4 De industrialisatie van Nederland
|
|
- Hugo Bakker
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 4 De industrialisatie van Nederland lampen Philipsfabriek in Eindhoven bezocht, was hij diep onder de indruk van de mooie kaarsvormige gloeilampen. Hij bestelde er meteen maar voor het Winterpaleis van de tsaar in Sint-Petersburg. Het was een enorme order voor het bedrijf dat nog niet zo lang bestond. In 1891 hadden vader en zoon Frederik en Gerard Philips in een leegstaande loods in Eindhoven de eerste gloeilampenfabriek van Nederland geopend. Ze namen daarmee een flink risico, want slechts enkele Nederlanders hadden elektriciteit. in de zaak kwam, waren voorbeelden van de ondernemers die aan het einde van de negentiende eeuw in Nederland allerlei nieuwe bedrijven opzetten. Daarmee hobbelde ons land achter de andere Europese landen aan. Daar was de industrialisatie veel eerder begonnen. Jij gaat beslissen hoe je de industrialisatie van een land zou kunnen stimuleren. WB H3 4 bron 12 Industrie en verbindingen in Nederland in de negentiende eeuw. bron 13 gereed. De verkeersbrug een jaar later. 54
2 HOOFDSTUK 3 De Industriële Revolutie bron 14 Een moderne meelfabriek in Middelburg in bron 15 van de negentiende eeuw. Leertekst Nederland loopt achter schaal industrialiseerde. tot het Koninkrijk der Nederlanden behoorde, had al vroeg industrie. In de rest van Europa kwam het industrialisatieproces pas later op gang. Door de afscheiding van België in 1839 verloor Nederland zijn industrie en liep het opeens achter ten opzichte van andere landen. volop in gebruik genomen. Dat had ook te maken met de twijfels die veel Nederlandse ondernemers hadden bij de industrialisatie. Zij waren niet bereid de forse investeringen te doen die nodig waren om (stoom)machines aan te schaffen en fabrieken te bouwen. De (wind)molens voldeden toch prima? En Nederland had nu eenmaal weinig of geen steenkolen. Stoomkracht werd voor het eerst op grote schaal ingezet bij de drooglegging van de Haarlemmermeer rond het midden van de negentiende eeuw. Het was het begin van een eerste industrialisatiegolf. Er kwamen nieuwe textielfabrieken in en Zuid-Holland en ook bij het verwerken van landbouwproducten in Groningen werd stoomkracht gebruikt. Op die plaatsen waren de benodigde grondstoffen aanwezig en woonden veel arme mensen die bereid waren te werken voor een laag loon. Een betere infrastructuur De industrialisatie van Nederland had onder meer te maken met de verbetering van de infrastructuur. In 1839 was de aangelegd met particulier geld. Daarna ging het snel: zes jaar en de Duitse grens. Ook het stelsel van waterwegen werd op zijn beurt de Nieuwe Waterweg, die de winstgevende Voortaan konden grondstoffen en eindproducten goedkoper worden vervoerd. Er komt vaart in de industrialisatie Zuid-Limburg steenkolenmijnen geopend. Dat was hoog nodig, omdat steenkool een belangrijke voorwaarde voor werden opgericht, gebeurde dat vooral in het westen van het land. Wel ontstonden er veel bedrijven die agrarische producten verwerkten tot nieuwe producten. Zo kwamen er bierbrouwerijen en jenever-, suiker- en margarinefabrieken. De en Duitsland nam sterk toe. Door de fabricage van gespecialiseerde producten ontstonden bedrijven die nu nog bestaan en wereldconcerns zijn geworden. Uit de Bataafsche Petroleum Maatschappij die olie De kleine gloeilampenfabriek in Eindhoven is nu een enorm bedrijf voor elektronische apparatuur: Philips. WB H3 4 Verwerken 55
3 5 Arbeiders organiseren zich Afschaffen van kinderarbeid? Ondenkbaar! Zou het niet wreed zijn tegen weduwen te zeggen: gij moogt uw kinderen niet naar de fabrieken sturen en niet verlangen dat zij u met hun arbeid ondersteunen? Indien de staat het recht heeft [kinderarbeid te verbieden], dan moet zij aan de andere kant ook de plicht op zich nemen de werklozen werk en de invaliden levensonderhoud te verschaffen. Maar dat kan de staat niet. Op deze manier verzette een Duits parlementslid zich in 1863 tegen de beperking van kinderarbeid. Veel mensen in de negentiende eeuw dachten zo. Maar soms waren de werk- en leefomstandigheden van de arbeiders zo onvoorstelbaar hopeloos, dat zelfs de meest hardvochtige werkgever aan het denken werd gezet. Je gaat enkele