Compassietraining Mindfulness-Based Compassionate Living

Transcriptie

1 Lustrumcongres Integrale Psychiatrie INTERCONNECTEDNESS 20 april 2012 Mindfulness & Heartfulness Compassietraining Mindfulness-Based Compassionate Living Understand that, just as a bird needs two wings to fly, you must develop wisdom and compassion simultaneously. Matthieu Ricard Erik van den Brink & Frits Koster Centrum Integrale Psychiatrie, Lentis, Groningen Paul Gilbert (2009): Here we are, all in the same boat Met een brein, lichaam en emoties en een sociaal gevormd zelf, waar we niet voor gekozen hebben. In een leven vol tragedies: bedreiging, verlies, ziekte, verval, dood. Veel van wat in ons omgaat is niet ons ontwerp, noch onze fout. Compassie begint met de erkenning van dit onvermijdelijke lijden. Love and compassion are necessities, not luxuries. Without them humanity cannot survive. His Holiness the Dalai Lama Wat is compassie? Het vermogen ons betrokken te voelen bij pijn en lijden van onszelf en anderen. Gaat samen met de wens pijn en lijden te verlichten en bereidheid daarin verantwoordelijkheid te nemen. Algemeen menselijke eigenschap: bij ieder in aanleg aanwezig is; vaak onvolledig tot bloei gekomen. Door beoefening wel te ontwikkelen en te verdiepen = doel van compassietraining. Oude wijsheid Compassie als weg naar geluk Evolutie- en hechtingstheorie Hooggevoelig brein voor interne en externe vriendelijkheid verhoogt overlevingskans Neurowetenschap Specifieke hersengebieden actief bij vriendelijkheid en compassie Onderzoek Algemene en klinische populaties Waarom beoefenen?

2 Zelfcompassie correleert positief met... Gilbert 2009; Germer 2009; Neff 2011 Psychologisch welzijn & levensvoldoening Emotionele intelligentie & positieve emoties Mindfulness Betere coping bij psychosociale stress (falen, trauma) Sociale verbondenheid Betere immuunfuncie, gezonder eten, minder roken Betere voorspeller voor welzijn dan selfesteem Heilzame exposure aan pijnlijke emoties en gedachten. Natuurlijke remedie tegen experiëntiële vermijding. Compassietraining - MBCL Mindfulness-Based Compassionate Living Van den Brink & Koster 2012 Vervolg op de cursus MBSR/MBCT Vanuit behoefte aan verdieping (cliënten, trainers) Verbinding tussen boeddhistische en westerse psychologie; los van religieuze tradities 8 sessies van 2,5 uur per 1 à 2 wkn 1 extra oefensessie van 2,5 uur Oefensuggesties (geen huiswerk) 1 uur per dag deelnemers Het drie-enige brein MacLean 1990 Taal- en conceptvorming, voorstellen, terugen vooruitkijken, fantaseren, piekeren, begrip van zelf en ander Territoriumverdediging jacht, seks Hechting en verzorging, spel, groepsvorming, rivaliteit, status Hoe socialer de soort, hoe dikker de cortex Compassie als flow Gilbert 2009 Ander Zelf Ieder-voor-zich We-hebben-elkaar-nodig Hoe meer verzorging en bescherming na de geboorte nodig, hoe minder instinctief het brein en hoe groter het leervermogen Zelf Zelf Ander Zelf

