De overheid en risicocommunicatie bij infectieziekten

Transcriptie

1 De overheid en risicocommunicatie bij infectieziekten More than facts and fears Research Programme > Daniëlle Timmermans Quality of Care Afdeling Sociale Geneeskunde

2 Risicocommunicatie en de Mexicaanse griep Aantal doden als gevolg van griep is meegevallen Vaccinatiegraad is hoog onder risicogroepen: 76% 77% die eerste prik haalde, haalde ook de tweede prik Rapporten: Evaluatie Aanpak Nieuwe Influenze A (H1N1) Berenschot maart 2011 (Helsloot, Van Dorssen) Mexicaanse griep in Nederland. Berichtingeving, verontrusting en publieke reacties Nederlandse Nieuwsmonitor, mei 2011 (Vasterman, Ruigrok, Scholten)

3

4

5 NRC Minister Klink heeft ook terecht de aanval ingezet op de ongefundeerde argwaan tegen de vaccinatie. Veiligheidsrisico s zijn nooit uit te sluiten, ook niet voor dit griepvaccin. Maar ze wegen niet op tegen de gevaren van de griep zelf VOLKSKRANT Vaccinatieangst overspoelt Nederland Welke epidemie is groter: de griep of de angst? Omdat de meeste burgers niet zelf kunnen beoordelen of het griepvaccin veilig is, draait het uiteindelijk om vertrouwen.

6 Mexicaanse griep vaccin PUBLIEKE ONRUST Onvoldoende aandacht voor managing the fears instead of the disease EXPERTS

7 Drie dingen zijn van belang: Mensen maken zich zorgen over hele kleine risico s Het gaat om onzekere risico s geen of beperkte kwantificering mogelijk Leken en experts verschillen van mening over de ernst van het gevaar WAT BETEKENT DIT?

8 Drie dingen zijn van belang: Mensen maken zich zorgen over hele kleine risico s. Waarom? Het gaat om onzekere risico s geen of beperkte kwantificering mogelijk Leken en experts verschillen van mening over de ernst van het gevaar

9 Gezondheidsrisico s verschillend ervaren De bedreiging van buitenaf onvrijwillig niet controleerbaar Vrijwillig controleerbaar Riskant gedrag

10 Risicoperceptie: meer dan een getal Het gaat niet alleen om de kans maar ook om: aard van het risico, oorzaken (ernst van) de mogelijke gevolgen mate van controle Mentaal model Risico is meer dan een getal

11 Drie dingen zijn van belang: Mensen maken zich zorgen over hele kleine risico s Het gaat om onzekere risico s geen of beperkte kwantificering mogelijk en risicocommunicatie is vaag Leken en experts verschillen van mening over de ernst van het gevaar

12 Interpretatie van vage risico s

13 Drie dingen zijn van belang: Mensen maken zich zorgen over hele kleine risico s Het gaat om onzekere risico s geen of beperkte kwantificering mogelijk Leken en experts verschillen van mening over de ernst van het gevaar

14 Risicoperceptie: het gebeurt wel of niet Kans op hart- of vaatziekte Ja, ik bedoel, als je cholesterol OK is dan betekent dat dat er geen risico meer is op hart- en vaatziekten. Niet dan? Je kan wel zeggen: het is 1 op de honderd. Maar wat als ik die ene bent? Een op de honderd betekent niets voor mij. Het is eigenlijk altijd fifty-fifty. (Van Steenkiste, Van der Weijden, Timmermans et al. PEC, 2005)

15 Het gebeurt wel of het gebeurt niet De mogelijkheid dat het kan gebeuren is belangrijker dan de kans BEELD VAN UITKOMST

16 Risicoperceptie: analyse of gevoel Rationeel-analytisch Intuïtief-affectief Onduidelijke en onzekere risico s Emotionele situaties

17 NRC Minister Klink heeft ook terecht de aanval ingezet op de ongefundeerde argwaan tegen de vaccinatie. Die raast als een dolle door anti-prik -gemeenschappen op internet, waar wetenschappelijk niet onderbouwde geruchten worden geventileerd, die inspelen op irreële emoties, angsten en. complottheorieën. Veiligheidsrisico s zijn nooit uit te sluiten, ook niet voor dit griepvaccin. Maar ze wegen niet op tegen de gevaren van de griep zelf VOLKSKRANT emoties!!! Vaccinatieangst overspoelt Nederland Welke epidemie is groter: de griep of de angst? Omdat de meeste burgers niet zelf kunnen beoordelen of het griepvaccin veilig is, draait het uiteindelijk om vertrouwen.

18 Samenvattend: HPV Vaccinatie Risico s zijn niet zelf gekozen een bedreiging van buitenaf ( het vaccin is een gif ) Emotioneel Verhalen over bijwerkingen emotioneel Onzekere risico s Bijwerkingen zijn nooit te vermijden maar heel zeldzaam Experts verschillen van mening Vage risicocommunicatie: meestal verdwijnen afwijkende cellen, maar soms ontstaat er baarmoederhalskanker

19 Wat betekent dit voor risicocommunicatie?

20 Wat is risicocommunicatie? Expert model : vertalen van wetenschappelijke informatie in lekentaal Het wegnemen van onrust en wantrouwen van mensen. Leken perspectief : Aansluiten bij hoe mensen denken over de risico s Inzicht geven in de oorzaken en handelingsopties geven het risico te controleren

