GEZONDHEID JONGEREN IN BEELD GEMEENTE VENRAY

Transcriptie

1 GEZONDHEID JONGEREN IN BEELD GEMEENTE VENRAY Resultaten Jongerenmonitor 2013 juni

2 INHOUD Inleiding: leeswijzer... 4 Hoofdstuk 1: Achtergrondinformatie Jongeren en jeugdzorg Bevolkingsopbouw Jongeren en jeugdhulp Jongeren met kans op armoede Achtergrondinformatie Jongerenmonitor Onderzoek en respons Geslacht en leeftijd Onderwijs Etniciteit Gezinssituatie... 7 Hoofdstuk 2: Cirkeldiagrammen naar leerjaar en onderwijstype Cirkels naar leerjaar (leerjaar 2 en leerjaar 4) Cirkels naar onderwijstype (VMBO en HAVO/VWO)... 9 Hoofdstuk 3: Gezondheidsthema s nader beschouwd Gezondheid Chronische aandoeningen Ervaren gezondheid Overgewicht (overgewicht, voeding en bewegen) Overgewicht Voeding Bewegen Psychosociale problematiek Geluk Psychosociale problematiek Opgroeien in een veilige omgeving (Veiligheid en School) Veiligheid Pesten Schoolbeleving Middelengebruik (roken, alcohol, drugs) Roken Alcohol Drugs Seksualiteit Seksuele gezondheid Acceptatie homoseksualiteit

3 3.7. Internet Internetgebruik Cyberpesten Vrijetijdsbesteding Activiteiten in vrije tijd Maatschappelijke participatie Hoofdstuk 4: Trends regio Limburg-Noord Trend rookgedrag Trend alcoholconsumptie Trend drugsgebruik Trend psychosociale problematiek Trend onveiligheidsgevoel Relatie overgewicht en leeftijd Hoofdstuk 5: Beleidsadvisering Landelijk beleid en ontwikkelingen Regionale thema s Lokaal beleid Beleidsaanbevelingen Venray BIJLAGE RESULTATEN JONGERENMONITOR Toelichting op de tekst: 13/14-jarigen Leerjaar 2 15/16-jarigen Leerjaar 4 VMBO HAVO VWO RVO VSO Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Regulier Voortgezet Onderwijs Voortgezet Speciaal Onderwijs 3

4 Inleiding: leeswijzer Deze rapportage laat de belangrijkste resultaten zien van de GGD Jongerenmonitor 2013 voor de gemeente Venlo. De Jongerenmonitor is een provinciaal onderzoek dat de Limburgse GGD en één keer in de vier jaar uitvoeren bij alle leerlingen van leerjaar 2 en leerjaar 4 van het voortgezet (speciaal) onderwijs in Limburg. De GGD en voeren dit onderzoek uit in opdracht van de gemeenten. De resultaten van het onderzoek geven inzicht in de lichamelijke en psychosociale gezondheid, leefstijlrisico s, seksualiteit, sociale veiligheid en welzijn van de schoolgaande jongeren. Voor het thema overgewicht zijn aanvullende cijfers afkomstig uit de JGZ-registraties van de GGD gebruikt. Tijdens de screeningen Jeugdgezondheidszorg worden van de kinderen standaard de lengte en het gewicht bepaald. De resultaten worden gebruikt voor het ontwikkelen van onderwijs-, jeugd- en gezondheidsbeleid van gemeenten, scholen en de GGD. De Jongerenmonitor heeft in het najaar 2013 voor de vijfde maal plaatsgevonden onder bijna scholieren in heel Limburg. Dit gemeentelijk rapport schetst de bevindingen bij de leerlingen in de gemeente Venray en plaatst dit in een landelijk en regionaal perspectief. Het is nog niet mogelijk om de lokale en regionale resultaten 1 op 1 te vergelijken met landelijke cijfers. De landelijke resultaten zijn vaak gebaseerd op andere leeftijdsgroepen of op andere vraagstellingen dan die van de Jongerenmonitor In het najaar van 2015 wordt de Jongerenmonitor landelijk geharmoniseerd. Dan zullen ook voor de toekomst vergelijkbare landelijke referentiecijfers beschikbaar komen. Hoofdstuk 1: Allereerst wordt algemene achtergrondinformatie gegeven over de jongeren in Venray: bevolkingsopbouw, jongeren in Jeugdhulp en jongeren met kans op armoede. Daarna wordt verder ingezoomd op de uitvoering van het onderzoek en ingegaan op de achtergrondkenmerken van de jongeren op basis van de resultaten uit de Jongerenmonitor Hoofdstuk 2: In een aantal cirkeldiagrammen wordt op een overzichtelijke wijze de status van de gemeente Venray in vergelijking met de regio ten aanzien van de belangrijkste gezondheidsthema s uit het Meerjarenbeleidsplan Publieke Gezondheid (GGD Limburg-Noord, 2011). gepresenteerd. De resultaten worden uitgesplitst naar leerjaar (leerjaar 2 en 4) en naar onderwijstype (VMBO en HAVO/VWO). Uitsplitsing naar VSO wordt niet gerapporteerd omdat het weinig kinderen betreft. Hoofdstuk 3: In dit hoofdstuk worden de verschillende gezondheidsthema s nader onder de loep genomen. De inhoud van de thema s worden beschreven aan de hand van wetenschappelijke literatuur en er worden causale verbanden aangegeven; daarbij wordt per thema de landelijke situatie beschreven. Daarna wordt per thema cijfermatig zowel de regionale en lokale situatie in beeld gebracht op basis van de resultaten uit de jongerenmonitor 2013 en de JGZ registratie. Hoofdstuk 4: Hier worden regionale trends voor enkele leefstijlrisico s en gezondheidsitems geschetst waar mogelijk vanaf peiljaar 1996, waaronder rookgedrag, alcoholconsumptie, druggebruik, psychosociale problematiek en (on)veiligheidsgevoel. Daarnaast wordt de relatie tussen overgewicht en leeftijd weergegeven. Hoofdstuk 5: In dit hoofdstuk wordt landelijk gezondheidsbeleid en de landelijke ontwikkelingen op het gebied van de decentralisaties beschreven. Via regionaal en lokaal beleid en de uitkomsten van de Jongerenmonitor wordt toegewerkt naar bruikbare beleidsaanbevelingen voor Venray. Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een opsomming van de belangrijkste en opvallendste bevindingen. 4

