Energieadvies Sportverenigingen HCK

Transcriptie

1 Energieadvies Sportverenigingen HCK

2 HCK: Naam van de vereniging : Hockey Club Kampen Contactpersoon : Jan Kamies Adres : Hilbert van Dijkstraat 3 Postcode en Plaats : 8264 PC Kampen Telefoon : info@hckampen.nl Branche : Sportverenigingen Onderzoek uitgevoerd door: Adviseur : Frans van Dijk Werkzaam bij : gwbo Adres : Julianastraat 4 Postcode en Plaats : 8262 DN Kampen Telefoon : Datum onderzoek : 21 februari 2014 Datum rapportage : 13 maart 2014 In samenwerking met: Gemeente Kampen Burgemeester Berghuisplein 1 Postbus GA Kampen T: E: j.vosselman@kampen.nl I:

3 Samenvatting Op 21 februari 2014 is bij uw vereniging een energiescan uitgevoerd. Deze heeft geresulteerd in dit rapport. Hiermee krijgt u een algemeen beeld van uw energiegebruik en een overzicht van maatregelen die u kunt uitvoeren om het energiegebruik te verlagen. Deze energiescan is uitgevoerd in het kader van het pilotproject verduurzaming sportverenigingen van de gemeente Kampen. Deze energiescan is uitgebreider dan de dubbele scan van de provincie Overijssel. Deze energiescan is tevens uitgevoerd binnen het Overijssels project om sportverenigingen te verduurzamen. Er is gebruik gemaakt van de algemene energiescan voor bedrijven ( Vergelijking met andere verenigingen Om een vergelijking te kunnen maken met andere verenigingen zijn uw elektra- en gasgebruiken gerelateerd aan het aantal (spelende) leden. In onderstaande tabel staan uw gebruik, uw gemiddelde gebruik per lid en het gemiddelde gebruik per lid van de (tot nog toe) uitgevoerde energieonderzoeken bij verenigingen. Aantal Totaal gebruik Aantal leden Gebruik/lid Kental gebruik/lid Elektriciteit kwh/jaar ,05 63,56 Aardgas m³/jaar ,78 16,55 Overig Uw gebruik van aardgas is laag. Uw verbruik van elektriciteit is erg laag. Besparingsmogelijkheden Om efficiënt met energie om te gaan kunt u een aantal algemene tips toepassen (de zogenaamde quick wins). Deze staan als aparte checklist genoemd in bijlage C. Specifiek vanuit de energiescan komen daar voor uw vereniging de volgende maatregelen bij: Maatregel Aantal Totale investering ( ) Besparing (%/jaar) TVT (jaar) Kies een goedkopere energieleverancier 1 0 2,20 0,00 Verklein de gasaansluiting naar G ,32 0,46 Vervang gloeilampen opslag met LED lampen ,19 5,04 Vervang halogeenspots door LED spots ,27 7,50 Vervang de drankenkoeler door een normale koelkast 200 0,26 12,96 Pas infraroodstralingsverwarming toe in de kantine en kleedruimtes ,53 14,81 Pas bewegingsdetectie toe in de kleedkamers ,41 24,40 Tabel 1. Belangrijkste energiebesparende maatregelen en maatregelen voor duurzame opwekking

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding Beschrijving van het object en de energiegebruik Energiebalansen Energiesmogelijkheden Bijlagen: Bijlage A Bijlage B Bijlage C Overzicht kenmerken van gebouwen en installaties Maatregelenoverzichten Quick wins van 19