22 Het expert model in lekentermen: werkt dat? In maart 2007 had de minister van VWS aan de Gezondheidsraad gevraagd of het vaccin tegen baarmoederhalskanker in het Rijksvaccinatieprogramma moest worden opgenomen. Een jaar later kwam de Gezondheidsraad met een gedegen advies van 100 bladzijden met nog eens 50 bladzijden met bijlagen. En een lange literatuurlijst. Na ampel beraad adviseerde de Gezondheidsraad om het HPV vaccin toe te voegen In TV programma s weerlegden we vanuit het Centrum Infectieziektebestrijding samen met de Gezondheidsraad de verhalen van de kritisch prikkers. We gingen er van uit dat onze rationele argumenten overtuigend waren. We konden het tij dan ook niet keren. Van de tot 16 jarige meisjes die voor de vaccinatie waren opgeroepen, kwam slechts 50% opdagen. Onze mening leek niet veel zwaarder te wegen dan de mening van een bloemiste en andere zelfverklaarde deskundigen. Coutinho, februari Machiavelli lezing

24 VOLKSKRANT NRC Minister Klink heeft ook terecht de aanval ingezet op de ongefundeerde argwaan tegen de vaccinatie. Die raast als een dolle door anti-prik -gemeenschappen op internet, waar wetenschappelijk niet onderbouwde geruchten worden geventileerd, die inspelen op irreële emoties, angsten en complottheorieën.. Veiligheidsrisico s zijn nooit uit te sluiten, ook niet voor dit griepvaccin. Maar ze wegen niet op tegen de gevaren van de griep zelf Vaccinatieangst overspoelt Nederland Welke epidemie is groter: de griep of de angst? Omdat de meeste burgers niet zelf kunnen beoordelen of het griepvaccin veilig is, draait het uiteindelijk om vertrouwen.

25 Vaccinatie voor de Mexicaanse griep (moeders en algemeen publiek) VERTROUWEN Competentie Bv. De overheid heeft de risico s voor de volksgezondheid van de Mexicaanse griep en vaccinatie goed tegen elkaar afgewogen. Overeenkomstige waarden Ik vertrouw er op dat de overheid geen andere belangen heeft dan de volksgezondheid als ze maatregelen neemt tegen de Mexicaanse griep. Transparantie Bv. De overheid communiceert open en volledig over mogelijke gezondheidseffecten van de Mexicaanse griep. Mee eens 48% Moeders voor zichzelf emoties 57%! Algemeen publiek 41% Beslissing tot vaccineren Moeders voor kinderen Vertrouwen en Dunn & Schweitzer. Feeling and Believing: The Influence of Emotion on Trust Correlatie met vertrouwen.51 Timmermans. DRM. The impact of trust in the government on the public s decisions to vaccinate against influenza A(H1N1).23.16

27 Mentaal model en risicocommunicatie Gevolgen Risicofactoren Tijdspad Grootte van het risico (populatierisico, individueel risico) Controle (manieren om risico te verlagen) Diabetes, hart- en vaatziekten en nierfalen

28 Onderzoek Rook bij Branden De kans op kanker bij inademen van rook is zeer klein Leken perspectief: Ook op grote afstand van de brand 84% is rook schadelijk De kans op kanker door inademen van de rook is groot 77% Rook bij Branden. Aanpassing Risicocommunicatie op grond van perceptieonderzoek. Greven, Claassen, Timmermans, Woudenberg, Duijm GGD Groningen, Vumc, ZonMw 2013

29 Standaard bericht Het is nog niet duidelijk welke stoffen er bij de brand betrokken zijn. Meetploegen van de brandweer meten of er bij de brand gevaarlijke stoffen vrijkomen. Er zijn op dit moment geen gevaarlijke stoffen in de rook gemeten. De brandweer adviseert ramen en deuren te sluiten. Er is geen gevaar voor de volksgezondheid.

30 Alternatief bericht De brandweer adviseert uit de rook te blijven, ramen en deuren te sluiten en mechanische ventilatie uit te zetten. In de rook zitten namelijk schadelijke stoffen. U kunt last krijgen van irritatie aan uw ogen en luchtwegen. De kans dat u door inademing van de rook een ernstige ziekte krijgt, zoals kanker, is uiterst klein, vergelijkbaar met het inademen van de rook van enkele sigaretten.

31 Alternatief bericht werd beter beoordeeld Bericht Standaard Alternatief Duidelijker/minder tegenstrijdig Betrouwbaarder Minder beangstigend NB Op een 5 puntsschaal

32 Samenvattend: risicocommunicatie Effectieve risicocommunicatie: Sluit aan bij beelden die mensen al hebben Is meer dan een getal (kans) Bevat ook informatie over oorzaken, gevolgen en manieren om risico te verlagen Moet concreet en exact zijn

33 Risicocommunicatie moet evidence based zijn en gebaseerd zijn op het lekenperspectief

34 De overheid en risicocommunicatie De Telegraaf do 13 jan 2011, 18:12 over de Moerdijkbrand 'Waarom bleven de ministers in de bus?' DEN HAAG - Het bezoek van de ministers Ivo Opstelten (Veiligheid en Justitie) en Edith Schippers (Volksgezondheid) aan het door brand getroffen Chemie-Pack in Moerdijk ontlokte een deel van de Tweede Kamer donderdag kritische opmerkingen. Volgens PvdA, PVV en ChristenUnie was dat geen goed signaal, vooral niet in combinatie met de soms tegenstrijdige informatie die na de brand is gegeven De perceptie is het risico!