inhoud colofon voorwoord Het kabinet wil de komende jaren investeren in het verhogen van de kwaliteit van de inburgering.

Transcriptie

1 Voorwoord 3 Het kabinet wil de komende inhoud colofon samenstelling Frontoffice Inburgering Mieke Verhaegh eindredactie Ravestein & Zwart, Nijmegen ontwerp en realisatie concreet geeft vorm, Amersfoort fotografie Jurjen Poeles, Meppel druk Deel 1: kinderopvang als randvoorwaarde voor inburgering Inleiding 1 Keuze voor opvang 2 Praktische uitdagingen 3 Aanbevelingen experts Deel 2: praktijkcases 1. Nijmegen: formele opvang met multicultureel tintje 2. Den Haag: vroeg- en voorschoolse educatie 3. Rotterdam: samen in vrouwenstudio en wijkoppascentrale 4. Amsterdam: Moeder Kind Centrum 5. Venlo: oppashulp aan huis 6. Pilotgemeenten: ondersteuning bij administratieve afhandeling van kinderopvang 7. Pilotgemeenten: organisatie van kinderopvang 8. Rotterdam: dagarrangementen en combinatiefuncties 9. Utrecht: opleiding tot gastouder 10. Utrecht: diversiteit als verrijking 11. Arnhem: kinderopvang in alle kleuren Bijlagen 1. Checklist ondersteuning bij administratieve afhandeling Wet kinderopvang 2. Werkproces aanmelding kinderopvang 3. Contactgegevens voorwoord jaren investeren in het verhogen van de kwaliteit van de inburgering. Het kabinet wil de komende jaren investeren in het verhogen van de kwaliteit van de inburgering. Het doel is dat meer mensen hun inburgering afronden met een voor hen goed niveau dat leidt tot een hogere sociale en economische participatie in de samenleving. Hierbij is veel aandacht voor de positie van allochtone vrouwen. Een behoorlijk deel van deze groep verkeert in een achterstandsituatie. De meeste vrouwen willen graag inburgeren, maar krijgen te maken met allerlei praktische belemmeringen. Het kabinet heeft naar aanleiding van het Nationaal Actieplan Taal Totaal van de commissie Participatie van Vrouwen uit Etnische Minderheidsgroepen (Pavem) extra geld beschikbaar gesteld voor een pilot. Hieraan doen vijf gemeenten mee: Amsterdam, Den Haag, Nijmegen, Rotterdam en Utrecht. De Pavem-pilot is gestart in 2006 en loopt tot Het doel is tweeledig: realiseren van circa extra inburgeringsvoorzieningen voor allochtone vrouwen én verbeteren van het rendement en de kwaliteit van de voorzieningen. Dit laatste gebeurt door middel van een aantal experimenten die betrekking hebben op onderdelen van het inburgeringstraject. Een groot struikelblok blijkt in de praktijk dat het aanbod van kinderopvang vaak niet inspeelt op de speciale behoeften van vrouwelijke inburgeraars. In de pilotgemeenten (en ook in een aantal andere gemeenten) zijn hiervoor verschillende creatieve oplossingen bedacht. Broese en Peereboom, Breda uitgave juli 2007 Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. kinderopvang 3

2 In dit boekje wordt het thema van kinderopvang en inburgering in al De opvang voor kinderen is voorwoord Elf inspirerende voorbeelden worden speciaal uitgelicht. zijn facetten behandeld: aan welke vormen van kinderopvang hebben allochtone vrouwen behoefte, met welke praktische uitdagingen worden gemeenten en marktpartijen geconfronteerd en hoe gaan ze die uitdagingen aan? Elf inspirerende voorbeelden worden er speciaal uitgelicht. Ook zijn de resultaten van een expertmeeting opgenomen. De experts komen met allerlei waardevolle aanbevelingen, waar Rijk, gemeenten, kinderdagverblijven en aanbieders van inburgeringstrajecten hun voordeel mee kunnen doen. Ik wil de vijf pilotgemeenten alvast bedanken voor hun grote inzet om oplossingen te vinden voor de knelpunten bij de inburgering van allochtone vrouwen. Tot slot wens ik u veel succes bij het regelen van goede kinderopvang voor deze groep in uw eigen gemeente. Laurette Spoelman, projectleider Frontoffice Inburgering inleiding op verschillende manieren te organiseren. Het aandeel vrouwen van niet-westerse afkomst in de bevolking groeit. Een deel van deze vrouwen spreekt de Nederlandse taal niet of onvoldoende en is nauwelijks bekend met gewoonten uit de Nederlandse samenleving. Op 1 januari 2007 is de Wet inburgering in werking getreden. Sindsdien moeten bepaalde groepen nieuw- en oudkomers inburgeren. Iemand voldoet aan de inburgeringsplicht, wanneer hij of zij het inburgeringsexamen met succes aflegt. Gemeenten kunnen bovendien een aanbod doen aan inburgeringsbehoeftigen ofwel vrijwillige inburgeraars. 1 Deze trajecten worden afgesloten met deelname aan het inburgeringsexamen. Kinderopvang als randvoorwaarde voor inburgering Het doel van deze inspanningen is het bevorderen van de integratie van niet-westerse allochtonen in de Nederlandse samenleving. Dit vraagt om een sociale infrastructuur met de juiste condities die inburgering mogelijk maakt. Kinderopvang is een van die condities. De overheid heeft met de Wet kinderopvang een instrument in handen om ouders die werk en zorg combineren, tegemoet te komen in de kosten van kinderopvang (de kinderopvangtoeslag). Ook ouders zonder werkgever komen in sommige gevallen in aanmerking voor een tegemoetkoming uit de Wet kinderopvang. Dit geldt bijvoorbeeld bij een inburgeringstraject. 4 kinderopvang kinderopvang 5

3 inleiding Gemeenten stimuleren hiermee dat ouders een traject volgen. Het gaat om ouders met kinderen tot een leeftijd dat die niet meer naar de basisschool gaan. 2 Inburgeraars hebben - vaak in tegenstelling tot werkende ouders - slechts behoefte aan enkele uren opvang per dag voor enkele dagen per week tijdens de duur van het inburgeringstraject. De opvang voor kinderen is op verschillende manieren te organiseren. Om recht te hebben op kinderopvangtoeslag, moet een kindercentrum of gastouderbureau ingeschreven staan bij de gemeente. In deze publicatie wordt uitgebreid stilgestaan bij de Wet kinderopvang en de gevolgen voor de beleids- en uitvoeringspraktijk van gemeenten, inburgeraars en marktpartijen. Aanleiding en aanpak handreiking De Pavem-pilot Taal Totaal is medio 2006 van start gegaan in vijf gemeenten: Amsterdam, Den Haag, Nijmegen, Rotterdam en Utrecht. Doel van Taal Totaal is het geven van een kwalitatieve en kwantitatieve impuls aan de inburgering van allochtone vrouwen. Een van de elementen van de pilot is een inventarisatie: welke vormen van kinderopvang gebruikt de doelgroep en wat werkt het beste? Uit de ervaringen van de vijf gemeenten blijkt dat allochtone vrouwen alternatieve vormen van kinderopvang vaker verkiezen dan formele opvang in geregistreerde kindercentra. Alternatieve, informele opvang kan bijvoorbeeld plaatsvinden op de scholen van kinderen, op de locaties waar de lessen of groepsbijeenkomsten zijn of door het betalen van een vergoeding aan buren of kennissen. De informele opvang voldoet echter niet aan de kwaliteits- en veiligheidseisen zoals opgenomen in de Wet kinderopvang en conflicteert daardoor met de handhavende taak van gemeenten op dit gebied. inleiding Met kinderopvangtoeslag stimuleren gemeenten dat ouders een traject volgen. Op welke manier gaan de Pavem-gemeenten om met dit en andere knelpunten? Met deze handreiking worden de ervaringen van de vijf pilotgemeenten overgedragen aan andere gemeenten. Deze gemeenten hebben een vragenlijst ingevuld op basis van hun beleidsperspectief en kijk op de dagelijkse uitvoeringspraktijk. Na deze eerste globale verkenning zijn interviews afgenomen met gemeentelijke sleutelpersonen. In deze interviews is de rol van gemeenten bij de organisatie van kinderopvang voor inburgeraars verhelderd. Uit de ingevulde vragenlijsten blijkt tevens welke praktijkvoorbeelden van alternatieve vormen van kinderopvang relevant kunnen zijn om over te dragen aan andere gemeenten. Verder zijn praktijkvoorbeelden van (alternatieve) vormen van kinderopvang verzameld via de programmabureaus Dagarrangementen en Dagindeling. Zo zijn er twee voorbeelden opgenomen van kinderopvang in Arnhem en Venlo. Bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCW) is informatie verzameld over de Wet kinderopvang. Deze publicatie sluit aan bij een in 2002 verschenen brochure van de Taskforce Inburgering. 3 Leeswijzer In deel I van dit boekje komen de diverse aspecten van kinderopvang als belangrijke randvoorwaarde voor inburgering aan bod. Hoofdstuk 1 behandelt de ervaringen van de vijf pilotgemeenten met verschillende vormen van kinderopvang voor inburgeraars. Voordat de resultaten van de inventarisatie aan bod komen, wordt eerst de essentie van de Wet kinderopvang en het onderscheid tussen formele en informele opvang uiteengezet. Hoofdstuk 2 zoomt in op de praktijkervaringen met het organiseren van kinderopvang voor inburgeraars en de rol van gemeenten, marktpartijen en gebruikers. Voor welke uitdagingen staan de partijen en hoe lossen ze die op? 6 kinderopvang kinderopvang 7

