk gewenst. Greenport Aalsmeer Op Prima4A de nieuwbouwontwikkeling parallel laten lopen aan het Datacenterpark op Schiphol Tradepark langs de A4. Van meet af aan aansturen op koppeling van de kassen aan de restwarmte van de datacenters Dit kan in principe een op zichzelf staand systeem zijn, met CO2-levering van OCAP. Tuinders Aalsmeer en Uithoorn op korte termijn aansluiten op een warmtenet. Door vraagbundeling en lokaal beheer zullen zij de combinatie zoeken met buffering en eigen warmteproductie met hun WKK s en de warmte optimaal benutten. Het aanbieden van de warmte kan op een overdrachtspunt waarachter de tuinders gezamenlijk organiseren hoe ze de warmte optimaal benutten. Koppeling met regionale warmte is noodzakelijk omdat de vraag het aanbod overtreft. Purmerend Blijft vooralsnog een stand alone warmtenet, kansen voor geothermie zijn groot, zoeken naar mogelijkheid voor het inzetten van geothermie voor de basislast. Verder verdichting en aansluiten nieuwbouw in en om Purmerend is mogelijk. Koppeling met regionaal net mogelijk in de toekomst gewenst, alleen wanneer er warmteproductie overschot of te kort is lokaal Innovaties in infrastructuur Hoge temperatuur opslag Een grote uitdaging voor de warmte productie is de zogenoemde badkuip, ofwel een grote warmte vraag s winters en een lagere warmtevraag s zomers. Dit zorgt ervoor dat er s winters meer warmteproductie moet plaatsvinden dan s zomers. In de huidige warmtenetten vangen we dat op door inzet van gasketels, dus fossiel. Eén van de duurzame oplossingen kan zijn: de mogelijke overproductie van duurzame- en/ of rest warmtebronnen s zomers op slaan en s winters in zetten. Als we dit op hoge temperatuur kunnen doen, vergroten we hiermee de benuttingsgraad van de bronnen en verduurzamen we de pieken in de winter. Deze strategie van het opslaan van overproductie s zomers en s winters inzetten, dus Hoge Temperatuur Opslag (HTO), leent zich vooral voor warmtebronnen die zeer goedkoop tot gratis warmte over hebben in de zomer, zoals restwarmte. Momenteel worden HTO projecten alleen nog gerealiseerd onder de noemer pilot project, omdat de wet nog niet toelaat dat er temperaturen boven de 25 C worden opgeslagen onder de grond. HTO kan worden toegepast in aardlagen van rond de 600 meter diepte waar warmte-opslag tot een temperatuur van maximaal 100 C mogelijk is. In de MRA zijn de kansen voor HTO door TNO in kaart gebracht. Figuur 11: Kansrijkheid HTO, donkerbruin: kansrijk, licht bruin redelijk kansrijk en ongekleurd minder kansrijk. Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam 17

18 Nieuwbouw Glastuinbouw 0 1,25 2,5 5 7,5 Nieuwbouw Datacenter 10 Kilometers onbekend Warmtebronnen LT (weq) Legenda Warmtebronnen HT (weq) onbekend Huidige Warmtenet Uitbreiding warmtenet Figuur 12: Uitbreidingen warmte-infrastructuur Metropool Regio Amsterdam Uitbreidingzeergewenst Uitbreidingzeergewensthaalbaarheidstudie nog starten Uitbreidinggewensthaalbaarheidstudie nog starten 0 1,25 2,5 5 7,5 10 Kilometers Uitbreidingwaarschijnlijk koudeleidingen Nieuwbouw Glastuinbouw Nieuwbouw Datacenter

19 Cascadering Onder cascadering verstaan we het in serie plaatsen van warmteafnemers in volgorde van hoge naar lage temperatuur warmtevraag. De eerste warmtevragers in een gebied, nemen warmte af op hoge temperatuur en koelen het water af en het volgende gebied neemt de warmte op deze lagere temperaturen af. Locaties waar cascadering van toepassing zou kunnen zijn; het tuinbouwkasgebied in Aalsmeer, kantoren en nieuwbouw locaties van woningen die voor lage temperaturen zijn ontworpen. Hier zou de warmte eerst benut kunnen worden in woningen op hoge temperatuur (90 70 of 70-40), waarna in het tuindersgebied of nieuwbouwwijk de lagere temperatuur voldoende is om te kunnen gebruiken. Kanttekening bij cascadering is dat de warmte voor tapwater in woningen minimaal 65 C moet