5 1. Inleiding Op 21 februari 2014 is bij uw vereniging HCK een energiescan uitgevoerd, welke heeft geresulteerd in dit rapport. Deze rapportage geeft u een algemeen beeld van uw energiegebruik en de maatregelen die u kunt uitvoeren om deze te verlagen. Wij hopen u met dit rapport voldoende inzicht te geven in uw huidige energiegebruik en de maatregelen die u kunt uitvoeren om dit energiegebruik te verlagen. Om de stap naar investeren te vergemakkelijken wordt in hoofdstuk 4 ingegaan op de financieringsmogelijkheden die er zijn. Deze energiescan is uitgevoerd in het kader van het pilotproject verduurzaming sportverenigingen van de gemeente Kampen. Deze energiescan is uitgebreider dan de dubbele scan van de provincie Overijssel. De volgende aspecten zijn onderzocht: Isolatie van dak, vloer en gevel Isolatie door het vervangen van transparante geveldelen (ramen) Veldverlichting Buitenverlichting Binnenverlichting Verwarmingsinstallatie Warmtapwaterinstallatie Ventilatiesystemen Gedragaspecten energieverbruik Energiecontractie Aansluitwaarden van de nutsvoorzieningen (gas- en elektriciteitaansluiting) Energieverbruik apparatuur Transportbewegingen van en naar de vereniging Mogelijkheden tot het komen tot een energieneutrale vereniging van 19

6 Beschrijving van het object en het energiegebruik Algemene informatie HCK is een hockeyclub uit de gemeente Kampen A A Hilbert van Dijkstraat 33 3A B Figuur 1: Sportvelden HCK Figuur 2: Clubgebouw en kleedkamers HCK van 19

7 Status energie De Vereniging is reeds actief bezig met het terugdringen van het energieverbruik. Dit wordt gedaan door actief bezig te zijn met energieverspilling. Hierbij kan gedacht worden aan het controleren of na de trainingen de veldverlichting uit is en/of de verlichting in de kleedkamers uit is. Het sturen op kosten is de belangrijke drijfveer. Er zijn verder geen groene ambities. Ambities De ambitie van de club op gebied van energie gaat niet verder dan het bewaken van kosten. Algemene kenmerken Kenmerk HCK Branche Sportverenigingen Situatie pand Eigendom Situatie kleedkamers Eigendom gemeente Kampen Situatie sportvelden Eigendom gemeente Kampen Bouwjaar pand Jaren 70 Laatste renovatie 2013 Bruto vloeroppervlak in m 2 c.a. 230 Aantal velden 2 Aantal leden c.a. 300 Tabel 2. Kenmerken vereniging Aansluitingen Type Gas Elektriciteit Aansluiting G16 (Max 25m 3 /h) 3x 50A Energiegebruiken In onderstaande tabel zijn het energiegebruik en de kosten weergegeven. Deze kosten zijn de totale energiekosten inclusief btw, dus het variabele deel wat afhankelijk is van het gebruik. Dit is exclusief de vaste kosten voor de aansluiting, de levering en het transport. BTW: verenigingen kunnen de BTW niet terugvragen, in de energiekosten is ook de BTW opgenomen. Ecotax: tot en met 2012 konden verengingen 50% van de kosten van de energiebelasting terugkrijgen. Vanaf 1 januari geldt dit niet meer voor sportverenigingen. Energiesoort Eenheden per jaar Kosten per jaar ( ) Prijs per eenheid ( ) Elektriciteit enkeltarief in kwh ,227 Aardgas in m ,687 Totaal per jaar Tabel 3. Energiegegevens van 19

8 3. Energiebalansen Met de gegevens die zijn verkregen uit het interview en de informatie die is verzameld bij het bezoek, is uw energiegebruik in kaart gebracht. In onderstaande overzichten is de verdeling van het elektriciteits- en aardgasgebruik weergegeven in tabelvorm en taartdiagram. Elektriciteitsbalans Onderdeel Elekctriciteit kwh Veldverlichting 7680 Koelkasten/vriezers 800 Circulatiepompen tapwater 0 Verwarmingsketels 60 Verlichting 938 Buitenverlichting 100 Overig 338 Totaal 9917 Tabel 4. Gebruiksfuncties elektriciteit In figuur 1 is de elektriciteitsbalans in grafische vorm weergegeven. 0% 1% 8% Elekctriciteit kwh 1% 3% 10% 77% Veldverlichting Koelkasten/vriezers Circulatiepompen tapwater Verwarmingsketels Verlichting Buitenverlichting Overig Figuur 1. Verdeling elektriciteit over de gebruiksfuncties van 19