onderzoeken naar (wan)toestanden in Engelse mijnen en een Nederlandse fabriek eens beter bekijken. WB H3 5 Het is zeer hard werk Mary Barret, 14 jaar: Betty Harris, mijnwerkster, 37 jaar: Ik trek steenkoolwagentjes vooruit en werk van zes uur Ik werk al vijf jaar op de bodem van de mijn. Vader s morgens tot zes uur s avonds. s Middags hebben we werkt in de mijn hiernaast. Ik heb twaalf broers en ongeveer een uur etenstijd: dan geeft men mij boter en zusters. Eén kan rekenen, een andere kan lezen, brood, maar ik krijg niets te drinken. ( ) Ik heb wagentjes geen enkele andere kan schrijven. Ik daal af om voortgetrokken tijdens mijn zwangerschappen. Ik ken een zeven uur en kom naar boven om zes, soms zeven vrouw die naar huis is gegaan, zich heeft gewassen, te bed uur. Ik werk steeds zonder kousen, schoenen en is gegaan en is bevallen, en na minder dan een week haar broek; ik draag alleen een hemd. Ik moet naar werk heeft hernomen. ( ) Mijn kleren zijn haast de hele boven gaan in de schachten met de mannen. dag kliedernat. Ik ben doodmoe als ik s avonds thuiskom. Meestal val ik in slaap voor ik me heb opgefrist. Isabelle Read, 12 jaar, kolendraagster: Het is zeer hard werk. Ik weet niet hoeveel keren ik heen en weer loop van de bodem van de put tot de muur. Ik draag bijna 65 bron 16 kilo op mijn rug. Ik moet veel bukken en door water lopen dat tot Enkele getuigenissen uit onderzoeken naar mijn enkels reikt. Ik houd niet van dat werk; de andere meisjes arbeidsomstandigheden in Engelse mijnen uit 1842 en ook niet, maar ik moet het wel doen. bron 17 Meisjes aan het werk in de glasslijperij van de Regoutfabrieken in Maastricht. 56
4 4 De industrialisatie van Nederland Beslis over de industrialisatie van Nederland G In de negentiende eeuw bracht een Duitse schrijver een bezoek aan Nederland. Hij merkte op dat als het fout liep met Europa, je het best naar Nederland kon gaan: daar gebeurde alles vijftig jaar later. Op dat moment had hij gelijk. In vergelijking met andere landen was Nederland een achtergebleven gebied. Dat betrof vooral de economie. Waar in heel West-Europa de fabrieksschoorstenen rookten en de steden snel groeiden, leek Nederland stil te staan. Stel dat je in 1860 in Nederland als minister in de regering zit en je moet de industrialisatie stimuleren. Aan welke twee zaken zou je speciaal aandacht schenken? Maak deze opdracht met je buurman of buurvrouw. 3 Lees Nederland loopt achter in de leertekst. a Vul het schema in. Noteer de oorzaken van de achterstand van Nederland op de rest van Europa. Oorzaken De achterstand van Nederland b Aan welke oorzaak zou je als minister iets kunnen doen? Leg je antwoord uit. 1 Bekijk WB bron 15. Voor het ontstaan van industrie in een bepaald gebied zijn een paar dingen noodzakelijk. Die noem je voorwaarden. Welke voorwaarden voor industrialisatie kun je in het kaartje ontdekken? Kruis de juiste zinnen aan. de nabijheid van een grondstof als steenkool een goede verbinding met een zeehaven de aanwezigheid van spoorwegen de verbouw van katoen op plantages 2 Probeer nu zelf ook nog twee dingen te noemen die gunstig zijn voor het ontstaan van industrie in een gebied. 4 Voordat je kunt beslissen op welke twee zaken jullie de nadruk gaan leggen bij de industrialisatie, moet je eerst weten wat de mogelijkheden zijn. Welke bronnen uit HB en WB kun je daarbij gebruiken? Stel bij iedere bron de vraag of de bron iets te maken heeft met de oorzaken van industrialisatie van Nederland. Leg ook uit waarom wel of niet. HB bron 12: ja nee, HB bron 13: ja nee, omdat HB bron 14: ja nee, omdat Oostende Brugge Antwerpen Gent Mechelen Brussel 1835 Leuven Luik Maastricht Aken bron 15 Industrie en verbindingen in België rond Bergen Charleroi Namen Verviers 0 50 km Couvin steenkoolgebied spoorweg haven katoen metaal 5 8
