Laagdrempelige zorg voor langdurig verslaafden

Transcriptie

1 Resumé Bij de opvang van zijn de verslavingszorg, de GGD, de maatschappelijke opvang, de GGZ en de politie betrokken. In onderzoek van het Trimbos instituut zijn taakvelden (basisbehoeften, materiële hulp, hulp bij middelengebruik, medische en psychische zorg en zorgcoördinatie) met bijbehorende taken geformuleerd en is onderzocht welke taken door welke sector worden uitgevoerd. Ook de onderlinge samenwerking in de zorg aan is in kaart gebracht. In onderstaande tabel is een overzicht gegeven van de verantwoordelijke sector per taakveld (volgens de werkers). Basisbehoeften Verslavingszorg Maatschappelijke Opvang Materiële hulp x x Middelengebruik x x Medische zorg x x x Psychische zorg x x x Zorgcoördinatie x x x GGD GGZ Politie Per taakveld zijn de taken naar voren gekomen waarop de verschillende sectoren scoren. Wat opvalt bij deze inventarisatie is dat er per taakveld slechts op een beperkt aantal taken wordt gescoord: met name voorzien de sectoren in de basisbehoeften en het begeleiden bij middelengebruik. Er blijven veel taken liggen waar geen enkele sector op inzet: vooral het actief opzoeken en benaderen van de verslaafden gebeurt te weinig. Adviezen ter verbetering van de laagdrempelige zorg aan zijn: Sectoren moeten hun visie op verslaving op elkaar afstemmen zodat een gemeenschappelijk referentiekader ontstaat waaruit zorg wordt verleend. Het aantal zorgcoördinatoren dat vindplaatsgericht werkt, contacten met instanties onderhoudt en actief en vasthoudend bemiddelt bij hulpvragen en contacten met familie moet verder worden uitgebreid. Voorkomen moet worden dat mensen buiten het zicht van de hulpverlening raken. Gerichte uitbreiding van capaciteit is hiervoor aangewezen. Openingstijden en exclusiecriteria moeten kritisch tegen het licht worden gehouden. Door verruiming van de tijden en beperking van toelatingscriteria kunnen meer een beroep doen op voorzieningen. Sectoren moeten werken aan zorgnetwerken waar bij voorkeur vanuit één locatie gewerkt wordt en alle partijen een eigen werkplek hebben. De sectoren kunnen elkaar dan snel vinden en de voortgang in de hulpverlening kan snel worden besproken. Uitwisseling van informatie is geholpen bij het opzetten van digitale cliëntdossiers. Trimbos-instituut Juli 2007 t Land van H., Vruggink J., Wolf J. (2003) Van later zorg? Over de kwaliteit van laagdrempelige zorg voor. Trimbos instituut: Utrecht.

2 De reclassering en de sectoren die hulp verlenen aan moeten intensief samenwerken om te voorkomen dat ex-gedetineerden tussen wal en schip raken. Instanties moeten erover nadenken of de gangbare procedures niet te hoog gegrepen zijn voor de vaardigheden van. Aangepaste benadering geeft waarschijnlijk minder frustraties aan beide kanten. Het onderzoek: Van later zorg? Inleiding In 2003 heeft het Trimbos instituut in opdracht van ZonMW onderzoek uitgevoerd naar de kwaliteit van laagdrempelige zorg voor. Langdurig verslaafden kampen met meervoudige problemen (onder andere gezondheid, huisvesting, financiën & dagbesteding, sociaal netwerk). Uit onderzoek is bekend dat de situatie van de afgelopen jaren is verslechterd. Reden voor deze verslechtering is de toename van de leeftijd en daarmee de duur van de verslaving. Opvang van is niet exclusief voorbehouden aan een bepaalde sector. Integendeel, zeker vijf sectoren houden zich met deze doelgroep bezig: maatschappelijke opvang, verslavingszorg, GGZ, GGD en politie. De vraag is dan ook welke taken er binnen de afzonderlijke sectoren en in samenwerking tussen de sectoren vervuld moeten worden om passende