5 Hoofdstuk 1: Achtergrondinformatie 1.1. Jongeren en jeugdzorg Bevolkingsopbouw In de gemeente Venray wonen iets meer mannen dan vrouwen ( vs ). In deze gemeente wonen in totaal 2656 jongeren van jaar, waarvan 1395 jongens en 1261 meisjes (zie figuur 1). De totale demografische druk 1 in Venray is 68%, waarvan 39% groene druk 2 en 30% grijze druk 3. De groene druk in deze gemeente is hiermee hoger dan de groene druk in de regio (Midden-Limburg: 34%; Noord-Limburg: 37%) en ook hoger dan de groene druk in Nederland (38%) (CBS, 2014). De groene druk is de verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar en het aantal personen van 20 tot 65 jaar: Dit cijfer geeft inzicht in de verhouding van de jeugd tot het werkende deel van de bevolking. Figuur 1. Bevolkingsopbouw in de gemeente Venray op 1 januari 2013 (Bron: CBS Statline) Jongeren en jeugdhulp In Venray maakten in totaal 245 jongeren gebruik van provinciaal gefinancierde jeugdzorg. Dit is 3% van het totaal aantal jongeren tot 18 jaar in deze gemeente. In de regio (Noord- en Midden-Limburg: 3%) en het land (3%) is dit vergelijkbaar. De meeste zorg werd verleend door Bureau Jeugdzorg (84%). In zowel Noord-Limburg als Midden-Limburg is dit ook Bureau Jeugdzorg (72% vs. 73%). Hoewel in Nederland ook de meeste zorg verleend wordt door Bureau Jeugdzorg, is dit een kleiner aandeel (58%; CBS, 2012). Daarnaast maakten 750 jongeren gebruik van niet provinciaal gefinancierde jeugdzorg. Dit is 8% van het totaal aantal jongeren tot 18 jaar in Venray. Hiervan bevatte 73% zorgverzekeringswet gefinancierde zorg en 18% had een indicatie voor AWBZ 1 De verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar en van 65 jaar of ouder ten opzichte van de personen in de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar 2 De verhouding tussen het aantal personen van 0 tot 20 jaar ten opzichte van de personen in de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar 3 De verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder ten opzichte van de personen in de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar 5

6 gefinancierde zorg (CBS, 2011). In de regio Noord-Limburg bedragen deze percentages 71% en 19%, In Midden-Limburg 66% en 20%. In Nederland ligt dit voor de Zvw-gefinancierde zorg wat hoger (74%), maar voor de AWBZ-gefinancierde zorg weer wat lager (15%). Deze jeugdhulp valt vanaf 1 Januari 2015 onder de nieuwe gedecentraliseerde Jeugdwet en wordt nu dus uitgevoerd door gemeenten Jongeren met kans op armoede In Venray maakten in kinderen deel uit van een huishouden met een laag inkomen 4. Dit komt neer op 10% van alle kinderen jonger dan 18 jaar. Dit is met zowel regio Midden- en Noord- Limburg (beide 9%) als het land (10%) een vergelijkbaar aandeel Achtergrondinformatie Jongerenmonitor 2013 In deze paragraaf wordt kort ingegaan op de uitvoering van de Jongerenmonitor 2013, en de belangrijkste achtergrondkenmerken van de jongeren die zijn bevraagd worden beschreven. Het gaat dan om leerlingen uit leerjaar 2 (13/14 jaar) en leerjaar 4 (15/16 jaar) van zowel het regulier voortgezet onderwijs (RVO) als het voortgezet (speciaal) onderwijs (VSO) Onderzoek en respons Alle scholen in Limburg-Noord voor voortgezet (speciaal) onderwijs zijn gevraagd om mee te doen aan het onderzoek. Nagenoeg alle scholen hebben deelgenomen. Het betreft scholen van het praktijkonderwijs, speciaal onderwijs ZMOK/LZ, VMBO en HAVO/VWO. Verreweg de meeste leerlingen vulden de vragenlijst digitaal in. Leerlingen van het speciaal onderwijs kregen een verkorte vragenlijst voorgelegd. In verband met vergelijkbaarheid ten opzichte van voorgaande jaren werd zoveel mogelijk gebruik gemaakt van standaardvragen. Venray Leerlingen van klas 2 en klas 4 die in Venray wonen maar buiten de gemeentegrens naar school gaan zijn in de resultaten betrokken. Leerlingen die echter buiten Limburg naar school gaan kunnen niet worden meegenomen in de resultaten voor de gemeente Venray. De respons in deze gemeente bedraagt 79% van alle leerlingen van de leerjaren 2 en 4 die in de gemeente Venray wonen, 79% van alle jongeren in de leeftijd van 13/14 jaar en 79% van alle jongeren in de leeftijd van 15/16 jaar. De leerlingen hebben echter niet altijd aangegeven op welke type onderwijs of in welk leerjaar ze zaten. Deze zijn dan ook uit de resultaten gelaten. De verdeling naar schooltype is als volgt: Leerjaar 2 is verdeeld over HAVO/VWO (215 leerlingen) VMBO (250 leerlingen) en VSO/Praktijkonderwijs (14); leerjaar 4 is verdeeld over HAVO/VWO (197), VMBO (211), VSO (20) (zie tabel 1). VENRAY RESPONS* BEPAALD OP BASIS VAN SCHATTING VAN ALLE LEERLINGEN IN VENRAY REGIO LIMBURG-NOORD AANTAL % AANTAL Deelnemers totaal: % 7391 Leerjaar % 3869 Leerjaar % 3507 VMBO HAVO/VWO VSO JGZ cijfers 13/14 jaar Tabel 1. Respons gemeente Venray Jongerenmonitor De responscijfers van de leerlingen per schooltype waren niet te bepalen. 4 Er is sprake van een laag inkomen als het inkomen omgerekend naar een inkomen van een alleenstaande, een lagere koopkracht vertegenwoordigt dan een bedrag van 9250 euro in prijzen van