4 1 inleiding Hoofdstuk 3 beschrijft de resultaten van een expertmeeting die is georganiseerd naar aanleiding van de inventarisatie van de pilotgemeenten. Met daarbij allerlei nuttige aanbevelingen. Deel II van dit boekje bevat elf praktijkvoorbeelden. Deze komen vooral uit de pilotgemeenten. De cases geven een goed beeld van de oplossingen die gemeenten kiezen voor het organiseren van kinderopvang voor inburgeraars. 1 Onder andere genaturaliseerde Nederlanders die niet onder de inburgeringsplicht vallen, maar de Nederlandse taal onvoldoende beheersen. 2 C.L. van der Burg, B. Cuelenaere en Y.Vervoort, Functioneren van de doelgroepensystematiek bij de financiering van kinderopvang (Bureau AStri, Leiden 2006). 3 Taskforce Inburgering, Vraaggerichte kinderopvang voor inburgeraars (Den Haag 2006). Onderdeel van de brochurereeks Sleutels tot inburgering. keuze voor opvang Welke ervaringen hebben de vijf gemeenten van de Pavem-pilot met vormen van kinderopvang voor inburgeraars? Welke ervaringen hebben de vijf gemeenten van de Pavem-pilot met vormen van kinderopvang voor inburgeraars? Hun ervaringen staan centraal in dit hoofdstuk. Paragraaf 1.1 kijkt naar de Wet kinderopvang. Paragraaf 1.2 beschrijft de belangrijkste vormen van formele en informele kinderopvang. In paragraaf 1.3 worden de ervaringen van de vijf gemeenten beschreven. In dit hoofdstuk 1.1 Wet kinderopvang 1.2 Formele en informele kinderopvang 1.3 Gebruik van opvang door inburgeraars 8 kinderopvang kinderopvang 9

5 1.1 wet kinderopvang Iedere partij heeft vanuit de wet gezien zijn eigen rol. De Wet kinderopvang is het financiële instrument van de overheid om de combinatie arbeid en zorg te bevorderen. In het systeem van de wet is voor doelgroepen sprake van een relatie tussen meerdere partijen: Rijk, gemeente, UWV, kinderopvangsector en gebruiker. De Belastingdienst heeft een centrale rol in het administratieve proces. Iedere partij heeft vanuit de wet gezien zijn eigen rol. Inburgeraars met een zorgtaak moeten deze zorg kunnen combineren met het deelnemen aan een inburgeringsvoorziening. Gemeenten moeten ervoor zorgen dat kinderopvang toegankelijk is voor doelgroepen als inburgeringsplichtigen met een aanbod, herintreders, uitkeringsgerechtigden in een traject gericht op arbeidsinschakeling en sociaal-medisch geïndiceerden. Gedeelde verantwoordelijkheid Het uitgangspunt van de wet is dat ouders, overheid en werkgevers samen verantwoordelijk zijn voor kinderopvang. Ouders ontvangen een tegemoetkoming van het Rijk en kunnen via vraaggerichte financiering rechtstreeks invloed uitoefenen op de kinderopvang. Gemeenten scheppen randvoorwaarden voor het creëren van een optimale kinderopvangmarkt in samenhang met verwante beleidsterreinen. Zij zijn ook verantwoordelijk voor het toezicht op de kwaliteit en veiligheid van de opvang in geregistreerde kindercentra en - via gastouderbureaus - door gastouders. wet kinderopvang De Belastingdienst verstrekt een inkomensafhankelijke bijdrage. Bij de invoering van de Wet kinderopvang in 2005 zijn de geldstromen vanuit de overheid verlegd naar de ouders. Kinderopvangorganisaties ontvangen hun inkomsten niet meer van gemeenten of werkgevers, maar van ouders. In de systematiek van de Wet kinderopvang staat de ouder centraal: die kiest de opvang, sluit een contract met een opvangorganisatie, betaalt de rekening en ontvangt kinderopvangtoeslag van de Belastingdienst/Toeslagen. Zogeheten doelgroepouders met bijvoorbeeld re-integratie-, inburgerings- of studieverplichtingen ontvangen een vervangende werkgeversbijdrage van de gemeente of UWV. De Belastingdienst verstrekt een inkomensafhankelijke bijdrage. Het restant moet de ouder zelf betalen. Afhankelijk van het inkomen van de ouders int de kinderopvangorganisatie een eigen bijdrage. Om in aanmerking te komen voor kinderopvang via de Wet kinderopvang moeten beide ouders werken of onder de gemeentelijke doelgroepen (zoals inburgeringsplichtigen) vallen. Indien sprake is van een sociaal-medische problematiek waardoor de partner niet kan oppassen, is een onderzoek mogelijk of deze ouder in aanmerking kan komen voor een sociaal-medische indicatie. Dit valt onder de gemeentelijke verantwoordelijkheid. Marktwerking De kinderopvangsector wordt sinds de invoering van de Wet kinderopvang niet meer gesubsidieerd maar volledig aangestuurd door marktwerking. Dit betekent dat kinderdagverblijven een bedrijfsmatige aanpak hanteren. 10 kinderopvang kinderopvang 11

6 1.2 wet kinderopvang schema verschillende relaties formele en informele kinderopvang Een overzicht van de geregistreerde kindercentra is bij elke gemeente beschikbaar. Er bestaat onderscheid tussen formele en informele kinderopvang. Van formele opvang is sprake wanneer de opvang voldoet aan de wettelijke eisen en het kindercentrum of gastouderbureau geregistreerd staat bij de gemeente. Een overzicht van de geregistreerde kindercentra is bij elke gemeente beschikbaar. Vormen van formele opvang binnen Wet kinderopvang Een aantal formele vormen van opvang valt onder de Wet kinderopvang. Hierbij is dan sprake van een bedrijfsmatige activiteit. Ouders komen in aanmerking voor een tegemoetkoming in de kosten voor kinderopvang via een kinderopvangtoeslag. 1 Nederland kent de volgende vormen van formele kinderopvang in het kader van de Wet kinderopvang voor kinderen tot twaalf jaar: 2 0 Dagopvang Opvang in een crèche of kinderdagverblijf waar kinderen van nul tot vier jaar het hele jaar door gedurende één of meer dagdelen per week worden opgevangen. 0 Buitenschoolse opvang Opvang voor kinderen van vier tot twaalf jaar vóór en/of na schooltijd en in de vakanties tot het moment waarop ze de basisschool verlaten. 12 kinderopvang kinderopvang 13

7 kinderopvang 0 Gastouderopvang Opvang van kinderen in de woning van de gastouder of de vraagouder. De gastouder mag maximaal vier kinderen (exclusief eigen kinderen) onder zijn of haar hoede nemen. Alleen gastouders die zijn aangemeld bij een geregistreerd gastouderbureau, vallen onder de Wet kinderopvang. 0 Innovatieve gastouderopvang Een nieuwe vorm van gastouderopvang. De gastouder mag in dit geval zes niet eigen kinderen opvangen. 0 Ouderparticipatiecrèche Een groep van ouders die beurtelings alle eigen kinderen opvangt. Zij zijn vrijgesteld van de verplichting om een oudercommissie te hebben. Ook hebben ze een vrijstelling voor de opleidingseisen. Alle overige kwaliteitseisen gelden wel. Vormen van pedagogisch-educatieve opvang buiten Wet kinderopvang Er zijn ook vormen van opvang die buiten de reikwijdte van de Wet kinderopvang vallen. Dit geldt voor: 0 Peuterspeelzaal Een peuterspeelzaal is in principe toegankelijk voor alle kinderen tussen twee en vier jaar. Wel kunnen er per gemeente voorrangsregels gelden, bijvoorbeeld voor kinderen met een sociaalmedische indicatie of met (potentiële) ontwikkelingsachterstanden. De peuterspeelzalen hebben vooral een pedagogische functie. kinderopvang Er zijn ook vormen van opvang die buiten de reikwijdte van de Wet kinderopvang vallen. 0 Vroeg- en voorschoolse educatie In het kader van het Gemeentelijk Onderwijs Achterstandsbeleid van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en wetenschap (OCW) kan vroeg- en voorschoolse educatie (VVE) worden aangeboden. Dit is geen vorm van kinderopvang, maar een pedagogischeducatief programma. Het aanbod is gericht op het wegwerken van taalachterstanden van kinderen van tweeënhalf tot vier jaar. 0 Tussenschoolse opvang door basisschool Basisscholen verzorgen op dit moment tussenschoolse opvang voor kinderen van vier tot twaalf jaar. Vanaf september 2007 zijn basisscholen verplicht afspraken te maken met bedrijven die voor- en naschoolse opvang aanbieden, wanneer ouders daar behoefte aan hebben. De voor- en naschoolse opvang vallen weer wel onder de Wet kinderopvang. Vormen van informele opvang Naast formele opvang worden veel kinderen opgevangen via informele opvang. Van informele opvang is sprake wanneer geen financiering mogelijk is vanuit de Wet kinderopvang én de opvang niet geregistreerd staat bij een gemeente. Dit betekent ook dat daarmee de kwaliteits- en veiligheidseisen van de Wet kinderopvang niet worden toegepast in de informele opvang. In veel gevallen gaat het om de opvang van kinderen in eigen kring, dat wil zeggen door familie, vrienden of bekenden. Andere vormen van informele opvang zijn de wijkoppascentrale, opvang op de leslocatie (georganiseerd door taalaanbieders) en opvang in de moskee. 14 kinderopvang kinderopvang 15

8 1.3 kinderopvang Kinderopvang in relatie tot inburgering Er bestaan diverse mogelijkheden van opvang voor inburgeraars met een zorgtaak voor kinderen. Ouders met een inburgeringsvoorziening als bedoeld in artikel 19 van de Wet inburgering kunnen op grond van artikel 6 onderdeel g van de Wet kinderopvang een tegemoetkoming in de kosten van kinderopvang ontvangen. Inburgeringsplichtigen vormen in tegenstelling tot inburgeringsbehoeftigen automatisch een doelgroep voor de Wet kinderopvang; zij kunnen daarom aanspraak maken op een vergoeding in de kosten voor formele opvang. Naast formele opvang kan de doelgroep ervoor kiezen om gebruik te maken van informele opvang (zonder een kinderopvangtoeslag vanuit de Wet kinderopvang te ontvangen). Het schema geeft de mogelijkheden weer. 0 tot 4 jaar Formele opvang binnen Wet kinderopvang Dagopvang Gastouderopvang (Innovatieve) gastouderopvang Ouderparticipatie Crèche Informele opvang Familie, vrienden, buren Wijkoppascentrales Taalaanbieder Moskee Pedagogischeducatieve opvang buiten Wet kinderopvang Vroeg-Voor schoolse Educatie (2,5-4 jaar) Peuterspeelzaal (2-4 jaar) 4 tot 12 jaar Formele opvang binnen Wet kinderopvang Voorschoolse opvang Buitenschoolse opvang (Innovatieve) Gastouderopvang Informele opvang Familie, vrienden, buren Wijkoppascentrales Taalaanbieder Moskee Pedagogischeducatieve opvang buiten Wet kinderopvang Voorschoolse opvang op basisschool Tussenschoolse opvang op basisschool Verlengde schooldag Naschoolse activiteiten gebruik van opvang door inburgeraars Het kinderdagverblijf is de meest gebruikte vorm van formele opvang voor kinderen van nul tot vier jaar. In de vijf pilotgemeenten is geïnventariseerd van welke vormen van opvang (formeel en informeel) inburgeraars gebruik maken. Hier een overzicht van de uitkomsten van deze inventarisatie. Formele opvang in pilotgemeenten In alle pilotgemeenten is het kinderdagverblijf de meest gebruikte vorm van formele opvang voor kinderen van nul tot vier jaar. Buitenschoolse opvang komt het meest voor bij kinderen van vier tot twaalf jaar. Ook tussenschoolse opvang is bij deze leeftijdsgroep gebruikelijk (geen vergoeding vanuit de Wet kinderopvang mogelijk). In de vijf pilotgemeenten blijft (innovatieve) gastouderopvang achter. Inburgeraars benutten deze mogelijkheid nauwelijks vanwege onbekendheid. Volgens kinderopvangorganisaties hebben inburgeraars meer vertrouwen in de professionele opvang in het kinderdagverblijf. Verder is in alle pilotgemeenten een gebrek aan (allochtone) gastouders. Culturele aspecten spelen een rol omdat (vooral buiten de randstad) weinig allochtone leidsters werken binnen de kinderopvang. Daarnaast is het niet vanzelfsprekend dat de aanwezigheid van allochtone leidsters betekent dat er voldoende wordt ingespeeld op behoeften van inburgeraars. Het is niet bekend of de pilotgemeenten gebruikmaken van ouderparticipatiecrèches. 16 kinderopvang kinderopvang 17

9 gebruik Een punt van verbetering was het rendement, er was geen bezetting van honderd procent. Nijmegen stimuleert inburgeraars om zoveel mogelijk formele opvang te gebruiken. De gemeente ziet de formele opvang als het beste instrument voor allochtone ouders en kinderen om te integreren en participeren in de Nederlandse samenleving. Nijmegen heeft twee kinderopvangmakelaars in dienst om de doelgroep te ondersteunen bij de administratieve afhandeling van de aanvraag voor een tegemoetkoming uit de Wet kinderopvang. De kinderopvangmakelaars onderhouden nauwe contacten met KION, de grootste Nijmeegse kinderopvanginstelling. KION zorgt voor een geschikte kindplaats in de formele opvang. Nijmegen: formele opvang met multicultureel tintje Het Internationaal Kindercentrum (IKN) biedt, onder de vlag van de grootste Nijmeegse kinderopvangorganisatie Kion, dagopvang aan kinderen van nul tot vier jaar. Het centrum richt zich met name op allochtone kinderen. Dit betekent een intensievere begeleiding voor de kinderen en hun ouders dan in een doorsnee kinderdagverblijf. De multiculturele aanpak van IKN komt op vele manieren tot uiting: brood komt van de Turkse bakker en er wordt geen varkensvlees gegeten. De formele opvang wordt voor de ouders aantrekkelijk gemaakt door het vergoeden van alle dagdelen die noodzakelijk zijn om het inburgeringstraject te volgen. Meer weten? Zie praktijkcase 1. gebruik Voor kinderen van twee tot vier jaar wordt eveneens gebruikgemaakt van voor- en vroegschoolse educatie. Soms gebeurt dit op brede scholen in het kader van het experiment Dagarrangementen 3. Tot de inwerkingtreding van de Wet kinderopvang werkte de gemeente Den Haag samen met ROC de Mondriaan Onderwijsgroep en de organisatie voor kinderopvang Stichting DAK. Bij Stichting DAK werden kindplaatsen en gastouderopvang ingekocht. De gemeente Den Haag maakte tevens gebruik van de kinderoppas (informele opvang). De gemeente financierde de kindplaatsen voor nieuwkomers tot de inwerkingtreding van de Wet Kinderopvang en financiert het nog steeds voor oudkomers. Er was nauwelijks sprake van wachtlijsten. Een punt van verbetering was het rendement, er was geen bezetting van honderd procent. Hierdoor waren de kosten van de kinderopvang te hoog. Per 1 januari 2007 heeft Stichting DAK de samenwerkingsrelatie met de gemeente opgezegd. Tegelijkertijd zijn vormen van informele kinderopvang niet meer toegestaan binnen de gemeente Den Haag. Er is daardoor sprake van een capaciteitstekort bij de kinderopvang voor inburgeraars. Er zijn groepen die met vertraging zijn gestart met het inburgeringstraject omdat de kinderopvang niet tijdig geregeld kon worden. Momenteel werkt de gemeente Den Haag aan alternatieven. In de overgangssituatie wordt door de gemeente extra ingezet op persoonsgebonden budgetten en gastouderopvang. Den Haag: vroeg- en voorschoolse educatie In Den Haag brengt het gebrek aan kinderopvang voor ouders die een inburgeringscursus volgen, de ambities van de stad en van het rijk op het terrein van inburgering in gevaar. Ook wordt een aanzienlijk deel van de doelgroep van de Voorschool niet bereikt, met name kinderen tussen de tweeënhalf en vier jaar met een taalachterstand. 18 kinderopvang kinderopvang 19

10 gebruik Door het inburgeringsprogramma te combineren met de Voorschool voor kinderen met inburgerende ouders zijn deze twee problemen tegelijkertijd aan te pakken. De Stichting Rijswijkse Kinderopvang wil samen met de gemeente Den Haag deze combinatie in de praktijk brengen, maar heeft voorlopig last van een capaciteitsprobleem. Meer weten? Zie praktijkcase 2. gebruik In gemeenten met een zogeheten oppasregeling (vergoeding voor informele opvang per gevolgd lesuur) wordt eerder gebruikgemaakt van informele opvang die aansluit bij de behoeften van inburgeraars. Drie pilotgemeenten: oppasregeling / persoonsgebonden budget Amsterdam: De oppasregeling is er voor ouders die geen traject kunnen volgen omdat zij op hun kind(eren) moeten passen. Indien ouders zelf oppas regelen, kunnen zij een vergoeding ontvangen van vier euro per gevolgd lesuur. De volgende argumenten spelen een rol bij de keuze voor een Taalaanbieders organiseren in de meeste gevallen opvang wanneer ouders dat formele vorm van kinderopvang: zelf niet kunnen. In dat geval ontvangt de school de oppasvergoeding. In veel Voldoet aan kwaliteits- en veilgheidseisen zoals geformuleerd gevallen gaat het dan om opvang in een ruimte in de school of in de nabije binnen de Wet kinderopvang omgeving daarvan. Er is financiering via de Wet kinderopvang mogelijk. De participatie wordt bevorderd (argument van de gemeente Nijmegen). De handhavende taak van de gemeente conflicteert met het faciliteren van informele opvang. Den Haag: Het persoonsgebonden budget bedraagt drieënhalve euro per uur. Vanwege problemen met reguliere kinderopvang is het persoonsgebonden budget op dit moment het belangrijkste instrument om kinderopvang voor inburgeraars te organiseren. Informele opvang in pilotgemeenten In Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht wordt veel gebruikgemaakt van informele opvang door middel van een zogeheten oppasregeling of persoonsgebonden budget. Het persoonsgebonden budget wordt vooral gebruikt voor opvang in eigen kring door familie of vrienden. Daarnaast is informele opvang mogelijk door welzijnsinstellingen, moskeeën, vrouwenorganisaties enzovoort. Dit gebeurt op of nabij de leslocatie. Deze vorm treffen we met name aan in Amsterdam, Rotterdam en Utrecht. 4 De volgende praktijksituaties doen zich voor in de pilotgemeenten: Informele opvang (meestal opvang in eigen kring) is de meest gebruikte vorm van kinderopvang door inburgeraars met een zorgtaak voor kinderen; De inburgeraars kiezen eerder voor alternatieve informele vormen van opvang. Utrecht: Ouders die geen aanspraak kunnen maken op de Wet kinderopvang en ervoor kiezen om de opvang zelf te organiseren, kunnen een beroep doen op een vergoeding van drie euro per kind per gevolgd lesuur. Uit de ervaringen van taalaanbieders in Rotterdam blijkt dat een groot deel van de inburgeraars met een zorgtaak voor kinderen, geen beroep doet op formele opvang. Volgens de taalaanbieders is er voor inburgeraars over het algemeen een hoge drempel om gebruik te maken van formele opvang (zie hoofdstuk 2). De inburgeraars kiezen eerder voor alternatieve informele vormen van opvang. Uit de ervaringen van taalaanbieders blijkt dat inburgeraars met een zorgtaak voor kinderen vaak opvang in eigen kring organiseren. 20 kinderopvang kinderopvang 21

11 gebruik Volgens een Rotterdamse taalaanbieder lijken allochtone vrouwen problemen te hebben met het toevertrouwen van hun kind(eren) aan een 'vreemde'. Er zijn twee Rotterdamse wijkoppascentrales (in Feijenoord en Pendrecht) waarbij vrijwilligers uit de wijk de opvang verzorgen in een speciaal daarvoor ingerichte ruimte. Deze centrales bieden ook na schooltijd opvang aan kinderen tussen de twaalf en veertien jaar. Volgens stichting Cleo-Patria zijn de wijkoppascentrales erg populair onder allochtone ouders. In andere deelgemeenten zou eveneens behoefte bestaan aan een dergelijke laagdrempelige voorziening. De wijkoppascentrales worden gefinancierd vanuit private en publieke gelden. Rotterdam: samen in vrouwenstudio en wijkoppascentrale De stichting Cleo-Patria heeft vijf vrouwenstudio s opgezet in Rotterdam, om zo de participatie, emancipatie en integratie van vrouwen te bevorderen. Omdat de drempel naar formele kinderopvang erg hoog is, hebben de meeste gebruik Ouders in Amsterdam maken veel gebruik van informele opvang. De keuze hiervoor hangt af van de beschikbaarheid van (flexibele) opvang in een stadsdeel. De praktijk leert dat ouders vaak voor informele opvang kiezen, wanneer slechts beperkt passende opvang beschikbaar is in de wijk of de buurt van de leslocatie. De taalaanbieders zijn in Amsterdam mede verantwoordelijk voor passende kinderopvang. Zij organiseren in veel gevallen opvang in een ruimte in de school of de nabije omgeving van de school. Het aanbod aan informele opvang verschilt per stadsdeel en varieert van opvang op de leslocatie, moeders die voor elkaars kinderen zorgen tot opvang in de moskee. Ook zijn in de meeste stadsdelen welzijnsorganisaties actief die inburgeraars niet alleen begeleiden bij de inburgering, maar tevens informele opvang aanbieden. Inburgeraars met kinderen van vier tot twaalf jaar maken vaak gebruik van de mogelijkheid om over te blijven op school. Amsterdam verstrekt een vergoeding van anderhalf euro op basis van de gemeentelijke overblijfregeling. vrouwenstudio s een aparte ruimte voor kinderen ingericht. Cleo-Patria heeft verder naast of in de buurt van de studio s wijkoppascentrales ontwikkeld. Amsterdam: Moeder Kind Centrum Deze centrales bieden ook na schooltijd opvang aan kinderen tussen de twaalf en veertien jaar. Twee centrales, in Feijenoord en in Pendrecht, zijn al operationeel. Hier vangen vrijwilligers uit de wijk de kinderen op. Hun manier van werken wekt vertrouwen bij allochtone vrouwen. Deze vrouwen kunnen hierdoor met een gerust hart een traject of cursus volgen. Meer weten? Zie praktijkcase 3. Het Moeder Kind Centrum (MKC) is een laagdrempelige multifunctionele voorziening voor vrouwen uit de Amsterdamse Kolenkitbuurt. Het MKC is voor hen een ontmoetingsplek waar de kinderen niet worden vergeten. Vrouwen die een cursus volgen binnen het MKC, mogen gebruik maken van de flexibele kinderopvangvoorziening in het centrum. Het centrum wordt voor het merendeel gesubsidieerd door het stadsdeel Bos en Lommer. Meer weten? Zie praktijkcase kinderopvang kinderopvang 23

12 2 gebruik Inburgeraars kiezen vaak voor overblijven op basisschool. De inburgeraars in Utrecht maken veel gebruik van de oppasvoorziening in de wijken Kanaaleiland en Overvecht. Welzijnsorganisatie Cumulus organiseert deze informele vorm van opvang. Ouders betalen als vergoeding vijftig eurocent per uur. Het voordeel van de oppasvoorziening in de wijk is dat vrijwilligers de kinderen opvangen in hetzelfde gebouw waar de ouder les heeft. De opvang is flexibel, omdat die afgestemd kan worden op de lestijden. Hierdoor vormt een beperkte mobiliteit geen belemmering. Inburgeraars met kinderen van vier tot twaalf jaar kiezen regelmatig voor de mogelijkheid om hun kinderen over te laten blijven op de basisschool. De gemeente Utrecht vergoedt de kosten hiervan, indien de lestijden van de inburgeraar daartoe aanleiding geven. In Nijmegen zijn weinig alternatieve vormen van informele opvang aanwezig. Incidenteel organiseert de welzijnsorganisatie Tandem informele opvang voor inburgeraars met een zorgtaak voor kinderen. Uitdagingen In de praktijk blijkt het lastig voor gemeenten om kinderopvang toegankelijk te maken voor inburgeraars. In het aanbod vanuit de markt wordt vaak onvoldoende ingespeeld op de behoeften van de doelgroep. De pilotgemeenten hebben - samen met de andere partijen - voor de praktische uitdagingen waarvoor ze staan diverse oplossingen bedacht. Hoofdstuk 2 gaat hier verder op in. 1 Capgemini Nederland bv, Eindrapportage Internationaal vergelijkend onderzoek kinderopvang (Utrecht 2007) Dagarrangementen: een gesubsidieerd experiment door het ministerie van OCW om het vormgeven van sluitende dagarrangementen voor kinderen van nul tot zestien jaar te bevorderen. 4 Niet in Den Haag, daar is het verboden vanuit de optiek van handhaving. praktische uitdagingen Hierbij ligt de nadruk op de organisatie van kinderopvang voor kinderen tot vier jaar Het organiseren van kinderopvang binnen de driehoeksrelatie van gemeente, marktpartijen en inburgeraars vormt in de praktijk een uitdaging voor alle drie de partijen. In dit hoofdstuk worden de acht meest in het oog springende uitdagingen beschreven met de oplossingen die daarvoor zijn bedacht in de pilotgemeenten. Hierbij ligt de nadruk op de organisatie van kinderopvang voor kinderen tot vier jaar. In dit hoofdstuk 2.1 Verantwoording gemeente voor organisatie kinderopvang voor doelgroepen 2.2 Financiering 2.3 Administratieve lasten van de Wet kinderopvang 2.4 Doorlooptijd versus financieel risico van kinderopvangorganisatie 2.5 Interne gemeentelijke organisatie 2.6 Handhaving versus toegankelijk maken kinderopvang 2.7 Beschikbaarheid van voldoende kindplaatsen en onvoldoende aansluiting van aanbod 2.8 Culturele aspecten en communicatie 24 kinderopvang kinderopvang 25

13 2.1 verantwoording gemeente voor organisatie kinderopvang voor doelgroepen De kinderdagverblijven lijken vooral in te spelen op behoeften van (autochtone) werkende ouders. Het aanbieden van kinderopvang is geen taak van de overheid. Vanuit de Wet kinderopvang zijn gemeenten wél verantwoordelijk om kinderopvang toegankelijk te maken voor doelgroepen. De pilotgemeenten geven aan dat het lastig is om deze taak uit te voeren, omdat ze geen invloed hebben op de bedrijfsvoering van kinderdagverblijven. De kinderdagverblijven lijken vooral in te spelen op behoeften van (autochtone) werkende ouders. Uit de inventarisatie blijkt dat kinderdagbedrijven de markt van doelgroepouders als minder rendabel ervaren. 1 Er kan sprake zijn van een capaciteitsprobleem of van onvoldoende flexibiliteit om in te spelen op behoeften van inburgeraars. Hoe gaan pilotgemeenten om met de uitdaging om de markt te beïnvloeden zodat de inburgeraars toch worden bediend? Den Haag en Nijmegen: beïnvloeding van markt van kinderdagverblijven De gemeente Den Haag en stichting DAK hebben hun samenwerking beëindigd. Tot januari 2007 was stichting DAK de belangrijkste organisatie voor kinderopvang voor inburgeraars. Stichting DAK wilde de dienstverlening niet uitvoeren onder de voorwaarden die de gemeente kon bieden. Oplossingen: Den Haag is in gesprek met een aanbieder van kinderopvang uit een andere gemeente. De gemeente gaat vroeg- en voorschoolse educatie uitbreiden. Den Haag stelt een persoonsgebonden budget ter beschikking. opvang doelgroepen De gemeente Nijmegen onderhoudt intensieve contacten met kinderopvanginstelling KION over de kinderopvang van inburgeraars. Via de kinderopvangmakelaars en de uitvoerende medewerkers van de afdeling inburgering worden problemen met de uitvoeringspraktijk bespreekbaar gemaakt en wordt naar oplossingen gezocht. Venlo: oppashulp aan huis Venlo heeft gebruik gemaakt van de mogelijkheden van innovatief gastouderschap voor het creëren van een extra voorziening voor doelgroepouders. Vrouwen in een re-integratie- of inburgeringstraject met een zorgtaak voor kleine kinderen kunnen in Venlo gebruikmaken van flexibele kinderopvang: de oppashulp aan huis. Dit wordt aangeboden door de Stichting Wel.kom, in samenwerking met de gemeente Venlo. Een coördinator van het gastouderbureau van Wel.kom brengt ouder en gastouder samen. Als het klikt kan de opvang starten, anders wordt een andere gastouder gezocht. De gastouder vult een urenregistratie in, de ouder tekent die af. Het gastouderbureau regelt de financiële afhandeling voor de ouder. De kosten voor kinderopvang worden door Belastingdienst en gemeente vergoed. Soms is een kleine ouderbijdrage noodzakelijk. Meer weten? Zie praktijkcase kinderopvang kinderopvang 27

14 2.2 Gemeenten hebben baat Inburgeringsplichtige deelnemers aan de Regeling Inburgering Allochtone Vrouwen financiering bij een grote instroom in de formele opvang omdat het Rijk dit financiert financiering (G31 en ng31) kunnen via een WI-beschikking onder de Wet kinderopvang worden gebracht. Dit betekent wel dat op dat moment de handhavingstermijn ingaat. Nijmegen en Rotterdam Nijmegen hanteert een brede re-integratieverordening. De kinderopvangmakelaars De Wet kinderopvang is het financieringsinstrument vanuit het Rijk checken of inburgeraars wellicht onder een andere doelgroep van de Wet dat gemeenten een budget beschikbaar stelt voor de bekostiging van kinderopvang kunnen vallen. kinderopvang. Gemeenten hebben daarom baat bij een grote instroom in de formele opvang, omdat het Rijk hiervoor een tege- Rotterdam heeft in de aanbesteding kinderopvang meegenomen. De inschrijver moetkoming geeft. Vrijwillige inburgeraars of inburgeringsbehoeftigen moet akkoord gaan met de gemeentelijke eisen voor kinderopvang. Zo moet de - zijn in tegenstelling tot inburgeringsplichtigen geen doelgroep in aanbieder instemmen met de eis dat in het inburgerplan tevens wordt de Wet kinderopvang. Gemeenten kunnen dus voor inburgeringsbe- aangegeven dat kinderopvang deugdelijk geregeld is. De financiering is gedeeltelijk hoeftigen geen aanspraak maken op een tegemoetkoming uit de Wet meegenomen in de trajectprijs. kinderopvang. De deelnemers aan de Regeling Inburgering Allochtone Vrouwen (G31 en ng31) vormen evenmin een doelgroep voor de Wet kinderopvang. Gemeenten hanteren verschillende oplossingen voor deze financiële uitdaging. Pilotgemeenten De rijksbijdrage Wet kinderopvang aan het Gemeentefonds is reeds uitbetaald voor Het budget is gebaseerd op een raming en is bedoeld voor de doelgroep inburgeringsplichtigen. Gemeenten zouden dit budget ook in kunnen zetten voor de vrijwillige inburgeraars. Dit betreft alleen de werkgeversbijdrage. Vrijwillige inburgeraars kunnen geen gebruikmaken van de belastingtoeslag. De pilotgemeenten stellen uit eigen middelen persoonsgebonden budgetten beschikbaar. Daarmee kunnen mensen uit de doelgroepen zelf vormen van informele opvang financieren. Wanneer informele vormen van opvang geschikter worden geacht voor de doelgroep of er is te weinig capaciteit binnen de formele opvang, kan een gemeente alternatieven uit eigen middelen financieren. 28 kinderopvang kinderopvang 29

15 2.3 administratieve lasten van de wet kinderopvang Van ouders wordt zelfredzaamheid gevraagd bij het organiseren van de kinderopvang. Binnen de Wet kinderopvang is sprake van administratieve handelingen tussen doelgroepouders, gemeenten, kinderdagverblijven en de Belastingdienst. Het aanvragen van tegemoetkomingen voor kinderopvang is een ingewikkeld proces. Daarnaast wordt van ouders zelfredzaamheid gevraagd bij het organiseren van de kinderopvang. Volgens de gemeentelijke gesprekspartners ervaren inburgeraars de administratieve organisatie van formele opvang als complex. De administratieve belasting van de Wet kinderopvang is groot voor de doelgroep, die (nog) geen Nederlands kan lezen en schrijven. Voor inburgeraars is het aanvragen van tegemoetkomingen van gemeente en Belastingdienst, in combinatie met het afsluiten van een contract met een kinderopvangorganisatie, een ingewikkelde zaak. 2 De formele opvang heeft hierdoor bij inburgeraars vaak een negatief imago. Naast de administratieve barrières kan de (angst voor) een eigen ouderbijdrage een drempel vormen om gebruik te maken van formele opvang. administratieve lasten Nijmegen vervult hierbij een sterke regierol. Deze gemeente biedt via de inzet van twee kinderopvangmakelaars concrete hulp bij alle onderdelen van het aanvraagproces. De kinderopvangorganisatie KION geeft ondersteuning bij het organiseren van de kinderopvang. Rotterdam legt de verantwoording voor hulp vooral bij de taalaanbieder neer. In Den Haag en Utrecht bieden gemeente en kinderopvangorganisaties ondersteuning. Amsterdam heeft vanuit de gemeentelijke organisatie sinds 2007 een meer ondersteunde rol naar inburgeraars. Uit de inventarisatie blijkt dat gemeenten, kinderopvangorganisaties en taalaanbieders nog zoekende zijn naar de mate van begeleiding die zij aan inburgeraars willen bieden. In de praktijk blijkt dat deze partijen weinig contact hebben over elkaars rol in het ondersteuningsproces. Een sterke regierol vanuit de gemeente (bijvoorbeeld door de inzet van kinderopvangmakelaars) kan voor een betere communicatie zorgen. Zie voor meer informatie praktijkcase 6 in deel II. In de pilotgemeenten is op verschillende manieren een ondersteuningsstructuur voor de doelgroep ingericht. De ondersteuning tijdens het aanvraagproces varieert van het geven van informatie tot concrete hulp. 3 De vijf pilotgemeenten bieden in meer of mindere mate hulp bij de drie onderdelen van het aanvraagproces: het aanvragen van de gemeentelijke tegemoetkoming, het aanvragen van de kinderopvangtoeslag bij de Belastingdienst/Toeslagen en het regelen van de kinderopvang zelf. 30 kinderopvang kinderopvang 31

16 doorlooptijd versus Ouders kunnen de toeslag zelf ontvangen, of deze Kinderopvang moet onderdeel zijn van het gemeentelijke financieel risico van kinderopvangorganisatie rechtstreeks aan het kinderdagverblijf laten uitbetalen. interne gemeentelijke organisatie inburgeringsbeleid. Bij de aanvraag van een tegemoetkoming uit de Wet kinderopvang is sprake van een lange doorlooptijd. De afgifte van een gemeentelijke beschikking kan zes tot acht weken in beslag nemen. De wettelijke termijn voor eerste aanvragen voor uitbetaling van de kinderopvangtoeslag door de Belastingdienst bedraagt maximaal acht weken. Wanneer de aanvraag bij de Belastingdienst pas in gang wordt gezet nadat de gemeentelijke beschikking rond is, kan er sprake zijn van een (te) lange doorlooptijd. Inburgeraars hebben vaak baat bij een snelle plaatsing, afhankelijk van de start van het traject dat ze krijgen aangeboden. Kindercentra ervaren grote financiële risico s bij het voorfinancieren. Het financiële risico bij betalingsachterstanden ligt in de praktijk vaak bij hen. Wie tot de doelgroep van de Wet kinderopvang behoort, moet het belastingformulier Aanvraag kinderopvangtoeslag opvragen. Het duurt ongeveer twee weken voordat dit formulier in huis is. Daarnaast moet een contract worden opgesteld met de kinderopvangorganisatie. Aan de hand van het inkomen volgt een berekening van de kinderopvangtoeslag en de eigen bijdrage. Het formulier wordt vervolgens opgestuurd naar de Belastingdienst. Ouders kunnen de toeslag zelf ontvangen, of deze rechtstreeks aan het kinderdagverblijf laten uitbetalen. Dat laatste kan ook een voorwaarde zijn, omdat de kindercentra de toeslag voorfinancieren. 4 De ouders krijgen dan alleen een factuur van de kinderopvangorganisatie voor de eigen bijdrage. Het organiseren van kinderopvang voor doelgroepen vergt nogal wat afstemming binnen én tussen verschillende afdelingen van de gemeente. De manier waarop de kinderopvang binnen de gemeente is georganiseerd, hangt onder andere af van beleidskeuzes die zijn gemaakt ten aanzien van kinderopvang voor doelgroepen. De resultaten van een publicatie van de Taskforce Inburgering uit 2002 zijn nog steeds relevant, nu gemeenten voor de uitdaging staan om kinderopvang voor inburgeraars te organiseren. 5 De aanbeveling uit de publicatie is helder: kinderopvang moet onderdeel zijn van het integrale gemeentelijke inburgeringsbeleid. De publicatie bevat een stappenplan om deze aanbeveling in de gemeentelijke praktijk in te bedden. Anno 2007 bewijst de publicatie nog altijd haar waarde; gemeenten blijven worstelen met de organisatie van vraaggerichte opvang voor inburgeraars. Kinderopvang voor re-integratie kan gescheiden zijn van kinderopvang voor inburgeraars. Kinderopvang kan belegd zijn bij meerdere afdelingen, met als gevolg afstemmingsproblemen. De vijf pilotgemeenten hebben voor verschillende organisatorische oplossingen gekozen. Zie voor een overzicht praktijkcase 7 in deel II. 32 kinderopvang kinderopvang 33