zorg (voor nu maar zeker ook voor de toekomst) aan de doelgroep te bieden. Opzet van het onderzoek Het onderzoek bestond uit twee fasen: in fase 1 zijn de taken gedefinieerd die nodig zijn om kwalitatief goede zorg voor te bieden en in fase 2 is verder onderzocht hoe de uitvoering en afstemming van taken tussen de verschillende sectoren gestalte moet krijgen. Fase 1 bestond uit een literatuurstudie, een bijeenkomst conceptmapping 2 en een expertpanel. Aan de conceptmapping en het expertpanel namen zowel vertegenwoordigers van cliënten als voorzieningen deel. De uitkomst van fase 1 was onder andere een lijst met 67 taken voor voorzieningen voor. In fase 2 werden 1000 vragenlijsten gestuurd naar contactpersonen (werkers die direct contact hebben met cliënten) bij 339 voorzieningen (van de eerder genoemde vijf sectoren) in zeven centrumgemeenten 3. In de vragenlijsten werd gevraagd naar uitvoering en afstemming van taken tussen de sectoren. In totaal stuurden 183 contactpersonen de vragenlijst ingevuld retour. Om verbreding en verdieping op de uitkomsten van de vragenlijst te verkrijgen zijn vier groepsinterviews gehouden met werkers en twee groepsinterviews met verslaafden en vertegenwoordigers van cliëntenorganisaties. Resultaten van het onderzoek De resultaten van dit onderzoek zijn opgenomen in de publicatie Van later zorg? Op basis van deze publicatie is een brochure samengesteld. In deze brochure komen de taakvelden met de belangrijkste taken binnen deze velden aan de orde, de gesignaleerde knelpunten op de taakvelden en de meest in het oog springende adviezen om per taakveld de kwaliteit van de laagdrempelige zorg te verbeteren. Het onderzoek heeft vijf taakvelden met elk een aantal taken opgeleverd: 1. Basisbehoeften (elf taken) 2. Materiële hulp (achttien taken) 3. Middelengebruik (elf taken) 4. Medische en psychische zorg (twaalf taken) 5. Zorgcoördinatie (vijftien taken) 2 Concept mapping is een gestructureerde methode waarbij kernpartijen betrokken bij de opvang van brainstormen over en prioritering aan brengen in de belangrijkste taken mbt de opvang van. 3 Den Haag, Rotterdam, Groningen, Deventer, Gouda, Almelo en Venlo. t Land van H., Vruggink J., Wolf J. (2003) Van later zorg? Over de kwaliteit van laagdrempelige zorg voor. Trimbos instituut: Utrecht.

3 Basisbehoeften Tot de basisbehoeften van behoren: Een plek om te slapen. Veiligheid en of een veilige leefomgeving. Plek om (tijdelijk) spullen op te bergen. Mogelijkheid om gratis of tegen gereduceerd tarief te bellen. Beschikken over kleine geldbedragen om in acute noden en behoeften te kunnen voorzien. Krijgen of kunnen bereiden van voedsel. Mogelijkheid om te douchen, kleding te wassen, te verkleden of te eten. Krijgen van schone kleren. Hulp bij problemen met zelfverzorging en/of kinderverzorging. Begeleiding bij dagstructurering. Begeleiding bij toeleiding naar vervolghulp. Vooral de maatschappelijke opvang voelt zich verantwoordelijk om aan deze basisbehoeften te voldoen: zij biedt de verslaafden een veilige leefomgeving, verstrekt voedsel en begeleidt bij zelfverzorging. De maatschappelijke opvang besteedt hier de meeste tijd aan: 3.9 5, gevolgd door de verslavingszorg (2.7), GGD (2.6), GGZ (2.0) en politie (0.9). Knelpunten: Capaciteitsproblemen bij met name de nachtopvang en de doorstroomvoorzieningen. Obstakels bij het uitbreiden van de capaciteit door te lage prioriteit bij de gemeenten en ingewikkelde procedures om financiering voor opvang te vinden. Beperkte openingstijden van voorzieningen. Ontbreken van specifieke voorzieningen voor bijvoorbeeld vrouwen, dubbele diagnose