Beleidskader Bodem. Gemeente Utrechtse Heuvelrug. 20 oktober 2011 Afdeling. Milieudienst Zuidoost-Utrecht Auteur. M. de Jong / G.

Transcriptie

1 Kerkplein 2 T (0343) Postbus 200 F (0343) AE Doorn E info@heuvelrug.nl Beleidskader Bodem Gemeente Utrechtse Heuvelrug Datum 20 oktober 2011 Afdeling Milieudienst Zuidoost-Utrecht Auteur M. de Jong / G. Cornelisse

2 Inhoudsopgave 1 Samenvatting Inleiding Waarom een Beleidskader bodem voor Utrechtse Heuvelrug? Reikwijdte en inhoud van het Beleidskader bodem Opbouw van het Beleidskader bodem en leeswijzer Wettelijk kader Europees, nationaal en provinciaal bodembeleid Nationale wetgeving Ruimte voor gemeentelijk beleid? Doelstellingen en speerpunten gemeentelijk beleid Beheren van de bodem en bodeminformatie Beheer van bodeminformatie Beheer van bodeminformatie door de gemeente Beheer van bodeminformatie door de provincie Grondverzet Nota Bodembeheer Handhaving toepassen van grond, baggerspecie en bouwstoffen Melden toepassen grond Gemeente als initiatiefnemer van projecten Beheer van de bodem: bewust bodemgebruik Bescherming van de bodem Vergunningverlening en handhaving Wet milieubeheer Ondergrondse brandstoftanks Ongewone voorvallen Melden bodemverontreiniging, onderzoeksplicht en zorgplicht Omgevingsvergunning voor het slopen en asbestverwijdering Bescherming van het grondwater Bodemonderzoek en -sanering Inventarisatie verontreinigde locaties en milieuhygiënische risico s Voorkómen van milieuhygiënische risico s bij veranderend terreingebruik Werkwijze bij gevallen van ernstige bodemverontreiniging Saneren van niet-ernstige bodemverontreiniging Saneren en archeologie De gemeente Utrechtse Heuvelrug als opdrachtgever en uitvoerder...32

3 8 Communicatie Interne communicatie Externe communicatie Verstrekking bodeminformatie Informatie over regelgeving Aandacht voor bodemzaken Afstemming met provincie Utrecht Bijlagen

4 1 Samenvatting Sinds de herindeling is het bodembeleid dat in 2005 voor de toenmalige gemeente Driebergen- Rijsenburg is opgesteld, voor de gehele gemeente Utrechtse Heuvelrug gehanteerd. Na 2005 zijn er echter vele wijzigingen geweest in het nationale beleid en de wet- en regelgeving op bodemgebied waardoor een actualisatie noodzakelijk is. In het Beleidskader bodem Utrechtse Heuvelrug 2011 wordt het beleidskader uit 2005 herschreven voor alle zaken die met bodem te maken hebben voor de gehele gemeente Utrechtse Heuvelrug. Dit Beleidskader bodem is de vertaling van het landelijke en provinciale bodembeleid naar de gemeentelijke situatie. Het geeft een overzicht van: relevante wet- en regelgeving die van toepassing is op bodem; relevante ontwikkelingen binnen het vakgebied bodem; specifieke doelstellingen en speerpunten van het gemeentelijk bodembeleid. Het beleid is vervolgens uitgewerkt in een overzichtelijke beschrijving van de regels waar inwoners, bedrijven, de gemeente en de Milieudienst rekening mee moeten houden. Voor het grondstromenbeleid is een apart document opgesteld, de Nota bodembeheer, omdat dit deel van het beleid in regionaal verband is opgesteld. De praktische vertaling naar taken en verantwoordelijkheden van de regels wordt in een op te stellen Handboek bodemtaken beschreven. Inhoud van het Beleidskader bodem Na de inleiding (hoofdstuk 2) en een korte uiteenzetting van landelijke en provinciale wet- en regelgeving (hoofdstuk 3), volgt een hoofdstuk over de doelstellingen en de speerpunten van het gemeentelijk bodembeleid (hoofdstuk 4). De doelstellingen en speerpunten van het gemeentelijk bodembeleid sluiten aan op het gemeentelijk milieubeleidsplan Natuurlijk Duurzaam! ( ) en het collegeprogramma SamenWerk in Uitvoering ( ): Zorgdragen voor een goede en efficiënte uitvoering van het landelijke wet- en regelgeving. Verslechtering van de bodemkwaliteit binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug is niet toegestaan (stand-still principe). Waar mogelijk wordt gestreefd naar verbetering van de bodemkwaliteit. De gemeente sluit aan bij het opstellen van een regionale bodemkwaliteitskaart en regionaal beleid voor grondverzet. Hierdoor wordt grondverzet makkelijker en goedkoper gemaakt. Daarnaast wordt duurzaam gebruik van grondstoffen gestimuleerd. De gemeente zorgt voor een goed raad te plegen en actuele informatievoorziening op het gebied van bodeminformatie voor inwoners, bedrijven en medewerkers van de gemeente en de Milieudienst. 4

5 De gemeente zorgt voor duidelijke regels en procedures voor grondverzet, bodemonderzoek en sanering en omgaan met asbest. De gemeente zorgt ervoor dat deze bekend zijn (intern en extern) en vindbaar zijn. Er zijn duidelijke regels voor het omgaan met gevallen van niet-ernstige bodemverontreiniging. De gemeente hanteert vrijstellingsregels voor het indienen van een bodemonderzoek bij bouwlocaties binnen de regels van de omgevingvergunning. In hoofdstukken 5 tot en met 8 wordt het bodembeleid voor Utrechtse Heuvelrug toegelicht aan de hand van de volgende thema s: Hoofdstuk 5. Beheren van de bodem en bodeminformatie De gemeente wil grip hebben en houden op de (bodem)kwaliteit. Aandachtspunten hierbij zijn: Kennis van de bodem en toegankelijkheid van deze kennis: dit is de basisvoorwaarde voor goed bodembeheer en bodembeleid in zijn algemeenheid. Grondverzet: verantwoord grondverzet wordt mogelijk gemaakt door een goede balans te zoeken tussen beschermen van de bodem en zijn gebruikers en het nuttig hergebruiken van grond en baggerspecie. Bewust bodemgebruik: de bodem heeft meerdere functies; met al deze functies moet rekening gehouden worden. De verantwoordelijkheid voor het beheer van de bodeminformatie is verdeeld tussen de gemeente Utrechtse Heuvelrug en de provincie Utrecht. De Milieudienst registreert en beheert namens de gemeente de gegevens van de niet-verontreinigde en niet-ernstig verontreinigde locaties in het Bodeminformatiesysteem (BIS). De provincie registreert en beheert de (potentieel) ernstig verontreinigde locaties. De provincie en Milieudienst wisselen onderling hun bodeminformatie uit. Het Geoloket van de Milieudienst ontsluit de bodeminformatie die bij de Milieudienst en provincie bekend is. Er wordt gewerkt aan het direct ontsluiten van de bodeminformatie op Flexiweb, het geoinformatiesysteem waar de gemeente mee werkt. De gemeente wil voorkomen dat door ongecontroleerd grondverzet verontreinigingen zich verspreiden en de kwaliteit van de bodem verslechtert. Tegelijkertijd wil de gemeente het hergebruik van grond stimuleren en het gebruik van primaire grondstoffen beperken. De gemeente heeft samen met de gemeenten De Bilt, Bunnik, Rhenen, Vianen, Veenendaal, Wijk bij Duurstede en Zeist een regionale bodemkwaliteitskaart opgesteld. Ook de gemeente Utrecht participeert voor het recreatiegebied Noorderpark. De grond die vrijkomt binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug kan onder voorwaarden worden hergebruikt binnen de regio. De spelregels voor hergebruik van grond staan beschreven in de Nota bodembeheer. De bodem heeft verschillende functies zoals de opslag van zoet drinkwater, de aanleg van ondergrondse infrastructuur, energievoorziening en de vindplaats voor archeologie. Daarnaast kan de bodem verontreinigingen bevatten. Afstemmen van diverse functies, mogelijkheden en beheer van de ondergrond is nodig. Het landelijke bodembeleid wordt de komende jaren herzien en verbreed met als doel een bewust en duurzaam gebruik van de bodem/ondergrond. De verbreding van het bodembeleid is een aandachtspunt voor de gemeente. De gemeente zal de ontwikkelingen in het beleid op de ondergrond nauwlettend volgen. Hoofdstuk 6. Bescherming van de bodem 5