9 Aardgasbalans Gebruiksfunctie m 3 per jaar Warm water Verwarming Tabel 5. Gebruiksfuncties aardgas In figuur 2 is de aardgasbalans in grafische vorm weergegeven. Gasverbruik m 3 23% 77% Verwarming Douchewater Figuur 2. Verdeling aardgas over de gebruiksfuncties van 19

10 4. Energiesmogelijkheden Belangrijkste Conclusies Op basis van het boezoek op lokatie en de analyse van de verkregen gegevens zijn de volgende conclusies getrokken: Door controle op onnodig verlichten van velden het ruimtes, wordt er weinig elektriciteit verspilt. Hierdoor verdienen maatregelen, op gebied van verlichting, zich niet terug binnen de technische levensduur. De kantine en de kleedkamers worden alleen tijdens het gebruik verwarmd. Dit is meestal slechts enkele uren per dag. Hierdoor wordt weinig gas verbruikt en zijn isolatiemaatregelen niet rendabel. Omdat er reeds actief gestuurd wordt op energieverbruik, zijn er relatief weinig energiebesparende maatregelen gevonden. Op basis van de gegevens van uw vereniging (zie bijlage A) zijn de volgende energiebesparende maatregelen van toepassing. Besparingsoverzicht Individuele maatregelen Aantal Totale investering ( ) Besparing (%/jaar) TVT (jaar) Elektriciteit Gas Kies een goedkopere energieleverancier 1 0 2,20 0, Verklein de gasaansluiting naar G ,32 0, Vervang gloeilampen opslag met LED lampen ,27 3, Vervang halogeenspots door LED spots ,39 5, Vervang de drankenkoeler door een normale koelkast ,38 8, Pas bewegingsdetectie toe in de kleedkamers ,60 16, Pas infraroodstralingsverwarming toe in de kantine en kleedruimtes ,07 17, Totaal Totaal % -2,90% 21,15% Tabel 6. Geselecteerde energiebesparende maatregelen Los van bovenstaande smogelijkheden, bestaan er ook mogelijkheden voor het plaatsen van zonne- (PV) panelen. Individuele maatregelen opwekking Aantal Totale investering ( ) Besparing (%/jaar) TVT (jaar) Elektriciteit Gas Plaatsen PV panelen per paneel* 1 378,13 0,81 7,84 48,21 - Noot: Prijzen en terugverdientijden zijn gebaseerd op de huidige energiecontracten. Indien scherper wordt ingekocht, wordt de terugverdientijd langer van 19

11 Maatregelenpakketten Op basis van de uitgevoerd energiescan zijn enkele maatregelenpakketten opgesteld, te weten: Snelle winst Het betreft hier alle maatregelen met een terugverdientijd keiner dan 1 jaar Verstandige keuze Het betreft hier alle maatregelen met een terugverdientijd kleiner dan 5 jaar Ambitie Het betreft hier alle maatregelen met een terugverdientijd kleiner dan 10 jaar Bij deze maatregelenpakketen zijn de verschillende maatregelen gecombineerd doorgerekend, waardoor een realistisch beeld ontstaat. Omdat sommige maatregelen elkaar beïnvloeden kan de in de maatregelenpaketten lager uitvallen dan de individuele maatregelen bij elkaar opgeteld. Snelle winst Aantal Totale investering ( ) Besparing (%/jaar) TVT (jaar) Elektriciteit Gas Kies een goedkopere energieleverancier 1 0 2,20 0, Verklein de gasaansluiting naar G ,32 0, Totaal Totaal % 0,00% 9,52% CO 2 Resterende energiekosten kg 0 kg Verstandige keuze Aantal Totale investering ( ) Besparing (%/jaar) TVT (jaar) Elektriciteit Gas Kies een goedkopere energieleverancier 1 0 2,20 0, Verklein de gasaansluiting naar G ,32 0, Totaal Totaal % 0,00% 9,52% CO 2 Resterende energiekosten kg 0 kg van 19

