Evidence based AANVANKELIJK LEZEN en de rol van de nieuwe methoden voor leren lezen. Motto. Bij leren lezen komt meer kijken dan een methode!

Transcriptie

1 Evidence based AANVANKELIJK LEZEN en de rol van de nieuwe methoden voor leren lezen Dr. Kees Vernooy Lector emeritus Effectief taal en leesonderwijs Groningen 5 november 2015 Motto Bij leren lezen komt meer kijken dan een methode! Wat maakt van kinderen een goede lezer? Een goede leesstart Een goede aanpak/methode Een deskundige leerkracht. Een combinatie van de genoemde zaken. 1

2 De weg naar begrijpend lezen Context Veel (voor) lezen - Woordenschat - Begrijpend luisteren - Fonemisch bewustzijn - Spraak-/taalontwikkeling - Letterkennis Letterklankkoppeling Vlot lezen BEGRIJPEND LEZEN - Leesstrategieën - Tekstkennis Context Motivatie en Metacognitie Factoren die het leren lezen beïnvloeden Het instructieproces leerling leerkracht inhoud Belangrijke principes Het verbeteren van het leren van de leerlingen vindt alleen plaats als gevolg van verbeteringen op het gebied van het niveau van de inhoud, de kennis en vaardigheden van de leerkracht en de betrokkenheid van de leerlingen. Indien je een element van het instructieproces verandert, moet je de andere twee ook veranderen. Instructional Rounds in Education, pp

3 Linda B. Gambrell (2008) Alle leerlingen hebben tijdens hun schoolloopbaan kwalitatief zeer goed leesonderwijs nodig! Dr. Alan E. Farstrup (2008) De goed opgeleide en deskundige leerkracht is een voorwaarde voor leessucces van de leerlingen. Aanbevelingen / Stellingen van Prof. Anna Bosman m.b.t. leren lezen in groep 3 Leerkrachten in groep 3 moeten een extra opleiding krijgen van minimaal 1 jaar. Verder: Achterstand moet zonder uitstel worden aangepakt. Lezen in groep 3 moet eventueel ten koste gaan van andere schoolse vaardigheden. 3

4 Convergerend leesonderzoek Gesproken taal is nauwelijks aangeleerd. Lezen is een aangeleerde vaardigheid. Leesproblemen zijn niet het gevolg van ontwikkelingsproblemen Leesproblemen verdwijnen niet als een kind ouder wordt. Als leerlingen met leesproblemen eind groep 4 gesignaleerd worden, zijn ze te veel achter.. Het is dan moeilijk om de kloof met goede lezers te dichten. Kinderen die rond hun 9e jaar niet goed kunnen lezen, zitten in de problemen. Verschillen tussen kinderen m.b.t. leren lezen Populatie % Praktijk Consequenties voor de instructie 5 Gemakkelijk: kunnen al voor groep 3 lezen Hebben weinig of geen instructie nodig 35 Het leren lezen is betrekkelijk gemakkelijk 40 Vraagt om een sterke aanpak 20 Hebben moeite om een goede lezer op school te worden. Estimates from NICHD research Ze leren lezen ongeacht de aanpak Hebben behoefte aan systematische en expliciete instructie Hebben behoefte aan intensieve, systematische, directe, instructie Goed nieuws! De meeste leesproblemen kunnen worden voorkomen wanneer risicofactoren vroeg opgespoord worden Interventies onmiddellijk plaatsvinden Evidence based onderzoek laat zien dat het percentage van kinderen met leesmoeilijkheden teruggebracht kan worden van20-45% naar 5% of minder door VROEGTIJDIG INTERVENIËREN 4

5 HET BELANG VAN EEN GOEDE LEESSTART Er bestaat overtuigend bewijs, dat kinderen die slecht starten met lezen zelden goede lezers worden (Stanovich & Stanovich, 2006). Allington (2008): het is problematisch dat sommige scholen kleutergroepen niet zien als plaatsen waar vroegtijdige interventies moeten plaatsvinden: hoe eerder, hoe beter! Aarnoutse (2013) over het belang van een goede leesstart: de periode van 0 tot 6 jaar is uitermate belangrijk voor de (taal)ontwikkeling van kinderen. Dan wordt de basis gelegd. Als die basis veel mazen bevat, dan valt er later niet veel te repareren. Nogmaals het belang van een goede leesstart It is no exaggeration to say that the battle for literacy is largely won and lost in early childhood (Pondiscio, 2015). Wat vraagt leren lezen? normaal ontwikkelde taalvaardigheid kennis van fonologische structuren kennis van het alfabetisch principe: hoe geschreven taal verbonden is met gesproken taal: letter-klankkoppeling en vlot kunnen lezen blootstelling aan geschreven taal 5