6 Het is op grond van de Wet bodembescherming niet toegestaan nieuwe verontreiniging te veroorzaken. De gemeente heeft volgens de Wet milieubeheer de bevoegdheid bodemonderzoek te verplichten, maatregelen te laten treffen en (standaard)voorschriften te handhaven bij bedrijfsactiviteiten. De Milieudienst is namens de gemeente belast met vergunningverlening en handhaving bij bedrijfsactiviteiten. Daarnaast gelden er ook regels voor bewoners om bodemverontreiniging te voorkomen, zoals de regelgeving voor het verwijderen en afvoeren van asbesthoudende materialen en de sanering van ondergrondse brandstoftanks. De gemeente werkt met overige partners zoals de provincie, het waterschap en het drinkwaterbedrijf samen om het (grond)water in de gemeente te beschermen. Hoofdstuk 7. Bodemonderzoek en -sanering De afgelopen jaren zijn vrijwel alle verontreinigingslocaties binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug beoordeeld op mogelijke onaanvaardbare milieuhygiënische risico s. Op het moment van schrijven (oktober 2011) moeten drie van deze potentiële spoedlocaties nog worden beoordeeld. Daadwerkelijke spoedlocaties moeten uiterlijk vóór 31 december 2015 zijn gesaneerd of beheerst. De provincie Utrecht ziet hier als bevoegd gezag Wet bodembescherming op toe. De overige verontreinigingslocaties binnen de gemeente kunnen worden gesaneerd op een natuurlijk moment, zoals bij het bouwrijp maken of herinrichten van een terrein. De sanering van gevallen van ernstige bodemverontreiniging moeten worden afgestemd met de provincie Utrecht. De sanering van de overige verontreinigingsgevallen moeten worden afgestemd met de Milieudienst. Om te voorkomen dat de bodemkwaliteit van een terrein niet geschikt is voor de voorgenomen functie moet bij ruimtelijke plannen een bodemtoets worden uitgevoerd. Om te voorkomen dat wordt gebouwd op verontreinigde grond, moet, voor zover van toepassing, bij de aanvraag van een omgevingsvergunning voor het bouwen een recent bodemonderzoek worden aangeleverd. Indien er gebouwd wordt op een onverdachte locatie, zijn bouwwerken kleiner dan 100m2 vrijgesteld van deze onderzoeksplicht. De bodemonderzoeken worden namens de gemeente getoetst door de Milieudienst. Bij het uitvoeren van archeologische opgravingen moet rekening worden gehouden met eventuele aanwezige bodemverontreiniging. Andersom geldt ook dat bij het uitvoeren van saneringen rekening moet worden gehouden met eventueel aanwezige archeologie. De gemeente beschikt over een archeologische beleidskaart waarop archeologisch waardevolle gebieden en archeologische monumenten staan aangegeven. De gemeente is naast beleidsmaker en toezichthouder ook opdrachtgever van projecten. In het LIOR (leidraad inrichting openbare ruimte) zijn richtlijnen opgenomen voor de inrichting van de openbare ruimte. Indien de gemeente als (ver)koper betrokken is bij een grondtransactie, wordt zeker gesteld dat de grond geschikt is voor het (toekomstig) gebruik. Meestal betekent dit dat er bodemonderzoek wordt uitgevoerd. Bij de verkoop van snippergroen wordt alleen nagegaan of de locatie verdacht is voor bodemverontreiniging. Hoofdstuk 8. Communicatie Beleid kan alleen werken als de mensen die er mee te maken hebben daar kennis van hebben. En hoewel vooral bij ruimtelijke ontwikkelingen in toenemende mate rekening wordt gehouden met de bodem, zijn bepaalde aspecten van het beleid nog geen gemeengoed. 6

7 De interne communicatie is voornamelijk gericht op de afdelingen die met bodem te maken hebben. Samen met deze medewerkers wordt een Handboek bodemtaken opgesteld. In dit Handboek wordt beschreven hoe verantwoordelijkheden en taken zijn verdeeld en worden de diverse werkwijzen beschreven. De externe communicatie richt zicht op: - Verstrekken van bodeminformatie aan derden en het kenbaar maken waar deze informatie te vinden is; - Informatie geven over regelgeving op de website van de gemeente en de Milieudienst; - Specifiek aandacht vragen voor bodemzaken. Door het jaarlijks publiceren van een mini-serie Bodemzaken in de plaatselijke krant worden inwoners van de gemeente Utrechtse Heuvelrug geïnformeerd over zaken die zich kunnen voordoen rondom het thema bodem. - Afstemming met de provincie Utrecht over bodemgerelateerde onderwerpen. 7

