EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS. College 2 Ontstaan en ontwikkeling van diapside reptielen

Transcriptie

1 EVOLUTIE VAN DINO TOT MUS EN MUIS College 2 Ontstaan en ontwikkeling van diapside reptielen

2 EVOLUTIE, VAN DINO TOT MUS EN MUIS Uw docent Kees Boele

3 PROGRAMMA 1. Inleiding, tijdsbeelden en fossielen 2. Ontstaan en ontwikkeling van diapside reptielen 3. Van sauriër tot vogel 4. Vogels in het Tertiair 5. Synapside reptielen, de eerste zoogdieren 6. Zoogdieren in het Tertiair en Kwartair

4

5 Herkomst schedel van vissen, reptielen, vogels en zoogdieren Placodermata Kaakvissen met grote beenplaten op de kop Dunkleosteus Eerste vissen met een onder- en bovenkaak Bijtkracht: kilo (vergelijkbaar met krokodil)

6 Schedel bestaat uit: Dermatocranium uit benen huidplaten gevormde doos Delen van onze onderkaak, jukbeenderen, voorhoofdsbeen, slaapbeen Splachnocranium uit kieuwbogen gevormde delen onderkaak, bovenkaak (1 e kieuwboog), tongbeen en stijgbeugel (2 e kieuwboog) Kraakbenen onderkaak van roggen en haaien nog steeds op deze manier gevormd, bij andere dieren wordt onderkaak embryonaal vervangen door dermatocranium Neurocranium bij kraakbeenvissen nog aanwezig als doos om de hersenen, bij andere dieren vervangen door dermatocranium.

7 Laat- Carboon Dieren komen los van het water - amnioten ontstaan Kenmerk: eieren buiten het water afgezet, ei omgeven door vier vliezen en embryo ontstaan in een amnion, een door vocht omgeven ruimte Hylonomus, oudste reptiel 315 mj, Texas

8 Van amfibie naar reptiel Ontstaan amnioten embryo blijft in een waterige omgeving maar wel buiten het water Amnion Allantois, afvalzak Chorion, Uitwisseling gassen Dooierzak

9 Indeling fossiele reptielen Henry Fairfierld Osborn (1913) op basis schedelkenmerken Anapside, geen slaapvensters Synapside, een laag slaapvenster Van oerreptiel naar zoogdier Parapside / Euryapside, hoog slaapvenster Ichtyosaurus en Plesiosaurus, uitgestorven Diapside, twee slaapvensters, alle andere reptielen en vogels

10 Moderne indeling Synapside, een laag slaapvenster Van oerreptiel naar zoogdier Parareptilia, geen slaapvenster of een hoog slaapvenster. Uitgestorven Reptilia / Sauropsida Diapside schedel, twee slaapvensters, alle andere reptielen en vogels

11 Laurin, M. en Reisz, R.R

12 Mesosauridae - Mesosaurus Voorzien van zwemvliezen en naaldvormige tanden (viseters)

13 2012: ontdekking dat Mesosaurus en bijv. de verwante Bolosaurus, wel één of twee openingen in het slaapbeen hebben.

14 schildpadden

15

16 De echte Anapsiden ontwikkelden zich in het Carboon en stierven uit in het Perm 2 grote groepen: Millerettidae Kleine, hagedisachtige dieren, mogelijk insecteneter Milleretta, 60 cm

17 Procolophonomorphidae Mogelijk voorlopers van schildpadden Hypsognathus Bradysaurus, 2 meter Pareiasaurus, 3 meter

18 Bradysaurus bainii

19 Schildpadden Verschijnen in het Trias Anapside schedel

20 Odontochelys, Oudste schildpad 220 miljoen jaar oud

21

22 Diapsida - Squamata Hagedissen, krokodillen, slangen Begon met Brughagedissen deze hadden nog de kenmerkende 2 Slaapvensters stierven uit in het Krijt m.u.v. de Nieuwszeelandse Brughagedis (tuatara)

23 Hagedissen ontstonden in het Trias, 230 miljoen jaar geleden Hieruit ontwikkelden zich slangen in het Boven Krijt Archaeophys

24 Mosasaurus Geen plesiosaurus maar verwant aan de hagedissen. Gevonden in de St. Pietersberg (1784)

25 Mosasauridae Soortenrijke groep van zeehagedissen, noordelijk halfrond 1998: gevonden in St. Pietersberg Prognathodon, 14 meter, 20 ton

26 Zoogdieren Parareptilia

27 Diapsida - Archosauromorpha - Plesiosaurussen Nederlandse dino: Nothosaurus marchicus Gevonden in Müschelkalk (Trias) - Winterswijk

28 Viseter, 1 2 meter lang

29 Nothosaurus werd opgevolgd door Plesiosaurus (Jura en Krijt)

30 Eén van de eerste ante-dilluviale reptielen die gevonden werden in het Victoriaanse Engeland (1822) Lengte: tot 6 meter, opvallend kleine kop.