cliënten, oudere verslaafden en alcoholisten. Te strenge toelatingscriteria bij voorzieningen (bijv exclusie op gebruik van middelen). Te hoge eigen bijdrage voor tijdelijke opvang. Capaciteit Netwerkvorming en veelvuldig onderling contact tussen voorzieningen om geplaatst te krijgen. Kijk ook verder dan de eigen regio om plaatsing te regelen. Bij plannen voor een nieuw pand of een nieuwe locatie goed nadenken over de te nemen stappen. In een vroeg stadium buurtbewoners betrekken bij de plannen kan helpen om draagvlak te creëren en onnodige angst weg te nemen (wel een reëel beeld van de doelgroep schetsen). In sommige gevallen zal de overlast voor omwonenden erg gering zijn en dan is het mogelijk niet verstandig om de buurt te vroegtijdig te informeren. Zorg ervoor dat de opvang onder de aandacht van gemeente en overheid komt. Voorwaarde om onderbouwd op problemen te kunnen wijzen is een goede registratie van het aantal aanmeldingen en verslaafden dat uiteindelijk gebruik maakt van de voorzieningen. Trek gezamenlijk op met andere sectoren die ook met deze doelgroep bezig zijn en probeer gezamenlijk een oplossing voor het (financierings)probleem te vinden. Doorstroom Neem met alle partijen die opvang bieden aan de exclusiecriteria nog eens onder de loep. Kijk niet alleen naar middelengebruik maar kijk ook of er sprake is van een orde- of autoriteitsprobleem. Kijk of de exclusiecriteria bij toegang tijdens het verblijf in de opvang niet ruimer geïnterpreteerd kunnen worden. Gebruik van middelen zou niet direct tot exclusie hoeven leiden zolang er geen sprake is van een orde- of veiligheidsprobleem. Voor een bepaalde groep zal opvang niet meer zijn dan stabilisatie van de leefsituatie. Probeer geen hogere doelen (bijvoorbeeld opstellen behandelplan of verplicht afkicken) na te streven, want de kans dat dit zal mislukken is groot. Inventariseer de mogelijkheden van de om op een ander (meer zelfstandig) niveau te functioneren. Bekijk de woningvoorraad vanuit dit oogpunt en probeer de leemtes tussen vraag en aanbod voor de politiek inzichtelijk te maken. op schaal van 0 nooit tot 6 zeer vaak

4 Materiële hulp Langdurig verslaafden hebben behoefte aan materiële hulp bij financiën, huisvesting, juridische zaken en dagactiviteiten 6 : Inventarisatie financiële problemen, huisvestingsproblemen, juridische problemen en behoefte aan dagbesteding en dagstructurering. Bemiddeling en contact onderhouden met administratieve voorzieningen op gebied Werk&Inkomen, Huisvesting en Justitie&Veiligheid (bijv. politie). Hulp bij op orde krijgen en houden van administratie en financiën en bemiddeling bij aflossen schulden en schuldsanering. Begeleiding en hulp bij krijgen en behouden uitkering, tegemoetkomingen, ziektekostenverzekering, legitimatiebewijs, huisvesting en dagbesteding etc. Informatie over uitkeringen en allerlei financiële regelingen, huisvesting, juridische bijstand en dagbestedingsprojecten. Met name de maatschappelijke opvang en de verslavingszorg voelen zich verantwoordelijk voor het geven van materiële hulp aan verslaafden.verslaafden worden met name geholpen bij financiële problemen en het vinden van dagbesteding. Juridische hulp en hulp bij het onderhouden van contacten op huisvestingsgebied worden nauwelijks gegeven. De maatschappelijke opvang besteedt de meeste tijd aan dit taakveld (score 3) 7, gevolgd door de verslavingszorg en de GGD (beiden 2.6), de GGZ (2.4) en de politie (0.8). Knelpunten: Er is (volgens de verslaafden) een tekort aan werkers die helpen bij het leggen en onderhouden van contacten met allerlei instanties. De werkers geven ook een te lage