8 2 Inleiding 2.1 Waarom een Beleidskader bodem voor Utrechtse Heuvelrug? Sinds de herindeling beschikt de gemeente Utrechtse Heuvelrug niet over een overzichtsdocument hoe beleidsmatig om te gaan met de bodem. In 2005 is een Beleidskader bodem opgesteld voor de toenmalige gemeente Driebergen-Rijsenburg die na de herindeling in 2006 gehanteerd is voor de gehele gemeente Utrechtse Heuvelrug. Na 2005 zijn er echter vele wijzigingen geweest in het nationale beleid en de wet- en regelgeving op bodemgebied. En de ontwikkelingen gaan nog steeds door. Deze wijzigingen en ontwikkelingen zijn van invloed op de manier hoe moet worden omgegaan met de bodem én hoe naar de bodem moet worden gekeken. In dit document, het Beleidskader bodem Utrechtse Heuvelrug 2011, wordt het beleidskader uit 2005 herschreven voor alle zaken die met bodem te maken hebben voor de gehele gemeente Utrechtse Heuvelrug. Vanaf Europees niveau wordt via het nationale en het provinciale bodembeleid ingezoomd op de specifieke doelstellingen en speerpunten van de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Deze doelstellingen en speerpunten zijn een uitwerking van de doelstellingen uit het gemeentelijk Milieubeleidsplan Natuurlijk duurzaam! ( ). Daarnaast geeft het beleidskader een doorkijk naar de ontwikkelingen die op nationaal niveau zijn ingezet. 2.2 Reikwijdte en inhoud van het Beleidskader bodem Dit Beleidskader bodem is de vertaling van het landelijke en provinciale bodembeleid naar de gemeentelijke situatie in Utrechtse Heuvelrug. De betreffende wet- en regelgeving achter het landelijke en provinciale bodembeleid vormen de juridische basis. Het beleidskader beperkt zich tot de traditionele bodemaspecten waarbij vooral de chemische samenstelling bepalend is. De vraag om een meer integrale visie op de ondergrond, waarin aspecten als bodemenergie en duurzaam bodemgebruik meegenomen worden, is groeiende. Wij hebben er echter voor gekozen om deze onderwerpen vooralsnog niet mee te nemen. De beleidsontwikkeling op nationaal en regionaal niveau, en de ontwikkeling van instrumenten om aan dit beleid vorm te geven is volop aan de gang. Wij zijn van mening dat we het resultaat van deze ontwikkelingen moeten afwachten voordat we er als gemeente een visie op vormen, maar willen het vaststellen van het Beleidskader bodem hier niet door laten vertragen. Archeologie maakt ook geen onderdeel uit van dit beleidskader hier is apart gemeentelijk beleid voor opgesteld. Daar waar er raakvlakken zijn, worden deze genoemd. Het beleid ten aanzien van bodem is voor het overgrote deel vastgelegd in landelijke wet- en regelgeving en in mindere mate de provinciale regelgeving. De beleidsruimte die een gemeente heeft is beperkt. Het spitst zich met name toe op zaken als onderzoeksplicht bij vergunningaanvragen, regels met betrekking tot grondverzet en op de wijze waarop de gemeente als initiatiefnemer bij grondzaken zelf opereert. Met name de eerste twee aspecten zijn voor inwoners van belang, en verdienen dus een 8

9 goede afweging. Het onderscheid tussen van rijks- of provinciewege opgelegde regelgeving, en specifiek gemeentelijk beleid, wordt in de tekst duidelijk aangegeven. Belangrijk onderdeel van het gemeentelijke beleid is de Nota bodembeheer waarin geregeld wordt hoe omgegaan moet worden met grondverzet. De ontwerpnota met de bijbehorende kaarten wordt eerst ter inzage gelegd en belanghebbenden kunnen zienswijzen indienen. Pas daarna wordt de Nota ter vaststelling aan de raad aangeboden. In de tekst van het Beleidskader worden de belangrijkste onderdelen van de Nota genoemd. De praktische vertaling van de regels van zowel het Beleidskader bodem als de Nota bodembeheer, wordt beschreven in het Handboek bodemtaken. Hierin wordt duidelijk aangegeven hoe verantwoordelijkheden en taken zijn verdeeld en wordt de werkwijze beschreven. Het handboek is beschikbaar via de website van de gemeente Utrechtse Heuvelrug ( en de website van de Milieudienst Zuidoost-Utrecht ( Het bodembeleid is de komende jaren sterk aan verandering onderhevig. Bij het opstellen van het Milieujaarprogramma zal telkens beoordeeld worden of een actualisatie van het Beleidskader bodem of het Handboek bodemtaken nodig is. 2.3 Opbouw van het Beleidskader bodem en leeswijzer Bodemtaken worden vaak opgedeeld in drie hoofdcategorieën: het beheren van de bodem (weten welke kwaliteit grond waar ligt en zorg dragen voor gecontroleerde verplaatsing van grond), het beschermen van de bodem (voorkomen dat de bodem verontreinigd raakt), en onderzoek en sanering (bodemverontreiniging opsporen en aanpakken). Voor de uitwerking van het beleid houden wij deze indeling aan. Om het Beleidskader bodem Utrechtse Heuvelrug te positioneren wordt in Hoofdstuk 3 een samenvatting gegeven van de wettelijke regels en beleidskaders die van toepassing zijn voor de bodem toegelicht. Aangegeven wordt hoe Europese, landelijk en provinciale wet- en regelgeving zich tot elkaar verhouden. Ook wordt ingegaan op al ingezette beleidsvernieuwing en ontwikkelingen. Een uitgebreide toelichting staat in bijlage 2. Hoofdstuk 4 gaat in op de uitgangspunten voor, en doelstellingen van het gemeentelijke bodembeleid, en hoe deze zich verhouden tot de centrale thema s uit het gemeentelijke milieubeleidsplan en het collegeprogramma. In hoofdstuk 5, 6 en 7 is het beleid uitgewerkt en wordt beschreven met welke regels inwoners, bedrijven en medewerkers van de gemeente en de Milieudienst rekening moeten houden op het gebied van: beheer van de bodem en bodeminformatie; bescherming van de bodem; onderzoek en sanering. In hoofdstuk 8 wordt ten slotte ingegaan op de communicatie rondom het bodembeleid. De concrete acties die uit dit beleid volgen zijn opgesomd in bijlage 1. De acties kunnen uit het reguliere budget voor Milieu bekostigd worden. 9

10 De digitale versie van dit Beleidskader bodem is beschikbaar via de website van de gemeente ( en de website van de Milieudienst ( Figuur 2.1: Schematisch overzicht Beleidskader bodem (Bron: Milieudienst Zuidoost-Utrecht) In dit Beleidskader wordt niet behandeld: Archeologie: hier is specifiek gemeentelijk beleid voor opgesteld Aspecten van de bodem waar vooralsnog geen beleid op is geformuleerd 10