12 Ambitie Aantal Totale investering ( ) Besparing (%/jaar) TVT (jaar) Elektriciteit Gas Kies een goedkopere energieleverancier 1 0 2,20 0, Verklein de gasaansluiting naar G ,32 0, Vervang gloeilampen opslag met LED lampen ,27 3,43 16,34 - Vervang halogeenspots door LED spots ,39 5,10 23,52 - Vervang de drankenkoeler door een normale koelkast ,38 8,82 22,69 - Pas bewegingsdetectie toe in de kleedkamers ,60 16,60 36,15 - Pas infraroodstralingsverwarming toe in de kantine en kleedruimtes ,07 17,86 272, Totaal 173, Totaal % -2,90% 21,15% CO 2 in kg per jaar -459 kg 1782 kg Resterende energiekosten Energieneutraal Als maatregelenpakket "ambitie" is gerealiseerd, is het energieverbuik fors gereduceerd. Echter is het ook mogelijk om de vereniging energieneutraal te maken. Hiervoor zijn de volgende maatregelen aan te bevelen: Energieneutraal Lucht-water warmtepomp + boiler ZonPV panelen Aantal Totale investering ( ) Besparing (%/jaar) TVT (jaar) Elektriciteit Gas ,21 negatief ,12 7, CO 2 in kg per jaar kg 2856 kg Resterende energiekosten * Noot: Er is c.a. 60 m2 nuttig dakoppervlak beschikbaar. Er is echter c.a. 131 m2 dakoppervlak benodigd om genoeg PV panelen te kunnen plaatsen om energieneutraal te kunnen worden. Omdat het een kleinverbruikaansluiting betreft mag er gesaldeerd worden. Een energieleverancier is verplicht om minimaal 5000 kwh te salderen. Er mag echter onbeperkt gesaldeerd worden, dit dient wel met een energieleverancier afgesproken te worden van 19

13 Transportbewegingen Naast energieverbruik van de gebouwen en het terrein, bestaat er ook energieverbruik van transportbewegingen van en naar de vereniging. De transportbewegingen van Isala '96 zijn als volgt: Transportbewegingen* Eigen leden op de fiets Eigen leden met de auto Bezoekers met de auto Aantal per jaar Kilometers (jaar) Benzine verbruik (liter/jaar) Diezel verbruik (liter/jaar) CO2 Uitstoot (kg/jaar) 2400 n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t Totaal CO2 uitstoot in kg per jaar totaal CO2 uitstoot in kg per jaar per lid 44 *Voor bovenstaande berekeningen is gebruik gemaakt van het maatwerkrapport van het CBS "brandstofverbruik en CO2-uitstoot van personenauto's, 2011". Samenvatting Huidig kg CO2 kg CO2 per lid Energiekosten Energiekosten per lid Investering Investering per lid , Na uitvoeren pakket "snelle winst" , ,67 Na uitvoeren pakket "verstandige keuze" , ,67 Na uitvoeren pakket "ambitie" , ,12 Na uitvoeren pakket "energieneutraal" , ,97 Huidig door transportbewegingen van 19