7 Geslacht en leeftijd In de gemeente Venray hebben in totaal 928 jongeren deelgenomen aan de jongerenmonitor. 491 leerlingen van leerjaar 2 en 436 leerlingen van leerjaar 4. Hiervan waren 50% jongens. Dit is vergelijkbaar met regio Limburg-Noord (49%). Daarnaast zit 53% in leerjaar 2 van het voortgezet onderwijs (en 47% in leerjaar 4). Ook dit is gelijk aan de verhouding in de regio (52% leerjaar 2; 47% leerjaar 4). Als het gaat om leeftijd, is 37% 13 jaar, 13% 14 jaar, 30% 15 jaar en 14% 16 jaar. Het merendeel van de jongeren is dus 13 of 15 jaar. In Limburg-Noord is dit ook het geval (13 jaar:37%; 14 jaar:14%; 15 jaar:31%; 16 jaar: 14%) Onderwijs De meeste jongeren (13-16 jaar) uit Venray gaan naar het VMBO (51%), 45% gaat naar de HAVO/VWO en 4% naar het VSO of praktijkonderwijs. De verhouding tussen VMBO ers en HAVO/VWO ers voor deze gemeente is daarmee 1,1. Dit betekent dat iets meer jongeren een VMBOopleiding volgt dan een HAVO/VWO opleiding. Voor jongens en meisjes ligt deze verhouding gelijkwaardig (1,1). Dit wil zeggen dat evenveel jongens als meisjes naar het VMBO gaan. Voor de regio Limburg-Noord is deze verhouding 1,6. De verhouding tussen deze 2 onderwijstypen voor 15- jarigen in Nederland is 1,18 (CBS, 2013). In Venray gaan dus evenveel jongeren naar het VMBO Etniciteit In Venray is 93% van de jongeren (13-16 jaar) van Nederlandse afkomst. Daarnaast is 5% van deze jongeren tweede generatie allochtoon. Dit wil zeggen dat de jongere zelf in Nederland is geboren, maar ten minste één van de ouders in het buitenland. Dit percentage is vergelijkbaar met Limburg- Noord (4%). In Nederland woont 30% van de jongeren van 0-18 jaar in een allochtoon huishouden (CBS, 2012), 17% van de 0-25 jarigen is van niet-westerse allochtone afkomst (CBS, 2011) Gezinssituatie Van de jongeren (13-16 jaar) in Venray woont in % in een huishouden zonder beide ouders, waarvan 9% in een eenoudergezin en 6% in een samengesteld gezin (vader/moeder en partner). In vergelijking met Limburg-Noord zijn dit vergelijkbare percentages. In de regio leeft 22% in een soortgelijk huishouden, waarvan 9% in een eenoudergezin en 7% in een samengesteld gezin. In Nederland woont 17% van de jongeren tussen de 12 en 16 jaar in eenoudergezinnen. Veel jongeren krijgen tegenwoordig te maken met echtscheidingsproblematiek. In 2012 zijn in Nederland 9 op de 1000 jongeren van de jongeren tussen 0 en 18 jaar betrokken geweest bij een echtscheiding (CBS, 2012). Daarnaast heeft 21% van de jongeren in deze gemeente slechts één ouder met betaald werk, en van 16% hebben beide ouders geen betaald werk. Deze percentages liggen wat lager dan in de regio. In Limburg-Noord heeft slechts 24% van de jongeren één ouder met betaald werk, en 17% heeft ouders die beide geen betaald werk hebben. In Venray.. Opvallende achtergrondinformatie Venray t.o.v. regio en het land is er een relatief hoge groene druk gaan in verhouding veel jongeren naar het VMBO* zijn er in verhouding minder jongeren met ouders zonder betaald werk, maar nog altijd 16%!!* * op basis van de resultaten Jongerenmonitor

8 Hoofdstuk 2: Cirkeldiagrammen naar leerjaar en onderwijstype De cirkeldiagrammen op de volgende pagina s geven een overzicht van de belangrijkste thema s uit het meerjarenbeleidsplan Publieke Gezondheid Uit deze cirkels is de status van de gemeente te halen. Deze indicatoren worden vergeleken met de situatie in de hele regio Limburg- Noord. Met de kleuren rood, oranje en groen wordt aangeduid hoe de gemeente scoort ten opzichte van de regio als geheel. Rood betekent een ongunstigere score t.o.v. de regio, oranje een gelijke score en groen een gunstigere score. Houd er wel rekening mee dat de percentages vaak maar minimaal van elkaar verschillen. De cirkeldiagrammen zijn uitgesplitst naar leerjaar 2 en leerjaar 4. De onderzoeksgroep bestaat uit alle leerlingen van alle scholen van het voortgezet onderwijs, zowel van regulier voortgezet onderwijs (RVO) als van het voortgezet (speciaal) onderwijs (VSO)/Praktijkonderwijs. De cirkeldiagrammen naar onderwijstype zijn alleen uitgesplitst naar de onderwijstypes VMBO en HAVO/VWO. Het aantal leerlingen op VSO / Praktijkonderwijs is te laag om op gemeenteniveau uitspraken te kunnen doen. Toelichting indicatoren binnen de cirkeldiagram: Psychosociale problematiek: SDQ score: Heeft veel psychosociale problemen SDQ staat voor Strengths and Difficulties Questionnaire en geeft een indicatie van de mate van psychosociale problemen. Ongelukkig: Scoort 5 of lager op een schaal van 0 tot 10 op de vraag Hoe gelukkig voelde je jezelf de afgelopen maand? Overgewicht: Fruitnorm (voldoet niet aan): Eet niet dagelijks 2 stuks fruit. Overgewicht*: Heeft overgewicht of obesitas volgens de richtlijnen van het RIVM. Bron: JGZ registratie data beschikbaar t/m 14 jaar. Beweegnorm (voldoet niet aan): Beweegt niet dagelijks minimaal één uur. Opgroeien in veilige omgeving: Onveiligheidsgevoel: Voelt zich wel eens onveilig. Gepest worden: Is de afgelopen drie maanden op school gepest. Middelengebruik: Roken: Rookt momenteel. Alcohol: Binge drinken heeft de afgelopen vier weken vijf of meer drankjes met alcohol gedronken bij één gelegenheid. Softdrugs: Heeft hasj of wiet (cannabis) gebruikt in de afgelopen 4 weken. Seksuele gezondheid: Geslachtsgemeenschap: Heeft ooit geslachtsgemeenschap gehad. Onveilig vrijen: Heeft niet altijd een condoom gebruikt tijdens geslachtsgemeenschap. 8

9 2.1. Cirkels naar leerjaar (leerjaar 2 en leerjaar 4) Over het algemeen geldt dat jongeren in Venray minder goed scoren op de thema s overgewicht (fruitnorm en beweegnorm) en opgroeien in een veilige omgeving (onveiligheidsgevoel en gepest worden) ten opzichte van de regio. In de cirkels is te zien dat zowel de jongeren in leerjaar 2 als leerjaar 4 niet zo veel verschillen van jongeren in de rest van de regio. Leerlingen in leerjaar 2 scoren minder goed op fruitnorm, beweegnorm en onveiligheidsgevoel. Voor leerlingen in leerjaar 4 komt dit bijna overeen, in plaats van onveiligheidsgevoel scoren zij slechter op gepest worden. Hoewel jongeren in Venray op de andere gezondheidsthema s gelijk of beter scoren dan jongeren in de rest van de regio, wil dat niet zeggen dat er voor deze thema s geen aandacht vereist is. De verschillen in percentages zijn zoals eerder genoemd minimaal en dus zijn ook de onderwerpen die groen of oranje scoren van belang om nader onder de loep te nemen Cirkels naar onderwijstype (VMBO en HAVO/VWO) 5 Jongeren van het VMBO scoren over het algemeen op alle gezondheidsthema s minder goed dan jongeren van het HAVO/VWO. Dit geldt ook voor de gemeente Venray. Leerlingen op het VMBO in Venray hebben een hoger percentages op de thema s overgewicht (fruitnorm en beweegnorm), opgroeien in een veilige omgeving (onveiligheidsgevoel en gepest worden) en softdrugs. Leerlingen van het HAVO/VWO hebben alleen een hoger percentage op het thema overgewicht (fruitnorm en beweegnorm). Ook voor deze cirkels geldt weer dat de percentages voor de andere thema s vaak niet veel van elkaar verschillen, en daarom dus ook aandacht behoeven Opvallende thema s Venray t.o.v. regio Limburg-Noord Overgewicht Opgroeien in een veilige omgeving *o.b.v. resultaten Jongerenmonitor Er is gekozen om voor de cirkels van Venray dezelfde afkapwaarden te gebruiken als voor de rest van de gemeenten in het kader van de vergelijkbaarheid tussen gemeenten (dus alleen de kleur oranje bij gelijke percentages) 9