11 3 Wettelijk kader De gemeente heeft verschillende bodemtaken en -verplichtingen die voortkomen uit wettelijke regels en/of beleidskaders. Het gaat hierbij om taken en verplichtingen waarbij de gemeente op basis van de wet het bevoegd gezag is, maar ook om taken en verplichtingen die de gemeente moet uitvoeren ter ondersteuning van een hoger bevoegd gezag. Daarnaast kan de gemeente ook als private partij met deze wettelijke regels en beleidskaders te maken krijgen. Het Rijk hanteert het principe van decentraal wat kan, centraal wat moet. Hiermee wordt bedoeld dat in principe lokaal en regionaal het beleid tot stand komt en dat het Rijk zich concentreert op de zaken die van nationaal belang zijn. Een voorbeeld van een thema dat het Rijk ziet als nationaal belang is de opslag van CO2. De provincies kunnen vanuit bovenstaand principe regels en beleid opstellen voor thema s die gemeentegrens overschrijdend zijn of een regionaal publiek belang dienen, zoals drinkwatervoorziening en diepe grondwateronttrekkingen. De provincie Utrecht is momenteel ook bevoegd gezag voor de taken vanuit de Wet bodembescherming (Wbb). In dit hoofdstuk worden de wettelijke regels en beleidskaders op het gebied van bodembeheer kort toegelicht. De wettelijke regels en beleidskaders die van toepassing zijn voor de gemeente komen voort uit Europees, nationaal en provinciaal beleid en regelgeving. In paragraaf 3.1 zijn de belangrijkste ontwikkelingen in het bodembeleid weergegeven. Paragraaf 3.2 gaat in op de belangrijkste nationale bodemwetgeving. Uitgebreide achtergrondinformatie staat in bijlage Europees, nationaal en provinciaal bodembeleid Europese Unie Bodembeleid is op Europees niveau geformuleerd in al bestaande wetten en richtlijnen, zoals: de richtlijn over het storten van afvalstoffen; wetgeving over het lozen van stoffen; het Verdrag van Valletta (Malta); de richtlijn Milieuaansprakelijkheid. Deze richtlijnen zijn geïmplementeerd in de Nederlandse wetgeving. Het onderdeel over bodem in de richtlijn Milieuaansprakelijkheid zal worden gewijzigd als de nieuwe Kaderrichtlijn Bodem (KRB) wordt aangenomen. De KRB is met name gericht op bescherming van de bodem en bodemfuncties. De KRB gaat verder dan alleen het opstellen van richtlijnen voor de bescherming van de milieuhygiënische kwaliteit. Ook thema s zoals erosie en biodiversiteit worden behandeld. Vooralsnog is het echter niet gelukt om tot een voor alle lidstaten aanvaardbare tekst te komen. Het is momenteel niet duidelijk of, en wanneer, de KRB weer op de Europese agenda wordt gezet. Ook de Kaderrichtlijn Water (KRW) uit 11

12 2000, die gericht is op de bescherming van het watersysteem (grondwater, oppervlaktewater en kustwater), heeft zijn doorwerking in het Nederlandse bodembeleid. Grondwater maakt immers deel uit van de bodem en de bodem kan fungeren als transportmiddel van verontreiniging naar het watersysteem. Nederland Het nationale bodembeleid is sinds de start aan het begin van de jaren 80 van de twintigste eeuw door voortschrijdend inzicht steeds in ontwikkeling geweest. Was het uitgangspunt destijds dat alle bodemverontreiniging in Nederland volledig moest worden verwijderd, in de loop van de tijd werd duidelijk dat dit doel economisch en technisch onhaalbaar is. Momenteel wordt het volledige bodembeleid herzien; dit wordt transitie bodembeleid genoemd. Huidig bodembeleid De doelstelling van het nationale bodembeleid is in de loop van de jaren bijgesteld van saneren naar beheren: preventie door middel van voorschriften in de vergunningverlening; nieuw ontstane verontreiniging (na 1987) moet worden verwijderd (zorgplichtbepaling); bestaande verontreiniging die risico s oplevert voor mens, plant en dier of verspreiding moet worden gesaneerd tot een concentratieniveau waarbij deze risico s niet meer aanwezig zijn (functiegericht saneren). Hiermee wordt voldaan aan het algemene uitgangspunt in het Nederlandse milieubeleid, namelijk dat de milieukwaliteit als gevolg van menselijk handelen niet mag verslechteren (stand-still beginsel). Transitie bodembeleid Naast het stand-still beginsel wordt sinds de publicatie van de Beleidsbrief Bodem van 2003 (inhoudelijke verbreding: van bodem naar ondergrond) ingezet op een verbreding van het thema bodem. Behalve de chemische kwaliteit wordt ook gekeken naar de fysische en biologische eigenschappen van de bodem en naar aspecten als archeologie, aardkundige waarden, verdroging, energieopslag in de bodem etc. Ook wordt steeds meer aansluiting gezocht met het beleidsveld van Ruimtelijke Ordening en duurzaam gebruik van de ondergrond. Dit uit zich onder meer in de verdere decentralisatie van taken en bevoegdheden: gemeenten hebben meer mogelijkheden om lokaal (gebiedsgericht) bodembeleid te ontwikkelen (zoals vastgelegd in het Besluit bodemkwaliteit). De verbreding en herziening van het bodembeleid wordt transitie bodembeleid genoemd. Het Nederlands bodembeleid ontwikkelt zich van een beleid dat zich richt op het saneren van de bodem tot een beleid dat zich richt op het beheren van de ondergrond. Om draagvlak te creëren voor de transitie is een convenant opgesteld: Bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties. Dit convenant is op 10 juli 2009 ondertekend door het Rijk (VROM 1, LNV 2 en VenW 3 ), provincies (IPO 4 ), gemeenten (VNG 5 ) en de waterschappen (UvW 6 ). 1 Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer 5 Vereniging van Nederlandse Gemeenten 2 Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit 6 Unie van Waterschappen 3 Ministerie van Verkeer en Waterstaat 4 Interprovinciaal Overleg, koepelorganisatie van de 12 provincies 12

13 Het doel van het convenant is om in 2015 het bodembeleid dusdanig te verbreden dat het beleid met betrekking tot de ondergrond, het gebiedsgerichte grondwaterbeheer en bodemsanering is geïntegreerd. Provincie Utrecht De provincie Utrecht (hierna genoemd de provincie) heeft het landelijke bodembeleid vertaald in het Provinciaal milieubeleidsplan (PMP). De beleidsuitvoerende aspecten zijn uitgevoerd in de Nota uitvoeringsbeleid bodem (NUB). De provinciale invulling van de transitie staat beschreven in het Provinciaal uitvoeringsprogramma Convenant (PUC). Nota uitvoeringsbeleid bodem (2009) In de nota geeft de provincie zowel een generiek bodemkwaliteitsbeleid (beheren, beschermen en saneren), als een bodemkwaliteitsbeleid voor enkele specifieke gebieden in de provincie Utrecht. Dit gebiedsgerichte bodembeleid is opgesteld vanwege de specifieke bodemproblematiek in dat gebied, of vanwege een benodigd extra beheer- of beschermingsregime. Een voorbeeld van een gebied met een extra beschermingsregime het heuvelrug gebied (zie ook bijlage 3). De Grondwatervisie Utrechtse Heuvelrug en het Streekplan geven richting aan toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen in dit kwetsbare en omvangrijke infiltratiegebied. Dit aanvullende beleid voorkomt ruimtelijke ontwikkelingen die een bedreiging vormen voor de grondwaterkwaliteit. Provinciaal uitvoeringsprogramma Convenant Het Provinciaal uitvoeringsprogramma Convenant (PUC) is een uitwerking van het convenant Bodemontwikkelingsbeleid en aanpak spoedlocaties en geeft invulling aan het transitie bodembeleid. In het PUC zijn de activiteiten voor bodem en ondergrond in de periode 2010 tot en met 2014 beschreven. De provincie streeft hiermee naar een duurzame benutting van de bodem en ondergrond. Dat wil zeggen dat er samenhang is tussen het gebruik, de bescherming en de verbetering van de bodem en ondergrond. Speerpunten uit het PUC zijn: afronding van de bodemsaneringsoperatie; opstellen van een integrale gebiedsgerichte benadering van het grondwater; uitwerking van een strategische visie op het gebruik van de bodem en de ondergrond in samenwerking met regionale partners. Beleid met betrekking tot bodem en ondergrond is in ontwikkeling. De landelijke en provinciale ontwikelingen moeten actief worden bijgehouden. Actie: geen, voortzetting bestaande werkwijze. Planning: continu. 3.2 Nationale wetgeving Deze paragraaf geeft een korte samenvatting van de belangrijkste nationale wetgeving voor bodem en grondwater. Bijlage 2 bevat een nadere toelichting op de genoemde wetgeving. De belangrijkste wetten waarin regels met betrekking tot bodemkwaliteit zijn opgenomen zijn: Wet bodembescherming (Wbb): De Wet bodembescherming is gericht op de bescherming en sanering van de bodem. In de bijbehorende besluiten en circulaires staat beschreven wanneer en 13