bereiken, vanwege Legionella preventie. Wanneer er met lage temperaturen warmte wordt aangeboden bij woningen is er per woning een individuele oplossing nodig in vorm van bijvoorbeeld warmtepomp met boiler om water boven de 65 C te brengen. De extra kosten voor deze aanpassing moeten per geval afgewogen worden tegen de voordelen van het extra uitkoelen van de retour van het warmtenet. Besturing regionaal net Wanneer er meer aanbieders op het warmtenet gaan acteren en er sprake is van cascadering gaan er onderlinge interacties en afhankelijkheden ontstaan. Dit vereist voor de operator van het net dat er behoorlijke intelligentie in het de besturing nodig is (smart thermal grid). Hier wordt al ervaring mee opgedaan op kleine schaal, maar zal nog wel een innovatieslag behoeven voor een gebied als de MRA. Daarnaast zal dit een volledig nieuwe organisatorische setting vereisen Ontwerpsessie De warmte-infrastructuur is opgedeeld in zes categorieën van waarschijnlijkheid. De deelnemers van de MRA hebben gezamenlijk deze gewenste uitbreidingen in beeld gebracht. In Figuur 12 zijn de uitbreidingsmogelijkheden van de warmte-infrastructuur in de MRA weergegeven. De categorieën zijn: Huidige warmtenet Uitbreiding warmtenet; die van het warmtenet in Amsterdam Noord is gepland en definitief, deze is aangegeven met een donkerrode gestippelde lijn. Zeer gewenste uitbreidingen; voor deze tracés zijn reeds haalbaarheidsstudies uitgevoerd, deze zijn met rode stippel lijnen aangegeven. Dit betreffen de gebieden Haarlem, Zaandam en het gebied rondom Tata Steel. Zeer gewenste uitbreiding maar nog geen haalbaarheid studie verricht; met groene lijnen is aangegeven welke tracés als zeer wenselijk zijn gemarkeerd door de MRA deelnemers. Een bypass rondom Amsterdam Nieuw-West, om de gehele wijk te kunnen voorzien van warmte. De bestaande netten zijn qua capaciteit reeds uitgenut. Deze bypass moet worden doorgetrokken wanneer het zuidelijke deel ten zuiden van het Westeinderplassen van het tuindersgebied Aalsmeer aangesloten gaat worden. Het noordelijke deel, ten noorden van de Westeinderplassen kan in eerste instantie zelfstandig een warmtenet ontwikkelen, met als warmtebron het nieuw te bouwen datacenter Schiphol Trade Park langs de A4. Verder is er een lijn getrokken tussen het westelijk en oostelijke deel van het bestaande Amsterdamse warmtenet, exacte ligging is nog in onderzoek. Op deze manier kan er warmte van zowel de Diemercentrale als AEB geleverd worden op beide netwerken. Gewenste uitbreidingen maar nog geen haalbaarheid studie verricht; deze tracés zijn uitbreidingen op de voorgenoemde tracés. Deze tracés zijn aangegeven met een gestreepte groene lijn. In Wormermeer kan gekeken worden naar haalbaarheid van een lokaal net. Een koppeling vanaf het bestaande net Amsterdam naar Zaanstad centrum. Uitbreiding van het gewenste tracé naar tuindersgebied Aalsmeer, richting Amstelveen. Tevens kan de koppeling naar de oostelijke ring van het Amsterdamse stadswarmtenet gemaakt worden in Amstelveen. Waarschijnlijke uitbreidingen; de waarschijnlijke uitbreidingen aangegeven met een zwarte stippellijn zijn verbindingen die gewenst zijn wanneer het warmte aanbod van Tata Steel in de toekomst substantieel groter blijkt te zijn. De beschikbare vermogens die nu opgenomen zijn in dit rapport zijn de warmte uitkoppelmogelijkheden die tot nu toe zijn onderzocht. Komende twee jaar zal vervolg onderzoek uitwijzen wat de daadwerkelijke potentie voor warmtelevering door Tata Steel zal zijn. Schatting van de totale investeringsomvang ligt tussen 1,4 en 1,7 miljard euro, afhankelijk van het gekozen scenario van opwek, tracé liggingen en onzekerheden in de aannames van kosten (onzekerheden van orde -20% en + 50%). Deze inschatting is verder toegelicht in bijlage 8.8. Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam 19

