Aardappelen bij Niet Kerende Grondbewerking. Project stage DLV Plant

Transcriptie

1 Aardappelen bij Niet Kerende Grondbewerking Project stage DLV Plant Tonco Padmos November 2011

2 Aardappelen bij Niet Kerende Grondbewerking Project stage DLV Plant Tonco Padmos Tuin- en Akkerbouw Green Business School Hogeschool HAS Den Bosch DLV Plant Sander Bernaerts Westmaas November

3 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Niet Kerende Grondbewerking (NKG) Wat is NKG? Wat gebeurt er als NKG wordt toegepast? Aardappelteelt in NKG Onderzoek Praktijkervaring Analyse Groenbemesters Bronnen Bijlage 1 Groenbemestervelden Bijlage 1.1 Groenbemestervelden Lenno Dane Bijlage 1.2 Groenbemestervelden Jacob Brandenhorst

4 Samenvatting In dit rapport is gezocht naar manieren om de teelt van aardappelen in een systeem met Niet Kerende Grondbewerking (NKG) te optimaliseren. Sommige NKG telers ondervinden namelijk problemen met de teelt van aardappelen. In dit rapport wordt op basis van onderzoek en ervaringen gezocht naar werkbare strategieën voor NKG aardappelteelt. Het is nog niet duidelijk welke bewerkingen en groenbemesters voor NKG aardappelteelt het meest effectief zijn. Het is van belang dat verschillende groenbemesters en bewerkingen uitgeprobeerd worden. Als deel van dit onderzoek zijn een aantal verschillende groenbemesters en strategieën in de praktijk aangelegd. Conclusies van in het verslag beschreven strategieën kunnen nog niet getrokken worden. Op het moment dat er aardappelen worden gepoot in de aangelegde velden zal het effect pas duidelijk worden. Uit het verslag zijn de volgende aanbevelingen opgemaakt en mogelijke oplossingen naar voren gekomen voor het verbeteren van de aardappelteelt bij NKG: Er wordt gekozen voor een groenbemester of strategie die leidt tot geen of weinig fysieke belemmering tijdens het poten. Grove (stro)delen kunnen tot problemen leiden. Sommige groenbemesters vormen een vaste zode. Deze moet ook vermeden worden. Er wordt lang genoeg gewacht met poten in het voorjaar (langer wachten dan het geval zou zijn bij ploegen). De teler begint pas met het poten van zijn aardappelen als zijn grond goed en droog genoeg is. Alleen dan kan voldoende losse grond gecreëerd worden en is het pootbed voldoende verkruimeld. Het pootgoed krijgt daardoor een goede aansluiting. De bodemstructuur bij poten bepaald in belangrijke mate het succes tijdens het poten van de aardappelen in het voorjaar. Spoorvorming door extra bewerkingen, mest uitrijden, groenbemester maaien e.d. heeft een nadelig effect op de bodemstructuur en moeten zoveel mogelijk voorkomen worden. Er wordt gekozen voor een groenbemester die niet te veel bedekking heeft in het voorjaar, waardoor droging door zon en wind mogelijk is. Er kan ook worden gekozen voor een groenbemester die nog groen is en verdampt. Dan is er droging door verdamping. Kansrijk is mogelijk om in het najaar ruggen te frezen. Hoewel de ervaring zeer beperkt is, biedt het mogelijk voor NKG een goede oplossingsrichting

5 1. Inleiding Het project is uitgevoerd in het kader van de opleiding Tuin- en akkerbouw aan de Hogeschool HAS Den Bosch, als derdejaars projectstage. De stage heeft plaatsgevonden bij DLV Plant te Westmaas. Bij Niet Kerende Grondbewerking zijn er telers die problemen ondervinden met de teelt van aardappelen. Niet Kerende Grondbewerking (NKG) wordt in dit rapport synoniem gesteld aan Conservation Agriculture (CA). Bij CA wordt uitgegaan van 3 principes: Continue minimale grondbewerking, permanente organische bodembedekking en vruchtwisseling. De oorzaak van de problemen bij aardappelen is vooral dat in het systeem met NKG de grond in het voorjaar langzamer opdroogt dan bij geploegd land. Dit heeft tot gevolg dat de aardappelen in het systeem aan de late kant gepoot worden of dat de grond te nat is bij het poten. Dit kan tot gevolg hebben dat de grond rondom de poter te grof wordt waardoor het pootgoed minder goed aansluiting vindt en slechter weggroeit. Ook kan niet altijd een optimale rug gevormd worden. Veel factoren hebben invloed op het succes: Keuze groenbemesters, mechanisatie, wijze van bewerken enzovoorts. De uitdaging van het project luidt: Oplossingen zoeken voor de teeltproblemen van aardappelen bij bedrijven die werken met NKG. Inventariseren van problemen die telers ondervinden met de aardappelteelt bij NKG. Een analyse maken van onderzoek en goede en slechte ervaringen van telers. Mogelijke oplossingen formuleren en indien mogelijk in de praktijk toepassen en-/of beproeven. De hoofdvraag van het project is: Hoe kan de teelt van aardappelen in een systeem met NKG geoptimaliseerd worden? De projectopdracht is voortgekomen uit het Praktijknetwerk Niet Kerende Grondbewerking (NKG). Het praktijknetwerk is opgezet omdat in de laatste jaren steeds meer interesse in NKG is ontstaan. In Nederland wordt NKG relatief door weinig bedrijven uitgevoerd. Er is daardoor vrij weinig ervaringskennis. Het praktijknetwerk is bedoeld om kennis en ervaringen van telers, adviseurs en onderzoekers uit te wisselen. Het netwerk is van belang voor de verdere ontwikkeling en groei van NKG in Nederland. Het resultaat van het project is van belang voor het slagen van de aardappelteelt in een NKG systeem en dus voor het verder doorontwikkelen van NKG in Nederland. Dit verslag is bestemd voor de deelnemers aan het Praktijknetwerk NKG. Hierin zijn de meeste telers betrokken die het teeltsysteem toepassen. De meerwaarde van dit verslag is dat het specifiek ingaat op de teelt van aardappelen binnen NKG. De teelt van aardappels is vaak een struikelblok om NKG toe te gaan passen. In het rapport wordt NKG als systeem beschreven. Vervolgens wordt specifiek naar de aardappelteelt in NKG gekeken. Dan volgt de probleemanalyse waarin de problemen met de aardappelteelt in NKG zijn beschreven en geanalyseerd. Hierin waren gesprekken met telers zeer waardevol. Vervolgens zijn er verschillende groenbemesters beschreven met hun voor- en nadelen. Vervolgens is getracht per groenbemester een strategie te beschrijven die kansrijk lijkt binnen NKG. In de bijlage staan de waarnemingen van de groenbemestervelden beschreven inclusief de handelingen het beste uitgevoerd kunnen worden op de groenbemesters