3 Don t kill the messenger! EMOTIES zijn nuttige boodschappers die aangeven of we ons bewegen in de gewenste richting (van overleving!) informeren ons bij: dreiging veiligheid falen succes sociale isolatie verbondenheid Drie basistypen van emotieregulatie GEVAARSYSTEEM gericht op zelfbescherming JAAGSYSTEEM gericht op beloning, voeding, bezit, succes, status ZORG- EN KALMERINGSSYSTEEM gericht op sociale verbinding en geborgenheid; t.b.v. herstel, groei en ontwikkeling Depue & Morrone-Strupinsky 2005; Gilbert 2009 GEVAARSYSTEEM agressief, angstig, afkerig zelfbescherming Vechten, vluchten, verstijven Activerend/ remmend sociale verbinding Zorgzaamheid en vriendelijkheid Kalmerend ZORGSYSTEEM tevreden, veilig, verbonden JAAGSYSTEEM gedreven, opgewonden, energiek beloning Willen, streven, presteren, consumeren Activerend SYMP. PARASYMP. Naar Gilbert 2009 GEVAARSYSTEEM agressief, angstig, afkerig zelfbescherming Vechten, vluchten, verstijven Activerend/ remmend sociale verbinding Zorgzaamheid en vriendelijkheid Kalmerend ZORGSYSTEEM tevreden, veilig, verbonden JAAGSYSTEEM gedreven, opgewonden, energiek Gericht op beloning Willen, streven, presteren, consumeren Activerend SYMPATHICUS PARASYMP. Naar Gilbert 2009 GEVAARSYSTEEM agressief, angstig, afkerig zelfbescherming Vechten, vluchten, verstijven Activerend/ remmend JAAGSYSTEEM gedreven, opgewonden, energiek Gericht op beloning Willen, streven, presteren, consumeren Activerend Sessie 1 DRIE EMOTIEREGULATIESYSTEMEN Waarom compassietraining? De evolutie van ons brein en vermogen tot compassie Gevaar-, jaag- en zorgsysteem sociale verbinding Zorgzaamheid en vriendelijkheid Kalmerend ZORGSYSTEEM tevreden, veilig, verbonden SYMPATHICUS PARASYMP. Naar Gilbert 2009 Mildheid naar jezelf De drie cirkels De veilige plek

4 Oefening DE INTERNE STRESSGENERATOR PIJN X WEERSTAND = LIJDEN BEGEERTE X STREVEN = LIJDEN Beheerst worden door instinctmatig plezier najagen en pijn vermijden creëert lijden. Pijn is onvermijdelijk, eronder lijden een optie. Jon Kabat-Zinn To have lunch or to be lunch? DREIGING? JA NEE FYSIEK REACTIES OP STRESS Neff 2003; Taylor 2006 DREIGING PSYCHOLOGISCH TEND & BEFRIEND RENNEN? JA NEE ZELFCOMPASSIE: FIGHT ZELFKRITIEK SELF-KINDNESS FLIGHT ZELFISOLATIE COMMON HUMANITY FREEZE ZELFABSORPTIE OVER- IDENTIFICATIE MINDFULNESS VIJF WEGEN NAAR ZELFCOMPASSIE Het voorstellingsvermogen als hulpmiddel (Gilbert 2009) Lichaam: verzachten ( streven naar ontspanning) Gedachten: toelaten Gevoelens: omarmen Relaties: vriendelijkheid naar anderen (Dalai Lama: wisely selfish) Spiritualiteit: minder zwaar aan ons zelf tillen; toewijding aan zelfoverstijgende waarden Germer 2009 Nieuwe brein functie die voor of tegen ons kan werken. Neurons that fire together, wire together. (Hebb 1949) When you don t use it, you lose it. Onderontwikkeld zorgsysteem kan groeien m.b.v. ons voorstellingsvermogen.

5 Seksuele activiteit Beschamen Bestraffen Sessie 2 STRESS EN ZELFCOMPASSIE Eten Maaltijd Seks Schaamte Zelfkritiek Compassie Zorgzaamheid Vriendelijkheid Stressreacties Zelfcompassie als antwoord op onze pijn Wegen naar compassie Het voorstellingsvermogen als hulpmiddel LIMBISCH SYSTEEM Speekselvloed Maagzuur Arousal Stressreactie Angstig/Depressief Relaxatierespons Kalm, tevreden INNERLIJKE HELPER Mildheid naar jezelf; veilige plek De compassionele metgezel Compassievol omgaan met weerstand Naar Gilbert 2009 INNERLIJKE PESTKOP Innerlijke patronen OUDE BREIN Emoties Automatisch reageren Korte route NIEUWE BREIN Denken/redeneren/voorstellen Bewust reageren Lange route Zelfwaardering Neff 2011 Zelfcompassie Gevaarsysteem Jaagsysteem Zorgsysteem Gilbert 2009 Gevaarmodus Competitiemodus Compassiemodus Competitiemodus Jacht op gewaardeerd worden (narcisme) Afhankelijk van anderen Ik moet goed/beter zijn Minder welzijn Compassiemodus Intrinsieke waarde en common humanity Onafhankelijk van anderen Ik mag fouten maken Meer welzijn Hoe het voorstellingsvermogen tegen ons kan werken... Schaamte Beschermt tegen anti-sociaal gedrag en uitstoting uit de groep; beeld dat de ander van mij heeft Destructief wanneer ten onrechte gevoelens van inferioriteit en er-niet-bijhoren worden versterkt de innerlijke pestkop wordt geactiveerd DE INNERLIJKE PESTKOP: een lastige variant vd gevaarmodus Bij negatieve bejegening: Krenking van zelfbeeld externaliseren Jij deugt niet Bevestiging laag zelfbeeld internaliseren Ik deug niet