20 6.3 Inpassing van geothermiebronnen en HTO in het Grand Design De diepe geothermie bronnen kunnen een vermogen van ca. 7 tot 20 MW per bron behalen, afhankelijk van locatie, boorsucces en opwaardering met warmtepomp. Ultra diepe geothermie bronnen kunnen tot 50 MW per bron behalen. De minimale afstand tussen geothermie bronnen moet ca. 1 km zijn, zodat ze elkaar niet beïnvloeden. Voor het realiseren van ruim 200 MW aan vermogen, dat benodigd is in het vierde scenario in hoofdstuk 2, zijn in de toekomst 20 diepe geothermie bronnen van 10 MW of 5 ultradiepe van 40 MW, of een combinatie nodig. Locaties van diepe geothermie bronnen moeten gezocht worden in de buurt van de lokale netten voor lokale benutting. Ultradiepe geothermie leent zich om in te voeden op de hoofdinfrastructuur en vragen locaties rondom de hoofdinfrastructuur. In de bijlage is een vingeroefening te vinden van mogelijke zoeklocaties, zie bijlage 8.9. Deze heeft nog geen realiteitswaarde, omdat er nog weinig informatie is over de geschiktheid van de ondergrond. Proefboring ultra diepe geothermie Ultra diepe geothermie zou een groot deel duurzame invulling van de warmtevraag kunnen zijn. Een proefboring voor ultra diepe geothermie zou bij voorkeur moeten plaatsvinden midden in het kansrijke gebied, zoals weergegeven in bijlage 8.9, waar de potentie van ultra-diepe geothermie ingeschat, in de buurt van Schiphol, om volgens TNO, zoveel mogelijk te weten te komen over de kansrijke bodemlaag op die diepte. 6.4 Inpassing van koude-infrastructuur We maken onderscheid tussen twee soorten koudelevering: 1. Koude netten die 6 tot 10 C leveren. Hiervan zijn er twee in Amsterdam (Zuidas en Zuid-Oost, beide op een bron uit een diepe waterplas). Uitbreiding is lastig door concurrentie met individuele koeloplossingen, vanwege de huidige lage elektriciteitsprijzen. 2. Comfort koude voor woningen en utiliteit (kantoor-, gezondheids-, logies, sport en winkel-functies) die op 16 tot zelfs 20 C functioneert in het lage temperatuursysteem van meestal nieuwbouw. Deze kan via een WKO gegenereerd worden, de warmte die vrijkomt kan s winters ingezet worden. Voor beide systemen geldt dat het veelal lokaal speelt en invulling krijgt. Voor een Grand Design is het dus wat minder relevant. Wel concurreert een WKO met de levering van collectieve warmte, waardoor voor de utiliteit en nieuwbouw de afweging op lokaal niveau gemaakt moet worden tussen of collectieve warmte of WKO. 7 VISIE OP REALISATIE Het geschetste Grand Design is een toekomstbeeld voor 2040 waar we in de Metropoolregio Amsterdam de komende jaar aan gaan werken. Het is geen blauwdruk; de partners zullen het in etappes gaan realiseren en zich voor elke nieuwe etappe weer inspannen om de voortschrijdende inzichten toe te passen. Voor de komende jaren hebben we onderstaand een realisatie pad geschetst, waaruit concrete activiteiten voortvloeien. De Programmaregisseur zal deze inplannen in het uitvoeringsplan voor de periode 2016/ Warmtevraag In principe is er voldoende warmtevraag in de regio, ook geclusterd in aaneengesloten gebieden. T.a.v. de warmtevraag zien we drie activiteiten. Onderwerp Activiteit Rol Programma Isoleren en besparen Het isoleren van woningen en gebouwen is in alle gevallen nuttig. Dit levert comfortabele gebouwen op waar het prettig toeven is. Gebouweigenaren zullen optimaliseren tussen investering en besparing. Waarschijnlijk is voor woningen en gebouwen die op een duurzaam warmtenet zijn aangesloten een energielabel tussen A en B optimaal. Deze besparing zal zich geleidelijk voltrekken. Voordeel daarvan is dat het verdichten (uitbreiden) van het aantal aansluitingen op een warmtenet bij gelijke capaciteit mogelijk is door de afnemende warmtevraag per woning. Geen kernactiviteit van het Programma Volgen van beleid en voortgang van energiegebruik van gebouwen en woningen Anticiperen wanneer nodig 20 Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam

21 Onderwerp Activiteit Rol Programma Warmte transitieplannen Vraagbundeling glastuinbouw Onder invloed van de wens en noodzaak om het gasverbruik voor ruimteverwarming uit te faseren zullen gemeenten de komende jaren per buurt warmte transitieplannen (moeten) opstellen: welke manier van verwarmen past het best bij welke buurt. De vraag naar duurzame collectieve warmte in gebieden waar warmtenetten de beste oplossing zijn zal sterk toenemen. Een goed passende propositie van warmtepartijen is daarbij wel een vereiste. Tuinders zijn behalve warmte-(en CO2) vragers ook leveranciers van warmte. Zij blijken goed in staat, en gemotiveerd, om zelf hun energiegebruik te managen, monitoren en verhandelen, ook onderling. Door tuinders gebiedsgewijs als collectieve klant te beschouwen en behandelen, dus met een eigen warmtenet in coöperatief beheer, geeft dat de tuinbouwsector, de netbeheerder en de warmteproducent de benodigde speelruimte en zekerheid om te investeren in een warmteaanbod. Geen kernactiviteit van het Programma Wel stimuleren van aangesloten gemeenten, netbeheerder en gebouweigenaren tot het opstellen van warmte transitieplannen Mogelijk onderdeel van warmteakkoord. Geen kernactiviteit van het Programma Via stakeholder Greenport Aalsmeer volgen wat de ontwikkelingen zijn en deze stimuleren als deze achterblijven Mogelijk onderdeel van warmteakkoord. 7.2 Warmtebronnen In paragraaf 6.1 hebben we gezien dat de regio nog aanvullende duurzame warmtebronnen nodig heeft om op de lange termijn in de vraag van weq te kunnen voorzien. Onzekerheid van het warmte-aanbod leidt tot terughoudendheid van investeerders in infrastructuur. Wij zien de volgende activiteiten die parallelle uitvoering vergen. Onderwerp Activiteit Rol Programma Warmte-aanbod Tata Steel Geothermie Inzetbaarheid en vergroenen huidige bronnen Voor de regionale warmtevoorziening is restwarmte, zoals die van Tata Steel, van groot belang. Daarom is de vraag aan Tata Steel aan te geven hoe en wanneer zij helderheid kunnen verschaffen over de hoeveelheid restwarmte die beschikbaar is. Als deze helderheid er is kan de stuurgroep de wenselijkheid van backbone-verbinding naar Velsen bepalen en daar marktpartijen bij zoeken. Over de potentie voor geothermie in de MRA is (te) weinig bekend. Toch duidt nu alles er op dat een bijdrage van enkele honderden Megawatts uit geothermie noodzakelijk is. Daarom is een diepgaand en uitputtend onderzoek naar de werkelijke potentie voor geothermie op korte termijn noodzakelijk. Dat bestaat uit seismisch onderzoek en proefboringen, voor zowel diepe (2-4 km) als ultradiepe (4-7 km) geothermie. Wat is de beste locatie voor een proefboring, welke gebieden zijn geschikt voor geothermie en welke vermogens zijn beschikbaar? Het is lang niet zeker dat de huidige majeure bronnen in 2040 nog in bedrijf zullen zijn. Behalve het AEB draaien de huidige bronnen en piekvoorzieningen op fossiel aardgas. Het is daarom zaak om vroegtijdig te verkennen welke bronnen na 2040 in bedrijf blijven of nog komen (Hemwegcentrale, Maximacentrale) en of deze op koolstofarme gassen bedreven kunnen worden (o.a. via Power to Gas). Programmaregisseur zet de vraag uit bij Tata Steel Na beantwoording zal de Stuurgroep verdere stappen bepalen. Daarna is de markt aan zet. Programmaregisseur zet de vraag namens de stakeholders uit bij de provincies Noord Holland en Flevoland en betrekt ook het lopende onderzoek in Almere daarbij Nadat er voldoende inzicht is zal de Programmaregisseur conclusies trekken en vervolgbesluiten voorleggen aan de Stuurgroep Programmaregisseur vraagt AEB/Nuon om hun visie op vergroening van de huidige bronnen. Nadat er voldoende inzicht is zal de Programmaregisseur conclusies trekken en vervolgbesluiten voorleggen aan de Stuurgroep Grand Design Warmte Metropoolregio Amsterdam 21