14 hoe de bodem gesaneerd dient te worden (Circulaire bodemsanering, Besluit uniforme saneringen) en op welke wijze de bodem wordt beschermd (Besluit bodemkwaliteit). Wet milieubeheer (Wm): De Wet milieubeheer (en daarbij behorende besluiten) bevat regels over bescherming van de bodemkwaliteit. Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo): Volgens de Wabo mag een omgevingsvergunning alleen worden verleend als de bodemkwaliteit van de locatie geschikt is voor het beoogde doel. Wet ruimtelijke ordening (Wro): Bij het bestemmen van een gebied maakt kennis van de bodem onderdeel uit van het plan. Beoordeeld moet worden of de bodem geschikt is, en zo nee wat er moet gebeuren om de bodem wel geschikt te maken, en wat de financiële gevolgen daarvan zijn. Figuur 3.1: Samenvatting bodemwetten (Bron: Milieudienst Zuidoost-Utrecht) 3.3 Ruimte voor gemeentelijk beleid? Het door de gemeente Utrechtse Heuvelrug te volgen bodembeleid is voor het grootste deel vastgelegd in landelijke en provinciale beleidsregels en wet- en regelgeving. Toch blijft er nog een, zij het beperkte, ruimte over voor het formuleren van specifieke doelstellingen en speerpunten voor gemeentelijk bodembeleid. Deze ruimte is vooral beschikbaar op het gebied van: bodembeheer (grondverzet); (bodem)informatiebeheer; omgaan met niet-ernstige bodemverontreiniging; de gemeente als initiatiefnemer bij bodemprojecten; dienstverlening en communicatie naar inwoners en bedrijven. In het volgende hoofdstuk gaan wij in op de doelstellingen en speerpunten van het gemeentelijke beleid. De wijze waarop hier invulling aan wordt gegeven is terug te vinden in de hoofdstukken 5 tot en met 8. 14

15 4 Doelstellingen en speerpunten gemeentelijk beleid De doelstellingen en speerpunten van het gemeentelijk bodembeleid sluiten aan op de volgende onderwerpen uit het gemeentelijk milieubeleidsplan Utrechtse Heuvelrug Natuurlijk Duurzaam! : 1. praktische invulling van het begrip duurzaamheid; 2. gemeentelijke interne duurzaamheidszorg: de gemeente geeft het goede voorbeeld; 3. kwaliteit van de leefomgeving. Daarnaast sluiten de doelstellingen en speerpunten aan op de volgende thema s uit het collegeprogramma Samenwerk in Uitvoering ( ): 1. betrouwbare, effectieve en efficiënte dienstverlening; 2. duurzaamheid. Hieronder zijn de doelstellingen en speerpunten van het gemeentelijk bodembeleid opgesomd. Achter de doelstellingen en speerpunten is tussen haakjes aangegeven bij welke van de bovengenoemde onderwerpen uit het milieubeleidsplan (M1, M2 of M3) en het collegeprogramma (C1 of C2) deze aansluiten. Zorgdragen voor een goede en efficiënte uitvoering van het landelijke wet- en regelgeving (M1, M3, C1). Verslechtering van de bodemkwaliteit binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug is niet toegestaan (stand-still principe). Waar mogelijk wordt gestreefd naar verbetering van de bodemkwaliteit. (M1, M3, C2) De gemeente sluit aan bij het opstellen van een regionale bodemkwaliteitskaart en regionaal beleid voor grondverzet. Hierdoor wordt grondverzet makkelijker en goedkoper gemaakt. Daarnaast wordt duurzaam gebruik van grondstoffen gestimuleerd. (M1, M3, C1, C2) De gemeente zorgt voor gemakkelijk toegankelijke en actuele informatievoorziening op het gebied van bodem voor inwoners, bedrijven en medewerkers van de gemeente en de Milieudienst. (M2, C2) De gemeente zorgt voor duidelijke regels en procedures voor grondverzet, bodemonderzoek en sanering en omgaan met asbest. De gemeente zorgt ervoor dat deze bekend zijn (intern en extern) en vindbaar zijn (C1). Er zijn duidelijke regels voor het omgaan met gevallen van niet-ernstige bodemverontreiniging (M3). 15

16 De gemeente hanteert vrijstellingsregels voor het indienen van een bodemonderzoek bij bouwlocaties binnen de regels van de omgevingvergunning. (M3, C1) Bovengenoemde punten worden in de volgende hoofdstukken uitgewerkt, waarbij wij achtereenvolgens de thema s Beheren, Beschermen en Saneren de revue laten passeren. Tot slot wordt een hoofdstuk gewijd aan communicatie. 16

17 5 Beheren van de bodem en bodeminformatie Het belangrijkste doel van het beheer van de bodem, is dat er verantwoord met de bodem wordt omgegaan. De gemeente wil grip hebben en houden op de bodem(kwaliteit). Aandachtspunten hierbij zijn: Kennis van de bodem en toegankelijkheid van deze kennis: dit is de basisvoorwaarde voor goed bodembeheer en bodembeleid in zijn algemeenheid. Grondverzet: verantwoord grondverzet wordt mogelijk gemaakt door een goede balans te zoeken tussen beschermen van de bodem en zijn gebruikers en het nuttig hergebruiken van grond en baggerspecie. Bewust bodemgebruik: de bodem heeft meerdere functies; met al deze functies moet rekening gehouden worden. Dit hoofdstuk beschrijft op welke wijze de informatie over de bodem wordt beheerd en op welke wijze de gemeente omgaat met grondverzet. Bijlage 3 bevat meer informatie over de bodemkwaliteit en het bodemgebruik in de gemeente Utrechtse Heuvelrug. 5.1 Beheer van bodeminformatie De verantwoordelijkheid voor het beheer van de informatie over de milieuhygiënische bodemkwaliteit binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug is verdeeld tussen de gemeente Utrechtse Heuvelrug en de provincie Utrecht: De gemeente is verantwoordelijk voor het beheer van de bodeminformatie, met uitzondering van de (vermoedelijke) gevallen van ernstige bodemverontreiniging 7. De provincie is als bevoegd gezag Wet bodembescherming verantwoordelijk voor het beheer van de informatie over (vermoedelijke) gevallen van ernstige bodemverontreiniging. Over en weer wordt deze informatie uitgewisseld zodat beide overheden beschikken over het totaal beeld Beheer van bodeminformatie door de gemeente Het gemeentelijk bodemarchief en het bodeminformatiesysteem (BIS) worden beheerd door de Milieudienst Zuidoost-Utrecht. De Milieudienst draagt ook zorg voor de verstrekking van bodeminformatie via verschillende kanalen. Deze taken voert de Milieudienst voor een groot aantal gemeenten in de regio uit. De systemen die daarbij worden ingezet zijn: het archief: de onderzoeksrapporten en bijbehorende documenten; 7 Er is sprake van een geval van ernstige bodemverontreiniging bij meer dan 25 m 3 sterk verontreinigde grond en/of 100 m 3 sterk verontreinigd grondwater. Bij een sterke verontreiniging ligt de concentratie van de verontreinigende stof boven de Interventiewaarde. Dit is een wettelijk vastgelegde toetsingswaarde. Wanneer uit bodemonderzoek blijkt dat sprake is van een overschrijding van de Tussenwaarde of de Interventiewaarde én de omvang van de verontreiniging is (nog) niet vastgesteld, dan wordt gesproken van een vermoedelijk geval van ernstige bodemverontreiniging. 17