10 CIRKELDIAGRAM NAAR LEERJAAR 2 Venray: 491 leerlingen (79%) * JGZ-cijfers 654 leerlingen 13/14 jaar Limburg-Noord: 3869 leerlingen * JGZ-cijfers 6160 leerlingen 13/14 jaar Cirkel 1: Status van gemeente Venray op de belangrijkste gezondheidsthema s uit het meerjarenbeleidsplan tov regio Limburg-Noord voor leerjaar 2. Binnenste cirkel geeft situatie gemeente weer, buitenste cirkel geeft situatie regio weer. Rood = ongunstigere score dan regio, Groen = gunstigere score dan regio, Oranje = gelijke score als regio *Overgewichtcijfers uit JGZ registraties 10

11 2.1.2 CIRKELDIAGRAM NAAR LEERJAAR 4 Venray: 436 leerlingen (79%) Limburg-Noord: 3532 leerlingen Cirkel 2: Status van gemeente Venray op belangrijkste gezondheidsthema s uit het meerjarenbeleidsplan tov regio Limburg-Noord voor leerjaar 4. Binnenste cirkel geeft situatie gemeente weer, buitenste cirkel geeft situatie regio weer. Rood = ongunstigere score dan regio, Groen = gunstigere score dan regio, Oranje = gelijke score als regio *Geen overgewichtcijfers uit JGZ registraties beschikbaar. 11

12 2.2.1 CIRKELDIAGRAM NAAR ONDERWIJSTYPE VMBO Venray: 461 leerlingen Limburg-Noord: 4226 leerlingen Cirkel 3: Status van gemeente Venray op de belangrijkste gezondheidsthema s uit het meerjarenbeleidsplan t.o.v. regio Limburg-Noord voor onderwijstype VMBO. Binnenste cirkel geeft situatie gemeente weer, buitenste cirkel geeft situatie regio weer. Rood = ongunstigere score dan regio, groen = gunstigere score dan regio, Oranje = gelijke score als regio *Geen overgewichtcijfers uit JGZ registraties beschikbaar. 12

13 2.2.2 CIRKELDIAGRAM NAAR ONDERWIJSTYPE HAVO VWO Venray: 413 leerlingen Limburg-Noord: 2693 leerlingen Cirkel 4: Status van gemeente Venray op de belangrijkste gezondheidsthema s uit het meerjarenbeleidsplan t.o.v. regio Limburg-Noord voor onderwijstype HAVO VWO. Binnenste cirkel geeft situatie gemeente weer, buitenste cirkel geeft situatie regio weer. Rood = ongunstigere score dan regio, Groen = gunstigere score dan regio, Oranje = gelijke score als regio *Geen overgewichtcijfers uit JGZ registraties beschikbaar. 13

14 Hoofdstuk 3: Gezondheidsthema s nader beschouwd Gezondheid Chronische aandoeningen Als jongeren lichamelijk gezond zijn en lekker in hun vel zitten, ontwikkelen ze zich beter en doen ze het beter op school. Jongeren die kampen met lichamelijke problemen of allergieën kunnen zich hierdoor in hun dagelijks leven belemmerd voelen. De invloed van een chronische ziekte op de ontwikkeling van een kind is verschillend. Sommige ziekten zijn direct geassocieerd met een negatief effect op het neurologisch functioneren en een verhoogd risico op een verminderde intelligentie. Ook kan er sprake zijn van psychologische stoornissen zoals problemen met aandacht, concentratie en geheugen. Bij overige aandoeningen kan er ook sprake zijn van een negatieve invloed op de schoolprestaties door een frequent schoolverzuim vanwege de ziekte of door nevenverschijnselen zoals pijn en moeheid. Kinderen met een chronische ziekte lopen een twee maal grotere kans op psychische problematiek dan hun gezonde leeftijdsgenoten. Het gaat dan vaak om aanpassings- of gedragsproblemen als gevolg van het leren omgaan met de ziekte. Daarnaast ervaren jongeren met een chronische aandoening een verminderde kwaliteit van leven ten opzichte van gezonde kinderen (Last, 2006). In Nederland heeft 20% van de jongeren (12-18 jaar) een chronische aandoening, en 1% heeft diabetes (CBS Statline, 2013). Venray en Limburg-Noord De jongeren in deze monitor zijn gevraagd of ze in de afgelopen 12 maanden voorafgaand aan het invullen van de vragenlijst één of meerdere van de volgende ziekten of aandoeningen hebben gehad: astma of bronchitis, chronische vermoeidheid, diabetes mellitus (suikerziekte), eczeem, buikklachten langer dan 3 maanden, migraine of regelmatige ernstige hoofdpijn, een aangeboren hartafwijking, ADHD, anorexia of boulimia nervosa, kanker. Ook is gevraagd naar allergie in de afgelopen 12 maanden (bijv. hooikoorts, huisstofmijt, bepaalde huisdieren, medicijnen/voedsel). Chronische aandoeningen onder jongeren in Venray komen net als in de regio veel voor. Bijna 40% van de jongeren heeft één of meerdere chronische aandoeningen. Migraine en astma zijn de meest voorkomende aandoeningen. Daarnaast heeft ruim een kwart van de jongeren enige vorm van allergie. Dit patroon is vergelijkbaar met de rest van de regio. 6 De gezondheidsthema s worden alleen naar leerjaar gepresenteerd, omdat de resultaten voor deze leeftijdsgroepen het meest uiteenlopen en uitsplitsing naar onderwijstype op gemeenteniveau zorgt voor te kleine responsaantallen (met name voor het VSO). 14

15 Ervaren gezondheid De meest eenvoudige wijze voor het verkrijgen van een indicatie van de gezondheid is te vragen naar de ervaren gezondheid. Dit wil zeggen de mate waarin iemand zijn eigen gezondheid goed of slecht vindt. Het oordeel over de eigen gezondheid is gebaseerd op verschillende gezondheidsaspecten zowel de afwezigheid van ziekten als (gezonde) leefstijl- en psychosociale factoren. Bij jongeren zijn vooral fitheid en leefstijl van belang om zich gezond te voelen. Daarnaast is de ervaren gezondheid ook afhankelijk van hoe jongeren met eventuele ziekten of aandoeningen omgaan. Het kan zo zijn dat de ervaren gezondheid van een jongere slecht is, terwijl er geen fysieke of psychosociale aandoeningen aanwezig zijn. Anderzijds kan het ook zo zijn dat een jongere zijn/haar gezondheid wel goed vindt, ondanks het hebben van een bepaalde lichamelijke of geestelijke aandoening (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Van de jongeren tot 25 jaar in Nederland beoordeelt 93% zijn of haar gezondheidstoestand als "goed" of "zeer goed" (Gezondheidsmonitor CBS, 2012). Dit percentage is de laatste jaren nauwelijks veranderd. De ervaren gezondheid neemt af naarmate kinderen ouder worden: van 96% bij kinderen jonger dan 12 jaar (beoordeling van de ouders/verzorgers), via 92% bij jongeren van jaar tot 90% bij jongeren van jaar. Meisjes zijn over het algemeen iets minder positief dan jongens (92% versus 94%). Daarnaast zijn kinderen uit een gezin met een laag inkomen minder positief over hun gezondheid dan kinderen uit een gezin met hoog inkomen. Verder voelen jongeren in een eenoudergezin zich minder vaak goed of zeer goed gezond dan jongeren wonend bij beide ouders (bijna 91% versus ruim 94%). Venray en Limburg-Noord Jongeren in Venray beoordelen hun gezondheid vergelijkbaar met de jongeren in de rest van de regio. Dit geldt zowel voor leerlingen in leerjaar 2 (17% vs. 16%) als voor leerlingen in leerjaar 4 (20% vs. 20%). 15