6 2. Niet Kerende Grondbewerking (NKG) 2.1 Wat is NKG? Niet Kerende Grondbewerking(NKG) wordt synoniem gesteld aan Conservation Agriculture(CA), bij dit teeltsysteem staan onderstaande drie punten centraal; 1. Continue minimale grondbewerking 2. Permanente organische bodembedekking 3. Vruchtwisseling (FAO, 2010) Het doel van Niet Kerende Grondbewerking is: Maximale opbouw van bodemstructuur gevormd door planten en bodemleven Bij het systeem wordt grondbewerking zoveel mogelijk vermeden. Er wordt gestreefd naar jaarronde bedekking van de bodem met levende of dode planten. Hierdoor kan het bodemleven zich maximaal ontwikkelen en ontstaat een duurzame stabiele bodemstructuur. Dit wordt versterkt door bijvoorbeeld stro te verhakselen en zo snel mogelijk na oogst een volggewas of groenbemester in te zaaien. NKG is een middel om de natuurlijke processen in de bodem zo min mogelijk te verstoren. Naast veranderingen in grondbewerking is streven naar maximale bodembedekking een belangrijke succesfactor. (Balen, z.d.) (FAO, 2010) NKG heeft een aantal raakvlakken met andere teeltsystemen of vormen van landbouw. Deze zijn: Minimale grondbewerking / Minimum Tillage: In dit teeltsysteem wordt gestreefd naar het zo min mogelijk bewerken van de grond. Direct zaai / No Tillage: Bij deze vorm van landbouw is er geen sprake meer van grondbewerking. Gewassen worden direct in de stoppel of groenbemester gezaaid. Conserverende landbouw / Conservation Agriculture: In deze vorm van landbouw wordt de bodem niet of nauwelijks bewerkt. Hierbij ligt ook de nadruk op de inzet van groenbemesters / mulch en belang van vruchtwisseling. (Praktijknetwerk NKG, 2011) (Weide, 2008) NKG biedt vele voordelen: - Vermindert bodemerosie - Bevordert het bodemleven - Verbetert de bodemstructuur - Mogelijk diepere beworteling van het gewas - Een betere draagkracht en berijdbaarheid van de bodem - Meer waterinfiltratie en beter transport van water in de bodem - Meer capillaire opstijging - Minder verdampingsverlies - Beter vastlegging van C en CO2 in de bodem (organische stof) - Beter ziektewerend vermogen - Een lager brandstofgebruik - Minder arbeid nodig voor grondbewerking - Minder afspoeling van mineralen en gewasbeschermingsmiddelen - Minder wind- en watererosie door permanente bedekking van de bodem

7 In het systeem NKG komen er ook een aantal nadelen en risico s voor: - Kans op een grotere onkruiddruk - Risico op toename van bepaalde ziekten en plagen. Bekend zijn: slakken, muizen, bonenvlieg en schimmels. Bij schimmels is er ervaring dat fusarium in Graan toeneemt. Ook rizoctonia blijft in de toplaag aanwezig, bijvoorbeeld bij de teelt van suikerbieten na aardappelen is de ervaring dat er meer kans is op besmetting. - Een minder geschikte toplaag voor mechanische onkruidbestrijding door het voorkomen van grove organische planten resten. (Balen, z.d.) (FAO, 2010) (Praktijknetwerk NKG, 2011) (Weide, 2008) - 6 -

8 2.2 Wat gebeurt er als NKG wordt toegepast? Intensieve bodembewerking heeft veel nadelen. De toplaag van de bodem is biologisch de meest actieve laag. Door de toplaag te vermengen met de ondergrond en door de bewerking zelf sterft een deel van het bodemleven af. Ook gangenstelsels die ontstaan zijn door bodemleven en plantenwortels kunnen worden doorbroken of vernietigd. Het lijkt erop dat door bodembewerking organische stof sneller verteert. Ook komen gewasresten terecht in lagen waar minder zuurstof aanwezig is en minder bodemleven actief is. Door grondbewerking ontstaan mechanisch gevormde poriën. Deze mechanische poriën zijn minder stevig dan de poriën die gevormd zijn door bodemleven. Na grondbewerking is de bodem dus gevoeliger voor bodemverdichting. Als de bodem met rust wordt gelaten neemt het bodemleven toe en wordt meer divers. Hierdoor is er meer opbouw van poriën. Ook gangenstelsels die door plantenwortels worden gevormd blijven intact. Deze gangenstelsels en poriën zijn sterker en stabieler waardoor de bodem minder gevoelig is voor bodemverdichting. Door deze opbouw van poriën lijkt er zeker dieper in de bouw voor later een hoger luchtgehalte te onstaan dan bij conventionele bewerking. In afbeelding 1 is weergegeven dat het luchtgehalte in de onderste bodemlagen stijgt bij extensivering van de bodembewerking. Afbeelding 1. Luchtgehalte in bodemlagen bij verschillende bodembewerking. Een betere bodemstructuur lijkt voor een beter watertransport (capillair en infiltratie) te zorgen. De natuurlijke poriën zijn zeer geschikt voor het watertransport in de bodem. Dit geldt zowel van boven naar beneden (waterinfiltratie) als onder naar boven (capillaire opstijging). Het is de ervaring dat een storende laag als een ploegzool langzaam verdwijnt omdat bewerkingen op deze diepte niet meer plaats vinden. Inzet van groenbemesters of mulch versterken al deze processen. Organische massa beschermt de toplaag en is daardoor gunstig voor de structuur. Zowel mulch als groenbemesters voorkomen slemp en erosie. Mulch en groenbemesters zijn ook een belangrijke voedingsbron voor het bodemleven. In afbeelding 2 is weergegeven dat de reductie in bodemerosie toeneemt, als er een grotere bedekking van gewasresten aanwezig is. (Praktijknetwerk NKG, 2011) Afbeelding 2. Reductie in bodemerosie in verhouding tot percentage bodembedekking met gewasresten