5 HOOFDSTUK 3 De Industriële Revolutie HB bron 15: ja nee, omdat WB bron 15: ja nee, omdat het stimuleren van de aanwezigheid van goedkope arbeidskrachten het stimuleren van meer investeringen b Leg je keuze uit. keuze 1: WB bron 16: ja nee, omdat WB bron 17: ja nee, omdat keuze 2: WB bron 18: ja nee, omdat WB bron 19: ja nee, omdat 5 Lees nog eens Nederland loopt achter in de leertekst. Welke twee oorzaken voor het ontstaan van industrie op een bepaalde plaats worden in die tekst genoemd? 6 a Hieronder staat een aantal zaken die een rol kunnen spelen bij de industrialisatie van een gebied. Aan welke twee zaken zouden jullie als minister van Nederland extra aandacht en geld willen geven? de aanleg van wegen, spoorwegen en kanalen het moderniseren van een zeehaven meer handel met Indonesië de winning van grote hoeveelheden grondstoffen het op grote schaal inzetten van stoommachines Paardenmolens Windmolens Watermolens Stoommachines bron 16 Aantal krachtwerktuigen in industrie en nijverheid in Nederland. Steden met meer dan inwoners inwoners inwoners 3 12 bron 17 Gegevens over de verstedelijking van Nederland in de negentiende eeuw. HB H3 4 Leertekst Verwerken 7 Vul met behulp van de leertekst het schema over de industrialisatie van Nederland in. In het schema komen oorzaken en gevolgen van die industrialisatie te staan. 8 a Leg met behulp van WB bron 15 en 19 uit dat de afscheiding van België in 1839 een grote klap was voor de modernisering van de economie van Nederland. b Leg met behulp van de kaart van WB bron 15 uit waarom juist daar al vroeg industrie kwam. Profijt van Nederlands-Indië Nederlands-Indië was een deel van Nederland. Het eilandenrijk was een interessant gebied voor de Nederlandse ondernemer. Hij kon er bijvoorbeeld grondstoffen vandaan halen. Van de totale uitvoer aan machines ging twee derde naar de kolonie. Tussen 1866 en 1900 voerde Nederland in totaal voor ruim 80 miljoen gulden aan katoenen stoffen uit. Het grootste deel daarvan, ruim 63 miljoen gulden, werd naar Nederlands-Indië geëxporteerd. bron 18 Jaar Nederland België bron 19 Aantallen stoommachines in België en Nederland in de industrie. 59
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 De Industri?le Revolutie
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 De Industri?le Revolutie Samenvatting door Sander 1530 woorden 18 april 2013 7,1 458 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3: De Industriële Revolutie
Nadere informatieLes 1: Kinderarbeid. Bedelende jongen
Les 1: Kinderarbeid Les 1: Kinderarbeid Het fenomeen kinderarbeid Kinderarbeid bestaat al net zolang als de mensheid bestaat. In de prehistorie gingen kinderen vaak mee op jacht of hielpen ze bij het verzamelen
Nadere informatieLEVEN IN DE OORLOG LES 1. Het begin van de oorlog
Wereldoorlogen en Holocaust LES 1 LEVEN IN DE OORLOG JE LEERT wat er in het begin van de Tweede Wereldoorlog gebeurt; wat er verandert in het dagelijks leven van de mensen; wat de mensen doen bij een luchtalarm.
Nadere informatieWerkblad Mijn huis staat in...
Werkblad Mijn huis staat in... Mijn huis staat in: Ga naar kaart.cc. Je ziet twee kaarten. In de menubalk bovenin vul je rechts je woonplaats in. Kies in het linkervak de Bonnebladen 1901-1925. Kies in
Nadere informatieGESCHIEDENIS VOOR VMBO BOVENBOUW 3 VMBO KGT-EDITIE WERKBOEK
GESCHIEDENIS VOOR VMBO BOVENBOUW 3 VMBO KGT-EDITIE WERKBOEK Inhoudsopgave 8 Nederland 1900-191 Module 1 Nederland en Indonesië HET CULTUURSTELSEL NEDERLAND BREIDT ZIJN INVLOED UIT HET NATIONALISME 6 50
Nadere informatieMijn huis, mijn thuis
Les 5: Mijn huis, mijn thuis (A-klas) Mijn huis, mijn thuis 1. Mijn huis Mijn naam is Ik ben jaar oud. Ik woon in Ik woon samen met... mensen. Heb je een broer? JA / NEE Heb je een zus? JA / NEE Mijn huis
Nadere informatieEen wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is.
Een wat strenge stem, hij wil graag officiëler klinken dan hij in wezen is. Goedendag! Als ik even de aandacht mag, ja! Dank u. Dan geef ik nu het woord aan mezelf. Als ik mij eerst eens even mag introduceren.
Nadere informatie2 h/v GESCHIEDENIS. voor de onderbouw HANDBOEK
2 h/v GESCHIEDENIS voor de onderbouw HANDBOEK Geschiedenis voor de onderbouw Handboek 2 havo vwo Auteurs Anneke Blankers Hans Bulthuis Pia Fruytier Mark Hagenaars Jessie Jongejans Frank Kerstjens Martin
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 3 paragraaf 1 t/m 5 Samenvatting door Sven 1427 woorden 12 april 2018 7,7 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Paragraaf 3.1 In de wereld van
Nadere informatieTegenwoordig werken jonge kinderen niet. Tot 1874 is dat anders. Kinderen. Waarom vinden mensen het goed dat kinderen werken?