prioriteit aan het onderhouden van contacten. Materiële hulp is een schaars goed en derhalve niet makkelijk om te krijgen. Verslaafden geven aan dat zij vaak op onaangename wijze deze hulp moeten afdwingen en degene die dit niet kunnen krijgen geen materiele hulp. Het afdwingen wordt door instanties weer als vervelend ervaren en kan er toe leiden dat verslaafden niet de hulp krijgen waar ze recht op hebben. Procedures bij instanties zijn complex en tijdrovend en werkers zijn veel tijd kwijt om hier bij te helpen. Instanties houden onvoldoende rekening met de (beperkte) vaardigheden van verslaafden Er is te weinig geschikte huisvesting voor verslaafden. Rol van de werker Biedt op een flexibele manier hulp. Streef niet naar perfectie, maar maak de problematiek behapbaar en probeer met kleine stapjes te werken. Deel de opgedane kennis met (nieuwe) collega s en wijs binnen de eigen voorziening aanspreekpunten voor bepaalde probleemgebieden aan. Samenwerking Haal de instanties in huis door bijvoorbeeld een spreekuur van de sociale dienst binnen de voorziening te organiseren. Als dit niet lukt zorg dan in ieder geval voor vaste aanspreekpunten binnen instanties. Maak samenwerkingsafspraken die in convenanten worden vastgelegd. Hulpbehoefte versus hulpaanbod Inventariseer welke materiële hulpvragen blijven liggen. Maak inzichtelijk of er een discrepantie bestaat tussen hulpbehoeften en hulpaanbod. Bekijk de mogelijkheden voor meer outreachende werkers en zorgcoördinatoren voor doorverwijzing. Probeer met andere sectoren scherp te krijgen wie welke verantwoordelijkheden draagt voor het bieden van materiële hulp. 6 In totaal zijn achttien taken gedefinieerd. Deze worden hier gecombineerd voor de verschillende gebieden van materiele hulp weergegeven. op schaal 0 nooit tot 6 zeer vaak

5 Middelengebruik Het begeleiden van verslaafden bij het gebruik van middelen bestaat uit de volgende taken: Toeleiden naar gelegenheid tot het veilig gebruiken van middelen. Verstrekken van schone spuiten en andere attributen. Verstrekken van methadon en/of andere vervangende middelen. Toezicht houden op het gebruik van drugs. Inventarisatie van gebruik en misbruik van middelen. Informatie geven over de gevolgen van middelengebruik. Begeleiding bij zelfcontrole van middelengebruik. Informatie geven over adequate zelfverzorging, inclusief gezondheidsrisico s. Signaleren en melden van disfunctioneren als gevolg van middelengebruik. Informatie geven over infectieziekten en geslachtsziekten, lichamelijke klachten en ziekten. Verstrekken van condooms en andere anticonceptiemiddelen. Vooral de GGD en de verslavingszorg voelen zich verantwoordelijk voor het verzorgen van bovengenoemde taken. De werkers van deze sectoren inventariseren het middelengebruik, geven informatie over de gevolgen van het middelengebruik. De verslavingszorg besteedt hier de meeste tijd aan (score 4) 8, gevolgd door de GGD (3.5), de maatschappelijke opvang (2.5), de GGZ (1.9) en de politie (0.6). Knelpunten: Volgens de verslaafden staat afkicken nog teveel centraal in de hulpverlening. Dit sluit vaak niet aan bij de behoefte om te stoppen op een andere geleidelijke manier. Het toekomstperspectief zou volgens de verslaafden meer moeten worden meegenomen in de wijze waarop met het middelengebruik wordt omgegaan: afkicken zou alleen een optie zijn voor verslaafden met een toekomstperspectief. Werkers geven toe dat zij nog erg gericht zijn op afkicken en zij geven toe dat dit in de praktijk niet werkt. Zij zijn het niet eens met de stelling van de verslaafden dat er niet gekeken wordt naar het toekomstperspectief: er zijn