18 het Bodeminformatiesysteem (BIS): de digitale verzameling van alle relevante bodeminformatie; het Geoloket van de Milieudienst: op internet interactief te raadplegen kaarten en bijbehorende informatie; Flexiweb: het geo-informatiesysteem van de gemeente te raadplegen door medewerkers van de gemeente. Bodemarchief De Milieudienst beheert sinds 1997 het gemeentelijk bodemarchief met de bodemonderzoeks-rapporten en het milieuarchief met de gegevens van bestaande bedrijven. De gemeente beheert de gegevens van voormalige bedrijven. Ook kan zich informatie in het archief van het Regionaal Historisch Centrum Zuidoost-Utrecht (RHC) in Wijk bij Duurstede bevinden. In het Handboek bodemtaken, op de website van de Milieudienst ( op de website van de gemeente ( en de website van het RHC Zuidoost-Utrecht ( staat aangegeven hoe de archiefgegevens kunnen worden geraadpleegd. Bodeminformatiesysteem (BIS) De Milieudienst registreert alle aanwezige en binnenkomende informatie over bodemonderzoeken en bodemsaneringen digitaal in het Bodeminformatiesysteem (BIS). Het BIS bevat informatie over: onderzoeksgegevens van niet-verontreinigde of niet-ernstig verontreinigde locaties; plannen van aanpak voor sanering van niet-ernstig verontreinigde locaties; gegevens over tanks en tanksaneringen; gegevens uit het Historisch Bodembestand (HBB). Dit is een landelijk opgesteld uittreksel uit archiefbestanden met historische activiteiten; gegevens over mogelijke (sloot)dempingen op basis van een landelijk luchtfoto onderzoek; locaties en de status van (vermoedelijke) gevallen van ernstige bodemverontreiniging (Wbblocaties) 8. De gemeentelijke en provinciale bodeminformatie wordt elk half jaar uitgewisseld. Daardoor kunnen de bodemgegevens met betrekking tot de gemeente Utrechtse Heuvelrug ook worden gepresenteerd op het provinciale ( en landelijke bodemloket ( Geoloket Alle bodeminformatie uit het BIS is voor derden toegankelijk gemaakt op het Geoloket 9 van de Milieudienst ( Ook de bodemkwaliteitskaart en de bodemfunctieklassenkaart zijn toegankelijk op het Geoloket. Op het Geoloket kunnen de volgende bodemgerelateerde kaartlagen worden geraadpleegd: 8 In het bodeminformatiesysteem is zichtbaar waar de gevallen van ernstige bodemverontreiniging zich bevinden (zogenaamde Wbblocaties). Ook de status van de Wbb-locaties is zichtbaar. De status van de Wbb-locaties geeft aan of de verontreiniging voldoende is onderzocht, of de verontreiniging met spoed moet worden gesaneerd, of de verontreiniging al voldoende is gesaneerd etc. De achterliggende documenten (rapporten, beschikkingen etc.) kunnen niet digitaal worden geraadpleegd. Hiervoor moet contact worden opgenomen met de provincie Utrecht. 9 Het Geoloket van de Milieudienst is de digitale milieuatlas van de regio Zuidoost-Utrecht. In het Geoloket zijn allerlei kaartlagen met informatie op het gebied van bedrijven, beleid, bodem, energie, externe veiligheid, geluid, lucht, natuur, recreatie, water en topografie opgenomen. Deze kaartlagen betreffen gemeentelijke informatie, maar ook informatie afkomstig van andere bronhouders (zoals bijvoorbeeld de provincie). 18

19 alle bodeminformatie uit het BIS; de bodemkwaliteitskaart en bodemfunctieklassenkaart; gegevens over huidige bedrijven; informatie over grondwaterbeschermingsgebieden; aardkundige waarden; de bodemkundige kaart; luchtfoto. Figuur 5.1:Startscherm Geoloket (Bron: De gemeente is bronhouder van de gegevens uit het BIS, de bodemkwaliteitskaart en bodemfunctieklassenkaart, de bedrijfsgegevens en de luchtfoto. De gemeente is daarmee verantwoordelijk voor de kwaliteit van deze gegevens. De Milieudienst zorgt er voor dat de informatie op het Geoloket waar de gemeente bronhouder van is, actueel is en blijft. Flexiweb Flexiweb is het geo-informatiesysteem waar de medewerkers van de gemeente mee werken. In het verleden werden op regelmatige basis de bodemgegevens vanuit het BIS van de Milieudienst in Flexiweb gezet. De Milieudienst is echter op een gewijzigd systeem overgegaan waardoor dit niet meer mogelijk is. Momenteel wordt er gewerkt aan een web-based koppeling tussen het BIS en Flexiweb. Zolang dit nog niet gerealiseerd is, kunnen medewerkers gebruik maken van het Geoloket. Ook bestaat de mogelijkheid voor om rechtstreeks op het BIS in te loggen.. Bodeminformatie wordt digitaal bijgehouden en beheerd door de Milieudienst Actie: geen, voortzetting van bestaande werkwijze. De toegankelijkheid en bekendheid van de digitale bodeminformatie voor de medewerkers van de gemeente wordt verbeterd. Actie: BIS en Flexiweb koppelen via webapplicatie; medewerkers informeren over de beschikbare digitale informatie. Planning: eerste kwartaal Beheer van bodeminformatie door de provincie De provincie registreert de bodeminformatie van (vermoedelijke) gevallen van ernstige bodemverontreiniging in haar bodeminformatiesysteem (het provinciale BIS). Deze bodeminformatie is te raadplegen op de website van de provincie Utrecht ( via de interactieve kaart van het Bodemloket. Op deze kaart is zichtbaar welke status een verontreinigingslocatie heeft (bijvoorbeeld nog niet voldoende onderzocht of juist al gesaneerd) en welke vervolgactie noodzakelijk is (bijvoorbeeld het opstellen van een saneringsplan). Voor nadere informatie over de verontreinigingslocatie kan vervolgens contact worden opgenomen met het Bodemloket. De gegevens uit het BIS van de provincie Utrecht zijn daarnaast ook te raadplegen via het landelijke bodemloket ( en het Geoloket van de Milieudienst ( De achterliggende informatie (onderzoeksrapporten, beschikkingen en dergelijke) bevinden zich in het archief van de provincie Utrecht. Deze informatie is op afspraak in te zien. Kadastrale registratie Sinds 1 januari 1995 wordt op grond van artikel 55 lid 1 van de Wet bodembescherming een afschrift van bodembeschikkingen die door de provincie zijn afgegeven, opgenomen in het Kadaster. Het gaat 19