Werkblad Ω Een halve eeuw vooruitgang Werkblad Ω Les : Kinderarbeid Tegenwoordig werken jonge kinderen niet. Tot 874 is dat anders. Kinderen Kinderarbeid moeten hun ouders helpen om geld te verdienen.
Nadere informatie.22. Hoe ziet een centrum eruit?
Hoe ziet een centrum eruit? Hoofdstuk 2 les 1 Wat ga je leren? In deze les leer je hoe een centrum eruitziet. Je leert ook hoe het komt dat sommige steden of plekken een centrum zijn geworden. Begrippen
Nadere informatieTegenwoordig werken jonge kinderen niet. Tot 1874 is dat anders. Kinderen. Waarom vinden mensen het goed dat kinderen werken?
Werkblad Ω Een halve eeuw vooruitgang Werkblad Ω Les : Kinderarbeid Tegenwoordig werken jonge kinderen niet. Tot 874 is dat anders. Kinderen Kinderarbeid moeten hun ouders helpen om geld te verdienen.
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II
DE INDUSTRIËLE SAMENLEVING IN NEDERLAND DE VERHOUDING MENS EN MILIEU + 1p 21 Geef één voorbeeld van aantasting van het milieu door menselijk ingrijpen in Nederland uit de periode vóór de Industriële Revolutie.
Nadere informatieIk ben Steenkool. Nooit meer oorlog groep 7-8. De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels.
De Steenkool, een beetje Limburg is hem niet vreemd. En hij is niet zo goed in Engels. Hi! I am de steenkool. De cole of de stone. I am black, zwart. And I kan fire geven. Jongens, dat is wat die Europese
Nadere informatieMentor Datum Groep Aantal lln
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Dilia Couwenberg P14EhvADT t Startblok Eindhoven Mentor
Nadere informatieOud wit Prins de Vos. Ik wil je.
Oud wit Prins de Vos Ik wil je. Het is het eerste berichtje dat ik vandaag van hem ontvang. De uren waarin het stil blijf zijn ondragelijk. Pas als ik de trilling in mijn broekzak voel begint mijn hart
Nadere informatieTeksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.
Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl
Nadere informatieWat een vreemde bromfiets!
Wat een vreemde bromfiets! Waarom rijden er nu geen paarden meer met karren? Reed er vroeger een tram in ons dorp?! Met die bus zou ik ook wel eens willen rijden! 1. Voetgangers baas! Opdracht Lees het
Nadere informatieDe Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!
De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 de industri?le samenleving
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 de industri?le samenleving Samenvatting door Amy 673 woorden 19 maart 2017 6,6 8 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Hoofdstuk 1 de industriële samenleving
Nadere informatieStrategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A
Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip lees je altijd een tekst met het stappenplan. Je gaat vaak op zoek naar verbanden in een tekst. Wat
Nadere informatieOp weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon
Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn
Nadere informatieWerkblad 1 Vroeger en nu
Werken en school. Lees en vul in: Werkblad 1 Vroeger en nu Vroeger werkten de kinderen mee op het land of thuis (helpen met thuisweven of thuisspinnen bijvoorbeeld), de meisjes hielpen ook nog in het huishouden.
Nadere informatieheel veel was er nodig.
Samenvatting door Leonie 2033 woorden 26 maart 2015 0 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden 1: Kenmerken van de industriële samenleving Machines spelen in ons leven een grote rol.
Nadere informatieVan sondevoeding naar marsepein
Van sondevoeding naar marsepein Eerste druk, 2013 2013 Nelleke van Doodewaard Corrector: Anneke van Heusden isbn: 9789048430765 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieGESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB
Examen VMBO-KB 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatiede aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.
Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.
Nadere informatieActielessen. Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Veel succes! http://www.edusom.nl
http://www.edusom.nl Actielessen Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Nieuwe woorden Grammatica: werkwoorden in de verleden tijd Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente
Nadere informatie.78. Zware industrie. Wat ga je leren? Begrippen
Kijkles Hoofdstuk 6 les 1 Wat ga je leren? Zware industrie In deze les leer je hoe een fabriek eruitziet. Je leert wat het verschil is tussen zware en lichte industrie. Je leert ook wat mensen van industrie
Nadere informatieThema Op het werk. Demet TV. Lesbrief 8. De eerste werkdag
Thema Op het werk. Demet TV Lesbrief 8. De eerste werkdag Deze les gaat over de eerste werkdag. gaat voor het eerst werken bij een snoepfabriek. Hij komt binnen en maakt kennis met de chef. De chef vertelt
Nadere informatieLesbrief ZAND BOVEN WATER OPDRACHT 1 - NEDERLAND EN WATERBOUW
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW ZAND BOVEN WATER Rotterdam is de belangrijkste haven van Europa. Steeds meer spullen reizen via Rotterdam. Sinds 2008 wordt hard gewerkt om de haven uit te breiden.