16 3.1. Overgewicht (overgewicht, voeding en bewegen) Overgewicht Overgewicht is een sterk groeiend wereldwijd gezondheidsprobleem. De afgelopen decennia is het aantal jongeren met overgewicht enorm toegenomen. Jongeren met overgewicht hebben vaker last van hun gewrichten en vaker problemen met het immuunsysteem. Daarnaast hebben deze jongeren een verhoogde kans op het ontwikkelen van verschillende chronische ziekten, waaronder diabetes, hart- en vaatziekten en kanker. Jongeren met overgewicht hebben tevens een grote kans dat zij ook op latere leeftijd overgewicht hebben (HiraSing et al., 2009). Zo blijkt uit verschillende onderzoeken dat een toename in BMI (Body Mass Index) in de leeftijd van 2-6 jaar het meest voorspellend is voor het ontstaan van overgewicht op jong volwassen leeftijd. Het is daarom van groot belang om dit gezondheidsprobleem bij jongeren zo vroeg mogelijk aan te pakken, zodat de gezondheidsrisico s in de toekomst beperkt kunnen blijven. In 2013 had 12% van de jongeren tussen 12 en 18 jaar in Nederland overgewicht (CBS Statline, 2013). Venray en Limburg-Noord Zowel overgewicht als ernstig overgewicht (obesitas) komt onder jongeren (2-14 jaar) in Venray veel voor ten opzichte van de regio. Dit geldt voornamelijk voor de jongste kinderen (2, 3 en 4-jarigen) zowel voor overgewicht als voor obesitas. Regionaal komt overgewicht het meest voor bij jongeren van 9-11 e n jaar, terwijl obesitas al bij de 5-6 jarigen een piek laat zien. 16

17 Voeding Voeding speelt een belangrijke rol bij een gezonde leefstijl en in de strijd tegen overgewicht. Veel jongeren consumeren tegenwoordig ongezonde voeding. Dit is deels te verklaren doordat de voedingsindustrie steeds meer variatie aan producten op de markt brengt waarin veel ongezonde ingrediënten verborgen zitten, zoals suikers en vetten. Ouders hebben hierin een belangrijke rol te vervullen. Zij doen boodschappen en bepalen daarmee voor een groot deel welke voeding hun kinderen binnenkrijgen. Echter de kennis die ouders hebben over gezonde voedingsproducten is vaak beperkt. Daarnaast zou ook vanuit gezondheidsbeleid ingegrepen moeten worden om dit ongezonde eetgedrag te keren, door bijvoorbeeld meer belasting te heffen op ongezonde voedingsproducten. Op scholen is al aangetoond dat een verlaging van de prijs van gezonde producten in snoep/snackautomaten leidt tot hogere consumptie hiervan (Nationaal Kompas, 2013). Ontbijten is erg belangrijk voor een goed begin van de dag. Jongeren die niet ontbijten hebben meer last van concentratiestoornissen en presteren minder goed op school. Daarnaast geeft de ontbijtfrequentie een indicatie van de regelmaat waarmee gegeten wordt. Jongeren die niet ontbijten, eten over het algemeen meer (ongezonde) tussendoortjes en krijgen minder vitaminen en mineralen binnen. Dit kan leiden tot overgewicht. In Nederland ontbijt 20% van de jongeren (12-16 jaar) niet iedere dag (de Looze et al., 2014). Naast een goed ontbijt leveren groenten en fruit belangrijke voedingsstoffen en vitaminen die nodig zijn voor een gezonde groei en ontwikkeling bij een kind. Volgens de norm zouden jongeren van jaar dagelijks 200 gram groenten moeten eten en twee stuks fruit. In Nederland voldoen echter weinig jongeren aan deze normen. Zo voldoet 75% van de jongeren niet aan de fruitnorm en ruim 90% niet aan de groentenorm (Van der Klauw et al., 2013). Over het algemeen wordt het voedingspatroon van jongeren ongezonder naarmate ze ouder worden. Op de bassischool ontbijten kinderen vaker, eten ze vaker fruit, en drinken minder vaak frisdrank en energiedrankjes dan jongeren op het voortgezet onderwijs. Venray en Limburg-Noord Jongeren (13-16 jaar) in Venray ontbijten over het algemeen iets frequenter vergeleken met de regio. Daarnaast eet meer dan de helft niet elke dag groenten en voldoet een meerderheid niet aan de fruitnorm. De jongeren uit leerjaar 2 en leerjaar 4 uit Venray scoren hierop slechter dan de jongeren in de rest van de regio Bewegen Volgens De Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) moeten jongeren elke dag minimaal een uur matig intensief bewegen (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Hierbij moeten de activiteiten minstens twee keer per week gericht zijn op het verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid (kracht, lenigheid en coördinatie). Dit kan door te gaan sporten, maar ook door bijvoorbeeld op de fiets naar school te gaan of te gaan skateboarden. Voldoende bewegen bevordert de kwaliteit van leven, verlaagt het risico op ziekten en bevordert het beloop van een aantal chronische aandoeningen. Daarnaast heeft regelmatig voldoende bewegen een gunstig effect op een aantal persoonsgebonden factoren, waardoor ook indirect het risico op ziekten wordt verlaagd. Deze factoren zijn bijvoorbeeld overgewicht, bloeddruk en cognitief functioneren. In het verleden heeft onderzoek aangetoond dat 17

18 gezondheidsbeleid gericht op bewegen volgens de norm een positieve uitwerking kan hebben op de prevalenties van diabetes mellitus, colonkanker, beroertes en op de totale sterfte van de bevolking in de toekomst (Bemelmans et al., 2004). In 2012 voldeed ongeveer de helft van de jongeren (12-18 jaar) in Nederland niet aan de norm als het gaat om gezond bewegen (CBS statline, 2012). Venray en Limburg-Noord Het beweeggedrag van jongeren (13-16 jaar) in Venray is beneden de maat vergeleken met de rest van de regio. Ongeveer een derde van de jongeren voldoet niet aan de norm. Daarnaast zit meer dan de helft van de jongeren te veel en is ongeveer een kwart geen lid van een sportvereniging. Van de jongeren die wel lid is, sport bijna een derde niet of weinig bij die vereniging Psychosociale problematiek Geluk Er zijn vele factoren die van invloed kunnen zijn op het welbevinden van jongeren, zoals de mate van fysieke gezondheid en sociale interactie met anderen. Dit welbevinden wordt bepaald door een combinatie van lichamelijke en geestelijke gesteldheid. Jongere adolescenten zijn over het algemeen gelukkiger met hun leven dan oudere adolescenten en meisjes worden in de loop van hun adolescentie ongelukkiger dan jongens (de Looze et al., 2014). Jongeren op het voortgezet onderwijs in Nederland geven zich gemiddeld het cijfer 7,6 voor geluk en 12% van de middelbare scholieren voelt zich vaker dan één keer per week ongelukkig. Venray en Limburg-Noord In de huidige monitor is gevraagd hoe gelukkig de jongere zichzelf voelde de maand voorafgaand aan het invullen van vragenlijst. Een score van 5 of lager betekent dat men zich ongelukkig voelt. Ongeveer één op de 12 van de jongeren uit Venray voelt zich ongelukkig. 18