20 hierbij om percelen die geheel of gedeeltelijk binnen de interventiewaardecontour 10 van een geval van ernstige grondverontreiniging vallen. De registratie geldt niet voor: gevallen van ernstige verontreiniging van het grondwater; niet-ernstige gevallen van bodemverontreiniging. De provincie draagt zorg voor het aanleveren van deze informatie aan het Kadaster. 5.2 Grondverzet De bodem wordt al eeuwen gebruikt door de mens voor verschillende doeleinden. Hierdoor is de bodemkwaliteit in bewoonde gebieden anders dan in natuurgebieden. Activiteiten zoals verkeer, industrie en bewoning zorgen ervoor dat de bodem over grotere oppervlakten licht verontreinigd is. Op sommige plekken zal de bodem zelfs sterk verontreinigd zijn. De gemeente wil voorkomen dat door ongecontroleerd grondverzet verontreinigingen zich verspreiden en de kwaliteit van de bodem verslechtert. Tegelijkertijd wil de gemeente het hergebruik van grond stimuleren en het gebruik van primaire grondstoffen beperken. De grond die vrijkomt binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug kan onder voorwaarden worden hergebruikt binnen de regio. De spelregels voor hergebruik van grond staan beschreven in de Nota bodembeheer Nota Bodembeheer In het Besluit bodemkwaliteit zijn de landelijke regels voor het toepassen van grond, baggerspecie en bouwstoffen vastgelegd. Bijlage 2 bevat een toelichting op het Besluit bodemkwaliteit. De gemeente heeft samen met de gemeenten De Bilt, Bunnik, Rhenen, Vianen, Veenendaal, Wijk bij Duurstede en Zeist regionaal Grondstromenbeleid opgesteld (beschreven in de Nota bodembeheer). De samenwerking draagt bij aan: Meer hergebruiksmogelijkheden voor grondverzet in de regio, zonder hoge onderzoekskosten; Meer uniformiteit in regels, duidelijkheid voor aannemers; Verbetering in de kwaliteit bij opdrachtverlening, toezicht en handhaving en uitvoering. De uitgangspunten van het regionale beleid zijn: Heldere, eenduidige en praktische regels in de regio; Vermindering (administratieve en vooral onderzoeks-)lasten bij grond- en baggerverzet; Goede balans tussen beschermen van de bodem en zijn gebruikers en het nuttig hergebruiken van grond en baggerspecie; Stand-still in de regio. Het regionale beleid staat beschreven in de Nota bodembeheer. De Nota is gebaseerd op de bodemkwaliteitskaart die voor de regio ontwikkeld is. In het Handboek bodemtaken wordt beschreven wat het regionale beleid betekent voor de praktijk. De Nota bodembeheer met de bijbehorende kaarten wordt eerst in ontwerp ter inzage gelegd. Belanghebbenden hebben gedurende zes weken de gelegenheid om te reageren op de inhoud. Daarna wordt de definitieve versie ter vaststelling aan de raad aangeboden. Dit moet in alle gemeenten gebeuren die aan het regionale beleid deelnemen. 10 De Interventiewaardecontour geeft de begrenzing van de sterk verontreinigde grond of het sterk verontreinigde grondwater aan. 20

21 Het grondstromenbeleid staat beschreven in de Nota bodembeheer. De regels met betrekking tot grondstromen worden opgenomen in het Handboek bodemtaken. Actie: De ontwerp Nota bodembeheer vrijgeven voor inspraak en vervolgens de definitieve versie vaststellen. De praktische vertaling van de regels opnemen het Handboek bodemtaken. Planning: begin Handhaving toepassen van grond, baggerspecie en bouwstoffen Naast het opstellen van regels voor grondverzet in de regio is handhaving op deze regels ook van belang. De Milieudienst is namens de gemeente belast met de handhaving van het Besluit bodemkwaliteit. Gelijktijdig met het opstellen van de Nota bodembeheer is door de Milieudienst en de betrokken gemeenten een werkplan handhaving Besluit bodemkwaliteit opgesteld. In het werkplan zijn de volgende onderwerpen uitgewerkt: interpretatie van het op-en-nabij principe, richtlijnen en protocollen; op welke wijze administratieve controle van meldingen plaatsvindt; op welke wijze handhaving in het veld plaatsvindt. De Milieudienst is namens de gemeente belast met de handhaving van het Besluit bodemkwaliteit. Handhaving van het Besluit is een wettelijke taak. Actie: milieudienst en gemeente stellen een werkplan handhaving Besluit bodemkwaliteit op. Planning: Melden toepassen grond Particulieren zijn vrijgesteld van de meldingsverplichting bij het toepassen van grond. Echter, indien de werkzaamheden, in opdracht van de particulier, worden uitgevoerd door een aannemer, is meestal wel sprake van een meldingsplicht. De aannemer dient het werk te melden via de landelijke website: Controleren van meldingen in het kader van het Besluit bodemkwaliteit is een wettelijke taak. Actie: geen, voortzetting van bestaande werkwijze Gemeente als initiatiefnemer van projecten Bij de ontwikkeling van gebieden streeft de gemeente er naar om te werken met een gesloten grondbalans. Als grond niet kan worden hergebruikt op de herkomstlocatie en afgevoerd wordt, is dit een afvalstof. In eerste instantie wordt een toepassingslocatie gezocht binnen de gemeente en regio. Indien geen geschikte toepassingslocatie wordt gevonden, wordt de grond afgevoerd naar een erkende verwerker. 5.3 Beheer van de bodem: bewust bodemgebruik De bodem binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug heeft verschillende functies. Een belangrijke functie betreft de opslag van zoet drinkwater. De bodem wordt echter ook gebruikt voor onder andere de aanleg van parkeergarages, kabels en leidingen en energievoorziening (warmte-koude opslag). Daarnaast kan bodem een vindplaats zijn voor archeologie of verontreinigingen bevatten. Initiatiefnemers van projecten dienen zich bewust te zijn van de verschillende functies van de bodem. Afstemmen van diverse functies, mogelijkheden en beheer van de ondergrond is nodig. Vooralsnog is het beleid en de regelgeving over het gebruik van de bodem/ondergrond versnipperd en ontbreekt het totaaloverzicht. Het landelijke bodembeleid wordt de komende jaren herzien en verbreed met als doel een bewust en duurzaam gebruik van de bodem/ondergrond. Het vertrekpunt is het vermogen van de ondergrond 21

