!!!!!!!!!!!!! VRUCHTBAARHEIDSPROBLEMEN:! OORZAKEN!EN!BEHANDELMOGELIJKHEDEN!!!!!!!!

Transcriptie

1 VRUCHTBAARHEIDSPROBLEMEN: OORZAKENENBEHANDELMOGELIJKHEDEN Freyabiedtnieuws,achtergrondinformatie,ervaringsverhalenencontactover vruchtbaarheid,problemenmetzwangerwordenenongewildekinderloosheid. Freyaiseenlandelijkeenonafhankelijkeverenigingmetruim2.500leden. Informatieverstrekking,lotgenotencontactenbelangenbehartigingzijndedrie sleutelwoordenvandedienstverleningvanfreya.

2 Inhoudsopgave 1.Inleiding) )2) 2.Vruchtbaarheidsproblemenbijdevrouw) )2) 3.Vruchtbaarheidsproblemenbijdeman) )2) 4.Mogelijkebehandelingen) )3) 4.1Hormoonbehandeling) )3) 4.2KI) )3) 4.3IUI) )3) 4.4IVF) )4) 4.5ICSI) )5) 4.6MESA/PESA/TESE) )5) 4.7KID) )5) 4.8Eiceldonatie) )6) 4.9Draagmoederschap) )6) 4.10Cryopreservatie) )6) 4.11Toekomstigetechnieken) )7) 5.PsychoUsocialeaspectenvanverminderdevruchtbaarheid) )7) 6.Waarkunjeterechtvoorvruchtbaarheidsonderzoekenbehandeling?) )8) 7.Meerinformatie) )8) Oorzaken)en)behandelingen))) 0)1) )

3 1.#Inleiding Onvruchtbaarheidbetekentletterlijkdatjenietinstaatbenteenkindvoorttebrengen.In veelgevallenisermetbehulpvanmedischetechniekenwelietsaanditprobleemtedoenof komteruonverwachtsutochnogeenzwangerschaptotstand(somspasjarenlater).hetis danookbeteromtesprekenvanverminderdevruchtbaarheid(ookwelsubfertiliteit genoemd),zolangnognietdefinitiefvaststaatofjewerkelijkgeenkinderenkuntkrijgen. Deoorzaakvanvruchtbaarheidsproblemenkanzowelbijdevrouwalsbijdemanliggen.Ook ishetmogelijkdaterbijbeidepartnersietsaandehandisofdatdecombinatievandieene vrouwendieenemanniettotdegewenstezwangerschapleidt Indezebrochurewordenmogelijkevruchtbaarheidsproblemenbijenbehandelingenvoor vrouwenenmannenbesproken 2.#Vruchtbaarheidsproblemen2bij2de2vrouw Erzijnverschillendeoorzakenmogelijkbijdevrouw.Afgesloteneileiders,waardoordeeicel endezaadcelelkaarnietkunnenbereiken,maaktdekansopspontanezwangerschap onmogelijk.verklevingenaaneileidersen/ofeierstokkenkunnenookproblemen veroorzaken.eenhormoonstoornis,waardoorerbijvoorbeeldgeeneisprongoptreedt,kan eenandereoorzaakzijn.eenveelvoorkomendvoorbeeldhiervanishetpcosyndroom (PolyCysteusOvariumSyndroom). Endometriose,eenaandoeningwaarbijzichbaarmoederslijmvliesopplekkenbuitende baarmoederbevindt,kanookdevruchtbaarheidaantasten.enschildklierafwijkingenkunnen eveneenseennegatieveinvloedhebben. Afwijkendcervixslijm(hetslijmdatindebaarmoederhalsvoorkomt),datwilzeggenniet goedvansamenstellingofteweinigslijm,iseveneenséénvandemogelijkeoorzaken. VerdernoemenwenogdemogelijkheiddaterzichantiUstoffenrondomdeeicelbevinden, waardoordezaadcellennietindeeicelkunnendoordringen. Devrouwkanookopjongeleeftijdindeovergangraken,doornogonbekendeoorzaakofals gevolgvanbehandelingenvan(kinder)kanker.vrouwenwiermoedertijdensde zwangerschaphetkunstmatigehormoondes(diuethylustilbestrol,eenchemischestofdie dezelfdewerkingheeftalsoestrogeen)heeftgebruikt,lopeneengroterekansop vruchtbaarheidsproblemen.erzijnnogmeeroorzakentenoemen,maardebovengenoemde zijndemeestvoorkomende. 3.#Vruchtbaarheidsproblemen/bij/de/man Ookbijdemankanervanallesmiszijnwaardooreenbevruchtingnietlukt.Hetkanzijndat ergeenlevendezaadcelleninhetspermavandemanzitten,ofteweinig,ofdatdecellen slechtbeweeglijkzijnwaardoorzenooiteeneicelkunnenbinnendringen.eenafwijkende vormvandespermacellenkaneveneensleidentotvruchtbaarheidsproblemen. TotslotkunnenerbijmannenantiUstoffenaanwezigzijn,waardoordevruchtbaarheid vermindert.meestalontstaateenslechtezaadkwaliteitdooreenvooralsnog niettebehandelenenonverklaarbareafwijkingindezaadproductie. Oorzaken)en)behandelingen))) 0)2) )

4 Somswordenvruchtbaarheidsproblemenbijdemanveroorzaaktdooreen hormoonstoornis,eenafgeslotenzaadleiderofnietuingedaaldezaadballen.alseenandere mogelijkeoorzaakwordtweleenseenvaricocèle(eenspataderkluwenindebalzak) aangewezen;desomsvoorgesteldeoperatieaandezevaricocèleisechteromstreden,want hetisnietonomstotelijkbewezendatdezeingreepeenpositiefeffectheeftopde zaadkwaliteit. Alsdemanalskindeenvirusziekte,zoalsdebof,heeftgehad,kanditookleidentot verminderdevruchtbaarheid.chemotherapieenbestralingbijdebehandelingvan (kinder)kankerkunnenhetzelfdenegatieveeffectopdevruchtbaarheidvandemanhebben. Dooreenbepaaldegroepcytostatica(dealkylerendestoffen)kanbijjongenshetsperma beschadigdraken. Ookhetwerkenmetbepaaldechemischestoffenofhetwerkenineentewarmeomgeving, waardoordetemperatuurindebalzaktehoogwordt,zoudenditprobleemtotgevolg kunnenhebben.overditlaatstebestaatechternoggeenzekerheid. 4.#Mogelijke)behandelingen Erzijntallozebehandelmogelijkhedendiepassenbijdeverschillendeproblemendie gevondenkunnenworden.wenoemenhierdebelangrijksteenmeestvoorkomende behandelingen. 4.1Hormoonbehandeling Alserbijdevrouweenhormoonafwijkinggeconstateerdis,kanzijbehandeldwordenmet hormonenomdecyclusteregulereneneeneisprongoptewekken.dezebehandeling wordtovulatieuinductiegenoemd.alsdevrouwgeeneisprongheeft,isdeeerstekeuze meestalhetmiddelclomifeen,datintabletvormwordtingenomen.deartsvolgtdande cyclusmetechografieomheteffectvandebehandelingtebekijken. Mannenwordenzeldenmethormonenbehandeld.Vanhormoonbehandelingbijmannen staatnietvastofdebehandelingresultaatheeft. Deendocrinoloogisdespecialistophetgebiedvanhormonen,dieingeschakeldzalworden alshetprobleemmetdehormonenwatingewikkelderblijkt.indemeestegevallenzalde behandelingwordengedaandooreenfertiliteitsartsofgynaecoloog.hormonenkunnen wordentoegediendintabletvorm,injectiesofviaeenhormoonpompje 4.2KI DeafkortingKIstaatvoorKunstmatigeInseminatie.Bijdezetermdenkenwevooralaan zelfinseminatie(aldannietmetdonorzaad)metbehulpvaneeninjectiespuitjezondernaald. BijKIwordthetspermahoogindeschedeingespoten. 4.3IUI DeinseminatiebehandelingdieinhetziekenhuiswordtuitgevoerdnoemenweIntra UterieneInseminatie(afgekorttotIUI).IntraUterienbetekent inde baarmoeder.bijiuiwordthetzaadeerstinhetlaboratoriumvoorbewerktu Oorzaken)en)behandelingen))) 0)3) )

5 ookwelopgewerktgenoemd.ditisnodigomdatdezaadcellennormaalgesprokeninhet baarmoederhalsslijmeenbiochemischeverandingondergaan(capacitatie).deze biochemischeveranderingisvoorhetzaadnoodzakelijkomdeeiceltekunnenbevruchten. Daarnaastwordendirectookdemeestbeweeglijkezaadcellengescheidenvanderest.IUIis vaakdeeerstebehandelingdieeengynaecoloogvoorstelt.meestalalsersprakeisvan verminderdevruchtbaarheidvandemanenbij'vijandig'cervixslijm(hetslijmaande binnenzijdevandebaarmoederhals).ookalsergeendirecteoorzakentevindenzijnvoor hetuitblijvenvaneenzwangerschap,kanditdeeerststapzijn. IUIkanzowelmetalszonderhormoonstimulatiebijdevrouwwordenuitgevoerd.Dithangt afvanverschillendefactoren.hetnadeelvanhormoonstimulatieisdatermeerdereeitjes tegelijkkunnenrijpenmeteengroterekansopeenmeerling. Hetisdanookbelangrijkdathormoonstimulatiegoedgecontroleerdwordtomzohet ontstaanvanzeerveeleiblaasjestevoorkomen.erkandaardooreenoverstimulatie ontstaan,dienietalleenleidttotdekansopeen(grote)meerlingzwangerschap,maarook totextramedischezorgendusmoetwordenvermeden. 4.4IVF IVFstaatvoorInVitroFertilisatie,ofwordtooknogweleensreageerbuisbevruchting genoemd.medischeindicatiesvoorivfzijnondermeerafgesloteneileiders,ernstigemate vanendometriose,verminderdevruchtbaarheidvandemanenonbegrepen onvruchtbaarheid. DeIVFUbehandelinggaatalsvolgt.Metbehulpvanhormoonstimulatiewordenbijdevrouw meerdereeitjestegelijkertijdtotrijpinggebracht.dezewordenmeteenhollenaald,onder echoscopischecontrole,uitdefollikels(eiblaasjeswaarinzichdeeicellenbevinden)gezogen: dezogenaamdeeicelpunctie.vervolgenswordendegevondeneicelleninhetlaboratorium samengebrachtmetspermaenwordterafgewachtofbevruchtingplaatsvindt.alsdat inderdaadgebeurt,wordteenpaardagennadeeicelpunctieéénembryo(ofbijuitzondering twee)meteenslangetjeindebaarmoederteruggeplaatst(embryotransfer).daarnamoet wordenafgewachtofinnestelinghetembryooptreedt.dekansopeendoorgaande zwangerschapisgemiddeldrond20u25%.deslaagkanshangtechtersterkafvan persoonlijkefactoren. Inhetalgemeenblijkenkunstmatigverwektekinderennetzogezondalsopspontaan verwektekinderen.erisweleenkleinrisicoopmogelijkeeffectenopdelichamelijke gezondheid.hetisnietmetzekerheidtezeggenofditdoorde vruchtbaarheidsbehandelingenkomt. WeliserbijIVFeengroterekansopeenmiskraam,vroeggeboorteeneenietslager geboortegewicht.eenmogelijkecomplicatievoordevrouwishetovariumhyperstimulatie Syndroom(OHSS,ookweloverstimulatiegenoemd).Errijpendanteveeleicellentegelijken kanditnegatievegevolgenhebbenvoordegezondheid.eengoedecontrolevande eicelrijpingisdaaromvangrootbelang.totnutoeisgeenverhoogdekansopborstu, baarmoederuofeierstokkankerdoorivfgevonden,maardegevolgenoplangetermijnzijn Oorzaken)en)behandelingen))) 0)4) )

6 (nog)nietvolledigbekend. 4.5ICSI ICSIstaatvoorIntraCytoplasmatischeSpermaInjectie.HetiseenIVFUbehandelingwaarbijde samensmeltingvaneicelenzaadcelnietaanhetlotwordtovergelaten,maarwaarbijéén enkelezaadcelwordtgeselecteerdenrechtstreeksineeneicelwordtgeïnjecteerd.de patiëntmerktnietsvandeze'speciale'toevoegingaandeivfubehandeling,omdatdit allemaalgebeurtinhetlaboratorium. ICSIisbijuitstekgeschiktvoorparenwaarbijzeerslechtezaadkwaliteitdeoorzaakisvoor hetuitblijvenvaneenzwangerschap.parenbijwietijdenseeneerdereivfubehandelinggeen bevruchtingisopgetredenkomenookvooricsiinaanmerking. DegevolgenoplangetermijnvanICSIzijnnogonduidelijk,maartotophedenlijkenerinhet algemeengeennegatievegevolgentezijnvoordealdusontstanekinderen.weliser,netals bijivf,eengroterekansopeenmiskraamenvroeggeboorte.inhetgevaldatdeoorzaakvan devruchtbaarheidsproblemeneenchromosoomafwijkingbijdemanis,bestaatweldekans dateenzooneveneensvruchtbaarheidsproblemenzalhebben. 4.6MESA/PESA/TESE MESAisMicroEpididymaleSpermaAspiratie,bijdezebehandelingwordtlangs microchirurgischeweghetzaadopgezogenuiteenbijbal.pesaiseen(simpeler)variant hierop,waarbijhetspermanietviamicrochirurgischewegwordtverkregenuitdebijbal, maarviaeenpunctie.teseistesticulairespermaextractie.hierbijwordthetspermauitde zaadbalgehaald.dezebehandelingenwordenincombinatiemeteenicsiubehandeling uitgevoerd.pesawordtonderplaatselijkeverdovinguitgevoerd.mesaentesezijn operatieswaarbijdemandoorgaansondervolledigenarcosewordtgebracht.devrouwzal ophetzelfdemomenteeneicelpunctiemoetenondergaan.dezemethodeszijngeschiktin gevallenwaarbijeenmanwelzaadaanmaakt,maarditdoorhetontbrekenofeenafsluiting vandezaadleiders(ookdooreeneerderesterilisatie)nietnaarbuitenkankomen. Dezebehandelingenwordenuitgevoerddooreenuroloogofeenandroloog,in samenwerkingmeteengynaecoloog. ToepassingvanMESA,PESAenTESEisslechtsinenkelekliniekenmogelijk.Deredenhiervan isdatmendezoontstanekinderenineenonderzoekwilvolgenomnategaanofergeen nadeligegevolgenzijnvoorhungezondheid. 4.7KID KunstmatigeInseminatiemetDonorzaadbehoorttotdemogelijkhedenalsdemanzeer sterkverminderdofhelemaalnietvruchtbaaris.ookalsdemanerfelijkbelastismeteen ziekte,kanmenkiezenvoordezemogelijkheid.hetkinddatdaaruitvoortkomt,isgenetisch geziengeen eigen kindvandeman.wordtdebehandelinginhetziekenhuisgedaan,dan zalhetmeestaleeniuiubehandelingmetdonorzaadzijn.kidkanookdoormiddelvan zelfinseminatiewordenuitgevoerd,ingevaljezelfeendonorhebt. Oorzaken)en)behandelingen))) 0)5) )

7 TweeanderegroependievanKIDgebruikmakendanbovengenoemde,zijnalleenstaande enlesbischevrouwen. 4.8Eiceldonatie Alsdevrouwgeeneicellen(meer)heeft,kanzeUmetdehulpvaneendonordieeenIVFU behandelingondergaatutochzelfeenzwangerschapdragen.ookingevalvanerfelijke belastingbijdevrouwbehoortdezebehandelingtotdemogelijkheden.gelijktijdigmetde IVFUbehandelingvandedonor,krijgtdevrouw(dewensmoeder)eenhormoonbehandeling omtezorgendathaarbaarmoederslijmvliesophetgoedemomentklaarisomeenembryo teontvangenentelateninnestelen.nadatdedonorhaareicellenheeftafgestaan,worden zebevruchtmethetspermavandepartner(dewensvader).vervolgenswordeneenoftwee vandeontstaneembryo'sindebaarmoedervandewensmoedergeplaatst.inhetalgemeen dienthet'wenspaar''zelfeeneiceldonormeetebrengenomdaterinonslandnauwelijks eiceldonorenzijn.dezevrouwenmoetenimmerseeningrijpendeivfubehandeling ondergaanvooreenvreemde. CommerciëleenanoniemedonatieisinNederlandniettoegestaan.Insommigeandere landenisanoniemedonatiewelmogelijk.dedonorenzijndanvaakjongevrouwen (studentes)dieeenonkostenvergoedingontvangen. 4.9Draagmoederschap Indieneenvrouwnietinstaatiszelfeenzwangerschapuittedragen,kan draagmoederschapeenoptiezijn.erzijntweesoortendraagmoederschap: hoogtechnologischenlaagtechnologisch. BijhoogtechnologischdraagmoederschapwordtbijdewensmoederIVFtoegepast,waarna hetembryoindebaarmoedervandedraagmoederwordtgeplaatst.dewensouderskrijgen duseengenetischeigenkind.innederlandwordenaandezemaniervankinderenkrijgen strengeeisengesteld. Bijlaagtechnologischdraagmoederschapwordthetzaadvandewensvadergeïnsemineerd bijdedraagmoeder.dezehandelingiseventueelzelfuittevoeren(zelfinseminatie). Aanbeidevormenvandraagmoederschapzittenveelhakenenogen,zowelmedischals sociaalenjuridisch.eengoedeoriëntatieisdaarombelangrijk 4.10Cryopreservatie Cryopreservatieishetinvriezenvansperma,eicellenenembryo s.alsbijivfoficsimeer dan1embryoontstaat,kunnendeoverigeembryo swordeningevrorenenlaterworden gebruikt.hetinvriezenvanspermaisaltientallenjareningebruik,zowelbijspermabanken (waardonorzaadwordtopgeslagen)alsingevalvanoncologischebehandeling(bestraling, chemotherapie)diedevruchtbaarheidvandemankanaantasten. Sindsenkelejarenishetookmogelijkeicellenintevriezen.Hetheeftlanggeduurdvoordat ditmogelijkwas.detechniekdievoorembryo senzaadcellenwerdgebruikt,wasnamelijk nietgeschiktvooreicellen.eicellenzijndegrootstecellenvanhetmenselijklichaam. Doordatzemetvochtgevuldzijn,ontstondenermetdeoudetechnieken Oorzaken)en)behandelingen))) 0)6) )

8 ijskristallenindecel,diedeeicelbeschadigden.metnieuwevriestechniekenlukthetnuwel. Sindskortzijnerdaardoorookenkeleeicelbanken.Nukunnenookvrouwendievanwege eenoncologischebehandeling(bestraling,chemotherapie)hunvruchtbaarheiddreigente verliezen,huneicellenlatenbewaren.daarvoormoetenzeechterweleersteenivfu behandelingondergaan.datisnietaltijdmogelijk.eenanderemethodebijvrouwenishet wegnemeneninvriezenvanovariumweefsel(eierstokweefsel),waarbijlaterinhet laboratoriumdeeicellentotrijpingkunnenwordengebracht. 4.11Toekomstigetechnieken Erwordtveelonderzoekgedaannaarhetverbeterenvanvruchtbaarheidstechnieken. EénvandeonderzoekenbetrefthetkwekenvanUineenongestimuleerdecyclusverkregenU eicellenbuitenhetlichaamvandevrouw.ditwordtinvitromaturatie(ivm)genoemd.het voordeelhiervanisdathormoonstimulatienietnodigis. IVFineennatuurlijkecyclusmetmildeondersteuningdoorhormoneniseveneens onderwerpvanstudie.devoordelendiehierbijgenoemdworden,zijn:minderbelastende behandelingdoorminderhormoontoediening,minderkansopoverstimulatieen meerlingen. 5.#PsychoYsociale(aspecten(van(verminderde(vruchtbaarheid Problemenmetvruchtbaarheidzijnheelingrijpendinhetlevenvanbetrokkenen.Datde kinderwensnietvervuldwordt,isniethetenigeprobleem.hetlevenneemteenheelandere wendingdanjejehaddenvoorgesteld.jekuntzelfshetgevoelkrijgeneenincompletevrouw ofmantezijn,eenbuitenbeentje.eengezinmetkinderenisimmersnogsteedsdenormin onzesamenleving. Ookderelatiemetjepartnerkanonderdrukkomentestaan. HetscalaaanonderzoeksUenbehandelingsmethodenkanergonzekermaken:Isditwelwat ikwil?hoevermoetikgaan?watzijndegevolgenopdelangetermijn?zijnbeidepartners heteensoverdetevolgenstrategie?tallozevragenkomenop. Hetisvanbelanghierovertekunnenpraten.Nietalleenmetelkaar,maarookmetanderen: familie,vrienden,lotgenotenofeventueeleenprofessionelehulpverlener. BijFreyawetenweallemaalhoehetvoeltalsdekinderkamer(langetijd)leegblijft.We wetenookuiteigenervaringhoewaardevolhetisomcontacttehebbenmetlotgenoten. Mensendieaaneenhalfwoordgenoeghebbenenjouwgevoelensbegrijpenalsgeenander. Freyabiedtdiversemogelijkhedenvoorcontactmetlotgenoten,viasocialemedia,viaonze websiteentijdensbijeenkomsten. DaarnaastbiedtFreyajeveelinformatieenervaringsverhalen,zowelopdewebsitealsinhet FreyaMagazine.Daarmeebiedenwejedatsteuntjeinderug,ophetmomentdatjedat goedkuntgebruiken.wordnulid,danontvangjeditmooiebladvierkeerperjaarover uiteenlopendeonderwerpenheeftfreyaeencompletebrochuregeschreven,waarin Oorzaken)en)behandelingen))) 0)7) )

9 uitgebreideinformatieisopgenomen.dezevindjeoponzewebsite. 6.#Waar$kun#jeterecht&voor&vruchtbaarheidsonderzoek&en& behandeling? Ineersteinstantiekomjemeestalviadehuisartsbijeengynaecoloogterecht.Dezekaneen aantalonderzoekenenbehandelingenuitvoeren.somswordjedaarnadoorgestuurd, bijvoorbeeldnaareenendocrinoloog,eenfertiliteitsarts,eenivfuteam,ofalshetprobleem bijdemanligtsomsnaareenuroloogofeenandroloog. IVFenICSIwordennietiniederziekenhuistoegepast.ErzijninNederlanddertien vergunninghoudendeivfukliniekenenalleendezehebbenhetrechtovereenivfu laboratoriumtebeschikken.dezedertienkliniekenhebbensamenwerkingsverbandenmet eengrootaantal'transportklinieken'.detransportkliniekenkunneneenivfubehandeling uitvoeren,metuitzonderingvandelaboratoriumfaseendeterugplaatsing;hiervoormoetje dannaardeivfukliniek.alleivfukliniekenvoerenookicsiubehandelingenuit. OokKIDeneiceldonatiewordennietoveralgedaan.VoorPESA/MESAzijnslechtsenkele kliniekenaangewezen.oponzewebsiteisinformatietevindenoverdeziekenhuizenende behandelingendiezebiedenindemonitorfertiliteitszorg. 7."Meer"informatie Freya Freyaisdelandelijke,onafhankelijkeverenigingvoormensenmetvruchtbaarheidsU problemen.freyabiedtnieuws,achtergrondinformatie,ervaringsverhalenencontactover vruchtbaarheid,problemenmetzwangerwordenenongewildekinderloosheid. Meerlezen: OverdemeestegenoemdebehandelingenzijnaparteFreyabrochuresbeschikbaar. Anderebetrouwbarefolderszijntevindenop: Omtezienwatjouw/julliekansenzijnopeenspontanezwangerschapkunjegebruik makenvanfertiscreen,eenonlineprogrammawaarmeejejekansopzwangerschap kuntberekenen( Ditiseenuitgavevan: Freya,verenigingvoormensenmetvruchtbaarheidsproblemen HerziendoorJ.Knijnenburg,januari2016 Aandezetekstkunnengeenrechtenwordenontleend,tevensaanvaardtFreyageenaansprakelijkheidindien regelsdoorinstantiesanderswordengehanteerd. Oorzaken)en)behandelingen))) 0)8) )