9 3. Aardappelteelt in NKG 3.1 Wat houdt de aardappelteelt in NKG in? Ook bij de aardappelteelt in een NKG systeem is het de uitdaging de volgende punten zoveel mogelijk na te streven: 1. Continue minimale grondbewerking 2. Permanente organische bodembedekking 3. Vruchtwisseling (FAO, 2010) Aardappelen telen zonder grondbewerking is niet mogelijk. Wanneer wordt geploegd droogt de bodem over het algemeen sneller op dan bij NKG. Dit is zowel de ervaring bij ploegen in het voorjaar als in het najaar. Aardappelen moeten gepoot worden in losse grond om ruggen te vormen, die uiteindelijk na het aanaarden een omtrek van ongeveer 95cm moeten hebben. Hiervoor is een behoorlijke hoeveelheid losse grond benodigd (minimaal 10 cm). De grond moet vóór het poten van de aardappelen losgemaakt worden door grondbewerking. Op kleigronden gebeurt dit meestal met een (front)frees, of (front)rotorkopeg. De drie principes worden zo goed mogelijk nagestreefd als de grondbedekking pas tijdens het poten wordt ingewerkt. Daarnaast is het de uitdaging om geen diepere grondbewerking toe te passen als voor het vormen van de ruggen noodzakelijk is. Er zijn dus minimaal twee grondbewerkingen nodig voor de teelt van aardappelen: Bij het losmaken van de grond en het aanaarden van de ruggen. Dit zijn intensieve grondbewerkingen die minimaal nodig zijn voor het telen van aardappelen. Voor het nastreven van permanent organische bedekking, dient na de voorvrucht van aardappelen een groenbemester ingezaaid te worden. De groenbemester heeft diverse voordelen waarvan het verbeteren en beschermen van de toplaag belangrijk is. De keuze van de juiste groenbemester voor aardappel lijkt van groot belang. De groenbemester moet zo veel mogelijk de bodem bedekken. De groenbemester mag echter niet in het voorjaar het poten belemmeren. Belemmering van de groenbemester in het voorjaar wordt vaak veroorzaakt door te veel of grove residuen van de groenbemesters. De groenbemester kan voor de pootscharen gaan zitten waardoor de machine volloopt. Een andere belemmering kan zijn dat een groenbemester een zode vormt. De intensieve beworteling in de toplaag houdt de grond erg bij elkaar. Deze zode komt los tijdens het poten en valt niet uit elkaar. Er ontstaan plaggen die verstoppingen kunnen veroorzaken en een slecht verkruimeld pootbed maken. Ook kan een groenbemester verhinderen dat de toplaag opdroogt. Zon en wind hebben dan weinig vat op de toplaag waardoor deze slecht opdroogt. Groenbemesters die in het voorjaar nog groen zijn verhinderen het effect van zon en wind op de toplaag, maar kunnen wel zorgen voor droging door verdamping. Keuze in het soort groenbemester en in de handelingen die worden verricht hebben dus mogelijk zeer veel effect op het slagen van de teelt. Over het effect van de handelingen die uitgevoerd worden, zoals maaien en doodspuiten moet goed worden nagedacht. Te veel of overbodige handelingen zijn niet gewenst, omdat de meeste handelingen nadelig zijn voor de structuur. Hoe lang op een bepaald perceel NKG wordt toegepast heeft waarschijnlijk invloed op het succes. De structuur van de toplaag wordt waarschijnlijk beter wat een positieve invloed op de bewerkbaarheid heeft. Wanneer de capillaire opstijging veel groter wordt waardoor de toplaag moeilijker opdroogt kan dat een negatieve invloed zijn

10 3.2 Onderzoek Hieronder staan een aantal eerder uitgevoerde onderzoeken beschreven. De bevindingen en resultaten zijn daarbij beschreven. Niet-kerende grondbewerking in aardappelen. Tongeren(leem) en Poperinge(zandleem)resultaten In Tongeren werd december 2007 geploegd met uitzondering van één strook. Deze strook werd vijf dagen voor het poten van de aardappelen bewerkt met een vleugelschaar cultivator, hierdoor kon de grond goed opdrogen. De vleugelschaarcultivator is in afbeelding 1 zichtbaar. De bladrammenas die zich goed ontwikkeld had werd in december geklepeld. De pootmachine in beide objecten was een combinatie van 4 woeltanden (werkdiepte 20cm), messenfrees, pootmachine en aanaarders. Gedurende het groeiseizoen bleken de ruggen in de niet-geploegde strook stabieler te zijn en dus beter bestand tegen hevige neerslag. De ruggen bleven gedurende het gehele seizoen vochtiger. Er werden meer grove knollen waargenomen bij NKG. Na de hevige neerslag waren er meer groene knollen bij ploegen. Dit bewijst dat de ruggen inderdaad stabieler waren en beter bestand zijn tegen hevige neerslag na een niet-kerende grondbewerking. In Tongeren was er tijdens het rooien duidelijk meer grondtarra bij NKG ten opzichte van ploegen. Afbeelding 3. Vleugelschaarcultivator. Afbeelding 4. Erosieploeg In Poperinge werd er gras als groenbemester ingezaaid. Eind april werd dit opengetrokken. Begin mei werd het perceel geploegd met uitzondering van één strook. Op deze strook werd eerst een oppervlakkige bewerking uitgevoerd. Deze bewerking had als doel de bovenste laag te verkruimelen en de opengetrokken graszoden te verkleinen. Deze machine had een rij tanden gevolgd door een rol met daarna opnieuw een rij tanden en een rol die tweemaal zo snel draait. Op die manier wordt de bovenste 10cm verkruimeld. Een drietal dagen voor het planten werd de grond bewerkt met een erosieploeg (6 tands woeler + 13 tands cultivator). De erosieploeg (woeler met Dent Michel tanden) is hierboven in afbeelding 2 zichtbaar. Er was geen verschil te zien in rugopbouw na ploegen of niet-ploegen. Er bleven alleen wat meer graszoden achter bij NKG. De opkomst van de aardappelen op de strook bewerkt met de erosie ploeg was 3 á 4 dagen later dan op het deel dat geploegd werd. Een verklaring hiervoor was dat de bodem niet voldoende droog en opgewarmd was bij het planten. Bij NKG had de bodem een wat langere tijd nodig voor gunstige plantomstandigheden. De latere (en tragere opkomst) werd gevolgd door een latere bloei en toch een gelijktijdig afsterven in vergelijking met het geploegde deel. Bij NKG lag de opbrengst 9% lager in vergelijking met ploegen. Vooral het aantal grove knollen lag lager. Ook in Poperinge bleken de ruggen bij NKG stabieler te zijn. Dit bleek toen begin - 9 -

11 juli een stortbui viel van 32mm. De ruggen op de strook bewerkt met de erosieploeg hielden beter stand in vergelijking met de rest van het veld dat werd geploegd. Ten aanzien van kwaliteit was er weinig verschil tussen de twee objecten. Na ploegen lag het onderwatergewicht 18 gram lager en was de bakkwaliteit iets beter. Bij NKG hadden de knollen iets meer lakschurft en zilverschurft. De verschillen wat betreft inwendige en uitwendige kwaliteit waren zeer klein. (Blauwer, Cauffman, Vermeulen, 2008) Resultaten van BASIS (Lelystad PPO). De grondsoort van BASIS Lelystad PPO is zeeklei. De resultaten en waarnemingen van BASIS tot zover staan hieronder beschreven. De aardappelen groeien op geploegd land in het begin makkelijker, uiteindelijk bij de oogst zijn weinig opbrengstverschillen merkbaar. NKG grond komt moeizamer op gang door lagere temperaturen in de bodem, dit betekent een tragere begin ontwikkeling van de gewassen. De onkruiddruk(veronkruiding) bij NKG is groter, dit is zeker merkbaar bij biologisch. Belangrijk is om bij het planten voldoende losse grond te hebben voor aansluiting. Op de proefvelden in Lelystad is eerst de grond los getrokken met een cultivator en daarna is er met een rotorkopeg een bewerking uitgevoerd om de grond fijn te maken. Vervolgens zijn de aardappelen geplant met een rotorkopeg in de front om te egaliseren. 1 e jaar NKG in 2009, biologische consumptieaardappelen. De NKG aardappelen kwamen ongeveer 5 dagen later boven. De grond viel bij het klaarleggen minder fijn dan bij het geploegde land waardoor er een mindere aansluiting in de rug was dan bij geploegd land. Uiteindelijk was het verschil in opbrengst te verwaarlozen. Wel was er meer tarragrond bij NKG. 2 e jaar NKG in 2010 geen aardappelen 3 e jaar NKG in 2011 een perceel NKG biologische consumptie aardappelen en een perceel gangbare pootaardappelen. In dit jaar was er weinig verschil in aansluiting in de rug. Wellicht omdat het een warm, vroeg en droog voorjaar was. Het perceel pootaardappelen dat was geploegd stond slechter dan NKG. Dit heeft met de voorvrucht te maken (geploegd stond op slecht uienland). De opbrengst en gegevens over tarra zijn nog niet bekend. In de biologische consumptieaardappelen was er weinig verschil merkbaar. Ervaringen van het onderzoek bij BASIS dat gewasresten en stoppelresten niet snel een belemmering zijn in de rug. Aan het einde van het groeiseizoen zijn deze volledig verteerd. (Balen, 2011)