19 Psychosociale problematiek Psychosociale problemen kunnen worden ingedeeld in drie categorieën, namelijk internaliserende oftewel emotionele problemen (angst, depressieve gevoelens, teruggetrokkenheid), externaliserende oftewel gedragsproblemen (agressief gedrag, hyperactiviteit) en sociale problemen (het maken en onderhouden van contact met anderen). Over het algemeen komen emotionele problemen vooral voor bij meisjes en gedragsproblemen bij jongens. De laatste jaren zijn psychosociale problemen bij jongeren op het voortgezet onderwijs toegenomen, vooral bij meisjes. Ook is hyperactiviteit toegenomen onder zowel jongens als meisjes. Hieronder vallen aan aandachtstoornissen verwante symptomen als gebrek aan concentratie, rusteloosheid en impulsiviteit. Psychosociale problemen kunnen leiden tot ernstige beperkingen in het dagelijks functioneren. Zo kan het levensgeluk van jongeren ernstig verstoord worden door deze problemen, vergroten ze de kans op een problematische schoolloopbaan en maatschappelijke carrière, op moeizame relaties en psychopathologie in de volwassenheid. Jongeren uit onvolledige gezinnen, gezinnen met een laag of gemiddeld welvaartsniveau en autochtone jongeren hebben over het algemeen vaker te kampen met psychosociale problematiek. Daarnaast is deze problematiek gerelateerd aan risicogedrag, zoals criminaliteit, geweld, verslaving en zwerfgedrag (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). De landelijke overheid wil via de Stelselwijziging jeugd (de nieuwe Jeugdwet) inzetten op preventie van problemen en het versterken van de eigen kracht van de jeugdige en diens ouders. In Nederland had in % van de jongeren op het voortgezet onderwijs (12-16 jaar) enige vorm van psychosociale problemen (emotionele problemen, gedragsproblemen, problemen met leeftijdsgenoten, hyperactiviteit) (de Looze, et al. 2014). 19

20 Venray en Limburg-Noord In de huidige monitor is nog een extra dimensie meegenomen, namelijk problemen met pro-sociaal gedrag. Hieronder wordt gedragingen verstaan als hulp bieden aan anderen, vriendelijk zijn en delen met anderen. Ongeveer 15% van de jongeren (13-16 jaar) in Venray heeft psychosociale problemen net zoals de jongeren in de regio. Hyperactiviteit en emotionele problemen komen veel voor, net als in de regio Opgroeien in een veilige omgeving (Veiligheid en School) Veiligheid Tegenwoordig voelen veel jongeren zich onveilig en dat beeld zien we ook bij volwassenen. Er zijn verschillende oorzaken voor aan te wijzen. Zo is de toegankelijkheid tot informatie over criminaliteit verhoogd, door bijvoorbeeld massamedia en de komst van sociale media. Dit zorgt voor een beeld bij jongeren dat criminaliteit een veelvoorkomend fenomeen is. Bovendien veroorzaakt dit een hoger risicogevoel en daarmee een hoger onveiligheidsgevoel. Daarnaast hebben ouders ook een belangrijke rol als het gaat om het gevoel van onveiligheid bij hun kinderen. Het blijkt dat een meer controlerende opvoedingsstijl leidt tot hogere onveiligheidsgevoelens bij jongeren. Ouders zijn bezorgd over de veiligheid van hun kinderen en nemen steeds meer protectieve en beschermende maatregelen. Verder is de leefomgeving van jongeren van belang voor het veiligheidsgevoel. Hoe negatiever de buurt wordt ingeschat, hoe onveiliger men zich voelt. Tot slot blijkt vrijetijdsbesteding een belangrijke oorzaak voor het gevoel van onveiligheid. Een informeel, commercieel vrijetijdspatroon is een belangrijke voorspeller voor een lager onveiligheidsgevoel (Vettenburg et al., 2009). Als jongeren zich onveilig voelen, kan dat verregaande gevolgen hebben. Zo kan het voor psychische problemen zorgen zoals angstgevoelens, maar ook kan het ertoe leiden dat jongeren niet meer durven deel te nemen aan maatschappelijke activiteiten. Toezicht en controle van politie in de openbare ruimte zorgen ervoor dat jongeren zich veiliger voelen (NJI, 2007). Jongeren voelen zich over het algemeen onveiliger dan volwassenen. Zij hebben een grotere kans om slachtoffer te worden van misdrijven, zoals zakkenrollerij, beroving op straat en mishandeling (Veiligheidsmonitor CBS, 2013). Van de jongeren tussen de 15 en 18 jaar voelt 22% zich onveilig in de buurt (CBS Statline, 2013). 20

21 Venray en Limburg-Noord Bijna de helft van de jongeren in Venray voelt zich wel eens onveilig. Dit percentage is voor jongeren in leerjaar 2 iets hoger vergeleken met de jongeren in de rest van de regio. Zij voelen zich vooral onveilig op straat buiten de eigen buurt. Daarnaast voelen ze zich in de trein, op het station en op straat in de eigen buurt onveilig. Bijna één op de 10 jongeren uit klas 4 voelt zich ook onveilig tijdens het uitgaan. Dit patroon is ongeveer gelijk aan het veiligheidsgevoel onder jongeren in de rest van Limburg-Noord Pesten Pestgedrag komt nog steeds veel voor en kent verschillende vormen zoals verbaal (schelden, bedreigen), non-verbaal (schoppen, slaan), uitsluiting (negeren), bezittingen stelen of vernielen en afpersing. De meest voorkomende manier van pesten is nog steeds direct face to face ( traditioneel pesten ). Er zijn verschillende risicofactoren aan te wijzen als het gaat om het profiel voor daders van pestpraktijken, waaronder geslacht (jongens), leeftijd (oudere kinderen), onderwijstype (VMBO), sociaaleconomische status van ouders (laag), en het vertonen van risicogedrag waaronder roken, binge drinken, druggebruik en spijbelen. Voor slachtoffers bestaat er ook een bepaald risicoprofiel. Jongeren met de volgende kenmerken hebben een grotere kans om gepest te worden: jonge kinderen, jongeren op het VMBO, jongeren met lage SES ouders, het hebben van een chronische aandoening en het hebben van overgewicht of obesitas. Onderzoek heeft aangetoond dat pesten kan leiden tot emotionele en gedragsproblemen, op zowel korte als lange termijn, voor zowel de daders als de slachtoffers (de Looze et al., 2014). Zo blijkt dat jongeren die gepest worden een lagere kwaliteit van leven ervaren in vergelijking met gezonde kinderen (Wilkins-Shurmer et al., 2003). Incidenteel iemand pesten komt op school relatief veel voor: 22% van de jongeren op het voortgezet onderwijs in Nederland heeft minstens één keer (maar minder dan 2 keer per maand) gepest in de afgelopen paar maanden. Daders zijn daarbij vaker jongens dan meisjes. Structureel pesten (2 keer per maand of vaker) komt minder vaak voor. Van de jongeren tussen jaar pest 5% structureel. Ook hier zijn het weer vaker jongens dan meisjes, en in dit geval is het percentage voor jongens zelfs 2 keer zo hoog (6% vs 3%). Als het gaat om structureel gepest worden (2 keer per maand of vaker), komt dit voor bij 7% van de jongeren op het voortgezet onderwijs (de Looze et al., 2014). Venray en Limburg-Noord Ongeveer één op de 10 jongeren (13-16 jaar) in Venray wordt op school gepest. Dit komt wat vaker voor in leerjaar 4 ten opzichte van de regio. 21