Nadere informatieRia Massy. De taart van Tamid
DE TAART VAN TAMID Ria Massy De taart van Tamid De taart van Tamid 1 Hallo broer! Hallo Aziz! roept Tamid. Zijn hart klopt blij. Aziz belt niet zo dikwijls. Hij woont nog in Syrië. Bellen is moeilijk in
Nadere informatieDe hut en zijn arbeiders. Tekeningen, objecten en glas Herman Heijenbrock. mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Bert van Voordenfonds
De hut en zijn arbeiders Tekeningen, objecten en glas Herman Heijenbrock mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Bert van Voordenfonds Lesbrief bij de tentoonstelling over de pasteltekeningen van
Nadere informatieScholieren enthousiast maken voor de techniek
Scholieren enthousiast maken voor de techniek Woorden van deze les de behoefte het imago de servicetechnicus de installatie uitdagend communiceren de installatietechniek carrière maken het project het
Nadere informatieU leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen.
TOESTEMMING VRAGEN les 1 spreken inleiding en doel U leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen. Bij toestemming vragen is het belangrijk dat je het op een
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatieJohannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons
Johannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons Dankdag voor gewas en arbeid Liturgie Voorzang LB 448,1.3.4 Stil gebed Votum Groet Zingen: Gez 146,1.2 Gebed Lezen: Johannes 6,1-15 Zingen: Ps
Nadere informatieBurgers en Stoommachines. Tot 1:20
Burgers en Stoommachines Tot 1:20 Wat gaan we leren? 1. Welke gevolgen de technische uitvindingen hadden. 2. Wat er in de grondwet van 1848 stond. 3. Welke groepen minder rechten hadden dan andere groepen.
Nadere informatiePaniek aanvallen & Hyperventilatie Oorzaken
Paniek aanvallen & Hyperventilatie Oorzaken Hooikoorts welke geen standaard klachten geeft, kan oorzaak zijn van hyperventilatie aanvallen, het lijkt er nml enorm veel op. Dus reageer je niet met niesbuien,
Nadere informatieInhoud Slaapkamer 6 Opwarming 8 Een jaar later 10 Genoeg 12 Terrorist 14 Geheim 16 Olie 20 R.O.A. 23 Betty 26 Vertrouwen 29 Feiten 32 G.O.F. 35 Protest 38 Warm 42 Reuzenmachine 44 Een bewaker! 47 Terrorist?
Nadere informatieBijlage interview meisje
Bijlage interview meisje Wat moet er aan de leerlingen gezegd worden voor het interview begint: Ik ben een student van de Universiteit van Gent. Ik wil met jou praten over schrijven en taken waarbij je
Nadere informatieSint Maarten spel Klas 1
Sint Maarten spel Klas 1 Muziek instrumentaal Vier vrouwen staan bij de poort te wachten Vrouw 1 Vrouw 2 op om Vrouw 1 Het begint al donker te worden, ik begrijp niet waar ze blijven. Straks wordt de poort
Nadere informatieIk heb een nieuw horloge, zegt papa. Kijk.
Prent 1 Sst, ik hoor iets! Prent 1. Sst, ik hoor iets! Said en Jamal zitten aan tafel te eten. Samen met papa en mama. Ik heb een nieuw horloge, zegt papa. Kijk. Papa laat het horloge zien. Het is een
Nadere informatieMijn kledinggebruik. Succes! Dit gedeelte gaat over het kopen van kleding.
Mijn kledinggebruik Wellicht weet je al dat verschillende aspecten van kleding slecht zijn voor het milieu. In deze opdracht gaan we bekijken op welke manier jij zelf je steentje bij kan dragen aan het
Nadere informatieD E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout
D E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout Personen Verteller Huisvrouw Cake ingrediënten; o Bloem o Zout o Suiker o Eieren o Kersen o Sukade o Krenten o Boter (Bij dit toneelstuk
Nadere informatieUitzicht op de heuvels 10 km van Kabaya Uitzicht op de heuvels ten noorden van Kabaya. Ongeveer 7 km van het dorp.