6 Iedereen kan leren lezen! De manier? Onderwijs in technisch lezen blijven geven Leestechniek, leesplezier en leesbegrip combineren Extra leestijd en instructietijd voor zwakke lezers bieden Inspectie van het onderwijs (september 2006) Wat veroorzaakt problemen met leren lezen? Kindfactoren - Moeilijkheden met het horen van de klanken in gesproken woorden en het manipuleren van die klanken; - Slechte mondelinge taalvaardigheid; - Moeilijkheden met het verwerken van visuele en verbale informatie; - Zelfregulering (zie Willingham 2011); - Co-morbide motorische en aandachtsmoelijkheden Factor methode leren lezen Denk aan phonics versus whole language Schoolfactoren: zijn overheersend Onvoldoende instructie, te weinig tijd, methode niet goed behandelen, onvoldoende aandacht voor automatisering etc (kwaliteitsproblemen). Wie zijn bij het leren lezen de (potentiële) risicokinderen begin groep 3? Kinderen met dyslexie in de familie Kinderen met een laag geboortegewicht Kinderen die niet goed horen Kinderen die kleuterschoolverlenging hebben gehad Kinderen met een geringe woordenschat Kinderen met een moeizame mondelinge taalvaardigheid (o.a. slecht articuleren, onduidelijk praten) Kinderen met een onontwikkeld fonemisch bewustzijn Kinderen die thuis weinig geletterde ervaringen hebben opgedaan Kinderen die zwak scoren op de herfstsignaleringstoets 6

7 Fasen technisch lezen Groep 1 en 2: goede leesstart Groep 3: vlot en vloeiend leren lezen Groep 4 6: vlot en vloeiend leren lezen Groep 7 8: onderhoud en uitbouw vlot en vloeiend lezen Het belang van leesdoelen Hattie: het innovatorische belang van doelen: Maximaal 5% dyslecten. Heijmerink (2014): Niet meer dan 10% zwakke leerlingen. Oprichting Expertisecentrum Nederlands (1996). Leesuitval van 10% in groep 3 is te hoog. Maar ook geluiden: als je maar niet meer dan 40% IV en V op de Cito leestoetsen hebt! Heim Meijerink en doelen (Didactief september 2014) 7

8 Doel en subdoelen Het belang van hoge doelen en hoge verwachtingen - groep 2: - 90 %: I - III Taal voor kleuters - eind groep 3: - 95% leest minimaal AVI-E3-95% van de kinderen I - III op de nieuwe DMT eind groep 4: - 95% leest minimaal AVI-E4-95 % leest I III op de nieuwe DMT Dimensies Effectief leren lezen Wat (leesinhoudelijke dimensie) systematische aandacht voor de letter/klankkoppeling en auditieve synthese besteed veel aandacht aan automatisering: - eerste helft mkm-niveau; - tweede helft meerlettergrepige woorden - Onderhoud in de tweede helft het mkm-niveau Hoe (Instructie dimensie) - behandel de methode volledig in groep 3 - doelgerichtheid (minimaal AVI E3); - convergente differentiatie (heterogene aanpak); - vroegtijdig signaleren en reageren; - expliciete directe instructie; - tijd (minimaal 400 minuten exclusief taalgedeelte) - monitoren leesontwikkeling Instructieperiode I: Wat komt er aan de orde? foneembewustzijn (synthese, analyse, klankpositie) foneem grafeemkoppeling (automatiseren) lezen van nieuwe woorden (van spellend naar geautomatiseerd) directe woordherkenning (automatiseren) 8