22 Schoolbeleving School speelt een belangrijke rol in het leven van jongeren. Zij doen er kennis en vaardigheden op die belangrijk zijn voor hun latere ontwikkeling en kansen. De schoolcarrière zoals die tot uiting komt in bijvoorbeeld schoolwaardering, ervaren werkdruk, schoolprestaties en spijbelgedrag, is van groot belang voor de maatschappelijke positie die jongeren later in hun leven zullen innemen. Spijbelgedrag is bijvoorbeeld een belangrijke voorspeller voor het vroegtijdig verlaten van school met als gevolg een minder gunstige ontwikkeling en minder kansen dan volwassenen. De staatssecretaris van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap onderstreept dan ook het belang van een stevige aanpak van schoolverzuim zodat alle jongeren naar school gaan en zoveel mogelijk jongeren op zijn minst een startkwalificatie behalen. Om spijbelen en schooluitval te voorkomen en optimaal te kunnen leren is het belangrijk dat jongeren een positieve beleving van school hebben en met een veilig en vertrouwd gevoel naar school gaan. Een grote meerderheid (82%) van de jongeren tussen de 12 en 16 jaar in Nederland vindt school een beetje tot heel leuk. De schoolwaardering neemt echter af wanneer ze ouder worden, en meisjes vinden school over het algemeen leuker dan jongens. Als het gaat om het spijbelgedrag van jongeren in Nederland, blijkt dat 9% van de leerlingen op het voortgezet onderwijs in de afgelopen vier weken minimaal één lesuur heeft gespijbeld. Oudere leerlingen spijbelen vaker dan jongere leerlingen. Van de 16-jarigen spijbelt ongeveer 16%. Jongens en meisjes spijbelen ongeveer even vaak (de Looze et al., 2014). 22

23 Venray en Limburg-Noord In Venray vindt ongeveer één op de 8 jongeren van leerjaar 4 school niet leuk. Dit percentage ligt in leerjaar 2 hoger (16%) in vergelijking met de regio (9%). In leerjaar 2 en leerjaar 4 is bijna een derde van de leerlingen het afgelopen jaar thuisgebleven vanwege ziekte. Dit percentage is vergelijkbaar met de rest van de regio Middelengebruik (roken, alcohol, drugs) Roken Jongeren gaan tijdens hun puberteit vaak nieuwe dingen uitproberen. Daarnaast zijn zij gevoelig voor peer pressure, de sociale druk die wordt uitgeoefend door leeftijdsgenoten om een bepaald gedrag uit te voeren. Deze factoren verhogen de kans dat jongeren gaan roken. Roken vormt een belangrijke bedreiging voor de gezondheid. Zo draagt het bij aan een ongezonde leefstijl op korte termijn en op de lange termijn verhoogt het de kans op verschillende aandoeningen zoals COPD, hart- en vaatziekten, verschillende vormen van kanker en diabetes. Daarnaast is roken een veelvoorkomende doodsoorzaak. Stoppen met roken leidt direct tot positieve gezondheidseffecten. Tegenwoordig worden veel alternatieve middelen gebruikt door jongeren, zoals de shisha-pen (elektronische waterpijp) en e-smoker. Waterpijp roken heeft dezelfde gezondheidsrisico s en is gerelateerd aan dezelfde ziektes als het roken van gewone sigaretten. Roken komt het meest voor onder leerlingen van het VMBO. Per 1 januari 2014 is de leeftijdsgrens voor het kopen van tabak opgehoogd van 16 naar 18 jaar. In 2013 heeft 22% van de jongeren in de leeftijd van 12 t/m 16 jaar ooit gerookt en 4% rookt dagelijks. Tussen het 12 e en 16 e levensjaar neemt het aantal jongeren dat ooit heeft gerookt en dagelijks rookt snel toe (van 14% naar 45%). Hoewel het dagelijks roken van sigaretten gedaald is in 2013 ten opzichte van 2012, is het roken van een elektronische waterpijp onder jongeren gestegen. In 2013 heeft 22% wel eens een shisha-pen gerookt (van Looze et al., 2014). Jongeren onder de 16 jaar halen hun sigaretten vooral bij het benzinestation, de supermarkt, de snackbar of de tabakszaak. Van deze jongeren geeft slechts 16% aan dat ze daarbij vaak of altijd naar hun leeftijd wordt gevraagd (Verdurmen et al., 2014). Venray en Limburg-Noord De leeftijdsgrens voor het kopen van tabak was ten tijde van het onderzoek nog 16 jaar. Een deel van de leerlingen uit leerjaar 4 kocht daarom legitiem sigaretten. In Venray hebben in verhouding minder jongeren (13-16 jaar) al eens gerookt ten opzichte van de rest van de regio. Dit geldt voor zowel de jongeren uit leerjaar 2 als leerjaar 4. Op dit moment rookt 15% van de jongeren uit leerjaar 4. Dit percentage ligt lager dan in de regio (20%). Over het algemeen krijgen jongeren hun sigaretten voornamelijk vanuit hun sociale omgeving. Voor jongeren uit leerjaar 4 is zowel de commerciële als de sociale beschikbaarheid lager in vergelijking met de rest van de regio. 23