17 handhaving versus toegankelijk maken kinderopvang Het faciliteren van informele vormen van kinderopvang strookt echter niet met de handhavende taak van gemeenten. beschikbaarheid van voldoende kindplaatsen en onvoldoende aansluiting van aanbod Binnen een gemeente zijn niet altijd alle verschillende vormen van beschikbare opvang bekend. 34 kinderopvang Gemeenten hebben een handhavende taak in het kader van de Wet kinderopvang. Zij zien toe op de naleving van de kwaliteitseisen die door de branche zelf zijn geformuleerd en op de veiligheidseisen. De GGD controleert de locaties waar kinderopvang wordt aangeboden. Het toegankelijk maken van kinderopvang voor de doelgroep inburgeraars gaat vaak op informele wijze (zie hoofdstuk 1). Soms kiezen gemeenten hiervoor, gezien de knelpunten die de zij ervaren op het terrein van capaciteit, flexibiliteit en mobiliteit. Het faciliteren van informele vormen van kinderopvang strookt echter niet met de handhavende taak van gemeenten. Dit geldt met name als onder verantwoording van de gemeente informele opvang wordt gefaciliteerd bij de leslocatie, zoals in een moskee. Deze informele vormen van kinderopvang voldoen niet aan de gestelde kwaliteits- en veiligheidseisen. De gemeente Den Haag voert haar handhavende taak steeds strikter uit om risico s uit te sluiten, zoals het risico om aansprakelijk te worden gesteld. 6 Den Haag: sluiting informele kinderopvang De gemeente Den Haag heeft vanuit haar verantwoordelijkheid voor de kwaliteit en veiligheid binnen de kinderopvang besloten om alle vormen van georganiseerde informele kinderopvang te verbieden. Dat betekent dat vormen van informele opvang, bijvoorbeeld in de moskee, niet meer mogelijk zijn. De oplossing voor dit probleem zal enige tijd vergen, omdat het contract met de aanbieder van formele opvang in januari 2007 niet is gecontinueerd. Voorlopig wordt een aantal alternatieven gecombineerd om dit probleem op te lossen: contact leggen met een nieuwe aanbieder van buiten Den Haag, stimuleren van vroeg- en voorschoolse educatie en gebruikmaken van een persoonsgebonden budget. Het aantal beschikbare kindplaatsen bij de kinderdagverblijven verschilt per pilotgemeente. In Nijmegen zijn tot op heden voldoende kindplaatsen beschikbaar om de doelgroep te bedienen. De opvang op maandag, dinsdag en donderdag blijkt uit ervaring echter lastiger te realiseren dan op woensdag en vrijdag. Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht constateren nu reeds een mogelijk tekort aan kindplaatsen. Er zijn geen cijfers beschikbaar over de exacte, toekomstige vraag naar kinderopvang voor inburgeraars. Pilotgemeenten geven aan dat deze vraag niet bekend is en daarmee niet inzichtelijk. Onduidelijk is of de capaciteit in de formele opvang voldoende is om een eventuele toestroom vanuit de doelgroep van de Wet inburgering op te vangen. Op basis van ervaringsgegevens met oud- en nieuwkomersregelingen denken de pilotgemeenten dat dertig tot zeventig procent van de vrouwelijke deelnemers behoefte heeft aan kinderopvang. Hierbij zijn geen aantallen opgegeven en is geen onderscheid gemaakt tussen kinderen tot vier jaar en kinderen vanaf vier jaar. Daarnaast zijn binnen een gemeente niet altijd alle vormen van beschikbare formele en informele opvang bekend. kinderopvang 35

18 beschikbaarheid Pilotgemeenten: capaciteit voor doelgroep inburgeraars Gemeenten beslissen zelf hoeveel inburgeringstrajecten jaarlijks worden ingezet voor de doelgroep. Hiermee kan van te voren worden vastgesteld hoeveel behoefte er is aan formele vormen van kinderopvang. Het is belangrijk om vormen van VVE en dagarrangementen te stimuleren. Kinderdagverblijven kunnen worden gestimuleerd om plaatsen voor de doel groep te reserveren. Rotterdam: dagarrangementen en combinatiefuncties Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voert de maatregel Dagarrangementen & Combinatiefuncties uit. Een dagarrangement is een doorlopend aanbod van opvang vóór schooltijd, onderwijs, overblijf en culturele, sportieve en educatieve activiteiten na en tijdens school. De Mariaschool uit Rotterdam is gevestigd in Delftshaven. Deze school experimenteert met de maatregel Dagarrangementen & Combinatiefuncties. Resultaten kunnen worden gebruikt bij het oplossen van de problematiek van kinderopvang voor inburgeraars. beschikbaarheid Deelnemers met minder dan twaalf opvanguren worden in veel gevallen niet toegelaten tot de formele opvang. De planning van inburgeringstrajecten sluit onvoldoende aan bij deze verplichte minimumafname van kinderopvang. Kinderopvangorganisaties zouden tevens onvoldoende inspelen op de vraag van inburgeraars. Die hebben behoefte aan een flexibel aanbod van formele opvang in de wijk of in de buurt van de leslocatie. Kinderopvangorganisaties vinden het blijkbaar niet rendabel om de vraag van de inburgeraars (beperkt aantal benodigde dagdelen, grillige instroom van kinderen, opvang in de wijk) en het reguliere aanbod van opvangcentra beter op elkaar te laten afstemmen. Gemeenten kunnen ervoor kiezen om voor inburgeraars meer uren opvang af te nemen, waardoor het voor kinderopvangcentra rendabel is om kinderen van inburgeraars te plaatsen. Daarnaast kan het vanuit pedagogisch-educatief oogpunt (bijvoorbeeld taalontwikkeling) een overweging zijn om kinderen een aantal dagdelen per week mee te laten draaien in een kinderopvanginstelling. Nijmegen: optimaal inspelen op behoefte van inburgeraar Meer weten? Zie praktijkcase 8. Nijmegen oefent invloed uit op kinderdagverblijven om het aanbod aan opvang flexibeler te maken voor de doelgroep inburgeraars. De gemeente heeft besloten om hele dagen (twee dagdelen) te vergoeden in die gevallen, wanneer de Volgens de pilotgemeenten hebben inburgeraars specifieke behoef- lestijden van het inburgeringstraject niet overeenstemmen met de door ten bij de afname van kinderopvang. Deze behoeften sluiten vaak kindercentra gehanteerde dagdelen. Ouders ontvangen tevens van de gemeente niet aan bij de structuren van formele kindercentra. De grillige een vergoeding voor de gehele duur van het inburgeringstraject, zodat de opvang instroom van kinderen van inburgeraars en de wisselende bezet- wordt gecontinueerd. Jonge kinderen kunnen door deze maatregel optimaal tingsgraad vraagt om grote flexibiliteit van de kinderopvanginstellin- wennen aan de opvang en de ouders krijgen alle ruimte om het gen. Deelnemers met minder dan twaalf opvanguren worden in veel inburgeringstraject succesvol te doorlopen. gevallen niet toegelaten tot de formele opvang. Kindercentra hanteren meestal een verplichte minimumafname van kinderopvang in dagdelen of dagen. 36 kinderopvang kinderopvang 37