9 Instructieperiode Wat komt er aan de orde? vlot lezen via: onmiddellijke woordherkenning dooroefenen eenlettergrepige woorden, eerst mkm en later alle typen automatiseren alle woordtypen automatiseren van deelstructuren letterclusters (pl-, spr-, -kt, -rst) analyse van deelstructuren letterclusters/spellingpatronen (aai, eeuw, ng, sch) lettergrepen/woorddelen (tuinman, werkstraf, regenen) voor- en achtervoegsels (ge-, ont-, -ig, -heid, -lijk) contextgebruik intonatie betekenis grammatica Preventieve dimensie groep 3 werk met een goede methode voor leren lezen (directe instructie); stel een toetsbaar leesdoel: eind groep 3 AVI-E3; besteed 400 minuten per week aan leren lezen (exclusief taal); behandel de methode volledig in groep 3; geef zwakke lezers vanaf begin groep 3 en zeker na de herfstsignalering minstens één uur extra tijd; besteed veel aandacht aan automatisering; monitoor de leesontwikkeling; zorg voor leesdeskundige leerkrachten. Henk Blok (2009) en de factor tijd Onderwijs met gelijke onderwijstijd voor alle leerlingen, ongeacht hun verschillende onderwijsbehoeften, komt feitelijk neer op gelijke kansen op ongelijke leerlingresultaten. 9

10 Tips m.b.t. zwakke lezers (tweede helft groep 3) Onderhoud het MKM-niveau Gebruik Veilig en Vlot, maar lees ook teksten met hen Na Pasen: behandel deze kinderen als AVI-E3 kinderen, o.a. door veel herhaald lezen in een kleine groep met hen te doen Verder: - doe tutorlezen (met kinderen uit de bovenbouw) - doe partnerlezen Het belang van herhaald lezen. Een meta-analyse van Therrien (2004) toont dat herhaald lezen een evidence based strategie is voor zowel vlot en vloeiend lezen als voor begrijpend lezen. Kinderen met leesproblemen profiteren daarvan. Het effect voor vlot lezen is groter (d.83) dan voor begrijpend lezen (d.67). Verschillen methoden leren lezen in effectiviteit? 10

11 Hol, De Haan & Kok (1995) EFFECTIVITEIT METHODEN VOOR LEREN LEZEN [1] Voor zwakke lezers is AVI-1 een voldoende resultaat. De belangrijkste verschillen tussen Lijn 3 en de nieuwe VLL volgens Stoeldraijer (JSW juni 2014) 11

12 Lijn 3. Een complete taalleesmethode nader bekeken Het Wat Technisch lezen met letter centraal Spelling Woordenschat (Viertakt) Mondelinge communicatie Begrijpend luisteren Stellen Leesbevordering en leesplezier Wereldoriëntatie Het Hoe Leesdoel: minimaal AVI E3 Instructie op drie niveaus Methodiek Zingend Lezen Letters aanleren met wandkaart en filmpje Samen leren lezen (wisselgesprek, heen en weer, help elkaar, beurtgesprek Opdrachten voor hoeken (boekenhoek, ontdekhoek, schrijfhoek Extra lessen Doorgaande lijn vanuit tussendoelen groep 1 en 2 Tijd. Elke dag voor lezen 75 minuten, waarvan 60 minuten effectief Tempolezen Werken met klankgroepen Digibordsoftware Zelfstandig werken (leren stap voor stap zelfstandig werken) Volgt de toetskalender van de kwaliteitskaarten, Cito en Protocol Leesproblemen en dyslexie. Heeft eigen herfst en voorjaarssignalering. Veilig leren lezen (kim versie) nader bekeken. Geïntegreerde methode voor taal en lezen Het Wat Geïntegreerde aandacht voor taal en lezen Komen tot geautomatiseerd lezen en spellen (leergang technisch lezen en leerlijn spelling): Systematisch aanleren nieuwe letters in alle facetten Stimuleren fonemisch bewustzijn en werken aan fonologische vaardigheden Leren lezen letters gaat hand in hand met de spelling ervan in woorden Kinderen inzicht in de structuur van woorden bijbrengen Vanaf het begin zinnen en teksten Begrijpend lezen / leesbegrip Mondelinge communicatie (spreken en luisteren, woordenschat en verhaaloriëntatie / verhaalbegrip Creatief en functioneel schrijven Leesvaardigheid en leesplezier Het Hoe Technisch Leesdoel: minimaal AVI E3 Directe instructie als basis, zoemend lezen als voorbeeldstrategie, herhaald oefenen en transfer Methodiek Zoemend Lezen Convergente differentiatie (3 niveaus) Hoeveel tijd Technisch lezen? 325 minuten per week. Wel variatiemodellen die meer tijd vragen Inzet ICT Speelleesset: 5 modules bij de keren 2 t/m 6 Ouderbetrokkenheid Verschillen Lijn 3 en VLL Criteria Lijn 3 VLL Na te streven leesdoel AVI E3 AVI E3 Aantal leerlijnen 8 7 Directe instructie ja ja Tijd per week 300 minuten per week 325 minuten Risicolezers Verlengde instructie Verlengde instructie Differentiatie 3 niveaus 3 niveaus Monitoring ja ja leesontwikkeling Ondersteunende Zingend lezen Zoemend lezen methodiek Handleiding Zeer beknopt Voldoende Rol computer Voldoende Uitgebreid en voor thuis Opvallend Veel zelfstandig werken speelleesset 12

