AFFICHEKRANT de graad HONGER DE WERELD UIT! Een lesbundel voor het basisonderwijs. Samenstelling: in samenwerking met Alfa vzw

Transcriptie

1 AFFICHEKRANT 2006 Ee lesbudel voor het basisoderwijs V.U. Bogda Vade Berghe - Vlasfabriekstraat Brussel 3de graad HONGER DE WERELD UIT! Samestellig: i samewerkig met Alfa vzw Vlasfabriekstraat Brussel Koig Albertstraat Turhout Hoger de wereld uit! 1

2 Lestips ONZE SUGGESTIES IN VOGELVLUCHT: 1. Probleemstellig e sfeerscheppig. De kidere krijge izicht i hoeveel hoger er is i de wereld. 2. Klasgesprek. Wat is hoger eigelijk? Waeer wordt hoger hebbe ee probleem? 3. Ete i de wereld geeft de kidere izicht i wat hoger beteket voor Cogo aa de had va het verhaal va 5 kidere. Dit gebeurt via groepswerk e wordt achteraf klassikaal vergeleke met de (oder)- voedigsgrafieke va België Hoduras e Seegal. We kijke ook hoe hoger i de wereld verdeeld is. 4. Affiche va va Het zij vooral boere die hoger hebbe i de wereld. Wat beteket de sloga stop de verstikkede export va oze ladbouwproducte aar het Zuide. 5. Otwerp ee eige affiche tege hoger. Dit oderdeel diet als verwerkig va de leerstof. 6. Wat kue de wereld België e de kidere zelf doe om hoger i de wereld te vermidere? De actie va wordt toegelicht. 1. Sfeerscheppig: de probleemstellig Het campagespotje va geeft aa hoeveel mese er sterve aa hoger door om de 3 secode met de vigers te kippe. Je ka dit spotje aa de kidere late zie. Ee adere krachtige mogelijkheid is gewoo zelf om de drie secode met de vigers te kippe i eerste istatie zoder iets te zegge. Bij iedere kip sterft er erges ter wereld ee kid. De leerlige rekee uit hoeveel kidere er per miuut sterve. Ze kome da op 20 uit: dat is ee klas per miuut. Duid het aatal kidere uit de klas aa dat gestorve is op 1 miuut. Hoeveel kidere zij dat per uur? 1200 Hoeveel kidere zij dat per dag? Hoeveel kidere zij dat op ee week? Hoeveel kidere zij dat op ee jaar? (dat is ogeveer heel België) Dit jaar focust zich op de eerste Milleiumdoelstellig: de armoede i de wereld halvere tege 2015 door o.a. de hoger te vermidere. Wat we daarmee bedoele wordt i de loop va de lesse rod recht op voedsel e hoger i de wereld duidelijk. 2 Hoger de wereld uit!

3 2. Klasgesprek De cetrale vraag is: Wat is recht op voedsel? Wie va de kidere heeft al ees hoger gehad? Wat voel je da? Wat doe je da? Ka je daarva doodgaa? Vide jullie het eerlijk dat er i de wereld mese zij die iet voldoede te ete hebbe? Hebbe mese het recht op voldoede e gezod voedsel? Laat de kidere eve filosofere e doorgaa over het thema. Waeer ga je da wel dood va de hoger? Ee mes sterft va de hoger waeer hij eerzijds te weiig calorieë verbruikt e aderzijds lage tijd iet evewichtig eet. Ee goed doorvoed iemad ka 40 tot 80 dage zoder ete. Ee odervoed iemad sterft uiteraard veel seller. Ee volwassee heeft gemiddeld 2350 kcal per dag odig. Wie te weiig eet heeft iet geoeg eergie om gezod te blijve te bewege e a te deke. Mese die lage tijd iet geoeg te ete krijge rake eerst hu vetvoorrade e daara ook hu spiere kwijt; uiteidelijk late ook orgae zoals lever e iere het afwete. Kidere die zwaar odervoed zij lijde aa groeistoorisse die hu lichaam e geest aataste. Als je gedurede lage tijd mider da 1900 kcal per dag eet be je odervoed. (uit: Om evewichtig te ete is het belagrijk dat je elke dag voedigsstoffe uit alle vakjes va de voedigsdriehoek (zie bijlage 1) eet. Hoger de wereld uit! 3

4 3. Ete i de wereld De campage va 2006 focust op recht op voedsel e hoger i de wereld e waarom dat recht al da iet vervuld is voor iederee. We spitse os eve toe op de 3 ifolade va : Cogo Seegal e Hoduras. Rode 1 1. Kopieer per leerlig: voedigsdriehoek (bijlage 1) 2. Verdeel de klas i 5 groepjes 3. Kopieer per groepje: 5 keer eezelfde vriedeboekjeblaadje va 1 kid (bijlage 2) (voor ieder groepje ee ader kid) 1 keer opdracht 1 (bijlage 3) 1 keer ivulblaadje 1 (bijlage 4). 4. Elk groepje gaat het voedigspatroo va ee kid uit Cogo oderzoeke a.d.h.v. ee vriedeboekje (bijlage 2). De bedoelig is dat de kidere de pretjes va voedigsmiddele bij het vriedeboekje uitkippe e deze op de voedigsdriehoek legge per soort waartoe ze behore. De groepe gaa a hoe evewichtig hu kid eet. 4 Hoger de wereld uit!