14 Maatregelen De maatregelen zijn in bijlage B nader uitgewerkt. Per geadviseerde maatregel is informatie opgenomen zodat u zich een beeld kunt vormen van de aspecten die een rol spelen bij de uitvoering van de maatregel. Met dit overzicht kunt u beoordelen of de maatregelen direct kunnen worden uitgevoerd of moeten worden ingepast in natuurlijke vervangmomenten zoals een restyling of verbouwing. Bijlage C geeft de quick wins aan: maatregelen die weinig tot niets kosten en vooral met energiebewustzijn te maken hebben. Financieringsmogelijkheden vanuit de provincie Overijssel De provincie Overijssel voert een actief beleid om energie bij bedrijven en particulieren te stimuleren. Sportverenigingen vormen een speciale doelgroep, omdat hier de beide eerdergenoemde groepen (bewoners en werknemers) elkaar ontmoeten en succesverhalen en goede voorbeelden van energie met elkaar kunnen delen. Om sportverenigingen te stimuleren kunnen zij gebruik maken van de onderstaande regelingen die voor MKB-bedrijven gelden. Geld-terug-actie: Voor investeringen vanaf kunt u aan deze regeling meedoen. U krijgt 25% terug op de maatregelen die u hebt uitgevoerd naar aanleiding van een energiescan of EPA-rapport. Het maximale teruggavebedrag is Voor de voorwaarden verwijzen u naar waarna u kunt doorlinken naar de provinciale regeling. Let op: bij energie is de insteek dat het energiegebruik wordt verminderd alvorens overgegaan wordt naar duurzame opwekking van energie. Daarbij is een investering in bijvoorbeeld energiezuinige verlichting veel kosteneffectiever (met een kortere terugverdientijd) dan in maatregelen voor duurzame energie. Maatregelen voor de opwekking van duurzame energie vallen dan ook niet onder deze regeling. MKB-Energielening: Voor investeringen van kunt u een lening met aantrekkelijke rente aanvragen. Uw aanvraag dient u in bij het subsidieloket van provincie Overijssel. Na een technische toets krijgt u bericht of uw aanvraag in aanmerking komt. Met de aanvraagformulieren die u dan ontvangt, kunt u de lening aanvragen. Maatregelen die voor deze lening in aanmerking komen, zijn de maatregelen van de EIA-lijst (zie volgende paragraaf). Ga voor meer informatie en de voorwaarden naar en zoek op MKB-Energielening. DISCLAIMER (versie januari 2013) Aan dit rapport kunnen geen rechten worden ontleend. MKB-Nederland heeft uiterste zorg besteed aan de betrouwbaarheid en actualiteit van dit rapport en de door de adviseur te gebruiken cijfers en berekeningen/rekenmodellen. MKB-Nederland noch de adviseur is echter verantwoordelijk voor eventuele fouten, onvolledigheden of consequenties van dit rapport. Bij vragen kunt u de auteur van dit rapport raadplegen van 19

15 Bijlage A Overzicht kenmerken van gebouwen en installaties Verwarming Type Vermogen (kw) Rendement (%) Bouwjaar Bijzonderheden Cv-ketel 30 HR onbekend AWB Cv-ketel 24 HR 2013 Nefit HR Warmwatervoorziening Type Vermogen (kw) Rendement (%) Bouwjaar Bijzonderheden Gasboiler 66 onbekend onebekend AO Smith Ventilatie Type Hoeveelheid Vermogen (kw) Bijzonderheden Natuurlijke ventilatie Matig Ventilatie regelingen Type Bijzonderheden Geen Keukenapparatuur Type Elektrisch Elektrisch Elektrisch Elektrisch Elektrisch Elektrisch Bijzonderheden Koelkast Vriezer Drankenkoeler met glazen ruit Koffiezetapparaat Magnetron Frituurpan Verlichting Vermogen Type (W) Verlichting kantine (halogeen) 126 Branduren (h) Aantal Bijzonderheden Verlichting toiletten Verlichting hal Verlichting opslag TL Verlichting keuken (halogeenspots) Verlichting kleedkamers Verlichting overig Verlichting opslag (gloei) Verlichting regelingen Type Bijzonderheden Geen

16 Bijlage B Maatregelenoverzicht 1 Kies een goedkopere energieleverancier Toelichting: Door jaarlijks een nieuw energiecontract af te sluiten, heeft u altijd de scherpste energieprijs. Investering: 0 Besparing per jaar: 2,2% 0 m³ ( 0) TVT: 0 jaar EIA-code: Uw situatie: 2 Verklein de gasaansluiting naar G6 Toelichting: Uw huidige gasaansluiting is erg groot in relatie tot de opgestelde gastoestellen. U betaalt hierdoor onnodig veel vaste kosten. Investering: 200 Besparing per jaar: 7,32 % 0 m³ ( 438) TVT: 1 jaar EIA-code: Uw situatie: 3 Vervang gloeilampen opslag met LED lampen Toelichting: LED verlichting verbruikt aanzienlijk minder energie dan gloeilampen. Tevens gaat een LED lamp veel langer mee dan een gloeilamp. Investering: 56 Besparing per jaar: 0,27% 72 kwh ( 16,34) TVT: 5,04 jaar EIA-code: Uw situatie: 4 Vervang halogeenspots door LED spots Toelichting: LED verlichting verbruikt aanzienlijk minder energie dan halogeenlampen. Tevens gaat een LED lamp veel langer mee dan een halogeenlamp. Investering: 120 Besparing per jaar: 0,39% 104 kwh ( 23,52) TVT: 7,5 jaar