voorzieningen met care en cure afdelingen; bij de care staat stabilisatie van de leefsituatie voorop zonder afkicken. Verslaafden pleiten voor het reguleren van bezit, productie en handel van harddrugs om zo de verwervingscriminaliteit uit te bannen. Zij plaatsen kritische kanttekeningen bij het verstrekken van methadon. Affiniteit met de doelgroep is erg belangrijk: werkers die streven naar totale abstinentie kunnen beter niet werken met die niet willen of kunnen afkicken. Het opbouwen van een vertrouwensrelatie met een langdurig verslaafde is een langdurig en moeizaam proces. Werkers hebben verschillende rollen (bijv verstrekker van methadon en hulpverlener) en moeten deze duidelijk van elkaar onderscheiden. In de behandeling van is het toekomstperspectief erg belangrijk. Het is zinvol om te werken in drie fasen : intakegesprek gevolgd door de keuze voor bemoeizorg en stabilisatie (care) of gevolgd door het opzetten van een ontwikkeltraject gericht op afkicken (cure). Het einddoel van de begeleiding moet voortdurend bijgesteld kunnen worden, een stap vooruit kan heel snel gevolgd worden door terugval. Bij te hoge en rigide doelstellingen bestaat de kans op teleurstellingen. op schaal 0 nooit tot 6 zeer vaak

6 Medische en psychische zorg Medische en psychische zorg bestaat uit de volgende taken: Medische zorg Bieden van verpleegkundige hulp. Signaleren en melden van lichamelijk disfunctioneren. Verstrekken van voorgeschreven medicatie. Toeleiden naar disciplines en voorzieningen voor screening, behandeling, verzorging van lichamelijke klachten, ziektes en handicaps. Bemiddelen en onderhouden van contacten met disciplines en voorzieningen op het gebeid van lichamelijke verzorging, ziekten en middelengebruik. Toeleiden naar huisartsenzorg en tandartsenzorg. Psychische zorg Inventarisatie van psychische problemen en stoornissen. Informatie geven over psychische problemen en stoornissen en de hulpverlening. Begeleiden bij zelfcontrole van psychische symptomen. Acute hulp in crisissituaties om de situatie beheersbaar en hanteerbaar te maken. Inschatten van (dreigende) zelfbeschadiging. Bemiddelen bij een opname in verslavingszorg of GGZ. De verslavingszorg, de GGZ en de GGD voelen zich verantwoordelijk voor dit taakveld. De GGZ voelt zich wel minder verantwoordelijk voor de medische zorg dan de GGD en de verslavingszorg. Taken zijn het signaleren en melden van lichamelijk disfunctioneren. De GGD besteedt de meeste tijd aan de medische problemen (score 3.5) 9, gevolgd door de verslavingszorg (3.4), de maatschappelijke opvang (3.0), de GGZ (2.4) en tot slot de politie (0.8). Bij psychische zorg scoort de verslavingszorg het hoogst (3.4), gevolgd door de GGD (3.3) en de GGZ (3.2). Maatschappelijke opvang scoort 2.5 en de politie 1.3. De belangrijkste taak is het inventariseren van psychische problemen. Knelpunten: Medische zorg Volgens verslaafden en werkers is er onvoldoende medische zorg voor langdurig verslaafden beschikbaar. Verslaafden beschikken niet altijd over een huisarts en de toegang tot zorg is daarmee problematisch. Psychische zorg Psychische problemen en verslaving is een combinatie waar de hulpverlening nog steeds niet goed raad mee weet. Deze combinatie maakt het moeilijk om voor een juiste plek te vinden. Opvangvoorzieningen kunnen verpleegkundige spreekuren opzetten om de doelgroep beter te bereiken. De opvang van dubbele diagnose cliënten moet in samenspraak met de verschillende sectoren gebeuren. Over en weer moet er vertrouwen zijn en moet de juiste informatie over de cliënten worden uitgewisseld. Registratie is nodig om inzichtelijk te maken hoe