6 Schuld Later in evolutie ontstaan dan schaamte, toen sociale verbondenheid belangrijker werd Empathie: Wat heb ik de ander aangedaan? Verantwoordelijkheid: Hoe kan ik het goed maken? Destructief wanneer: niet zorgsysteem maar gevaarsysteem domineert. schuld schaamtevol wordt beleefd. de innerlijke pestkop wordt geactiveerd. Zelfkritiek vanuit innerlijke pestkop Zelfcorrectie vanuit innerlijke helper Veel waarover we ons schuldig voelen en schamen... IS NIET ONZE FOUT! Verschoppeling Kort Lontje Loser SCHEMA S HERKENNEN Young 2003, Bennett-Goleman 2003, Germer 2009 Binnenvetter Aanpasser Lelijk Eendje Moederskindje Middelpunt vd wereld Deug-niet Zwartkijker Alleen op de wereld Aandachttrekker Doemdenker Sessie 3 INNERLIJKE PATRONEN Welke modus overheerst? De innerlijke pestkop Schaamte & schuld Oude onaangepaste schema s Achterdochtige Redder vd mensheid Aanklager Controlefreak mindful benoemen werkt bevrijdend zelfcompassie beoefenen werkt helend (tav pijn die aan de basis ligt en pijn die er uit voortkomt) Hulpeloze Alien Mildheid naar jezelf en weldoener Innerlijke patronen herkennen: schema-oefening Oefening De Compassiemodus (Compassionate Mind) warmte Aandacht KWALITEITEN Gevoelig voor noden Redeneren Sympathie zelf/ander Zorg voor welzijn VAARDIGHEDEN Voorstelling Compassie Tolerantie ongemak kalmte Emoties Niet-oordelen Empathie Gedrag vriendelijkheid Motivatie Gilbert 2009 speelsheid

7 Fases onderweg Germer 2009 Backdraft Germer 2009 Drie fases in de beoefening (vgl. langdurig huwelijk): Verliefdheid met de beoefening Teleurstelling: gevoel van stagnatie door hindernissen en hardnekkige innerlijke patronen Werkelijke acceptatie Bij personen met onveilige hechting/ traumatisering/ affectieve verwaarlozing kunnen warme gevoelens het gevaarsysteem activeren i.p.v. kalmeren. Sessie 4 DE COMPASSIEMODUS De cirkel van compassie: kwaliteiten en vaardigheden Wat compassie niet is... Wanneer compassie als bedreiging wordt ervaren... Zonder modder, geen lotus. Mildheid naar dierbare en neutrale persoon De compassie-modus belichamen Compassievol lopen Traditionele Metta-beoefening Zelf Weldoener Dierbare persoon (familielid, vriend) Neutrale persoon Persoon, met wie de relatie moeilijk is Groepen (lokaal mondiaal) Alle levende wezens Moge ik.../ Moge jij.../ Mogen wij.../ Mogen alle... veilig zijn... gelukkig zijn... vrij zijn van lijden... in vrede zijn... Zelfcompassie en metta zijn niet Germer 2009 Zelfzuchtig Weg naar vermijding Positieve affirmatie Alleen een mantra: het gaat om intentie, attentie, emotie en verbinding Prettig suikerlaagje Beklag- en medelijden-feestje Feel good oefening: meer het cultiveren van goede wil dan van louter prettige gevoelens Vermoeiend Veeleisend: meer gericht op open wensen dan op resultaat