17 EIA-code: Uw situatie: 5 Pas infraroodstralingsverwarming toe in de kantine en de kleedkamers Toelichting: Stralingsverwarming werkt volgens hetzelfde principe als de zon. De stralingsverwarming verwarmt direct alle objecten in een ruimte, dus ook aanwezige personen. Met behulp van stralingspanelen wordt een directe verwarming gerealiseerd in tegenstelling tot indirecte verwarming met verhoging van de luchttemperatuur. In de praktijk blijkt dat de luchttemperatuur ongeveer 3 tot 5 graden lager kan zijn bij een gelijke gevoelswarmte. Investering: Besparing per jaar: 17,86% 1013 m³ kwh ( 423) TVT: EIA-code: Uw situatie: 14,81 jaar Alle ruimtes worden maar een klein deel van het jaar verwarmd. 6 Vervang de drankenkoeler door een normale koelkast Toelichting: Een drankenkoeler is door de glazen ruit en verlichting veel minder zuinig dan een gewone koelkast. Investering: 200 Besparing per jaar: 0,38% 100 kwh ( 22,69) TVT: EIA-code: Uw situatie: 13,3 jaar De koelkasten in de keuken staan naast een radiator. Door extra roosters te plaatsen wordt warmte afgevoerd en gaan de koelkasten beter functioneren. 7 Pas bewegingsdetectie toe in de kleedkamers Toelichting: Een bewegingsdetector zorgt ervoor dat de verlichting alleen wordt ingeschakeld, als er iemand in de ruimte aanwezig is. Investering: 600 Besparing per jaar: 0,6 % 160 kwh ( 36) TVT: 16,6 jaar EIA-code: Uw situatie:

18 BIJLAGE C Overzicht quick wins Maatregel Omschrijving Besparing Algemeen Onderzoek de energiefactuur Voer een energieonderzoek uit en stel haalbare projecten vast op het gebied van investeren en gedrag (energiebewustzijn). Stel een energieverantwoordelijke functionaris aan Onderhoud, vervanging, gebouw Denk bij een verbouwing na over een andere verdeling van de elektra- en verwarmingssectoren. Denk bij de vervanging van verlichting (gloeilampen, halogeen en tl) aan energiezuinige exemplaren Plaats tijdschakelaars waar mogelijk Vervang oude cv-pompen door A-label pompen Zorg voor een goede kierafdichting Isoleer warmwaterleidingen Plaats radiatorfolie en zorg dat radiatoren hun warmte kunnen afgeven Plaats thermostaatkranen in verkeersruimtes Plaats een klokschakeling op de thermostaat. Energiekosten zijn soms direct te verlagen door contractonderhandeling of gezamenlijke inkoop. Voor PV-panelen is de aansluiting van belang. Bij een aansluiting van 3x120 Amp is salderen (opgewekte elektriciteit terugleveren aan het net) soms niet mogelijk. Het is beter eerst het energiegebruik te verlagen, voordat overgegaan wordt naar duurzame energie. Energiebesparende maatregelen, zoals verlichting en isolatie, zijn daarnaast vaak kosteneffectiever dan zonnepanelen (PV). Gebruik dit onderzoek om besef van het energiegebruik te verkrijgen en vervolgstappen te plannen voor het verlagen van het energiegebruik naar bijvoorbeeld energieneutraal alvorens meteen te starten met de installatie van PV-panelen voor bijvoorbeeld een duurzame uitstraling. Door iemand verantwoordelijk te maken voor de opvolging van energiebesparende maatregelen wordt geborgd dat de maatregelen ook werkelijk worden uitgevoerd % - t.v.t.* jaren Door logische groepen te definiëren die los van elkaar zijn te schakelen, is aparte in- en uitschakeling van verlichting en verwarming mogelijk. 5-30% 2-5 Voor een eerste ideevorming kan gebruik worden 70-90% 1-5 gemaakt van Let op: berekeningen zijn gebaseerd op standaarduitgangspunten, zoals branduren en installatie. Vraag voor een specifiek advies een erkende (verlichtings)installateur. Denk bij koelingstoepassingen, waarbij 10-50% 1 temperatuurschommelingen geen probleem zijn zoals de koffie-, frisdrank- en snoepautomaat, ook bijvoorbeeld aan de pompen van de cv-installatie. Moderne cv-pompen gebruiken aanzienlijk minder 30-70% 1-3 energie dan oude cv-pompen. Bovendien kunnen cv-pompen tegen geringe meerkosten frequentiegeregeld worden uitgevoerd en vraaggestuurd werken. Denk aan deurrubbers, deurdrangers, PUR-schuim 1-5% <1 of kit. Gebruik leidingisolatie. 1-5% <1 Dit is vooral effectief bij radiatoren tegen buitenmuren. Kijk naar de plaatsing van banken of aftimmeringen rond radiatoren. Voor verkeersruimtes is een temperatuur van C voldoende. Plaats in ruimtes die niet vaak gebruikt worden, thermostaatkranen met klokfunctie. Pas consequent nachtverlaging toe door een digitale thermostaat te gebruiken. Controleer de instelling van de thermostaat regelmatig en zorg voor een juiste instelling in weekeinden en vakanties. 1-5% % 5-30% % <1