24 Alcohol Net als met roken hebben jongeren een grote kans dat zij op vroege leeftijd in aanraking komen met alcohol door hun leeftijdsgenoten en hun eigen risk-seeking gedrag. De gevolgen van schadelijk alcoholgebruik zijn grootschalig. Door alcohol verminderen remmingen en wordt het reactievermogen verlaagd. Hierdoor veroorzaakt (overmatig) alcoholgebruik vaak agressief gedrag en verschillende soorten risicogedrag, waaronder seksueel geweld en onveilig vrijen. Ook lopen jongeren die frequent alcohol gebruiken een verhoogd risico op het vertonen van crimineel gedrag. Daarnaast heeft alcohol schadelijke effecten op de ontwikkeling van de hersenen. Bij adolescenten met een alcoholprobleem is minder hersenactiviteit zichtbaar. Omdat jongeren een lager lichaamsgewicht hebben in vergelijking met volwassenen, en hun lichaam dus relatief minder water bevat, stijgt hun bloed-alcoholconcentratie in het bloed sneller. Overmatig gebruik van alcohol door jongeren in het voortgezet onderwijs is gerelateerd aan de belangrijkste indicatoren voor latere schooluitval, waaronder spijbelen, schoolprestaties en schoolmotivatie. Risicofactoren voor het overmatig alcoholgebruik onder jongeren bestaan uit enerzijds persoonsgebonden factoren, zoals geslacht (jongens drinken vaker en meer dan meisjes), opleidingsniveau (laag), persoonlijkheidskenmerken (sensatie zoeken, laag zelfvertrouwen), erfelijkheid en psychische problemen, en anderzijds uit omgevingsfactoren zoals gezinsfactoren (slechte ouder-kind relatie), invloed van vrienden en groepsdruk en de beschikbaarheid en betaalbaarheid van alcohol. Daarnaast kan een risicovolle omgeving overmatig alcoholgebruik bevorderen, zoals residentiële jeugdzorg en uitgaansgelegenheden (van Hasselt et al., 2010). In Nederland heeft in 2013 bijna de helft (46%) van de middelbare scholieren wel eens alcohol gedronken en ruim een kwart (27%) deed dat de laatste maand. Deze aantallen lopen snel op tussen het 12 e en 16 e levensjaar (van 66% tot 79%). Van de jongeren tussen 12 en 16 jaar is een kwart (25%) de afgelopen maand dronken geweest en daarvan heeft 72% zich schuldig gemaakt aan binge drinken (vijf glazen of meer per gelegenheid). Ongeveer 5% dronk meer dan 10 glazen alcohol per gelegenheid (van Looze et al., 2014). De leeftijdsgrens voor het nuttigen van alcohol was ten tijde van het onderzoek nog 16 jaar. Een deel van de leerlingen uit leerjaar 4 dronk daarom legitiem alcohol. Per 1 januari 2014 is de leeftijdsgrens opgehoogd naar 18 jaar. Venray en Limburg-Noord Hoewel jongeren in Venray niet meer alcohol drinken dan jongeren uit de rest van de regio, heeft toch de meerderheid uit leerjaar 4 de afgelopen 4 weken alcohol gedronken. Daarnaast is van deze jongeren ruim één derde dronken of aangeschoten geweest in deze periode en heeft de helft overmatig gedronken (binge drinken). Ook in leerjaar 2 heeft, ondanks de jonge leeftijd, ongeveer 13% van de jongeren alcohol gedronken en heeft 8% van de jongeren zich schuldig gemaakt aan binge drinken. Net als voor sigaretten, geldt ook voor alcohol dat jongeren dit middel vooral verkrijgen via hun sociale omgeving, maar ondanks hun onwettige leeftijd verkrijgt ruim één derde van de jongeren uit leerjaar 4 het ook via officiële verkooppunten. De tolerantie van ouders over het alcoholgebruik van deze jongeren is minder hoog dan in de rest van de regio. Als het gaat om het drinken van één glas alcohol thuis en het drinken van alcohol op een feestje zijn ouders tolerant. 24

25 Ervaringen uit de praktijk Vincent van Gogh signaleert in de hele regio een toename van het aantal aanmeldingen bij de alcoholpoli (het zogenaamde binge-drinking) en van de aandacht voor het traject Kinderen van verslaafde ouders (KVO) Drugs Jongeren gebruiken softdrugs (cannabisproducten, zoals marihuana of hasj) om zich prettig te voelen of om de werkelijkheid te ontvluchten. De interesse voor deze middelen is vooral groot in de puberteit, wanneer de behoefte om te experimenteren sterk is. Groepsdruk speelt hierbij ook vaak een rol. De meeste jongeren gebruiken deze middelen maar één of een paar keer. Een kleine groep blijft vaker gebruiken. Dit leidt niet automatisch tot een behoefte aan harddrugs (zoals XTC, GHB, cocaïne, pep/speed, paddo s). De meeste drugs kunnen leiden tot verslaving. Het gebruik van soft- en harddrugs kan nadelige gevolgen hebben voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid. Zo vermindert softdrugs (cannabis) het reactie- en concentratievermogen en het korte termijngeheugen. Hierdoor worden schoolprestaties van jongeren negatief beïnvloed. Daarnaast verhoogt het gebruik de kans op verkeersongevallen, is het gebruik slecht voor de longen door de kankerverwekkende stoffen die vrijkomen en verlaagt langdurig en intensief gebruik het cognitief functioneren. Daarnaast is er toenemend wetenschappelijk bewijs dat cannabis psychotische symptomen kan uitlokken, vooral bij personen die veel gebruiken en aanleg hebben voor psychosen. Het gebruik van de harddrug XTC leidt op korte termijn tot een langdurige verstoring van hersenfuncties, met name het geheugen, het concentratievermogen en de stemming. Mogelijke gevolgen van XTC gebruik op lange termijn zijn cognitieve achteruitgang, depressie en andere psychische stoornissen. Druggebruik kan ook indirect een negatieve invloed uitoefenen op de gezondheid, bijvoorbeeld door de wijze van druggebruik, de kwaliteit van de drug (bijvoorbeeld bij XTC) en de leefstijl van de gebruiker. Naast gezondheidsgevolgen kan druggebruik maatschappelijke gevolgen hebben, zoals overlast, geweld en criminaliteit. Daarnaast kan cannabisgebruik leiden tot schooluitval (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2014). Diverse factoren beïnvloeden de kans dat iemand drugs gebruikt. Deze factoren zijn onder te verdelen in persoonsgebonden factoren en omgevingsfactoren. Voorbeelden van persoonsgebonden factoren zijn persoonlijkheidskenmerken, genetische aanleg, verwachtingen over de effecten van een middel, stress, gezinsproblemen en sociaaleconomische achterstand. Ook de kwaliteit van coping strategieën, sociale vaardigheden en weerbaarheid zijn belangrijke factoren. Daarnaast is op jonge leeftijd beginnen met cannabisgebruik een belangrijke voorspeller voor het gebruik in de toekomst. Onder omgevingsfactoren wordt in het geval van druggebruik verstaan de verkrijgbaarheid van drugs (fysieke omgeving), het druggebruik van vrienden en de houding van ouders (sociale omgeving). Zo blijkt onder scholieren dat de mate van uitgaan, het plegen van kleine criminaliteit en het omgaan met vrienden die ook blowen, samenhangt met cannabisgebruik. Beschermende factoren voor het gebruik zijn een afkeurende houding van ouders tegenover cannabisgebruik, een gelovige opvoeding en het thuis wonen bij beide ouders. Jongeren die softdrugs gebruiken, gebruiken ook vaker andere middelen (roken, alcohol), hebben vaker gedragsproblemen en vertonen vaker risicogedrag 25