5 Rode 2 5. Elke leerlig i de 5 groepjes krijgt ee ummer: ummers 1 tot e met... (is het kleiste groepje leerlige met 3 da tot 3 is het kleiste groepjes leerlige met 4 da tot 4 ez.) 6. Hergroepeer de groepjes: alle ummers 1 gaa samezitte alle ummers 2 ez. (zorg ervoor dat er iet meer da 5 kidere bij elkaar i ee groepje zitte) 7. Kopieer voor elke groep opdrachtblad 2 (bijlage 5) e ivulblad 2 (bijlage 6 e 7). 8. Iedere leerlig eemt zij/haar igevulde voedigsdriehoek e vriedeboekje mee. De ieuwe groep gaat a hoe evewichtig mese i Cogo ete door ieder zij kid e driehoek te late voorstelle. Eet iederee hetzelfde? Wat zij de verschille e de gelijkeisse tusse de 5 voedigsdriehoeke? De leerlige zette de resultate uit i ee (oder)voedigsgrafiek voor Cogo. Oplossig: i Cogo is 71% va de mese odervoed Per groep wordt eve kort ee voorstellig voor de klas gedaa met de bevidige. Klassikaal Deel 1 We vergelijke de (oder)voedigsgrafiek va Cogo met die va Hoduras Seegal e België (bijlage 7). Bespreek met de kidere: Wat valt er op? I welk lad is er het meest hoger? I welk lad het mist? Lijdt iederee hoger? Wat is het beroep va de mese die hoger lijde i Cogo? Zoude de boere ook i de adere lade het meest hoger lijde? Hoe ka het dat het juist boere zij die hoger lijde? Deel 2 We werpe eve ee blik op de rest va de wereld. I bijlage 8 vid je ee wereldkaart waarop de grootte va de lade is weergegeve volges het aatal mese dat odervoed is. Kopieer de kaart per leerlig. Wat valt er op aa deze kaart? Vid je West-Europa of België terug? Welk cotiet is het grootst? (Azië) Hadde jullie dit verwacht? Hoeveel mese lijde hoger i Azië e hoeveel i Afrika? Waar is het hogerprobleem het grootst? (Afrika) Als je de kaart zou hertekee met de procete welk cotiet zou da het grootst moete zij? (Afrika) Hoger de wereld uit! 5

6 4. De affiche va Kopieer de affiche (bijlage 9) per 2 leerlige of 1 keer i het groot. Je ka de affiche ook bestelle via Nele.Verhaeghe@11.be of op tel. 02/ Wereldwijd lijde 830 miljoe mese hoger. 70 % hierva zij boere. Hoe komt dat? We vroege het aa drie mese. Kopieer de brief de e het krateartikel va bijlage 10 e 11. Lees de brief va Joseph uit Seegal voor Too de affiche Bespreek: Waarom is Joseph boos? Waarom steekt Joseph ee ui i zij mod? Lees ook de mail va Eugeia Poce uit Hoduras e het krateartikel over kippehadel uit Cogo. Bespreek: sappe de kidere u wat de sloga Stop de verstikkede export va oze ladbouwproducte aar het Zuide beteket? (Laat de leerlige evetueel Export opzoeke i het woordeboek e het i eige woorde uitlegge.) 6 Hoger de wereld uit!