12 Proefboerderij Wijnandsrade. Op proefboerderij Wijnandsrade is van 2000 tot en met 2006 onderzoek uitgevoerd naar NKG in vergelijking met ploegen. Dit is voor een aantal gewassen gedaan en ook met aardappelen. Er werden verschillende soorten grondbewerkingen uitgevoerd. Hierbij is opbrengst en de kwaliteit van de oogst per grondbewerking vergeleken. Proeven van De aardappelen hadden als voorvrucht wintertarwe of zomergerst. In een vruchtwisseling van ¼ aardappelen, ¼ suikerbieten en ½ graan zijn verschillende grondbewerkingen uitgevoerd waarbij het effect op de opbrengst en kwaliteit is gemeten. Als groenbemester voor de aardappelen werd iedere keer gele mosterd ingezaaid na de wintertarwe of zomergerst. Object omschrijving: Met de spitter werd 22 cm diep gewerkt. Met de ploeg 25 cm. Aan de ploeg waren ondergronders bevestigd die nog 7 cm dieper werkten. In de objecten A en B is met een losse rotoreg gewerkt op een diepte van 14cm. Bij de rotoreg zijn geen sporenwissers gebruikt. Die zijn wel gebruikt bij het poten van de aardappelen. In de aardappelen werkte de pennenfrees ca 14 cm diep. De beitels werkten per object op verschillende dieptes. In object D was dat 25 cm, in object E 22 cm en in de objecten F, G en H is de beitel niet ingezet. Tabel 1. De opbrengst en de kwaliteit van consumptieaardappelen bij verschillende bodembewerkingen van De gemiddelde opbrengsten van de proeven uit staan in tabel 1 weergegeven. Bij de aardappelen hebben de objecten D, F en G een betrouwbaar hogere opbrengst dan A en B. De objecten A en B hebben een hoger onderwatergewicht dan de meeste andere objecten. Dit kan invloed hebben op het financiële resultaat (Pauw, 2003)

13 Proeven van In de jaren dienden de proeven ook als demovelden. Doel hiervan was om praktijkbedrijven uit vooral Zuid -Limburg ertoe te bewegen erosiebeperkende maatregelen uit te laten voeren. De aardappelen hadden tijdens de proeven (net zoals ) als voorvrucht wintertarwe of zomergerst. In een vruchtwisseling van ¼ aardappelen, ¼ suikerbieten en ½ graan zijn verschillende grondbewerkingen uitgevoerd waarbij het effect op de opbrengst en kwaliteit is gemeten. Als groenbemester voor de aardappelen werd iedere keer gele mosterd ingezaaid na de wintertarwe of zomergerst. In tabel 2 is te zien welke bewerkingen er uitgevoerd zijn op voordat de gele mosterd gezaaid is in de herfst. Tabel 2. Bewerkingen voor de zaai van de gele mosterd in het najaar. In Tabel 3. is te zien welke bewerkingen uitgevoerd zijn in het voorjaar op de resten van de groenbemester en de bodem voordat de aardappelen geplant zijn

14 Tabel 3. Bewerkingen in het voorjaar voor het planten van de aardappelen. Tabel 4. Gemiddelde opbrengst, sortering en kwaliteit van de aardappelen in relatie tot grondbewerkingen over de jaren De gemiddelde opbrengst van de proeven uit zijn weergegeven in Tabel 4. In vergelijking met het ploegen (object A) hebben de objecten C, E1, E2, F1 H1 en H2 een vergelijkbare of hogere opbrengst. Alleen object H1 (cultivator met mengende werking) heeft een betrouwbaar hogere opbrengst dan object A. In alle jaren scoort dit object de hoogste of een van de hoogste bruto opbrengst. In dit object werd in het voorjaar een diepe bewerking uitgevoerd en vervolgens met kopeg en 6 ganzevoeten nogmaals bewerkt. Alle andere objecten hebben geen betrouwbaar hogere of lagere opbrengst dan ploegen. (Paauw, 2006) Conclusie proeven Wijnandsrade: Vrijwel in alle jaren tussen 2000 tot 2006 waren er bij de aardappelen geen of slechts enkele betrouwbare verschillen meetbaar tussen de objecten. De opbrengst en kwaliteit van de aardappelen bij NKG zijn dus vergelijkbaar met die van ploegen. Conclusie is dat het voor de opbrengst van aardappelen niet veel uitmaakt op welke wijze de grond bewerkt wordt. Uit oogpunt van erosie is het dan verstandig te kiezen voor een grondbewerking die minder erosierisico s heeft. Bij de teelt van aardappelen zijn er genoeg alternatieve grondbewerkingen voor het ploegen met behoud van opbrengst en kwaliteit. Belangrijk is wel dat de grond in het voorjaar voldoende los wordt gemaakt. Over het gewas aardappelen is bekend dat dit gewas snel last heeft van storende lagen in de grond