19 2.8 culturele aspecten en communicatie Ouders hechten er waarde aan dat onder het personeel meerdere culturen zijn vertegenwoordigd. Omdat inburgeraars behoefte hebben aan flexibele vormen van kinderopvang, is het de vraag waarom niet op grote schaal gebruik wordt gemaakt van gastouderopvang. Dit staat bekend als de meest flexibele vorm van formele opvang en sluit daardoor het beste aan bij de behoeften van inburgeraars. Het stemt kinderopvangcentra tot nadenken over de vraag waarom er naar verhouding zo weinig allochtone ouders gebruikmaken van formele opvang en daarbij specifiek gastouderopvang. De vraag is onderzocht in het project Kinderopvang in alle kleuren in Gelderland. 7 De witte uitstraling van veel opvangvoorzieningen werpt een drempel op voor allochtone ouders. Zij denken dat in de voorzieningen onvoldoende aandacht en begrip zal zijn voor andere culturen. Ouders hechten er daarom waarde aan dat onder het personeel meerdere culturen zijn vertegenwoordigd. Overigens speelt dit probleem veel minder in de Randstad; daar zijn meestal wel voldoende allochtone leidsters aanwezig. Dat betekent echter niet dat in deze kinderdagverblijven automatisch voldoende rekening wordt gehouden met culturele verschillen en de specifieke situatie van de doelgroep inburgeraars. communicatie De informatie over kinderopvang is vooral afkomstig uit het eigen netwerk. Utrecht: opleiding tot gastouder In Utrecht wordt het project Opleiding tot gastouder uitgevoerd. Centrum BOA leidt hierin, in samenwerking met Gastouderbureau Hop Marjanneke, allochtone vrouwen op voor een baan in de gastouderopvang. De opleiding gaat uit van de wijze waarop de kinderopvang in Nederland is geregeld en richt zich bijvoorbeeld op pedagogische vaardigheden, de bijzondere verantwoordelijkheid van het gastouderschap en de Nederlandse taal. Met deze opleiding stromen allochtone vrouwen uit naar een betaalde baan. Bovendien werken dan meer allochtone vrouwen in de opvang, waardoor het voor allochtone ouders aantrekkelijker wordt om van deze opvang gebruik te maken. Meer weten? Zie praktijkcase 9. Utrecht: diversiteit als verrijking Momenteel werken in de ibox kinderdagverblijven in Utrecht relatief weinig allochtone leidsters: slechts tien van de vierhonderd. Daar wil de kinderopvangorganisatie wat aan doen, door de opvang ook voor allochtone ouders aantrekkelijk te maken. Dat is niet alleen goed voor de integratie, maar ook zakelijk van belang. De kinderopvangorganisatie leert haar werknemers intercultureel te werken, zodat allochtone ouders eerder voor de formele opvang zullen kiezen. Daarvoor is een coördinator aangesteld. Deze heeft onder andere als taak om allochtone vrouwen en schoolgaande meisjes op vmbo-scholen voor de opleiding te interesseren. ibox beschouwt intercultureel werken als een verrijking van de eigen organisatie. Meer weten? Zie praktijkcase 10. Allochtone ouders zijn niet goed op de hoogte van de verschillende vormen van professionele opvang. Informatie bereikt hen slecht en komt onvolledig door. De informatie over kinderopvang is vooral afkomstig uit het eigen netwerk. Hierdoor laten ouders zich sturen door de subjectieve ervaringen van anderen. 38 kinderopvang kinderopvang 39

20 Zijn die positief, dan zullen ze sneller geneigd zijn hun kind naar het 1 Deze constatering stemt overeen met de resultaten van het onderzoek dat Bureau kinderdagverblijf te brengen. Negatieve verhalen houden hen tegen. AStri in 2006 uitvoerde naar het functioneren van de doelgroepensystematiek bij Allochtone ouders weten vaak niet goed hoe procedures verlopen de financiering van kinderopvang. De geïnterviewde kinderopvangorganisaties (wijzigingen doorgeven, dagen ruilen et cetera), wat ze van de ervaren de gemeentelijke doelgroepouders als klanten waar ze relatief veel tijd in communicatie opvang kunnen verwachten en wat van hen wordt verwacht. Volgens Enzovoort is het belangrijk dat kinderdagverblijven hier rekening mee houden en op inspelen. De ouders hebben ook nauwelijks weet van de mogelijkheden om te participeren. Dat heeft zijn weerslag op de betrokkenheid van allochtone ouders. Zij schromen vaak om vragen te stellen, informatie of klachten met de leiding uit te wisselen, of op een niveau hoger aan de bel te trekken als ze het ergens niet mee eens zijn. De aard van de vragen en twijfels zijn geen probleem, maar het wordt wel een knelpunt als de ouders geen gesprek erover durven aan te gaan. Het niet verwoorden van vragen en klachten leidt tot irritaties en misverstanden bij ouders en leiding. Het lijkt om cultuurverschillen te gaan, maar het gaat in wezen om slechte communicatie. Er kunnen diverse redenen zijn waarom allochtone ouders het moeilijk vinden om zich uit te spreken: ze zijn het vaak niet gewend dat hun mening wordt gevraagd, ze kijken op tegen professionals en zijn naast werk of communicatie moeten steken. C.L. van der Burg, B. Cuelenaere en Y. Vervoort, Functioneren van de doelgroepensystematiek bij de financiering van kinderopvang (Leiden 2006). 2 Dezelfde realiteit blijkt een praktisch probleem te zijn voor doelgroepouders. Idem. 3 Idem. 4 Veel kinderopvangondernemers willen de ouders ondersteunen in hun aanvraag, maar krijgen hiervoor niet de faciliteiten van de Belastingdienst. Deze faciliteiten hebben woningcorporaties en zorgverzekeraars wel voor de uitvoering van de huur- en zorgtoeslag. De MOgroep Kinderopvang heeft een appel gedaan op de Belastingdienst/Toeslagen om de afhandeltermijn voor de kinderopvangtoeslag te verkorten en betere ondersteuning te bieden. De Belastingdienst/Toeslagen doet echter geen toezeggingen en heeft de MOgroep laten weten dat het nog minstens twee à drie jaar zal duren voordat de gewenste verbeteringen in de doorlooptijd worden gerealiseerd. De MOgroep Kinderopvang vindt dit volstrekt onacceptabel. ( 5 Taskforce Inburgering, Vraaggerichte kinderopvang voor inburgeraars (Den Haag 2006). Onderdeel van de brochurereeks Sleutels tot inburgering. opleiding zelden maatschappelijk actief. 8 Arnhem: kinderopvang in alle kleuren Ondersteuningsinstelling Enzovoort inventariseerde in 2001 en 2002 onder 46 Gelderse allochtone ouders de wensen en behoeften ten aanzien van kinderopvang. Kinderopvang SKAR, adviesbureau voor multiculturele vraagstukken Osmose en Spectrum - Instituut maatschappelijk Welzijn begonnen daarna samen met Allochtone ouders schromen vaak om vragen te stellen of klachten uit te wisselen. 6 Denk aan reacties op de Schipholbrand of de vuurwerkramp in Enschede. 7 H. Bölek en H. Neuijen, Kinderopvang in alle kleuren (Arnhem 2003). 8 Idem. Enzovoort het project Kinderopvang in alle kleuren. In dit project is getracht de communicatie tussen allochtone ouders en de groepsleiders te verbeteren. Ook de participatie van de allochtone ouders moest beter. Een belangrijk element in het project was de opleiding van allochtone sleutelfiguren, die groepsleiders en ouders gingen bijstaan. De ervaringen met hen zijn zo positief dat SKAR ook buiten het project deze aanpak voortzet. Meer weten? Zie praktijkcase kinderopvang kinderopvang 41