groot de doelgroep is en daarmee een onderbouwing voor het aantal opvangplekken en behandeltrajecten te krijgen. Probeer inzichtelijk te maken waar de discrepanties tussen zorgbehoeften en zorgaanbod zitten en koppel deze resultaten terug naar de financiers. Langdurig verslaafden hebben weinig reguliere contacten met huisartsen en tandartsen. De voorzieningen moeten huisartsen en tandartsen informeren over de doelgroep en de zorgbehoeften die hier leven. Afspraken en samenwerking kan de onwetendheid (en daarmee de angst) bij de huisarts en tandarts over de doelgroep wegnemen. op schaal 0 nooit tot 6 zeer vaak

7 Zorgcoördinatie Coördineren van de zorg bestaat uit de volgende taken: Inventariseren van zorgbehoeften van de. Motiveren om gebruik te maken van diensten en hulpverlening. Actief opzoeken en benaderen van de. Contact onderhouden en blijven volgen van de. Ontwikkelen en onderhouden van een (werk)relatie met de langdurig verslaafden. Belangenbehartiging: opkomen voor de belangen en inspraak garanderen van de. Regie voeren over de hulp als verantwoordelijk case manager, zorgcoördinator etc. Meegaan met bij bezoek aan voorzieningen en organisaties. Bemiddelen in contact met buurtbewoners. Bieden van eerste opvang bij agressie en geweld, inclusief seksueel geweld. Bieden van eerste hulp bij ongelukken, inclusief evt overdoses. Bieden van eerste opvang bij schokkende (levens)gebeurtenissen. Signaleren en melden van overlast, verwaarlozing, vervuiling in de openbare ruimte en in de woonruimte en woonomgeving. Afstemmen van taken en verantwoordelijkheden op andere betrokkenen professionals en niet-professionals. De verslavingszorg en de GGD voelen zich verantwoordelijk voor het coördineren van de zorg rondom. Taken die vooral worden uitgevoerd zijn het motiveren van verslaafden om gebruik te maken van voorzieningen en diensten en het onderhouden van de werk relatie. Gemiddeld scoort de GGD , de verslavingszorg 3.0, de maatschappelijke opvang 2.5, de GGZ 2.4 en de politie 1.7 op dit taakveld. Gesignaleerde knelpunten met betrekking tot zorgcoördinatie: Het opbouwen van een stabiele werkrelatie met werkers kost tijd en energie. Werkers bestrijken vaak niet alle probleemvelden van de verslaafden en taken worden doorgeschoven. De verslaafden heeft vaak met meerdere werkers te maken en verliest het overzicht wie waarvoor aanspreekpunt is. Verslaafden ervaren een grote afstand tot de hulpverlening en de daadkracht van de hulpverlening heeft hieronder te lijden. De verslaafden geven aan dat de hulpverlening te vrijblijvend is. Werkers moeten de verslaafden en de instanties meer op de nek zitten om afspraken na te komen. Vermijd één-op-één contacten door over te gaan op duo-begeleiding. De cliënt heeft twee aanspreekpunten en de werkers kunnen de verantwoordelijkheden en taken delen. Communiceer duidelijk over de planning van de hulp en de tijd die nodig is om zaken te regelen. Dit om te voorkomen dat de verslaafde te hoge verwachtingen heeft over oplossingen. Inventariseer de hoeveelheid vindplaatsgerichte werkers en de geïnvesteerde tijd hierin. Bepaal de leemte die zit tussen de behoefte en het bereik op dit moment. Bij een geconstateerd tekort aan vindplaatsgericht werken dit in overleg met alle sectoren versterken. 10 op schaal 0 nooit tot 6 zeer vaak

8 Colofon Financiering ZonMw Auteur J. Wolf, C. Mensink, H. van t Land. Productie coördinatie F. Zolnet Vormgeving Ladenius Communicatie BV Artikelnummer AF0800 Deze uitgave is gratis te downloaden via > producten Trimbos Instituut, Utrecht. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Trimbos-instituut.