15 Acht jaar grondbewerkingssystemen - onderzoek te Westmaas ( ) Er werden acht jaar lang drie grondbewerkingssystemen vergeleken in o.a. de teelt van aardappelen namelijk: A. Het nastreven van een zo los mogelijke ligging van de grond. Bij dit object is er naar gestreefd het losmakende effect van de (diepe) hoofdgrondbewerking in de herfst zoveel mogelijk te handhaven. Daartoe werden zo veel mogelijk bewerkingen gecombineerd, waardoor het aantal keren berijden verminderde. De opzet van dit object was om de planten te laten groeien bij een minder dichte ligging van de grond dan doorgaans het geval is. Er werd hier op een diepte van 25 cm geploegd in het najaar. De stikstof bemesting in de vorm van kunstmest, de pootbedbereiding, het poten van de aardappelen en de rugopbouw gebeurde in één werkgang. B. Vastegrondsteelt (NKG). Er werd geen hoofdgrondbewerking uitgevoerd. In het voorjaar werd er in één werkgang 5-7cm diep gefreesd en gepoot. Later vond het rijenfrezen en de rugopbouw plaats. C. Het in de praktijk gangbare systeem, aangeduid als rationele grondbewerking. Hierbij werd cm diep geploegd in het najaar. De pootbedbereiding werd alleen indien nodig uitgevoerd. Het poten gebeurde in een aparte werkgang. Het rijenfrezen en de rugopbouw werd nadien uitgevoerd. Dit systeem benadert het meest de werkwijze van de moderne akkerbouwer uit die tijd. In de tweede rotatie (vanaf 1976) is de bewerkingsdiepte bij dit object verder beperkt. Na rooivruchten en voor graan werd het ploegen vervangen door cultivateren met een vastetandcultivator. Dit gebeurde enerzijds om aardappelopslag uit rooiverliesknollen te beperken en anderzijds omdat deze grondbewerking als zodanig ook voldoende kan zijn. De systemen werden met een 1 op 4 rotatie van aardappelen uitgevoerd. Er zijn dus 2 volledige rotaties geweest. De voorvrucht van aardappelen was zomergerst waarvan het stro werd verhakseld. Na de aardappelen werd een grasgroenbemester ingezaaid. Bij objecten A en C werd deze in het najaar ondergeploegd en bij object B werd deze in het najaar op het moment dat A en C geploegd werden doodgespoten. In object A (lossegrondsteelt) vond het poten van de aardappelen plaats in dezelfde werkgang als o.a. de pootbedbereiding. Soms werd daardoor gepoot in nog niet voldoende droge grond. Hierdoor ontstonden soms meer kluiten in de rug. In dit object A werd met de pootbedbereiding de grond 5-8cm diep losgemaakt. In object B (NKG) werd in de doodgespoten grasgroenbemester met de frees 7cm grond losgemaakt. Deze werd vervolgens voor de rugopbouw gebruikt. Vaak leverde dit niet de gewenste hoeveelheid losse grond in de rug op. Bovendien bleek de grond onder de rug nogal eens hinderlijk dicht voor de beworteling van de aardappelplant. In object C (rationele grondbewerking) kon in een enkel geval direct in de ploegsnede worden gepoot. 1 e rotatie( ) 1972: Object B bleef vanaf het begin in groei achter. Het gewas stierf ook als eerste af. De opbrengst van B en C bleven achter t.o.v. A. 1973: Objecten A en B werden 3 weken later gepoot dan object C door een nat voorjaar. Object B (22% lager) en vooral A (13% lager) hadden lagere opbrengsten dan object C 1974: Geen noemenswaardige verschillen

16 1975: De aardappelen werden laat gepoot door lage temperaturen in mei en juni. Na een warme juli en augustus stierf object B af. Deze had 12% minder opbrengst dan A en 5 % minder dan B. Het valt op dat de verschillen tussen systemen A en C verwaarloosbaar klein zijn, terwijl de opbrengt van object B gemiddeld over 4 jaar 9% lager ligt dan die in object C. 2 e rotatie( ) 1976: Bij object C werd direct in de ploegsnede gepoot. Door droogte bleef bij object C de opkomst en groei achter. De opbrengst in object A bleek het gunstigste, de opbrengst bij object B bleef achter. Wel groeiden de aardappels hier langer door. In dit jaar werden zeer lage opbrengsten verkregen (gemiddeld 24,3 ton). Tegengesteld aan de indrukken tijdens het groeiseizoen gaf object B een relatief hoge opbrengst 24,6 ton. 1977: Het poten werd uitgesteld door het natte voorjaar. Bij object B moest het poten worden uitgesteld tot de tweede helft van mei. Door dit late tijdstip bleef bij object B de gewasontwikkeling achter. Bij object B groeide het gewas wel langer door. De opbrengst van object B bereikte een dieptepunt, namelijk slechts 61% ten opzichte van de opbrengst in object C (43,3 ton/ha). In object A was de opbrengst nagenoeg gelijk aan die van object C. 1978: Het pootbed in object A en B werd eind april gemaakt in een nog steeds wat te natte grond. Hierdoor ontstonden in object A veel kluiten en in object B resulteerde dit in onvoldoende losse grond. Dit kwam tot uiting in de opbrengst. De opbrengst in object C was 53,7 ton/ha. Objecten A en B bleven respectievelijk 11 en 12% achter. 1979: In het natte voorjaar kon pas opnieuw laat worden gepoot, pas half mei. Evenals in 1978 bleek dat de werkwijze bij de pootbedbereiding in objecten A en B ten opzichte van object C nadelig uitpakte. Gedurende het seizoen bleef object B achter, maar bij object A werd de achterstand door gunstige groei ingehaald. Dit resulteerde in een opbrengst die voor object A en C nagenoeg gelijk lag. Object B bleef 17% achter. Over alle jaren bleek object C met gemiddeld 41,6 ton/ha de meest gunstigste aanpak. Object A bleef 5% achter. Object B (de NKG variant) was 19% minder dan object C. Voornamelijk het jaar 1977 had veel invloed op het gemiddelde. Conclusies die uit het onderzoek na acht jaar grondbewerkingssystemen werden getrokken. Hoewel bij de lossegrondsteelt (object A) is gestreefd naar gunstiger groeiomstandigheden voor de aardappel is dat dus niet bereikt. Dit is vooral te wijten aan het maken van een pootbed met te zwaar materiaal onder vaak nog kritieke bodemomstandigheden. De vastegrondsteelt (object B) blijkt niet gunstig voor de teelt van aardappelen hoewel de onderzoekers de opbrengst nog mee vonden vallen. Vooral in de tweede rotatie, toen voor aardappelen diep werd geploegd is het opvallend dat het object gemiddeld nog gunstig naar voren kwam. (Lumkes, Ovaa, Preuter, 1983) Analyse onderzoek: - Het onderzoek ( ) had een hele andere aanpak bij NKG dan wat nu de algemene aanpak is van bedrijven die bezig zijn met NKG. In het onderzoek werden in het geheel geen diepere bewerkingen uitgevoerd in het NKG object. Daarnaast werd de groenbemester doodgespoten in het najaar. - Het onderzoek laat zien dat aardappels telen in grond die nooit wordt losgemaakt grote opbrengstderving geeft. Het is aannemelijk dat er ook verdichting was door bijvoorbeeld oogst. - In sommige jaren viel de opbrengstderving bij de NKG variant zelfs nog mee. - Poten in te natte grond of waar veel kluiten ontstonden leek direct een negatief opbrengsteffect te geven. - In een dergelijk systeem van NKG (zonder diepere bewerking) is er geen verbetering merkbaar in de opbrengst van aardappelen gedurende de jaren