Verblijf van Tautvydas Rindzevicius in Kabaya/RWANDA in het kader van het bezoek aan wezen en kwetsbare kinderen gesponsord door de Jyambere stichting. Inleiding Tijdens de periode van juli-augustus 2015,
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieWaarom is deze avond
Waarom is deze avond Het doel Kinderen, vanavond ga ik jullie een verhaal vertellen wat mij lang geleden eens overkomen is. Of het iets goeds was, dat mij was overkomen? Ja het was iets goeds. Hoewel,
Nadere informatieE E N B A R M H A R T I G E S A M A R I T A A N
E E N B A R M H A R T I G E S A M A R I T A A N Personen Pa Ma Kind 1 Kind 2 Dominee Vrouw van de Dominee Zondagsschooljuf Man van de zondagsschooljuf Buurman Smit Buurvrouw Smit Het Ding (speelt wel mee,
Nadere informatiePhiladelphiadienst Zondag 8 november 2015 Dorpskerk Bodegraven Aanvang: 17.00 uur
Philadelphiadienst Zondag 8 november 2015 Dorpskerk Bodegraven Aanvang: 17.00 uur Voorganger: Organiste: Koster: Ds. M.J. van Oordt Bep Veenstra Dirk Bouwman 2 Voorzang: Psalm 116 vers 1 en 11 God heb
Nadere informatieLes 3. Familie, vrienden en buurtgenoten
www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les
Nadere informatieVerteld door Schulp en Tuffer
Verteld door Schulp en Tuffer Het allereerste kerstfeest Het allereerste kerstfeest Verteld door Schulp en Tuffer Vertaald en bewerkt door Maria en Koos Stenger Getekend door Etienne Morel en Doug Calder
Nadere informatieExamen VMBO-GL en TL 2005
Examen VMBO-GL en TL 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 38 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatie0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1
Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht
Nadere informatieTest: Je ouders als studie oriëntatiecoach
Test: Je ouders als studie oriëntatiecoach Je ouders kunnen perfecte last minute studie oriëntatiecoaches zijn, maar weten ze eigenlijk wel wat je dromen en ambities zijn? En omgekeerd: weet jij hoe jouw
Nadere informatieMatteüs 25:1-13 - Gezinsdienst: Wachten duurt lang!
Matteüs 25:1-13 - Gezinsdienst: Wachten duurt lang! Liturgie Zingen: -Opwekking 654 Dank U voor deze nieuwe dag -Zoek eerst het Koninkrijk van God -Weet je waar het hemels koninkrijk op lijkt (Elly en
Nadere informatieExamen VMBO-GL en TL 2006
Examen VMBO-GL en TL 2006 tijdvak 1 woensdag 31 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 37 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieLesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - HAVO MAASVLAKTE 2 De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom komt er een nieuw stuk haven: Maasvlakte
Nadere informatieAlles is in volle opbouw.
Alles is in volle opbouw. Duits paviljoen ook te zien op de vlgd dia Vlgd dia Hall van machines Oud Vlaanderen met het Belfort van Bethune(fr) Hoofdingang aan de Kortrijksesteenweg 2 dia s verder Het Duits
Nadere informatieIn begin negentiende eeuw kwam de zware industrie in Nederland. Er ontwikkelde zich drie takken van zware industrie:
Boekverslag door Femke 1605 woorden 3 februari 2016 9.4 1 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Samenvatting hoofdstuk 3 & 4 Femke Baas 3D 3 Nederland verandert: Zware industrie: In begin negentiende eeuw kwam
Nadere informatieEr zal geen verzengende hitte, geen dorst en geen honger meer zijn want Hij zal ze weiden aan water dat vloeit uit het hart der woestijn.
VESPER op woensdag maart 016 in de Dorpskerk te Bloemendaal aanvang: 19.15 uur Liturgen: Agneta Markusse en Ali Bos Pianist: Janny van der Meer Thema: 'De vreemdeling in ons midden' STILTE VOOR DE VESPER
Nadere informatieMijn mond zat vol aarde
Mijn mond zat vol aarde Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieThema: In kruiken en kannen (2 Koningen 4:1-7)
Liturgie aangepaste dienst Baflo, 28-09-14 om 14.30 uur Thema: In kruiken en kannen (2 Koningen 4:1-7) Welkom en mededelingen a. Opw. 334 Heer, uw licht en uw liefde schijnen b. Opw. 88 Een rivier vol
Nadere informatietaalkaart 1 Ik ga op reis en Ik ga op reis en Wat ga je doen? Je leert wat een reisverhaal is. Je schrijft er zelf een.
Ik ga op reis en Wat ga je doen? Je leert wat een reisverhaal is. Je schrijft er zelf een. Op verkenning tk taalkaart Ik ga op reis en Lees het verhaal van Aymen. 8 augustus 007 - In het vliegtuig Wat
Nadere informatieToeristen in Nederland
Toeristen in Nederland Het is bijna zomer. Veel Nederlanders gaan lekker op vakantie naar het buitenland. Maar er komen ook heel veel buitenlandse toeristen naar Nederland. Hoeveel zijn dat er eigenlijk?
Nadere informatieOORLOG IN OVERIJSSEL 2015
OORLOG IN OVERIJSSEL 2015 Opdrachten bij de film Naam Groep.. BEZETTING duur: ca. 15 minuten In de film zie je beelden van Hitler. Wie was hij? In welk jaar kwam Hitler aan de macht en welke plannen had
Nadere informatieGESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT
GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT Wie zei: Het is mijn taak om dit land goed te besturen. Maar al die ministers moeten zich er niet mee bemoeien. 1. koning Willem I 2. koning Willem II 3. koning
Nadere informatieMedley 5: Liefde is over medley
Medley 5: Liefde is over medley Waarom krijg ik geen gehoor John Lamers Waarom krijg ik geen gehoor Als ik je bel Jij bent maar in gesprek Ik kreeg de kous op mijn kop Daarom bel ik op Ik wil je spreken
Nadere informatieLiederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk
Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk GEWASSEN IN WATER Inhoud: Vanuit de dopeling gezien een statement dat hij in het watergraf alles wat oud is achter zich laat. Hij weet niet alles, kent nog niet
Nadere informatieGRONDJEKROEPEN IN NERO
GRONDJEKROEPEN IN NERO ZWEMBADVERHALEN UIT DE GEMEENTE HOOGEZAND SAPPEMEER Mijn eerste zwemles in Nero Toen ik de leeftijd van 12 jaar had leek het me mooi om te kunnen zwemmen. Wij woonden sinds kort
Nadere informatie3 Bijna ruzie. Maar die Marokkanen en Turken horen hier niet. Ze moeten het land uit, vindt Jacco.
1 Het portiek Jacco ruikt het al. Zonder dat hij de voordeur opendoet, ruikt hij al dat er tegen de deur is gepist. Dat gebeurt nou altijd. Zijn buurjongen Junior staat elke avond in het portiek te plassen.
Nadere informatieSamenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De
Nadere informatieMoeder worden, moeder zijn
Moeder worden, moeder zijn Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: (020) 520 60 70 Fax: (020) 520 60 61 E-mail: info@eenvoudigcommuniceren.nl Website: www.eenvoudigcommuniceren.nl
Nadere informatieLesbrief MAASVLAKTE 2 OPDRACHT 1 - TOPOGRAFIE EN AARDRIJKSKUNDE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO MAASVLAKTE 2 De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen. Daarom komt er een nieuw stuk haven: Maasvlakte
Nadere informatieU leert in deze les "om raad vragen". Als u niet weet wat u moet doen, kunt u iemand om raad vragen. U vraagt of iemand u kan helpen met advies.
OM RAAD VRAGEN les 3 spreken inleiding en doel U leert in deze les "om raad vragen". Als u niet weet wat u moet doen, kunt u iemand om raad vragen. U vraagt of iemand u kan helpen met advies. Het is belangrijk
Nadere informatieSTOOM, MACHINES EN ARBEIDERS
ERFGOEDEDUCATIE Het zinvol beleven van het erfgoed is een centraal begrip in de didactiek voor erfgoededucatie. Het werken met het erfgoed wordt gestuurd door het stellen van betekenisvolle vragen. De
Nadere informatieThema Kinderen en school. Demet TV. Lesbrief 9. De kinderopvang
Thema Kinderen en school. Demet TV Lesbrief 9. De kinderopvang zoekt opvang voor haar kind. belt naar een kinderdagverblijf. Is er plaats? Is de peuterspeelzaal misschien een oplossing? Gaat inschrijven
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieDANIËL EN DE LEEUWENKUIL
Bijbel voor Kinderen presenteert DANIËL EN DE LEEUWENKUIL Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Jonathan Hay Aangepast door: Mary-Anne S. Vertaald door: Erna van Barneveld Geproduceerd door:
Nadere informatieNetje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!
Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring
Nadere informatieLieve gemeente, beste jongens en meisjes,
Lieve gemeente, beste jongens en meisjes, De preek gaat over: God was blij met Noach. Noach vond genade bij God. Noach was de Here God welgevallig. Dat merkte Noach (Gods knipoog), dat merkten de mensen
Nadere informatieDialogen website Motiveren tot rookstop
Dialogen website Motiveren tot rookstop Dialoog verandertaal uitlokken en versterken Goedemorgen. Heeft u problemen gehad sinds uw vorige controle? Ja, eigenlijk wel. Mijn tanden zijn sterk verkleurd.