7 5. Otwerp zelf ee affiche tege de hoger De klas wordt weer igedeeld i groepe va 5. Elke groep otwerpt u zelf ee affiche om te protestere tege hoger i de wereld. De leerlige kue zich basere op de verhale va Eugeia Joseph e het krateartikel over kippehadel i Cogo. Belagrijk is dat de kidere i de affiche ook igaa op het recht op voedsel. Is het beschikke over voldoede e gezod voedsel ee recht of is het eerlijk dat sommige mese voldoede te ete hebbe e adere iet? 6. Blijf iet bij de pakke zitte Eigelijk hoeft iemad op deze wereld hoger te lijde. Er is immers meer da geoeg voedsel op de wereld om elke aardbewoer 2800 kcal voedsel per dag te geve. Met zij alle kue we er iets aa doe! Wat ka de wereld doe tege hoger? Lees same de tekst over Milleiumdoelstellige i bijlage 12. De Milleiumdoelstellige zij ee kader waarbie 191 regerige va de wereld zich geëgageerd hebbe om de armoede tege 2015 te vermidere. Ook de Belgische regerig staat achter de Milleiumdoelstellige. Zij ka op iteratioale bijeekomste de regerigsleiders va adere lade op hu belofte wijze. Door te zorge voor ee goed ladbouwbeleid op Belgisch Europees e iteratioaal iveau ka oze regerig ook mee strijde voor het recht op voedsel op de hele wereld. Hoger de wereld uit! 7

8 Wat ka jij doe tege hoger? Wat wij kue doe is vooral va os late hore os late zie. Wat we geleerd hebbe doorgeve. Beste miister Late we same met de Vlaamse otwikkeligsorgaisaties aa oze regerig vrage: dat boere e boerie i het Zuide het recht krijge om hu eige ladbouwmarkt te bescherme; dat ze steu krijge om hu producte te verbetere; dat er gee buiteladse ladbouwproducte meer gedumpt worde op de markte i het Zuide. Dit kue we doe door oze ame i te vulle op de ajuiekaartjes (zie bijlage 13). Stuur de igevulde kaartjes aar: Nele Verhaeghe - Vlasfabriekstraat Brussel Creatiever: Maak met de klas ee groot marktkraam waar je alle odertekede uiekaartjes ka i legge (op kleve ) Als je het geheel opstuurbaar (poster bvb) maakt ka jullie kraam zowiezo later deel uitmake va de grote ajuiemarkt waar oze regerig zal uitodige om te kome kope. Ook foto s va iet-opstuurbare marktkraampjes kue meedoe. Misschie wordt jullie kraam da wel opgehaald om echt mee te doe! Stuur ze aar ele.verhaeghe@11.be Zowiezo moete de gehadtekede uiekaartjes (bijlage 13) allemaal worde opgestuurd aar Nele Verhaeghe om mee af te geve aa oze miisters! Zeg het voort! Hoe meer mese wete wat er aa de had is met de hogerige boere hoe meer mese er mee iets aa wille doe. Daarom: laat het aa iederee wete die wil. Maak er ee toomomet va. Je ka als leerkracht zelf beslisse hoe dat er gaat uitzie. Zie voor ee voorbeeld hiera bij ajuisoep-actie Je ka ook deze kas grijpe om er ee project leerligeparticipatie va te make. Hiera vid je ee suggestie om dat aa te pakke. 8 Hoger de wereld uit!

9 TOONMOMENT LEERLINGENPARTICIPATIE 1. I ee kriggesprek wordt beslist : Voor wie het toomomet zal zij: ouders? Grootouders? Leerlige va adere klasse? Bibliotheekbezoekers va de gemeetelijke bibliotheek? Kortom: aa wie wille de leerlige de boodschap va het spel late hore/zie? Wat ze juist wille toe: wat wille de leerlige dat de mese wete/kue/ voele/ als ze het toomomet hebbe meegemaakt? Spreek ook og af waar e waeer het momet zal plaatshebbe. Schrijf alle afsprake op ee flap of op het bord. 2. Hoe zulle we het toe? kopieer de lijst mogelijkhede voor ee toomomet (bijlage 14)voor alle leerlige. De leerlige leze de lijst. Verduidelijk bepaalde terme idie odig. Iedere leerlig kiest éé dig uit de lijst dat volges hem/haar het beste ka diee voor hu vooropgestelde doel. Laat ekele leerlige aa het woord: waarom kieze zij voor dat bepaalde dig? Wat is het voordeel erva? Nu kome de verkiezige: alle leerlige schrijve hu favoriete werkvorm op ee papiertje. De papiertjes worde verzameld (i de stembus). De stemme worde geteld. Welke werkvorm heeft de verkiezige gewoe? Op deze maier zal het toomomet georgaiseerd worde. 3. Uitvoere: wie doet wat? Zorg i overleg met de kidere voor ee haalbare taakverdelig. Je ka verschillede dige door adere groepjes va leerlige late uitvoere: uitodigige make lokaalversierig muziek Schrijf deze afsprake met hu deadlie bij op de flap/het bord. TOONMOMENT AJUINSOEPACTIE Laat iederee die het wil hore over de boere die hoger hebbe. Maak ee grote pot ajuisoep of lekkere Seegalese Yassa (recept: bijlage 15) e deel die uit (bvb aa alle ouders/grootouders die de kidere aa school kome ophale). Vertel daarbij over wat jullie geleerd hebbe. Vraag of ze ook ee uiekaartje (bijlage 13) wille odertekee. Hulpmiddele hiervoor kue jullie gratis bestelle bij: ele.verhaege@11.be. Er bestaa bvb uiekeismakigspakketjes met hieri: - tekst e uitleg over uie e het recht op beschermig va lokale markte - toelichtig bij de uieactie va tips e recepte om het uieverhaal te servere - voorbeelde va ee tafelmatje de massafolder de affiche e de ifoposter - ee bestelbo om va die dige bij te bestelle. Of zoek ees uit of er i jouw gemeete gee comité actief is waar je ka aa meedoe. Voor meer details rod de campage ka je terecht op Hoger de wereld uit! 9

10 DOELSTELLINGEN EN EINDTERMEN 1. Doelstellige: De leerlige lere de campage va kee. De leerlige wete wat odervoed zij beteket. De leerlige wete dat 830 miljoe mese i de wereld hoger lijde. De leerlige wete dat iet iederee i het Zuide odervoed is. De leerlige wete dat er ook i België mese zij die odervoed zij. De leerlige kue oorzake va hoger duide. De leerlige kue aa de had va grafieke e ee aagepaste wereldkaart afleide hoeveel mese waar ter wereld odervoed zij. De leerlige kue hu solidariteit met het Zuide op hu maier toe. De leerlige kue met voorbeelde aatoe dat er steeds meer oderlige afhakelijkheid is tusse alle lade. 2. Eidterme: De leerlige WO 1.14 kue gezode levesgewoote i verbad brege met wat ze wete over het fuctioere va het eige lichaam e ze wete dat bepaalde ziekteverschijsele of hadicaps iet altijd vermede kue worde. WO 4.4 kue illustrere dat welvaart zowel over de verschillede lade i de wereld als i België ogelijk verdeeld is. WO 6.9 kue aspecte va het dagelijks leve i ee lad va ee ader cultuurgebied vergelijke met het eige leve WI 5.2 otwikkele ee kritische houdig te aazie va allerlei cijfermateriaal tabelle berekeige waarva i hu omgevig bewust of obewust gebruik (misbruik) gemaakt wordt om mese te iformere te overtuige te misleide Sociale vaardighede 3. kue samewerke met adere zoder oderscheid va sociale achtergrod geslacht of etische origie Achtergrodiformatie voor de leerkracht i 2006 Hoger duurzame ladbouw e het recht op voedsel. Hoger! Dat is og elke dag de keiharde werkelijkheid voor 850 miljoe mese op deze wereld. Driekwart va he zij arme boere i otwikkeligslade. Vreemd is dat wat zij producere voedsel maar worde zelf als eerste met hoger gecofroteerd! Afrikaase kippekwekers kue hu kippe iet meer kwijt door de ivoer va goedkoop geproduceerde kippe uit Europa. Seegalese uieboere overleve og auwelijks wat hu markt wordt overspoeld door uie uit Nederlad. Filippijse rijsttelers kue iet cocurrere met de goedkope rijst uit Chia e Taiwa. Hoduras kampt met ee overaabod aa graa e mais uit de Vereigde State. Door dumpig e grootschalige import verlieze miljoee kleie boere zo hu broododig ikome. Daarom voert i het kader va 2015 DE TIJD LOOPT same met ee aatal Vlaamse milieuorgaisaties zoals Greepeace e Bod Beter Leefmilieu twee jaar campage rod het recht op voedsel. We budele oze krachte e eise dat alles i het werk wordt gesteld om de eerste Milleiumdoelstellig te hale: hoger halvere tege 2015! Kleie boere moete ee eerlijke kas krijge! Ze moete het recht hebbe om lokale markte af te scherme tege goedkope import. Alle vorme va dumpig e exportsubsidie vauit het Noorde hore te stoppe. E ze verdiee oze steu i hu strijd voor ee leefbare ladbouw met betere toegag krijge tot zaad krediete opslagmogelijkhede ez 10 Hoger de wereld uit!