17 3.3 Praktijkervaring Praktijk ervaringen in zuid Limburg, löss grond, hoe is de situatie in Limburg. Om erosie te voorkomen is op percelen met een helling vanaf 2% NKG verplicht. Op deze percelen mag de grond tot 12 cm diepte bewerkt worden. Een uitzondering op de regel is dat er wel geploegd mag worden, als 2% van de oppervlakte van het perceel ingezaaid wordt als groenvlak op de plaats waar het water het perceel verlaat. Voor wintergranen is het ook toegestaan om te ploegen, voor zomergranen(maïs) niet. (Knuivers, 2008) De meeste geïnterviewde telers hebben lössgrond van 25 á 30% afslibbaar. Hieronder de algemene conclusies van de praktijkervaringen in Zuid-Limburg: Algemeen Geen van de geïnterviewde telers past structureel NKG toe zoals de manier waarop NKG wordt gedefinieerd als Conservation Agriculture(FAO), de meeste telers passen het toe omdat het moet. Veel telers hebben wel ervaring met meerdere jaren niet ploegen, maar ploegen toch nog regelmatig. Er is twijfel bij de telers over de effectiviteit van de verordening. De telers vinden dat er betere maatregelen zijn om erosie te voorkomen: damvormers die dammetjes(hoopjes grond)maken tussen de aardappelbedden, organische resten / residuen op de toplaag voorkomen beter erosie dan het niet-ploegen, greppels trekken op de wend akker om het water af te remmen en richting de juiste plaats te lijden. Er wordt vrij diep en intensief grond bewerkt voor NKG (tot 40cm, meestal meerdere bewerkingen). De reden hiervoor is om zuurstof in de grond krijgen. Bij NKG is het belangrijk dat je de juiste momenten uitkiest en die ook benut. Telers ervaren dat je met NKG niet te vroeg op het land moet zijn, bij geploegd land ben je een paar dagen eerder. Bij het systeem van NKG moet men meer geduld hebben. De meningen over NKG zijn verdeelt: De ene teler vindt het makkelijker werken en arbeid en brandstof besparen en de ander juist tegenovergesteld. Door ervaring op te doen met het systeem NKG merken de telers verbetering. Leren werken met NKG komt met de jaren, door het opdoen van ervaring met het teeltsysteem. Een teler heeft proeven gedaan door de aardappelteelt geploegd met NKG te vergelijken. Hieruit bleek dat NKG 12% meer grondtarra had dan ploegen. Dezelfde teler kon op NKG percelen 4 dagen eerder poten dan bij ploegen. In opbrengst zat gemiddeld geen verschil. In 2009 zaten er bij NKG meer droge kluiten die beschadigingen veroorzaken. Veel telers kiezen als groenbemester voor gele mosterd omdat deze uitvriest en minder snel zaad geeft dan bladrammenas. Een teler heeft zijn mosterd in februari geklepeld en geschijvenegd, dit was geen succes, want de kluiten werden te hard, waardoor ze in april voor het poten niet meer fijn te krijgen waren. In een jaar waren er delen van een perceel aardappelen blijven zitten, het jaar erna werden er NKG suikerbieten geteeld, op de delen van het perceel waar de aardappelen gerooid waren kwam geen rizoctonia voor, op de delen waar de aardappelen zijn blijven zitten wel. Telers ervaren meer slakkenvraat en merken dat er meer melganzevoet voorkomt, maar weten niet zeker of dit te wijten is aan NKG. De telers vertelden dat een van de grootste fouten die gemaakt werden is drijfmest aan voeren in het voorjaar op NKG land. Dit gebeurt altijd te vroeg in het voorjaar, want het planten gebeurt eigenlijk ook al te vroeg en veroorzaakt daardoor structuurbederf. De telers ervaren op de zwaardere lössgronden meer tarragrond

18 Hieronder een aantal praktijkervaringen van telers van de kleigronden (de meeste uit zuidwest Nederland). De meeste telers zaaien hun groenbemester in één werkgang met een bouwvoorlichter (woelpoot met 4 of 6 kromme tanden) in combinatie met een rotorkopeg en een zaaimachine. Telers ervaren dat de groei op NKG wat achterloopt t.o.v. geploegd. Een teler heeft ervaren dat zijn bladrammenas die in het najaar nagenoeg alleen blad gevormd had vrijwel geheel verteerd was in het voorjaar, waardoor de grond goed op kon drogen en het poten van de aardappelen voorspoedig verliep. Dit betrof een perceel wat één najaar niet geploegd was. Een andere teler heeft ook de ervaring dat gele mosterd en bladrammenas goede groenbemesters zijn, indien ze in het voorjaar bij het poten zijn afgestorven. Te grote groenbemesters van rogge en granen kunnen gaan verstoppen. Dit kan tot heftige problemen leiden waarbij zelfs niet voldoende grond over was om ruggen te frezen en waarbij behalve opbrengstproblemen ook kwaliteitsproblemen (groen) ontstonden. Dit laatste was het geval met de combinatie haver/ wikke. Telers ervaren dat er over het algemeen wat meer tarra in de vorm van grond aanwezig is bij aardappelen NKG. Een van de oorzaken hiervan is dat in het voorjaar een aantal dagen langer gewacht moet worden met het poten, dit wordt meestal niet gedaan, daarom worden de aardappelen vaak onder te natte omstandigheden geplant. Telers ervaren dat er bij droge jaren meer kans is op kluiten die de aardappelen beschadigen tijdens het rooien. Diverse telers merken op dat er bij NKG minder capaciteit is bij het planten, zeker op de zwaardere gronden. Grasland ouder dan 2 jaar is moeilijk te bewerken binnen NKG. Er onstaan stevigere pollen die nauwelijks uit elkaar vallen. Door een verhoogde draagkracht van de grond is het bij NKG mogelijk om mest aan te voeren in het voorjaar, vooral bij de biologische landbouw is dit een voordeel. Met ploegen was dit zeker niet mogelijk in het voorjaar. Een teler (past geen NKG toe) vormt in het najaar (september) al ruggen met zijn multivator, waar in het voorjaar zonder enige bewerking de aardappelen in worden geplant. Het poten gebeurt met een pootmachine waarop grotere aanaard schijven zijn gemonteerd met grotere/sterkere veren. Hierdoor ontstaan bij het poten grotere ruggen die niet meer aangeaard worden

19 4. Analyse Bij NKG zijn er telers die problemen ondervinden met de teelt van aardappelen. Uit onderzoek en diverse ervaringen blijkt dat er problemen zijn omdat de grond in het voorjaar langzamer opdroogt dan in geploegd land. Over het algemeen geldt dat meer geduld vereist is. Ook zijn er problemen die rechtstreeks met groenbemesters samenhangen (meestal verstopping of zodevorming). Er zijn drie oorzaken aan te wijzen voor de tragere droging van de toplaag: 1. De bodemoppervlakte bij ploegen is groter dan bij NKG. 2. De capillaire opstijging is bij NKG waarschijnlijk hoger. 3. Organische resten op de toplaag houden de verdamping tegen door minder instraling van zon en invloed van wind. Veel telers merken op en uit onderzoek blijkt dat in het systeem van NKG later gepoot kan worden. Ook wordt opgemerkt dat aardappels trager weggroeien. Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een lagere bodemtemperatuur. Ook speelt vaak een grovere ligging van het pootbed een rol. Pootgoed groeit tussen grove kluiten moeilijker en trager weg. Later in de teelt lijkt een groeistilstand bij de start meestal gecompenseerd te worden. In sommige onderzoeksresultaten en praktijkervaringen lijkt het er echter op dat de opbrengst soms wel degelijk tegenvalt als de weggroei niet goed is. Ook is er bij NKG vaker meer tarra in de vorm van grond. Ook problemen met droge kluiten bij het rooien lijkt bij NKG voor te komen. Ruggen blijken bij NKG wat stabieler te zijn. De ruggen zijn minder gevoelig voor afspoelen na grote regenbuien. Zoals eerder gezegd zijn er in de praktijk problemen met groenbemesters die uitstoelen (bij wintergranen en gras). De zode was fysiek een probleem bij het frezen/rugopbouw. Ook verstopping was regelmatig aan de orde. Met gele mosterd en bladrammenas zijn er weinig problemen. Vaak wordt gele mosterd gekozen boven bladrammenas omdat bladrammenas eerder geklepeld moet worden tegen zaadvorming. Wanneer andere groenbemesters worden geklepeld zijn er ook weinig problemen met verstopping. Inwerken van groenbemesters in het najaar of winter lijkt niet positief. Soms ontstonden grove kluiten die bij het poten niet fijn te krijgen waren. Op de lichte grond wordt over het algemeen mechanisch losse grond gecreëerd in het voorjaar. Soms met cultivatoren, soms wordt direct gefreest. Op zware grond wordt over het algemeen direct gefreest. Dit vraagt meer vermogen en capaciteit dan bij ploegen. Spoorvorming door extra bewerkingen, mest uitrijden, groenbemester maaien e.d. heeft een nadelig effect. Bewerkingen moeten zoveel mogelijk voorkomen worden. Kansrijk is mogelijk in het najaar frezen van ruggen. Hoewel de ervaring van een teler komt die ploegt, is het mogelijk voor NKG een goede oplossingsrichting. Samengevat een aantal factoren die het succes van aardappelteelt bij NKG waarschijnlijk vergroten: Hoe lichter de grond hoe makkelijker het vormen losse grond en de rug. Het pootbed is voldoende verkruimeld, het pootgoed heeft een goede aansluiting. De groenbemester mag geen vaste zode in het voorjaar vormen. De groenbemester zorgt fysiek niet voor verstopping tijdens het poten. Bijvoorbeeld door het voorkomen van grove (stro)delen. De groenbemester heeft niet te veel bedekking in het voorjaar, waardoor droging door zon en wind mogelijk is. De groenbemester is wel groen in het voorjaar en droogt door verdamping. De bodemstructuur van de toplaag is in goede staat. Er wordt lang genoeg gewacht in het voorjaar (langer dan bij ploegen). In het najaar worden al ruggen gevormd

20 5. Groenbemesters Zoals uit de eerdere hoofdstukken is gebleken zijn groenbemesters vaak cruciaal in het al dan niet doen slagen van een aardappelteelt bij NKG. Een van de uitgangspunten van NKG is het streven naar permanente bedekking van de bodem met organisch materiaal. Groenbemesters vormen een belangrijk onderdeel hierbij. De groenbemesters mogen echter de teelt niet nadelig beïnvloeden. Een goed gekozen groenbemester is dus van belang voor het slagen van de aardappelteelt in NKG! Effecten van groenbemesters zijn: Het bedekken van de bodem (o.a. beschermen tegen druppelinslag) Het bevorderen van bodemleven Verbetering van de structuur van de grond Draagkracht bevorderen Verhogen van het organische stof gehalte in de grond Het onderdrukken van onkruiden Voorkomen van stikstofuitspoeling Meer waterinfiltratie Minder water- en wind erosie. Opdrogen van de bouwvoor Het is de uitdaging deze voordelen zo lang mogelijk te benutten. De residuen van de groenbemesters mogen in het voorjaar echter niet voor problemen zorgen tijdens het poten van de aardappelen. Voor de geschikte groenbemester is het van belang om te weten wat men wil bereiken met de groenbemester. Voor de teelt van aardappelen is het van belang de positieve en negatieve eigenschappen van de groenbemester te kennen. Een aantal mogelijke strategieën voor de keuze van de groenbemester vóór de teelt van aardappel bij NKG: Het zou een strategie kunnen zijn in het voorjaar een groenbemester op het land te hebben staan die groen is en nog groeit/ verdampt en dus de toplaag droogt. Het in het najaar vormen van ruggen waarop een groenbemesters gezaaid wordt. Door de ruggen is de oppervlakte van de bodem groter. Door een grotere oppervlakte vindt er meer verdamping / droging plaats. De groenbemesters beschermen de rug en verbeteren de bodemstructuur. Een groenbemester die volledig dood is en weinig bedekt zodat zon en wind wel bij de toplaag kan. Een groenbemester die bij voorkeur geen mechanische bewerkingen nodig heeft (dus geen spoorvorming). De residuen van bladrammenas, gele mosterd en facelia vormen meestal geen of weinig belemmering tijdens het poten. Deze gewasresten verhouten of blijven erg kruidachtig. Bij veel massa zijn deze groenbemesters (indien droog) eenvoudig door de frontfrees te verpulveren. Resten van groenbemesters kunnen na afvriezen of klepelen nog steeds een belemmering voor het opdrogen van de bodem zijn. De massa verhindert de drogende werking van zonlicht en wind. Door te kiezen voor een groenbemester die niet uitvriest (zoals bijvoorbeeld zomergraan) is er verdamping in het voorjaar. Stengeldelen die te lang zijn kunnen echter wel gaan verstoppen. In sommige gevallen zal voor het poten geklepeld moeten worden. Door een hoge (zaai)dichtheid van de groenbemester ontstaat een beter pootbed in het voorjaar. Het effect van een hoge plantdichtheid is dat de groenbemester minder vorstgevoelig is. Bij het dik zaaien van groenbemesters wordt er deels voorkomen dat er dikke wortels en stengels ontstaan. Dikke wortels en stengels zijn eerder een belemmering bij het poten. Een nadeel van een hoge dichtheid van de groenbemester is dat er meer zaaizaad gebruikt moet worden. (Muijtjens, 2011)

21 Wanneer verwacht wordt dat de groenbemester een belemmering vormt in het voorjaar is er de mogelijkheid om de groenbemester te doden. Het doden van groenbemesters kan op vier manieren plaatsvinden: doodspuiten, klepelen/ maaien, bevriezing of door platrollen. Alle vier de methoden hebben voor- en nadelen, de mogelijkheden zijn per groenbemester anders. Een nadeel van klepelen of maaien en rollen zijn de sporen die de trekker achterlaat (structuurschade). Wanneer vroeg geklepeld wordt, kan de verdichting bij een heel actief bodemleven nog deels ongedaan worden gemaakt. Soms is klepelen net voor het poten een prima oplossing om verstopping te voorkomen. Klepelen op rijpaden (niet rijden waar wordt gepoot) is een voordeel. Een nadeel van doodspuiten is dat het gewas alleen doodgaat, maar niet wordt verkleind. Veel planten vormen ook na het doodspuiten nog lang een risico op verstopping. Door tijdig de groenbemester dood te spuiten kan dit voorkomen worden. Een nadeel van bevriezing is dat het niet altijd voldoende vriest voor bepaalde groenbemesters. Zeker groenbemesters als gele mosterd en bladrammenas zijn vorstgevoelig maar vriezen in zachte winters niet dood. Meer vorstgevoelig is misschien facelia. Granen als rogge, gerst, haver en tarwe, (winter)erwten, (veld)bonen, hennep, boekweit en wikke zijn goed door rollen te doden, mits het op het juiste tijdstip gebeurt. Het rollen van groenbemesters is pas effectief wanneer de groenbemester in de generatieve fase is. Tijdens of net na de bloei zijn de meeste groenbemesters het meest kwetsbaar. Een nadeel van afgestorven groenbemesters is dat de aanwezigheid van onkruiden weer kan toenemen. Groenbemesters die een zode of een pol vormen (wintergranen en grassen) zijn over het algemeen minder geschikt als groenbemester voor de teelt van aardappelen. Gewassen die een zode of een pol vormen houden de grond in die zode of pol vast. Deze zode of pol blijft ook na bewerking vaak bij elkaar. Ook houdt een zode veel vocht vast. Hierdoor is er minder verkruimeling en te weinig losse grond beschikbaar voor het vormen van de rug. Hierdoor ontstaan problemen met te weinig aansluiting van de aardappelen met de grond is. Hieronder staan een aantal groenbemester beschreven die mogelijk geschikt zijn voor de teelt van aardappelen. Hierbij zijn de voordelen en nadelen benoemd en is de gewenste aanpak beschreven. Bladrammenas Bladrammenas kan gezaaid worden tot begin september. Bladrammenas laat zich niet snel doden door klepelen of maaien. Bladrammenas kan na klepelen of maaien opnieuw gaan groeien. Bladrammenas groeit echter na maaien of klepelen niet vlot door en is wellicht gevoeliger voor vorst. Bladrammenas geeft bij vroeg zaaien eerder risico op zaadvorming dan gele mosterd. Dit is een nadeel omdat alleen dit vaak een reden is om te klepelen. Bij vroege zaai geeft gele mosterd wellicht de voorkeur omdat deze minder risico geeft op zaadvorming. Het wordt aangeraden om bladrammenas dik te zaaien om te voorkomen dat er dikke wortels en stengels ontstaan, dit kan belemmering geven tijdens het poten van de aardappelen in het voorjaar. (Korthals, Molendijk, Timmer, 2004) Voordelen Residuen van bladrammenas verhouten en verpulveren in het voorjaar door bewerking en verstoppen daardoor zelden tijdens het poten van de aardappelen. Bladrammenas kan doodvriezen. Door te spuiten of te klepelen kan de bladrammenas gedurende de winter wat verteren. Bij niet al te veel residu krijgt zon en wind meer vat op de toplaag. Met maai/ klepelhoogte kan wellicht wat worden gevarieerd om de dikte van de mulchlaag te beperken, want de dikte van de mulchlaag bepaald waarschijnlijk ook de mate van droging in het voorjaar

22 Nadelen / risico s Als de bladrammenas niet dood vriest is een andere manier van doding in het voorjaar noodzakelijk. In teveel natte massa gaat het poten van aardappelen niet. Bladrammenas kan verdikte worteldelen ontwikkelen, deze kunnen voor belemmering zorgen tijdens het poten in het voorjaar. Dit kan deels voorkomen worden door de bladrammenas dik te zaaien. Door de concurrentie tussen de planten blijven de verdikte worteldelen kleiner. Bladrammenas kan tot zaadvorming overgaan. Dit kan een reden zijn om te klepelen met structuurschade als gevolg. Een laag residu(mulch) van geklepelde of kapotgevroren groenbemester geeft belemmering voor droging. Bladrammenas geeft meer risico op slakken dan bijvoorbeeld gele mosterd. Strategie Bovengrondse massa is enigszins te sturen met bemesting, zaaitijdstip en tijdstip van spuiten, rollen, maaien of klepelen. Als bladrammenas zaad vormt moet er geklepeld worden. Hoog klepelen, geeft wellicht meer droging in het voorjaar. Klepelen of maaien geeft risico op problemen met spoorvorming (verdichting). Vroeg spuiten geeft minder problemen met verdichting en kan ervoor zorgen dat zon en wind voor meer droging in het voorjaar zorgen. Ervan uitgaan dat bladrammenas dood vriest, is geen betrouwbare strategie. Als de bladrammenas niet dood vriest, is klepelen of doodspuiten in het voorjaar nodig. Wellicht kan dan nog even geprofiteerd worden van de verdamping (droging door verdamping). Inwerken (in de grond, al dan niet oppervlakkig) voor de winter of in de winter lijkt geen verbetering te geven voor de aardappelteelt. Gele mosterd Gele mosterd kan onder goede omstandigheden een lang (1-2 m) en massaal gewas vormen met een beperkte stevigheid. Het gewas heeft een stevige penwortel die zich niet verdikt. Gele mosterd is (nacht)vorstgevoelig. Gele mosterd die niet in de winter is afgestorven kan in het voorjaar gedood worden. Het doden van deze groenbemesters in het voorjaar kan door te klepelen/maaien, rollen(na bloei) of doodspuiten. In tegenstelling tot bladrammenas heeft gele mosterd na maaien of klepelen geen hergroei. Het wordt aangeraden om gele mosterd dik te zaaien om te voorkomen dat er dikke wortels en stengels ontstaan, dit kan belemmering geven tijdens het poten van de aardappelen in het voorjaar. (Korthals, Molendijk, Timmer, 2004) Voordelen Residuen van gele mosterd verhouten en verpulveren in het voorjaar door bewerking en verstoppen daardoor zelden tijdens het poten van de aardappelen. Gele mosterd kan doodvriezen. Gele mosterd heeft geen hergroei na klepelen of maaien. Door te klepelen kan de gele mosterd gedurende de winter wat verteren en hierdoor krijgt zon en wind meer vat op de toplaag. Hierbij is maaihoogte wellicht belangrijk, om zo de dikte mulchlaag te kunnen bepalen. Het is hierbij van belang dat niet te laag wordt geklepeld, want bij veel massa op de grond beperkt een dikke mulch laag in het voorjaar juist de droging. Gele mosterd geeft minder snel zaad dan bladrammenas. Nadelen / risico s Het is niet zeker of de gele mosterd dood vriest. Als de gele mosterd niet dood vriest, moet hij doodgespoten of gemaaid worden, want in natte massa gaat het poten van aardappelen niet. Gele mosterd kan verdikte worteldelen ontwikkelen, deze kunnen voor belemmering zorgen tijdens het poten in het voorjaar, dit kan deels voorkomen worden door de gele mosterd dik te zaaien. Door de concurrentie tussen de planten blijven de verdikte worteldelen kleiner. Een laag residu(mulch) van geklepelde of kapotgevroren groenbemester geeft belemmering voor droging