31 Opvallend kenmerk: slechts één slaapvenster, ontstaan door versmelting van de twee die aanwezig zijn bij andere Diapsiden

32 Diapsida - Ichtyosaurussen Vishagedissen tot 3 meter lang Dolfijnachtig met rugvin en vertikale staartvin. Levendbarend. Voorbeeld van convergente evolutie met vissen

33 Stenopterygius nauw verwant met Ichtyosaurus Smallere flippers. Fossielen veel gevonden in Duitsland.

34

35 Archosaurussen Twee grote groepen: 1. Crurotarsi: Krokodillen en verwanten Onstonden in het Trias Baurusuchus, landbewonende krokodil Aetosaurus, met beenplaten gepantserde krokodil

36 Prestosuchus siniquensis Trias 1 Revueltosaurus Hesperosuchus en de moderne krokodillen

37 2. Batrachotomus 4-6 meter lang 3. Shuvosaurus en Effigia Tandenloze, op twee poten lopende Crurotarsi

38 4. Arizonasaurus Op vier poten lopende verwant aan de Crurotarsi, 3 meter lang (gevonden in 2002, Arizona

39 PAUZE

40

41 2. Pterosaurussen Leefden in Jura en Krijt Sterk verlengde vierde vinger aan de voorpoot Waaraan een vlieghuid gespannen was Mogelijk warmbloedig Niet verwant aan de vogels Coloborhynchus piscator Pteranodon 15 cm tot meter

42 Kenmerkende vleugelstructuur, Uitstekende bot vanaf de onderarm (pteroid) niet aanwezig bij vogels

43 Sordes, Spanwijdte 60 cm Ander opvallend verschil: lange staart (deze echter ook gevonden bij voorlopers van vogels

44 Sommigen hadden snavels zonder tanden (zoals Azhdarchidae), andere hadden tanden

45 Vaak grote kammen op de kop (zoals Pteranodon)

46 Geen veren, wel een soort van korte, dichte draden (pycno fiber) gevonden Waren deze pterosauriërs warmbloedig (endotherm)???

47

48 3. Dinosauriërs en Vogels

49 Saurischia Ornitischia Zitbeen Zitbeen Schaambeen Schaambeen Darmbeen Darmbeen

50 Ornitischia Jura Krijt Herbivore dinausurussen Iguanodon Triceratops

51 3 grote groepen Ornitischia 1. Stegosauridae Tot 9 meter lang Zware beplating als verdediging tegen vleesetende theropoden (Allosaurus, Ceratosaurus). Mogelijk is dat deze platen ook dienden voor thermoregulatie.

52 Verschillende geslachten in de familie van Stegosauridae Boven: Dacentrurus Onder: Hesperosaurus

53 2. Marginocephalia = randkoppen Meest bekende is Triceratops Tot 9 meter lang Leefde in het Krijt

54 In deze groep verschillende andere geslachten Kosmoceratops

55 3. Ornithopoda = vogelpoten; (4) 3 tenen Grootste groep Mondiale verspreiding Meest bekend is Iguanodon (10 meter lang) Jura tot Krijt Toename in lengte

56 Saurischia 2 belangrijke groepen - Sauropoda / Sauropodomorpha (hagedispotigen) meest herbivoren, liepen op vier poten Diplodocus Mogelijk langste dinosaurus 25 meter

57 Plateosaurus Één van de oudste sauropodomorpha, late Trias 4 10 meter

58 Brachyosaurus 9 meter hoog, 20 meter lang Grote luchtzakken in nek en romp verminderden het gewicht

59 Saurischia Ornitischia Zitbeen Zitbeen Schaambeen Schaambeen Darmbeen Darmbeen

60 - Theropoden Leefden van 230 mj 65 mj Liepen op de achterpoten Voet 3-tenig Sleutelbeen vergroeid tot een furcula Holle beenderen Eieren worden bebroed Grotendeels carnivoor, deels herbivoor

61 Ook hier begon het klein, Eodrameus was maar 1,2 meter met een mogelijk gewicht van 5 kilo.

62 Dilophosaurus 7 meter, 100 kilo

63 Meest bekende theropode: Tirannosaurus rex (67 65 mj) 12,3 m lang, 4 m hoog

64 Grootste was Spinosaurus, m lang

65 Informatie: Kennislink: Evolutie, een samenvatting Masso, R. 2012, Evolutie (deel 115, Wetenschappelijke Bibliotheek bijzonder goede syllabus over ontstaan, evolutie en ecologie van dinosauriërs (University Maryland)

66 Dank voor uw aandacht