8 Sessie 5 ZELF EN ANDEREN Zelfoverstijgende en relationele aspecten van compassie Over-identificatie en de-identificatie Mildheid naar lastige persoon of innerlijke kwelgeest Compassionele brief aan jezelf Common humanity Allen zoeken geluk, niemand zoekt lijden. Dalai Lama Leed en onvolkomenheden zijn deel van het leven iets dat we allemaal meemaken in plaats van iets dat mij alleen overkomt. We hoeven schadelijk gedrag niet goed te keuren, maar kunnen wel de mens achter dit gedrag geluk en bevrijding van lijden toewensen. Vergevingsgezindheid Onszelf vergeven Vergeving vragen Anderen vergeven Bij weerstand: Wees mild en mindful naar de weerstand zelf. Beoefen zelfcompassie. Respecteer grenzen. Intentie kan al helend zijn. Radical Acceptance Tara Brach 2003 Vergevingsgezindheid Vergeven is een hoge vorm van eigenbelang. Ik heb het nodig te vergeven zodat boosheid, wrok en wraakzucht mijn eigen wezen niet opvreten. - aartsbisschop Desmond Tutu Vergeving betekent het opgeven van alle hoop op een beter verleden. - Lily Tomlin Wellicht zijn alle draken in ons leven uiteindelijk wel prinsessen die in angst en beven er slechts naar haken ons eenmaal dapper en schoon te zien ontwaken. Wellicht is alles wat er aan verschrikking leeft in diepste wezen wel niets anders dan iets dat onze liefde nodig heeft. Rainer Maria Rilke Vier Levensvrienden Ook wel onbegrensdheden: niet begrensd door ego-perspectief. zonder aanzien des persoons. Kunnen onbegrensd ontwikkeld worden. Mededogen Liefde(volle vriendelijkheid) Medevreugde Gelijkmoedigheid Het open veld van de ervaring Han F. de Wit, 2008

9 Wat bijdraagt aan geluk... POSITIEVE PSYCHOLOGIE Plezierig leven: prettige emoties en zintuiglijk genot ervaren. Geëngageerd leven: sociale betrokkenheid en verbinding ervaren. Zinvol leven: zingeving en betekenis ervaren Authentic Happiness Martin Seligman 1998 Geluk krijgt ruimte vanuit het zorgsysteem Genieten van wat er is Dankbaarheid voor wat er is Het gouden randje Kernwaarden (Acceptance and Commitment Therapy Hayes ea 1995) Waarden hebben vitaliserende kracht. Op weg naar je waarden ontmoet je pijn en vreugde. In je pijn en in je vreugde schuilen je waarden. Sessie 6 COMMON HUMANITY Wat beweegt ons? Gedeelde menselijkheid De Vier Levensvrienden Mildheid naar alle levende wezens Compassionele brief naar moeilijke persoon Vergevingsgezindheid Ontdekken wat bijdraagt aan geluk Compassietraining verdiept motivatie en verhoogt ethisch bewustzijn Wat beweegt ons denken, spreken en handelen en wat zijn de gevolgen? Ethische beslissingen komen vanuit zorgzame mentaliteit, niet vanuit jaag- of gevaarsysteem. Praktische ethiek is gericht op zoveel mogelijk heilzaam effect en zo weinig mogelijk schadelijk effect voor zoveel mogelijk Betrokkenen. Our greatest glory is not in never falling but in rising Every time we fall. Mededogen in actie... Van formele naar informele beoefening Ademruimtes met compassie Dagboekvoorbeelden Wat zou mijn compassionele metgezel nu zeggen/doen? Welke houding is hier passend: mededogend, vreugdevol, vriendelijk, gelijkmoedig? Wat kan ik mijzelf/ ander(en) toewensen? Confucius ( BC)

10 FACE-model Germer 2009 Sessie 7 WAT BEWEEGT ONS? F = Feel A = Accept, Acknowledge, Allow C = Compassionately note E = Expect skillful action Motivatie en mededogen in actie Praktische ethiek Het FACE-model Mildheidmeditatie zonder cd Vervolg: vergeving; wat bijdraagt aan geluk Compassie in het dagelijks leven Compassioneel signaleringsplan Sessie 8 (ZELF)HELEND VERMOGEN Met dank voor de aandacht en compassie Compassie en (zelf)helend vermogen Wetenschappelijk onderzoek en literatuur Evaluatie, symbool, afsluiting Hoe verder?