19 Maatregel Omschrijving Besparing t.v.t.* jaren Zorg voor waterzijdige inregeling van de radiatoren Dit is het instellen van de maximum doorstroming van de radiatoren en een eenmalige handeling door een erkend installateur, waarmee de maximale doorstroomopeningen van de radiatorkranen op elkaar worden afgesteld. De juiste instelling is afhankelijk van de afstand van de radiator tot de ketel. Hoe verder weg, hoe minder druk er zal zijn, en hoe groter de opening. Gebruikers kunnen de kraan nog steeds gebruiken maar de doorstroming 5-10% <1 Plaats aanwezigheidsdetectie voor het schakelen van verlichting in bijvoorbeeld wc s. Isoleer glas, kozijnen, gevels, vloer en dak Pas een weersafhankelijke regeling toe op uw cv Gedrag Laat geen installaties onnodig aan staan Laat geen verlichting of verwarming aan in ruimtes die niet gebruikt worden. Neem standaard activiteiten op in de schoonmaakplanning Laat geen apparaten onnodig stand-by staan Duurzame energie maatregelen Onderzoek de aanschaf van zonne-pv (voor elektriciteit), zonne-collectoren (voor warm water) of een houtkachel. t.v.t. = terugverdientijd is beperkt. Laat dit wel beoordelen door een deskundige en maak waar mogelijk de combinatie met daglichtregeling. Bij vervanging van kozijnen of glas is hr ++ -glas direct rendabel. Denk bij de vervanging van vloerbedekking aan een extra isolerende laag en isoleer zo nodig de kruipruimte. Door een temperatuursensor op de noordgevel wordt de watertemperatuur in de verwarmingsinstallatie afhankelijk gemaakt van de buitentemperatuur (hoe kouder het buiten is des te warmer worden de radiatoren). Maak afspraken over de verlichtingsdiscipline (aan- /uitzetten) en zorg dat de technische eisen van de installatie hierin zijn meegenomen. Sommige verlichting kan bijvoorbeeld niet tussendoor uitgezet worden. Werk bijvoorbeeld met posters of stickers om de aandacht hierop te vestigen. Denk hierbij aan het (jaarlijks) schoonmaken van de achterzijde van koelapparatuur, het ontdooien van koelkasten (bij een ijslaag van 2 mm op het koelelement gebruikt de koelkast al 10% meer stroom), ontkalken van warmwatertoestellen. Denk ook aan magnetron, cv-installatie, printer, modem en oplaadbare telefoons. Maak eventueel gebruik van tijdschakelaars. Zie ook de duurzame energiescan op % % % % % - 1-4% - 2% <1