11 De ui: ee verhaal om bij te huile De ui is éé va de belagrijkste groete voor de Seegaleze. De Seegalese markt zou i pricipe het jaar rod met de eige productie bevoorraad kue worde. Maar de uieteelt i Seegal lijdt sterk oder de import va uie uit Europa e die eemt elk jaar toe. Uie uit Nederlad e Frakrijk belette oze boere te verkope. Elk jaar stoppe boere door die cocurretie. aldus ee Seegalese boereleider. Na protest va lokale boereorgaisaties verbood de Seegalese overheid i 2005 gedurede drie maade de mport va uie: ee eerste stap om de iladse uie weer ee kas te gue op de markt maar iet voldoede. Buiteladse uie zij beter gedroogd dikker e het hele jaar door beschikbaar. Seegalese boere hike achterop omdat ze gee toegag hebbe tot kwaliteitsvol zaad e krediete. E ze kue slechts ekele maade per jaar hu uie verkope omdat modere opslagmogelijkhede otbreke. GADEC ee parterorgaisatie va Bevrijde Wereld odersteut de kleie boere om zich techisch e orgaisatorisch beter te orgaisere e hu basisikome te vergrote. Hoger de wereld uit! 11

12 27 oktober: Vrijdag Uiedag! Om zichtbaar te make hoe dumpig e grootschalige export va ladbouwproducte de ladbouw i het Zuide bedreigt roept iederee op om aa de slag te gaa met uie. Vrijdag 27 oktober wordt Uiedag i Vlaadere! Geef de ui op 27 oktober ee bijzoder plaats op je meu e i je wikelkar. E serveer uiesoep aa iederee die de kleie boere i het Zuide ee steutje i de rug gut. Uiesoep op school i het bedrijfsrestaurat i het jeugdhuis op de markt Beieuwd hoeveel kilo uie we same kue verorbere i Vlaadere. Zo geve we ee sterk sigaal aa de beleidsmakers die het lot va de Zuiderse boere i hade hebbe. Wil je meer iformatie over deze uiedag e over de campage? Neem da ee kijkje op of cotacteer Nele.Verhaeghe@11.be 02/ DE TIJD LOOPT is ee samewerkig va Broederlijk Dele Fos Oxfam Solidariteit Oxfam Wereldwikels Trias Vredeseilade Wereldsolidariteit Bevrijde Wereld Pla België Globelik Ital KBA (Kadervormig voor Afrikae vzw) Noë (Horizo-educatief Alfa e Djapo) Protos Studio Globo Steugroep voor Rechtvaardigheid e Vrede i Guatemala Voles Wereldcetrum vzw Wereldmediatheek. De CAMPAGNE rod duurzame ladbouw i Noord e Zuid is ee samewerkigsverbad va 2015 DE TIJD LOOPT met Bod Beter Leefmilieu Greepeace FIAN Netwerk Bewust Verbruike VELT VODO e Wervel 12 Hoger de wereld uit!

13 Bijlage 1 Hoger de wereld uit! 13

14 Bijlage 2 Naam: Nadia Achteraam: Kawede Leetijd: 11 jaar Ik woo i: Kishasa hoofdstad va Cogo Papa: Albert Mama: Jeaie Beroep papa: ambassadeur Beroep mama: werkt bij ee orgaisatie die hulp geeft aa arme mese Broers e zusse: 1 broer: Rodrigue Hobby: zwemme Wat ik gistere gegete heb: Otbijt: brood met boter baaa e melk Middagmaal: siaasappelsap vis gekookte maiok (ee soort aardappel) tomaat Dessert: ijs e koffie Avodmaal: vlees met ui frietjes met mayoaise e sla met cola Dessert: aaastaart 14 Hoger de wereld uit!

15 Bijlage 2 Naam: Reé Achteraam: Kabuta Leetijd: 10 jaar Ik woo i: Kishasa hoofdstad va Cogo Papa: Louis Kabuta Mama: Josiae Beroep papa: bakbediede (bij de tweede grootste bak va het lad) Beroep mama: gee Broers e zusse: 2 zusse: Elie e Marie Hobby: schake Wat ik gistere gegete heb: Otbijt: mackemba (bakbaae) met suiker glas melk Middagmaal: maiokpuree (ee soort aardappel) met okra (augurkachtige groete) e tomate kip. Vers geperst siaasappelsap. Tussedoor: appel Avodmaal: beigets (oliebolle) e ee glas melk Hoger de wereld uit! 15

16 Bijlage 2 Naam: Zaia Achteraam: Mpeza Leetijd: 11 jaar Ik woo i: Bogo ee kleie stad i Cogo Papa: Fredérique Mpeza Mama: Eliae Beroep papa: smid Beroep mama: werkt thuis i het huishoude e teelt groete i de tui die ze verkoopt op de markt. We hebbe ook kippe. Broers e zusse: 4: Marie Fraçois Emile Bébé Hobby: vlechtjes make i het haar va mij vriedi Wat ik gistere gegete heb: Otbijt: maïssap met ee glas water Middagmaal: ei met boe aaassap Avodmaal: glas melk 16 Hoger de wereld uit!

17 Bijlage 2 Naam: Bizima Achteraam: Karaha Leetijd: 11 jaar Ik woo i: Mogo Tadou Papa: Sassou Karaha Mama: Maria Beroep papa: boer Beroep mama: tuiierster kweekt kippe Broers e zusse: 7: Mukala Sassou juior Véroique Talia Noël Jea Laetitia Hobby: vogels va het veld jage Wat ik gistere gegete heb: Otbijt: maïspap met ee glas water Middagmaal: rijst met boe water Avodmaal: / Hoger de wereld uit! 17

18 Bijlage 2 Naam: Pamela Achteraam: Kadima-Nzuji Leetijd: 11 jaar Ik woo i: Kipushi ee dorpje i Cogo Papa: Fallo Kadima-Nzuji Mama: Fracie Beroep papa: boer Beroep mama: houdt kippe e bewerkt de groetetui Broers e zusse: 3: Idépedace Feat Krystle Hobby: zige (bijvoorbeeld terwijl ik water haal met mij vriedi Véroique Wat ik gistere gegete heb: Otbijt: / Middagmaal: gierstpaekoek (gierst is ee graasoort) met ajui e water Avodmaal: / 18 Hoger de wereld uit!

19 Bijlage 3 Opdracht 1 Wat heb je odig? Schaar Lijm Wat moet je wete? Straks worde jullie i ieuwe groepjes verdeeld. Het is de bedoelig dat jullie deze oefeig aa de adere lede va het ieuwe groepje kue uitlegge. Werk dus goed mee e zorg dat je ka vertelle wat je gedaa hebt. Stap 1 Kies ee lezer Iederee schrijft e plakt mee. Stap 2 De lezer leest het vriedeboekje va jullie kid luidop voor. De rest leest mee op zij/haar vriedeboekje. Stap 3 Kip elk de reeks pretjes met voedigsware die bij het vriedeboekje hore uit. Stap 4 Leg éé voedigsdriehoek i het midde. Stap 5 Leg de pretjes met voedigsware op de juiste plaats op de driehoek same met de hele groep. Stap 6 Ieder pakt zij eige voedigsdriehoek e plakt de uitgekipte pretjes erop. Je hebt deze driehoek straks odig om je kid voor te stelle i de ieuwe groep. Neem ook je vriedeboekje mee. Stap 7 Vul allemaal jullie ivulblaadje i. Same wete jullie meer da allee! Overleg i groep wat het juiste atwoord is. Hoger de wereld uit! 19

20 Bijlage 4 Ivulblaadje 1 1. Is jullie kid rijk of arm i Cogo? Waarom dek je dat? 2. Eet jullie kid evewichtig? 3. Is dit gezod of iet? Waarom? 4. Welk soort voedsel otbreekt er? 5. Als jullie kid alle dage op deze maier eet is het da odervoed? 6. Zou jullie kid ooit soms vaak hoger hebbe? (schrappe wat iet past) 20 Hoger de wereld uit!

21 Bijlage 5 Opdracht 2 Wat heb je odig? Kleurpotlode Wat moet je wete? Straks stelle jullie met de hele groep kort voor wat jullie gedaa hebbe. Stap 1 Elk lid va de groep stelt zij/haar Cogolees kid uit voor: Lees het vriedeboekje voor Too e bespreek kort de voedigsdriehoek. Stap 2 Vul het ivulblaadje 2 i Hoger de wereld uit! 21

22 Bijlage 6 Ivulblaadje 2 1. Ete de 5 kidere uit Cogo op dezelfde maier? 2. Wat zij de verschille e gelijkeisse tusse de 5 kidere? 3. Wat is het beroep va de ouders va de kidere die iet evewichtig ete? 4. Wat is het beroep va de ouders va de kidere die geoeg te ete hebbe? 5. Met welk beroep maak je dus het meeste kas om hoger te lijde? 6. Wat vide jullie daarva? 7. Kleur de voedigsgrafiek va Cogo i. Eerst berekee! De 5 kidere die jullie leerde kee zij gemiddelde va Cogo. We gaa dat omzette aar procet: 5 kidere = 100% - bewerkig: 5 x 20 = 100 i grafiek: 1 vakje = 10 % dus: 100 : 10 = 10 vakjes gekleurd Hoeveel va de 5 kidere zij odervoed?.. odervoede kidere bewerkig :.. x 20 =. %. % : 10= vakjes kleure Hoeveel va de 5 kidere hebbe geoeg te ete?.. kidere die voldoede kue ete bewerkig:. X 20 =..%. % : 10= vakjes kleure 22 Hoger de wereld uit!

23 Bijlage 7 Voedigsgrafiek Cogo... % heeft geoeg te ete... % heeft iet geoeg te ete 0 % Voedigsgrafiek België 98 % heeft geoeg te ete 2 % heeft iet geoeg te ete 0 % Voedigsgrafiek Hoduras 78 % heeft geoeg te ete 22 % heeft iet geoeg te ete 0 % Voedigsgrafiek Seegal 78 % heeft geoeg te ete 22 % heeft iet geoeg te ete 0 % Hoger de wereld uit! 23

24 Bijlage 8 24 Hoger de wereld uit!

25 Bijlage 9 Hoger de wereld uit! 25

26 Bijlage 10 Hallo allemaal Mij aam is Joseph. Ik be uieboer va beroep. Ik heb 5 kidere e be getrouwd met Josiae. Ik woo i ee klei dorp i Seegal. Vroeger was het daar goed om te leve. We moeste wel hard werke op oze ajuieplatage maar we kode 3 keer per jaar veel uie tele. Na oogsttijd moeste we al die kilo s ajuie zo sel mogelijk aar de markt brege met dure vrachtwages. Dat is zeker gee pretje door de slechte zadwege. Maar als we te lag wachte da rotte de ajuie. Sel verkope is dus het beste. Het geld dat de 3 oogste opbrachte was os jaarikome. Daarmee kode we da dige kope zoals ete zeep olie suiker klere schoolboeke e alles wat we odig hadde. Mij vrouw Josiae kweekt i oze tui og adere groete. Meestal ete we ze zelf op maar als er wat over is kue we dat op de markt mee verkope. Daaraast hebbe we og ee geit die melk geeft. E oze kippe legge geoeg eiere om ook te verkope op de markt. Maar weet je wat er u gebeurd is? Boere uit Europa zaaie te veel uie hebbe te veel melk e te veel kippe. De Europeae krijge alles ooit op. Dus voere ze alles maar uit aar os. Ze overstelpe oze markt. De Nederladse uie zij veel beter da de oze: groter sappiger e beter bewaard. Bovedie zij ze og goedkoop ook omdat de boere daar va hu miisters geld krijge. E ze hebbe allemaal dure machies om heel sel veel goede ajuie te kweke. Dat hebbe wij allemaal iet. Nu wil dus iemad og oze uie kope. Ee ramp atuurlijk als je uieboer bet! Om het og erger te make: de melk uit Frakrijk e de kippe uit België zij zelfs goedkoper als de oze. We krijge iks meer verkocht. Oze ajuie ligge daar te rotte e wij hebbe gee agel meer om aa os gat te krabbe. We zij slechter af da ooit tevore. Ik was gistere zo boos dat ik ee Nederladse ui i mij mod gestoke heb e i twee gebete heb! Zo wilde ik aatoe dat die Nederladse uie os verstikke. De Europese lade moete stoppe met de export va hu producte aders kue wij ooit meer voldoede verdiee om os gezi te oderhoude! Joseph 26 Hoger de wereld uit!

27 Bijlage 11 Date: Mo 02 Oct :01: To: From: Eugeia Subject: brief Beste Joseph Ik herke je verhaal volledig. Gistere hebbe we i Tegucigalpa oze Hodurese hoofdstad betoogd tege de plae va de VS e Europa om og meer producte i te voere. Vroeger was Hoduras ee graaschuur. Dat wil zegge dat we zoveel grae vooral maïs e rijst kode oogste dat we heel veel kode uitvoere aar adere lade. Maar toe de orkaa Mitch over os lad trok verietigde die de hele oogst. Het jaar daara was er ee eorme droogte. E of dat og iet geoeg was krege we ook og probleme door de orkaa Katria. De VS profiteerde hierva. O ja ze wilde os helpe door voedselhulp aa Hoduras te geve. De oogste ware immers mislukt. Maar wat gebeurt er u? Odaks dat we weer kue zaaie e oogste blijve de VS maïs ivoere. Deze maïs is zo goedkoop dat we oze oogst iet meer kue verkope. Net zoals jullie kweek ik groete e kippe om te verkope maar et als jullie bregt dat iet geoeg op. Mij vier kidere e ik kue allee og maar boe met maïstortilla s ete. Voor de rest hebbe we gee geld meer. Het is echt verschrikkelijk. Omdat alle boere het zo beu zij hebbe we gistere betoogd. I bijlage stuur ik je ee foto. Ik hoop dat de miisters aar oze verzuchtige zulle luistere! Groetjes Eugeia Betogig i Tegucigalpa.JPG Kippeivoer uit België pluimt de Cogolese boere Kishasa 28 augustus 2006 Op de markt va Kishasa hagt er de laatste dage ee bedrukte sfeer. Boerie met verse (og levede) kippe staa i kleie groepjes te prate. Vorig jaar is er immers ee ieuw kraam bijgekome met kippebille uit België. De kippebille zij zo goedkoop dat iemad og ee verse levede kip wilt kope. Tot vorige week werd er op de markt og omgeroepe om deze kippebille iet te kope. De kippebille kome bevrore toe e otdooie op de markt i de volle zo. Ze bederve zeer sel op die maier. Waeer de markt is afgelope ka je ze beter iet meer kope aders riskeer je om ziek te worde. Maar de omroepig is gestopt oder druk va grote bedrijve. De gezodheid va de mese is i gevaar. E de boerie krijge hu kippe iet meer verkocht! Gevolg: de boerie verdiee iet meer geoeg e lijde same met hu gezie hoger. Hoger de wereld uit! 27

28 Bijlage 12 I 2000 kwame de regerigsleiders va 189 lade same. Ze stelde vast dat de rijkdom e de kase i de wereld iet eerlijk verdeeld ware. De miisters beslote om daar wat aa te doe. Het is immers hu taak ervoor te zorge dat de mese i hu eige lad maar ook i de rest va de wereld het goed hebbe. Zo beslote de regerige om 8 afsprake te make om de mese uit de hele wereld tege 2015 meer kase te geve. Deze afsprake oemde ze met ee moeilijk woord: de Milleiumdoelstellige. Achteraf hebbe og 2 lade deze afsprake mee oderteked. Er zij dus i totaal 191 lade die va deze wereld ee betere plek wille make voor alle mese. Als de miisters zich houde aa hu beloftes ka de hoger tege 2015 de wereld uit zij! Zij jullie ook beieuwd aar de afsprake die de miisters maakte? Ik zet ze eve op ee rijtje. De regerige wille: 1. dat de armoede gehalveerd wordt door o.a. de hoger te vermidere 2. dat joges e meisjes eveveel kase krijge 3. dat alle kidere aar school kue gaa 4. dat er mider kidere sterve 5. dat moeders gezoder zij (e bijvoorbeeld iet sterve i het kraambed) 6. dat er mider mese e kidere sterve aa ziektes zoals AIDS e malaria 7. dat er actief gewerkt wordt aa ee duurzaam milieu (zo ka bijvoorbeeld iederee aa drikbaar water gerake) 8. dat de rijke lade hu uiterste best moete doe zodat de armere de 7 vorige afsprake kue waarmake. 28 Hoger de wereld uit!

29 Bijlage 13 Hoger de wereld uit! 29

30 Bijlage Hoger de wereld uit!

31 Bijlage 14 Mogelijkhede voor ee toomomet 1. Ee zelf opgeome ieuwsbericht toe 2. Ee radio- of TV-iterview late zie/hore 3. Uitbeelde: spelletje hits make e late spele 4. Ee schimmespel toe 5. Ee toeeltje toe 6. Ee poppespel toe 7. Ee geluidespel late hore 8. Ee video opeme e late zie 9. Ee gedicht of lied make (al da iet op ee bekede melodie) 10. Ee affiche make 11. Ee krat met berichte e foto s make 12. Ee collage make 13. Iets i grafieke zette e er uitleg bij geve 14. Pictioary-spel make e late spele 15. Spelletje zeg s UI make e late spele 16. Drie-wijze-spel make 17. Kijkdoos 18. Zelf ee les geve (bvb ee les taal) 19. Expressief dase 20. Zelf ee kruiswoordraadsel make e late ivulle 21. Ee powerpoit-voorstellig make e toe 22. Ee actie op touw zette (betogig opruimactie brief schrijve aar burgemeester uiekaartjes late odertekee e verzamele ) 23. Maquette make met klei gips brooddeeg papier-maché 24. Ee kwis make 25. Mimespel 26. Artikel voor schoolkrat of adere krate 27. Uiesoep of ee ader gerecht (met uie maïs kippe) make uitdele e erbij vertelle wat de boere i het Zuide meemake Hoger de wereld uit! 31

32 Bijlage 15 Yassa ee heus Seegalees uierecept Yassa met vis Nodig (voor 10 pers): 4 stukke vis 200 cl olie 2 kg uie 30 cl citroesap 12 wortele 6 aardappele 2 aubergies 4 hele pepers (aar keuze dit is zeer pikat maar echt Afrikaas) ekele teetjes koflook zout e peper 2 kg rijst Bereidig De vis kort aabrade e opzij zette. De groete i stukke sijde. De uie e de koflook fijhakke e same met het citroesap i de olie giete. 15 l water toevoege e daari de groete e de vis 10 à 15 mi koke. Kruide aar smaak. Bereidig va de rijst 2.5 l water aa de kook brege. De rijst toevoege met ee beetje zout. Af e toe roere. 30 tot 35 miute late koke. 32 Hoger de wereld uit!