Nadere informatieHSE guidelines september 2012 HOGE DRUK HSE LIFE THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS
S HSE guidelines september 2012 HOGE DRUK HSE LIFE THE NATIONAL OIL&GAS INDUSTRY STANDARD FOR PROFESSIONALS Werk veilig of werk niet Bij werkzaamheden aan installaties en systemen zijn strikte procedures
Nadere informatieT4 Oefen SED Geschiedenis Module 6
T4 Oefen SED Geschiedenis Module 6 1. Bekijk bron 1. De titel van de onderstaande Russische cartoon is: De Amerikaanse stemmachine. De Verenigde Staten drukken op het knopje voor, dat naast het knopje
Nadere informatieEen greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen
Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Openingstekst: (Door een ouder en kind) A. Zeg zou jij het licht aandoen? Je moet opschieten, want het is bijna tijd. Dadelijk
Nadere informatieFAIRTRADE. Een beter leven. Wat is Fairtrade
Wat is Fairtrade EERLIJKE HANDEL STAAT VOOROP KEURMERK INTERNATIONALE SAMENWERKING HANDEL GEMEENTE DUURZAAMHEID Een beter leven Veel boeren en arbeiders in arme landen (ook wel ontwikkelingslanden ) hebben
Nadere informatieWat denken de jongens? Trek een lijn naar het denk-wolkje. Het is niet eerlijk, ik ben arm en hij is rijk. Ik wil graag vrienden blijven
Lees het verhaal Een onmogelijke vriendschap. Zie jij de blanke jongen? Hij heet Olivier. Olivier komt uit Nederland. Olivier woont op Sumatra. Zijn vader is de baas van een plantage. Olivier en zijn familie
Nadere informatieLesbrief Iedereen betaalt belasting
Lesbrief Iedereen betaalt belasting inleiding Iedereen betaalt belasting» waar komt het geld vandaan?» waar gaat het geld naar toe?» nederland, europa en de wereld» Iedereen betaalt belasting 1 Iedereen
Nadere informatieThema Gezondheid. Lesbrief 2. De wachtkamer
Thema Gezondheid. Lesbrief 2. De wachtkamer Deze les gaat over praten in de wachtkamer. Meneer Bashir gaat naar de huisarts. Hij moet even wachten. Hij zit in de wachtkamer. Er zitten veel mensen. Ze praten.
Nadere informatie1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje.
Opdracht 1 Ongeveer 150 jaar geleden stonden er veel steenfabrieken langs de IJssel. De stenen werden van klei gemaakt. Dat kon je langs de IJssel vinden. Als de rivier overstroomde, bleef er een laagje
Nadere informatieOver: www.bewareofloverboys.nl
1 Naam: www.bewareofloverboys.nl Voordat je begint met de opdrachten? Lees dit door: Als je je niet prettig voelt bij het lezen van bepaalde dingen: Stop met het lezen van deze site. Praat erover met iemand
Nadere informatieIris marrink Klas 3A.
Iris marrink Klas 3A. 1 Inhoud. 1- Voorpagina 2- Inhoud, inleiding & mijn mening 3- Dag 1 4- Dag 2 5- Dag 3 6- Dag 4 7- Dag 5 Inleiding. Ik kreeg als opdracht om een dagverslag te maken over Polen. 15
Nadere informatieAan het werk! Kijkwijzer voor het VMBO bij de tentoonstelling Mens en Werk
Aan het werk! Kijkwijzer voor het VMBO bij de tentoonstelling Mens en Werk Aan het werk! Als je straks klaar bent met school ga je waarschijnlijk werken. Misschien wil je wel automonteur of metaalbewerker
Nadere informatieSauwerd, februari 2015
Sauwerd, februari 2015 Van de directeur Op je kop in de prullenbak! Drie weken lang heeft de container van de actie recycleplan op ons schoolplein gestaan. En wat werd er flink gesjouwd met oude elektrische
Nadere informatieInformatie over Kinderarbeid.
Informatie over Kinderarbeid. (bron: lesbrief Per dag wijzer). Wat is kinderarbeid? Kinderen hebben recht op vrije tijd. Die kunnen ze gebruiken om te spelen, naar een museum of een popconcert te gaan,
Nadere informatieStrategieles Sleutelschema s niveau A
Strategieles Sleutelschema s niveau A Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip lees je steeds een tekst. Bij de tekst maak je altijd een schema. Dan kun je snel zien waar de tekst over gaat. Zo'n schema
Nadere informatieWater Egypte. In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven.
Water Egypte In elk land hebben mensen hun eigen gewoontes. Dat merk je als je veel reist. Ik zal een voorbeeld geven. Ik ga naar een restaurant in Nederland. Daar bestel ik een glas water. De ober vraagt
Nadere informatieJezus vertelt, dat God onze Vader is
Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.
Nadere informatieWie weet wat Avri doet?
Opdracht 1 Welkom Wie weet wat Avri doet? Opdracht 1 antwoord Welkom Wie weet wat Avri doet? In Rivierenland zamelt Avri afval in. Opdracht 2 Woordweb Als je het woord afval hoort, waar denk je dan aan?
Nadere informatieWerkkatern 6 Welkom in onze provincie
1 Les 1 en 2 Mijn provincie Naam: Klas: 1 Mijn provincie op kaart Voer eerst volgende opdrachten uit op de kaart van je provincie - Kleur de gemeente waarin je school staat rood - Kleur je provinciehoofdplaats
Nadere informatie