22 om nu en in de toekomst zo goed mogelijk maatschappelijke diensten te leveren. Daarmee beoogt de verbreding van het nieuwe ondergrondbeleid: het beleid voor ruimtelijke ordening te verdiepen; maatschappelijke uitdagingen geïntegreerd te benaderen. De verbreding van het bodembeleid is een aandachtspunt voor de gemeente. Vooralsnog beschikken wij niet over de benodigde instrumenten, kennis en gegevens om een integrale visie te formuleren met betrekking tot de ondergrond. Ook is nog niet duidelijk hoe het nationale en provinciale beleid er uit zal zien. We zullen de ontwikkelingen op dit gebied nauwlettend volgen. Beleid met betrekking tot bodem en ondergrond is in ontwikkeling. Actie: Actief bijhouden landelijke en provinciale ontwikkelingen met betrekking tot de thema s bodemvisie en ondergrond. Planning:continu 22

23 6 Bescherming van de bodem De milieuhygiënische bodemkwaliteit van de Utrechtse Heuvelrug is voornamelijk bepaald door menselijk handelen in het verleden. Het is volgens de Wet bodembescherming niet toegestaan nieuwe verontreiniging te veroorzaken. Er zijn diverse regels die dit moeten bewerkstelligen, en de gemeente heeft een belangrijke rol in de naleving van de regels, zoals het verplichten van bodemonderzoek, het laten treffen van maatregelen en het handhaven van (standaard)voorschriften bij bedrijfsactiviteiten. In dit hoofdstuk wordt beschreven wat deze regels zijn en hoe de gemeente deze taak uitvoert. 6.1 Vergunningverlening en handhaving Wet milieubeheer De Wet milieubeheer legt voorschriften op aan bedrijven met potentieel bodembedreigende activiteiten met als doel de kans op het ontstaan van bodemverontreiniging te minimaliseren. In de meeste gevallen is de gemeente het bevoegd gezag. Dit geldt zowel voor bedrijven waar een omgevingsvergunning voor moet worden aangevraagd, als voor bedrijven die kunnen volstaan met een melding in het kader van een algemene maatregel van bestuur (AmvB). Deze voorschriften betreffen kwaliteitseisen aan opslag- en productiemiddelen, het aanbrengen van bodembeschermende voorzieningen en het monitoren van de kwaliteit van grond en grondwater. De kwaliteitseisen volgen uit de Nederlandse Richtlijn Bodembescherming (NRB). De Milieudienst controleert inrichtingen op het naleven van de voorschriften uit de Wet milieubeheer met betrekking tot bescherming van de bodemkwaliteit en voert de handhaving uit. Wanneer blijkt dat de bedrijfsactiviteiten hebben geleid tot bodemverontreiniging, moet deze op grond van de voorschriften uit de omgevingsvergunning, dan wel van de zorgplicht (artikel 13, Wet bodembescherming) ongedaan worden gemaakt. Deze verplichting geldt ongeacht de ernst van de verontreiniging. Concreet betekent dit: in de omgevingsvergunningen worden adequate voorschriften opgenomen; er worden regelmatig controles uitgevoerd op de naleving van de voorschriften; er wordt handhavend opgetreden wanneer voorschriften niet worden nageleefd; er wordt op toegezien dat een bedrijf geen bodemverontreiniging achterlaat na bedrijfsbeëindiging. Vergunningverlening en handhaving Wet milieubeheer is een wettelijke taak. Actie: geen, voortzetting van bestaande werkwijze. 6.2 Ondergrondse brandstoftanks Het Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer (het Activiteitenbesluit) omvat regels voor ondergrondse brandstoftanks en is in plaats gekomen van het Besluit opslaan in ondergrondse tanks 23

24 (BOOT). Deze regels uit het Besluit dienen onder andere te voorkomen dat bodemverontreinigingen ontstaan door lekkende tanks. Eind jaren 90 is uit een inventarisatie gebleken dat destijds binnen de gemeente Utrechtse Heuvelrug meer dan 3000 ondergrondse tanks op particulier grondgebied aanwezig waren. Vervolgens zijn bewoners gestimuleerd om de tanks die niet meer in werking waren te saneren. Deze zogenaamde BOOT-actie is inmiddels voor meer dan 97% afgerond. De gemeente kiest er voor om de BOOT-actie niet door te zetten voor de afronding van de laatste tanklocaties. Hiervoor zouden langdurige dwangsom procedures opgestart moeten worden. Door herontwikkeling en Figuur 6.1: Voorbeeld verwijdering tank (bron: Milieudienst Zuidoost-Utrecht) eigendomsoverdracht van percelen zullen ook deze laatste tanklocaties worden gesaneerd. Dit geldt ook voor eventuele tanklocaties die niet aan het licht zijn gekomen tijdens de inventarisatieronde eind jaren 90. Eigenaren zijn verantwoordelijk voor de sanering van de tank(s) op hun perceel en voor de eventuele sanering van verontreiniging. Voor zowel tanks op bedrijfslocaties als in particulier bezit geldt dat de sanering van de tank(s) en/of eventuele verontreiniging moet worden afgestemd met de Milieudienst. Wanneer sprake is van een geval van ernstige bodemverontreiniging, moet de sanering van de tank en de verontreiniging ook worden afgestemd met de provincie Utrecht. De procedure voor een (tank)sanering is beschreven in het Handboek bodemtaken. Vrijwel alle (voormalige) ondergrondse tanks op particulier terrein zijn inmiddels gesaneerd. De gemeente kiest er voor op dit punt met de BOOT-actie te stoppen. De laatste bekende tanks én nu nog onbekende tanks worden gesaneerd bij herontwikkeling en eigendomsoverdracht. Actie: geen 6.3 Ongewone voorvallen Verontreinigingen die zijn veroorzaakt als gevolg van onverwachte, onvoorziene gebeurtenissen worden ongewone voorvallen genoemd. Het gaat hierbij vaak om calamiteiten zoals een lekkende vrachtwagen, brand etc. Ook voor bodemverontreiniging veroorzaakt door ongewone voorvallen geldt dat deze op grond van de zorgplicht (artikel 13, Wet bodembescherming) ongedaan moet worden gemaakt. Deze verplichting geldt ongeacht de ernst van de verontreiniging. De veroorzaker en/of de eigenaar van de locatie is verplicht het voorval te melden bij de gemeente of de provincie en is verantwoordelijk voor het nemen van passende maatregelen. Afhankelijk van de locatie waar het ongewone voorval heeft plaatsgevonden, is de gemeente of de provincie het bevoegde gezag. Voor ongewone voorvallen binnen inrichtingen geldt dat de vergunningverlener Wet milieubeheer (dit kan zowel de gemeente als de provincie zijn) het bevoegde gezag is. Voor ongewone voorvallen buiten inrichtingen geldt dat zowel de gemeente als de provincie het bevoegde gezag is. Van belang is dat bij deze voorvallen een goede afstemming plaatsvindt tussen de gezagsdragers. Zie voor een overzicht van het bevoegde gezag bij bodemsanering ook tabel B2.2 in bijlage 2. Wanneer bij een calamiteit een zodanig gevaar voor het milieu optreedt, dat direct handelen noodzakelijk is, moet de betrokken veroorzaker / eigenaar de benodigde maatregelen nemen. 24