13 Wat opvalt? De methoden lijken op elkaar; In beide methoden nu ook informatieve teksten; De methoden zijn complex. Veel leerlijnen! Wat is essentieel voor het leren lezen? Opduiken speelleesset nieuwe VLL; Zijn niet experimenteel ontwikkeld; na uitbrenging in de praktijk worden er onderzoeksgegevens verzameld; Het zijn overvolle methoden met als gevaar dat men afdwaalt van het technisch lezen; De letter krijgt veel aandacht met het gevaar dat men hieraan te lang veel tijd blijft besteden; Over hoeveel tijd er aan het leren lezen besteed moet worden? Minder dan 400 minuten?; Positief bij Veilig Leren lezen is de rol van de ouders; Methodieken Zoemend /zingend lezen zijn niet evidence based. Wat weten we over de resultaten? Gegevens schooljaar Vooraf: Info over leesstart kinderen ontbreekt; Info over deskundigheid leerkracht ontbreekt; Info over de professionalisering m.b.t. nieuwe methode ontbreekt Samenvatting bevindingen effectiviteit twee nieuwe methoden De uitgevers lijken hun doelen af te stellen op de Cito normeringen van de DMT en AVI. Hun doelen zijn dan o.a.: als je maar niet meer dan 40% IV en V hebt, terwijl we in Enschede altijd stelden maximaal 5 10% van de kinderen mag een zwakke technische lezer zijn; Wat betekent dit in de praktijk? 1/3 van de kinderen verlaat als onvoldoende lezer groep 3; Scholen gaan zwakke lezers niet meer als een probleem zien, want de methoden zeggen dat dit volgens het Cito zo goed is. Er is discussie gewenst over de uitval in groep 3! 13

14 Wat verder opviel VLL doet het in de eerste helft van het schooljaar beter dan Lijn 3 (DMT M3); Lijn 3 trekt in de 2 e helft bij en haalt vrijwel hetzelfde resultaat als VLL (DMT E3); VLL heeft bij de DMT M3 veel meer ver bovengemiddelde lezers dan Lijn 3 (25,4% versus 2%). Verklaringen Een combinatie van factoren, zoals: Er wordt m.i. minder tijd aan leren lezen besteed; Methoden als VLL nieuw en Lijn 3 zijn complexe methoden met veel andere leerlijnen, waardoor het technisch lezen niet de tijd en plaats krijgt die nodig is; De factor tijd : het BOV project liet zien dat het technisch lezen in groep 3 minstens 400 minuten (exclusief andere taalzaken ) vraagt; Het bestuderen van de resultaten laat zien, dat de kinderen vooral problemen met de tijd hebben. Ze lezen spellend wat betekent dat er onvoldoende aandacht is geweest voor de automatisering. Welke methode gaat u kiezen? 14

15 Tot slot: Professor Keith Stanovich Er bestaat sterk en overtuigend bewijs dat kinderen die slecht starten met lezen zelden goede lezers worden. VRAGEN Voor meer informatie: Tel.: