Magazine voor voortgezet onderwijs / mei 2013 / jaargang 7. MAgAZine 6

Transcriptie

1 Magazine voor voortgezet onderwijs / mei 2013 / jaargang 7 MAgAZine 6 k interview: Hendrik-Jan van arenthals Mondia scholengroep k Het opmerkelijke succes van nlt k vo Managementcoach: leren van elkaar k geert ten Dam pleit voor krachtige leiders

2 IN dit NuMMEr Hendrik-JAn VAn ArentHAlS schoolbestuurder en columnist van vo-magazine. Hij vertelt over de omstreden imam die in een van zijn scholen opdook en over het zeeuwse antwoord op de krimp. Het zijn interessante tijden voor een bestuurder. 8 nlt, een SuCCeSVerHAAl wetenschappers zoals robbert Dijkgraaf en Harrie eijkelboom zingen de lof van het jonge bètavak nlt. vijf jaar geleden ingevoerd en nu een lichtend voorbeeld van onderwijsvernieuwing. 14 Vo MAnAgeMentCoACH veel ervaren leidinggevenden willen leren hoe zij hun expertise kunnen delen. veel beginnende leidinggevenden kunnen wat ondersteuning goed gebruiken. tel op en een slimme vorm van professionalisering is geboren. 18 ASbeSt Het was goedkoop, sterk en brandwerend. Maar ook levensgevaarlijk, weten we nu. veel schoolbesturen laten hun gebouwen op asbest controleren. gelukkig is het risico in de meeste gevallen goed te beheersen en is sanering lang niet altijd nodig vo-magazine 6 / mei 2013

3 voorwoord digitaal leren De aanname is dat zorgleerlingen bij uitstek persoonlijke aandacht nodig hebben. Maar het Merletcollege constateert: juist deze leerlingen varen wel bij digitaal leren. 24 paul VAn Meenen tweede Kamerlid paul van Meenen (D66) vindt dat er een nieuwe wind waait in Den Haag. we kunnen het weer hebben over vertrouwen in scholen. 30 Sterke leiders Managen is geen vies woord, vindt voorzitter van de onderwijsraad geert ten Dam. De primus inter pares heeft zijn tijd gehad. 40 en Verder 4 Kort 5 ik zou altijd nog eens 21 vo in debat 22 vo in beeld 27 veelgestelde vragen 28 De werkgever 39 column Hendrik-Jan van arenthals 42 wie werkt waar / agenda / colofon SjOerd SlaGTer / voorzitter Onlangs zijn de onderhandelingen voor een nieuwe cao stukgelopen. Ondanks een degelijk bod van de VO-raad kwam er aan de cao-tafel geen akkoord. De bonden waren niet bereid om te praten over een aanpassing van de BAPO-regeling. Hierdoor komen veel scholen in grote financiële problemen. Onverantwoord in het licht van de financiële situatie waarin de sector verkeert. We vinden als VO-raad dan ook dat de BAPO-regeling moet worden afgeschaft en dat de regeling voor werknemers vanaf 60 jaar opnieuw moet worden ingericht. Niet alleen kost de regeling scholen handenvol geld, deze in stand houden zou bovendien ten koste gaan van de in het regeerakkoord toegezegde investering in het onderwijs. Een investering die ruimte zou moeten bieden voor behoud van banen en vermindering van werkdruk. En een investering die loonruimte mogelijk maakt voor alle medewerkers in het voortgezet onderwijs. Die investering dreigt scholen en docenten nu door de vingers te glippen. Ik kan me dan ook niet voorstellen dat docenten blij zijn met de opstelling van de bonden. Ook wij zijn ons er terdege van bewust dat we met name van oudere docenten veel vragen. Zelfs met een goede overgangsregeling betekent afschaffing van de BAPO voor deze docenten dat zij geld en tijd inleveren. En dat is niet niks. Dit betreft vaak docenten met een lange staat van dienst, die zich jarenlang met hart en ziel voor hun leerlingen hebben ingezet. En toch vind ik dat we van deze groep iets extra s mogen vragen. Afgaande op de landelijke werkloosheidscijfers is het duidelijk dat jongeren het meest onder de crisis lijden. Zij worden als eerste ontslagen, óók op onze scholen. Als we niet oppassen zijn zij de echte slachtoffers van de crisis. Of het nu gaat om hun toekomstige pensioenen, hun kansen op de arbeidsmarkt of hun verlofregelingen: zij trekken aan het kortste eind. Wij hebben een verantwoordelijkheid voor een nieuwe generatie. En dat rechtvaardigt een grondige herziening van onze arbeidsvoorwaarden. Mijn oproep aan de bonden en onderwijsprofessionals is dan ook: laten we niet uit het oog verliezen dat het gaat om de kwaliteit van ons onderwijs en de werkgelegenheid van docenten. vo-magazine 6 / mei

4 Kort Kiezen voor klasse op VO-congres Kiezen voor klasse was dit jaar het thema van het VO-congres, dat op donderdag 14 maart plaatsvond. Die keuze krijgt vooral gestalte via professiona lisering, bleek uit de speeches van Sjoerd Slagter, voorzitter VO-raad, en Dick Benschop, president-directeur van Shell. Na het ochtendprogramma gingen de rond de 1000 schoolleiders en bestuurders in groepen uiteen tijdens de ruim 20 workshops op het gebied van leiderschap, financieel management, schoolorganisatie en sectorontwikkeling en bezochten zij lezingen van Mona Mourshed, Jeroen Smit en Jef Staes. 4 VO-magazine 6 / mei 2013

5 werk ik zou altijd nog eens een rubriek over toekomstdromen, dichtbij en veraf, in werk en privéleven. Ditmaal: Berni Drop, directeur van het Montessori college in arnhem. ruimte om Mooie Dingen te Doen lees het verslag van de speeches die sjoerd slagter en Dick Benschop hielden tijdens het plenaire ochtendprogramma van het vo-congres en bekijk de presentaties van de workshops en lezingen op: praat na over het vo-congres via twitter: Ik was ongelooflijk trots, vereerd en gelukkig dat ik directeur mocht worden van deze school. De visie van het montessorionderwijs ligt mij na aan het hart. Ik heb een nogal eigenzinnige opvatting van hoe onderwijs zou moeten zijn. Mijn eerste baan was dan ook als tekenlerares op Leef/werkschool EigenWijs, een experimentele school met veel hoogbegaafde leerlingen die overal elders waren uitgekieperd. We probeerden voor hen een leeromgeving te creëren waar ze intrinsiek werden gemotiveerd om te leren. Dat laatste is wat mij nog steeds drijft. Ook mijn huidige school zet zich hiervoor in. We willen leerlingen graag zo motiveren dat ze zelfsturend en authentiek durven zijn. We hopen daarnaast dat ze ontdekken dat het leuk is om een aardig mens te zijn, met een toegevoegde waarde voor anderen. En we willen ook graag dat onze leerlingen maatschappelijk betrokken zijn. We schieten hier in Nederland naar mijn smaak te veel door in een narcistische kijk op onszelf. Dat zie ik als een nadeel van de ontzuiling: het is niet meer vanzelfsprekend dat je in een sociaal netwerk zit. Iedereen gaat voor zichzelf. In het onderwijs uit zich dat in de opdracht dat iedereen moet uitblinken. Ik vind het minstens zo belangrijk dat leerlingen onderdeel zijn van een groter geheel, waar ze uit kunnen putten en waar ze aan bijdragen. Deze school is erg gegroeid de afgelopen jaren en we hebben veel goede jonge docenten die zich enorm inzetten. Ik zie het als mijn taak om wat meer rust in de school te brengen en meer ingeregelde routines. Dan kan er blijvend ruimte ontstaan om mooie dingen te doen. Ik denk bijvoorbeeld aan verdere onderwijsverbetering en initiatieven van leerlingen. Het hele systeem moet zich nog wat meer zetten. Dat is mijn belangrijkste taak hier: het organiseren van bestendiging en voorspelbaarheid. k vo-magazine 6 / mei

6 Kort 1 MinUUtJe vijftien lesweken had de vestiging Centrum van het Groningse h.n. Werkman College om de examenopbrengsten én het verschil Se-Ce van haar atheneum binnen de norm te brengen. het lukte ruim. logische vragen aan vestigingsdirecteur Co Tammeling: hoe, en waarom? Wat speelde er? eind 2011 oordeelde de inspectie dat de meerjarige opbrengsten van onze vwo-afdeling onvoldoende waren. we maakten een prestatieafspraak: het eerstvolgende cegemiddelde moest minimaal 6.0 bedragen, het verschil se-ce moest binnen de norm zijn. De begeleiding en praktijk ervaringen van Kees Horsman, via het project leren verbeteren, waren zeer waardevol. Welke maatregelen zijn er genomen? om te kunnen sturen, hebben we allereerst de cijfers van afgelopen jaren geanalyseerd en op vakniveau besproken. voorheen wist niemand precies hoe we ervoor stonden. we hebben streefcijfers berekend, knelpunten benoemd, vakdoelen vastgesteld, en quick wins benut. alle leerlingen volgen de kernvakken, daar was dus veel winst mogelijk. we zijn cultuurprofielschool: een derde van onze leerlingen volgt een kunstvak, waarvoor we het verschil se-ce met 1.0 hebben teruggebracht. ook de communicatie was essentieel. Wat hield die communicatie in? we informeerden docenten doorlopend over de stand van zaken. samen met docenten bepaalden we de verbeteringen aan de inhoud van en voorbereiding op schoolexamens. secties bespraken toetsen, resultaten en afwijkingen, ook met de schoolleiding. Met leerlingen hebben we besproken wat beter zou kunnen. schoolexamens verzwaren klinkt eenvoudig, maar geeft veel emoties. nu geven we leerlingen in april een volle week examentraining: elke dag wordt de exameninhoud van één vak intensief doorlopen. het resultaat van alle inspanningen? we maakten het langjarig gemiddelde direct goed. Het ce-gemiddelde was 6,34, het verschil se-ce -0,03. samen hebben we een cultuuromslag teweeggebracht. ondanks de urgentie wilden we geen eenmalige kunsten vertonen. nu is het normaal om onderling te bespreken wat we bereiken. elk jaar in oktober analyseren we opbrengsten en rendementen. gedurende het jaar sturen we daarop. we determineren beter, hebben iedere leerling vanaf dag één in beeld. in elke school kan iets misgaan, maar vanaf nu zien we dat snel aankomen en kunnen we er op anticiperen. zo bezien, is het heel logisch wat we nu doen. Ook leren verbeteren? Zie de flyer bij dit magazine. Meer loonruimte Voor onderwijs In het op 11 april gesloten sociaal akkoord zijn de sociale partners overeengekomen dat de loonstop voor de overheidssector, en dus waarschijnlijk voor ook het onderwijs, voor het jaar 2014 wordt losgelaten. De VO-raad vindt dit een goede zaak. Een richting die het onderwijs sterker moet maken, bijvoorbeeld door het doen van investeringen, blijft echter onbesproken in het akkoord. Met dit sociaal akkoord komt een einde aan een te lange periode waarin de werknemers in het voortgezet onderwijs op de nullijn zijn gezet. Dit akkoord biedt dus loonruimte en daar is de onderwijsarbeidsmarkt op dit moment zeker bij gebaat. Het loslaten van de nullijn en dus de toepassing van het referentiemodel, waarbij de loonontwikkeling van de onderwijssector wordt aangepast aan de loonontwikkeling in de markt, is een eerste stap in de goede richting. Bekijk het volledige bericht op dossiers/regeerakkoord/meer-loonruimte-vooronderwijs docenten gezocht Voor panel Hoe staan docenten tegenover zaken als de functiemix en het lerarenregister? Om hier een beter beeld van te krijgen en de mening van docenten mee te kunnen nemen bij het formuleren van beleid heeft de VO-raad een docentenpanel opgezet. Aan schoolleiders en bestuurders wordt gevraagd hun docenten op dit panel te wijzen en deelname te stimuleren. Docenten die deelnemen aan het panel worden een paar keer per jaar uitgenodigd voor een kort online onderzoek over een actueel onderwijsthema. Docenten krijgen zo de kans om hun mening te geven over onderwerpen en maatregelen die hen direct raken. En voor scholen en de VO-raad leveren de resultaten van de onderzoeken waardevolle inzichten op, die kunnen helpen om standpunten en beleid te formuleren en/of verder aan te scherpen. Scholen en deelnemende docenten worden via de website van de VO-raad geïnformeerd over de resultaten van de onderzoeken. Hierbij wordt ook teruggekoppeld wat de VO-raad met de input van docenten heeft gedaan en welke rol deze heeft gespeeld in onze besluitvorming. Docenten kunnen zich nu inschrijven via 6 vo-magazine 6 / mei 2013

7 privé ik zou altijd nog eens CAo-oVerleg AFgebroken Op 9 april is het cao-overleg afgebroken. Een voorstel van de werkgevers met veel aandacht voor behoud van werkgelegenheid, loonruimte, werkdrukvermindering, meer regelruimte voor schoolbesturen en meer zeggenschap voor medewerkers, bleek voor de bonden onbespreekbaar. Het tegenvoorstel dat de bonden deden tijdens het overleg op 9 april biedt geen loonruimte en spreekt niet van behoud van werkgelegenheid, vermindering van de werkdruk en meer regelruimte voor schoolbesturen. Dit was voor de werkgeversdelegatie reden om het cao-overleg per direct af te breken. Om de werkgelegenheid te behouden en de werkdruk in de hand te houden, is het nodig om financiële ruimte voor scholen te creëren. Daartoe stelde de werkgeversdelegatie voor de huidige BAPO-regeling af te schaffen en een nieuwe regeling in te richten voor werknemers vanaf 60 jaar. De leden van de VO-raad hebben een brief ontvangen met daarin een toelichting op het proces en een financiële onderbouwing van het voorstel dat de werkgeversdelegatie heeft gedaan. als cowboy naar santiago Ik ben zó vervlochten met deze school; ik wil hier nog een hele tijd blijven. Ik denk dat ik me op dit Montessori College kan ontwikkelen tot een nog betere schoolleider. Daar heb ik voorlopig m n handen aan vol. Na m n werk ben ik veel buiten. Daar kan ik me weer opladen. Ik ben een hobbyboerin. Ik woon op een woonboot en heb geiten, kippen, duiven, poezen, honden, paarden en koeien. Ik wil er tijd voor blijven vinden om elke dag tussen m n dieren te zijn. De koeien zijn Herefords, mooie dieren met een krulletjesvacht. Het zijn vleeskoeien; melken hoeft dus niet. Ze staan s winters gewoon buiten en brengen zelfstandig hun kalveren te wereld. Ik houd ze puur als hobby. Af en toe gaat er eentje naar de slager. Het lijkt me mooi om nog een keer samen met iemand te paard naar Santiago de Compostela te rijden. Dat past ook wel een beetje bij een oude droom. Vroeger wilde ik altijd cowboy worden. Géén cowgirl, hoor, een cowboy. Bekijk het dossier cao op vo-magazine 6 / mei

8 INTERVIEW Hendrik-Jan van Arenthals (Mondia Scholengroep): Haatimam vind ik een heel vervelend woord 8 VO-magazine 6 / mei 2013

9 Hendrik-Jan van Arenthals is als columnist van VO-magazine bekend om zijn scherpe blik en uitgesproken mening over onderwijs. Een bestuurder die de uitdagingen van deze tijd als interessant ervaart en die in maart van dit jaar ineens zelf midden in de belangstelling kwam te staan toen de Telegraaf berichtte over een lezing van een zogenaamde haatimam op een van zijn scholen. Tekst: Hanneke van der Linden / Fotografie: Josje Deekens Met de Mondia Scholengroep, gevestigd op het Zeeuwse eiland Walcheren, heeft directeur-bestuurder Hendrik- Jan van Arenthals twee brede scholengemeenschappen onder zijn hoede. Het Scheldemond College met vwo, havo, mavo en vmbo, in Vlissingen en de Stedelijke Scholengemeenschap Nehalennia in Middelburg met vwo, havo, mavo en vmbo. Behalve de bijzondere ervaring ineens tot landelijk nieuws te horen op een koude maandag in maart, spreken we met hem over de bijzondere situatie van Zeeland als een van de sterkste krimpgebieden van Nederland en de gevolgen daarvan voor de organisatie van het onderwijs. Haatimam predikt op Nederlandse school stond er op 18 maart in grote letters op de voorpagina van de Telegraaf. Wist u wat er gaande was? Nee, ik wist echt van niks en voelde me er volledig door overvallen. s Ochtends aan het ontbijt zag ik dat ik enkele telefoonoproepen van Omroep Zeeland had gemist en ben toen eerst eens mijn voicemal gaan afluisteren. Vervolgens hoorde ik waar het over ging en ben op de website van de Telegraaf gaan kijken. Toen schrok ik wel. Ik heb niet onmiddellijk Omroep Zeeland teruggebeld, want ik wilde er eerst voor zorgen dat ik minstens zoveel informatie had als degene aan de andere kant van de lijn. Door mensen te bellen, zoals ons hoofd bedrijfsvoering in dit geval, en op internet te zoeken, had ik voor negen uur s ochtends alle nodige informatie verzameld. Toen heb ik als eerste alle ouders van onze leerlingen, ons personeel en de raad van toezicht geïnformeerd via de mail en daarna heb ik pas contact met de media opgenomen. Had u het kunnen zien aankomen? We zijn als school volkomen verrast in deze zaak. We hebben de aula van het Scheldemond College verhuurd aan Isra, een werkgroep van moslimvrouwen en -jongeren uit Vlissingen, die een bijeenkomst zou houden in het teken van opvoedingsondersteuning. We kennen deze werkgroep en de school werkt er wel eens mee samen in het programma Dienstverlening & Commercie, voor een stage bijvoorbeeld. Bovendien verhuren we de aula wel vaker aan maatschappelijke of culturele organisaties uit de omgeving, of voor persoonlijke dingen zoals een bruiloft. Tot dusverre niets aan de hand. De imam in kwestie, Khalid Yasin, is op uitnodiging van de stichting Ontdek Islam voor vier lezingen naar Nederland gehaald. Deze stichting zocht nog een mogelijkheid om de imam in Zuidwest-Nederland te laten spreken en heeft contact met Isra gezocht. Het was meer het feit dat hij onze school was binnengekomen, dat ons heeft geschokt Ik heb me vlak na het incident wel misleid gevoeld, en dan met name door de stichting Ontdek Islam, die de lezingen organiseerde. Deze mensen hebben eerst de moskee benaderd voor een lezing van deze Yasin en toen de moskee weigerde, zijn ze naar de school gestapt. De officiële achtergrond van de weigering van de moskee is dat deze imam alleen in het Engels predikt en dat dit volgens het moskeebestuur onvoldoende toegankelijk is voor het moskeepubliek. Maar misschien waren de moskeebestuurders beter op de hoogte van de reputatie van de imam en hebben ze het niet aangedurfd. Inmiddels heb ik met de voorzitter van de stichting Ontdek Islam gesproken en die gaf aan dat hij dit soort commotie helemaal niet meer had verwacht, omdat de betreffende imam de laatste jaren helemaal geen radicale denkbeelden meer ventileert. Hoe kijkt u achteraf tegen deze kwestie aan? Het gesprek dat ik achteraf heb gehad met Nourdeen Werdeman, de voorzitter van Ontdek Islam, had ik vooraf willen hebben. Deze imam, Khalid Yasin, heeft in 2008 en 2009 radicale uitspraken gedaan. Hij lijkt nu gematigder en predikt integratie en aanpassing, maar hij heeft nooit afstand van zijn eerdere uitspraken gedaan. Als je op YouTube filmpjes van hem uit bijvoorbeeld VO-magazine 6 / mei

10 INTERVIEW 2008 ziet, schrik je. Ze staan haaks op de missie van een openbare school, die uitgaat van respect voor de omgeving, ongeacht geloof, sekse, geaardheid en afkomst. Had ik vooraf geweten wie hij was, dan had ik het verboden. Vanwege de associaties die deze man oproept en ook vanwege het eventuele veiligheidsrisico. Overigens waren er leerlingen van onze school als privépersoon bij de lezing aanwezig en zij hebben mij verteld dat de inhoud van de lezing niet schokkend was. Hij was juist tamelijk positief en dat heb ik zelf later ook terug kunnen zien, omdat gedeelten van de lezing op internet staan. Een paar moslimleerlingen van de school hebben me zelfs laten weten dat ze teleurgesteld waren in mijn officiële reactie, omdat het deze keer juist zo n positieve boodschap was over integratie. Overigens is de werkgroep Isra, naar ik vernomen heb, net zo door de situatie overvallen en geschrokken als wij. Zij ondervinden er zelfs negatieve gevolgen van, bijvoorbeeld dat ze met hun activiteiten niet meer welkom zijn in de moskee. We hebben onze les wel geleerd. Het hoofd bedrijfsvoering vraagt nu bij de verhuur van de aula altijd waar het voor is. Dat gaat ver, maar kennelijk is het nodig. We hebben onze les geleerd. Het hoofd bedrijfsvoering vraagt nu bij de verhuur van de aula altijd waar het voor is Ondanks alle commotie in de Telegraaf hebt u geen boze reacties van ouders gekregen en ook geen verdere negatieve publiciteit in de landelijke en regionale media. Hoe hebt u de crisis zo snel kunnen bezweren? Bij iedere calamiteit is de essentie van het protocol hetzelfde. Je verzamelt meteen een crisisteam om je heen van mensen die ertoe doen en je neemt zo snel mogelijk zelf de regie en communicatie in handen. Alle communicatie moet via één mond, zodat je een eenduidige en consistente boodschap overbrengt. Ik heb meteen mijn informatie ingewonnen en gezorgd dat ik evenveel wist als de media. Als eerste heb ik iedereen die ertoe doet geïnformeerd, dus de ouders en daarna het personeel en de raad van toezicht. Vervolgens heb ik de veiligheidsdriehoek van de gemeente gebeld en daarna pas de pers. Ik heb zelf contact gezocht met de lokale krant om in een interview openheid van zaken te geven, nadat ik ook Omroep Zeeland had geïnformeerd. Vóór mijn mail van negen uur s ochtends had ik drie mailtjes van veront ruste ouders binnen over de lezing van de imam; na mijn eigen mail van negen uur kreeg ik ook reacties van ouders binnen en die waren zonder uitzondering positief. Intern was de commotie snel voorbij. De Telegraaf kwam op dinsdag nog met een artikel onder de kop: Lezing haatimam schokt school. Dat klopt niet helemaal. Haatimam vind ik een heel vervelend woord en inhoudelijk was zijn lezing deze keer gematigd. Het was meer het feit dat hij onze school was binnengekomen, dat ons heeft geschokt. Zeeland hoort samen met de Kop van Noord-Holland, Noordoost-Groningen en Limburg tot de sterkst krimpende regio s van Nederland, met grote gevolgen voor het onderwijs. Wat is er bijzonder aan de Zeeuwse situatie? Zeeland heeft de laagste bevolkingsdichtheid per vierkante kilometer: de afstanden en spreiding zijn groot. Zeeland heeft minder leerlingen dan Rotterdam-Zuid en er staan ongeveer evenveel vo-scholen, in totaal twaalf. In Zeeuws-Vlaanderen staan er bijvoorbeeld vier. De afstand tussen de colleges van Hulst en Oostburg is maar liefst 60 kilometer, daartussen staan er nog twee in Terneuzen. Enorme afstanden dus. De Zeeuwse krimp wordt vooral veroorzaakt door ontgroening. Jongeren trekken weg en komen vaak pas als senioren weer terug, voor de rust en de mooie omgeving. Daarnaast is er de avoïsering : de trend dat steeds meer kinderen naar havo en vwo gaan en steeds minder naar het vmbo. In combinatie met de ontgroening pakt dat niet goed uit voor het beroeps gerichte vmbo en de mavo. De terugloop in leerling aantal is in Zeeuws-Vlaanderen het grootst: een derde achteruitgang binnen vijf jaar tijd. Op Walcheren, waar wij zitten, heeft de gemeente Veere de grootste problemen, omdat deze gemeente op het grootste oppervlak veel kleine dorpen heeft. Veel scholen in het primair onderwijs zitten net onder de opheffingsnorm. Ze sluiten of gaan samen, ook in samenwerkingsscholen. De krimp zet over een paar jaar door naar het voortgezet onderwijs. Wij zitten met de Mondia Scholengroep in de steden Vlissingen en Middelburg, waar het effect van de avoïsering het grootst is. De instroom van vmbo-basis en -kader was in 2012 bijvoorbeeld 160 leerlingen kleiner dan het jaar daarvoor. In totaal zitten er vijfduizend leerlingen op drie 10 VO-magazine 6 / mei 2013

11 CV Hendrik-Jan van Arenthals Geboren 30 april 1966 te Middelburg Opleiding 1986 Diploma vwo, Christelijke Scholengemeenschap Walcheren te Middelburg 1994 Diploma lerarenopleiding Nederlands, Christelijke Hogeschool Windesheim te Zwolle 2010 Diploma Master in Educational Leadership, Centrum voor Nascholing Universiteit van Amsterdam/ Hogeschool van Amsterdam Werk 1994 agnieten College (en haar rechtsvoorganger) te Zwolle: docent, mentor en coördinator 1998 vereniging voor Management in het Voortgezet Onderwijs te Utrecht (een van de rechtsvoorgangers van de VO-raad): beleidsmedewerker onderwijs en projectleider vmbo 2001 scheldemond College (en haar rechtsvoorganger) te Vlissingen: directeur vmbo bovenbouw, vervolgens waarnemend voorzitter centrale directie 2004 rector: eindverantwoordelijk schoolleider met een verzwaard mandaat van de bestuurscommissie 2008 rector: directeur-bestuurder van de Stichting Scheldemond College 2012 Mondia Scholengroep te Middelburg en Vlissingen: rector Nehalennia SSG en Scheldemond College; directeurbestuurder Stichting voor openbaar VO op Walcheren Hendrik-Jan van Arenthals is getrouwd met Jeanette van Loo, onderwijzeres en teamleider in Middelburg. Ze hebben samen vijf kinderen. vo-scholen op Walcheren, de reformatorische school niet meegerekend. Welke oplossingen zijn er om in een krimpende provincie toch goed en rendabel voortgezet onderwijs te organiseren? Uit onderzoek van KPMG blijkt dat de situatie urgent is en dat er verregaande maatregelen nodig zijn. Een oplossing was om alle scholen voor voortgezet onderwijs en het mbo onder één bestuur te brengen, een optie die onhaalbaar is in Zeeland. De tweede mogelijkheid was een niet-vrijblijvende samenwerking tussen schoolbesturen. Daarover zijn we het eens geworden. Momenteel zijn we bezig dat te organiseren. We zijn vooral bezig met de doorlopende leerlijnen vmbo-mbo en met efficiënt samenwerken, denk aan het combineren van opleidingen. De opleidingen die we in Zeeland straks in het vmbo aanbieden, hebben straks allemaal min of meer dezelfde onderwijsstructuur. We noemen dat de Zeeuwse hoofdstructuur, met dezelfde soorten brede en smalle programma s en dezelfde indeling en opbouw van leerstromen. Hierover bestaan afspraken op provinciaal niveau. Vervolgens zijn de scholen nu per regio af spraken aan het uitwerken over hoe we nog meer kunnen samenwerken, zodat het onderwijs levensvatbaar blijft. Denk aan gebouwen samen gebruiken, docenten uitwisselen, enzovoort. Zie het als een voorzetje om uiteindelijk het onderwijs per regio te organiseren. Samen met het Christelijk Onderwijs is de Mondia Scholengroep aan het praten over hoe we op Walcheren het voortgezet onderwijs betaalbaar houden. Een leefbare gemeenschap is gebaat bij goede antwoorden op de krimp. Wat doet de omgeving, zoals het bedrijfsleven, om het voortgezet onderwijs op Walcheren te behouden? Bij de inhoud van de leerprogramma s en loop baanoriëntatie kijken we naar de regionale economie. Bij de formulering van de Zeeuwse hoofdstructuur zijn VO-magazine 6 / mei

12 INTERVIEW bedrijven betrokken uit sectoren die belangrijk zijn voor de Zeeuwse economie, zoals toerisme, zorg en procestechniek. Om ons vakcollege Walcheren heen zit een kring van zeer betrokken bedrijven. Ze adviseren, lobbyen en regelen van alles voor het vakcollege. Wil Zeeland zo aantrekkelijk worden dat jongeren hier blijven, dan moeten we de handen ineen slaan Ik vind het als schoolbestuurder belangrijk om open naar de omgeving te kijken. Het Zeeuwse bedrijfsleven, de industrie, moet in het Zeeuwse onderwijs investeren en andersom. Wil Zeeland zo aantrekkelijk worden dat jongeren hier blijven, dan moeten we het samen doen en de handen ineen slaan. Zo zit er in het bestuur van het vakcollege Walcheren iemand uit de maritieme sector die zich enorm inspant om leerlingen op een aantrekkelijke manier met de maritieme sector kennis te laten maken en ervaring te laten opdoen, om ze daarna hopelijk als vakkrachten aan de sector kunnen binden. En die doorlopende leerlijnen naar het mbo? Samen met het mbo en het bedrijfsleven werken we nauw samen in Technum ( red.). Dat is een faciliteit die door roc Scalda is neergezet om leerlingen een doorlopende leerlijn te kunnen bieden. Ook bedrijfsscholen en het hbo participeren in Technum. Het vakcollege doet dat met name in de hoofdonderdelen elektrotechniek, bouwtechniek, metaal en mobiliteit en motorvoertuigentechniek. En het werkt! Kinderen die in het vmbo binnenkomen op techniek, veranderen nu minder vaak van richting. Vroeger stapte vaak wel een derde over op programma s als economie of vrede & veiligheid, (voor marine en landmacht, red.) nu is er dat soms niet een. De verticale programma s die we vanuit het vmbo met het roc samenstellen, gaan verder dan doorlopende leerlijnen. Het is ambitieus, zeker. En het gaat binnen de regio s over schoolgrenzen heen. We hebben het grote Zeeuwse kader en daarbinnen regelen we het in de geografische regio s Walcheren, Zeeuws-Vlaanderen en Oosterschelde. De vierde regio wordt gevormd door de reformatorische scholen. Zij willen hun eigenheid behouden en dat begrijp ik wel. Het is een van de Digitaal, gemakkelijk én goed toetsen met de toetsen uit de TOA ü gekoppeld aan de Referentieniveaus KWALITEIT IN TOETSEN EN EXAMENS ü automatisch nagekeken ü goedgekeurd door de onderwijsinspectie ü eenvoudig in te zetten ü automatische koppeling mogelijk met Magister en N@tschool Ruim docenten toetsen met de TOA. Wij laten u graag zien waarom. Bel voor een presentatie: Kijk ook op en Webbased leerling volgsysteem met meer dan 500 toetsen Dekkend voor de kernvakken Nederlands, Engels en rekenen en voor Duits. Bureau ICE Kwaliteit in toetsen en examens ICE21224 advertentie 179_5x131mm fc.indd :24:36 12 VO-magazine 6 / mei 2013

13 ADVERTENTIE Windesheim zet kennis in werking dingen die de Zeeuwse situatie bijzonder maken. Dit is het Zeeuwse antwoord op de krimp. De terugloop is in Zeeuws-Vlaanderen het grootst: een derde achteruitgang binnen vijf jaar tijd Een rel in de media en een krimpende regio zijn nog maar twee van de vele uitdagingen waarvoor u zich geplaatst ziet. In uw columns komen nog veel meer onderwerpen aan bod, zoals passend onderwijs en de scheiding tussen bijzonder- en openbaar onderwijs. Zijn het moeilijke tijden voor een schoolbestuurder? Het zijn interessante tijden voor een bestuurder en dat vind ik geweldig, want het brengt zo veel veelzijdigheid met zich mee. En bovendien gaat het uiteindelijk altijd om de kinderen. Het is het contact met de leerlingen dat bestuurder zijn in het onderwijs uiteindelijk tot zo n mooi beroep maakt. Innoveren binnen uw school? Kies voor de Master Learning & Innovation! Na het afronden van de master: zet u duurzame innovatieprocessen in gang vervult u een voortrekkersrol bij het initiëren van onderwijsvernieuwingen Start: september 2013 Lesplaats: Zwolle Voorlichting: 5 juni 2013, uur Meer informatie? Kijk op of naar info@windesheim.nl WERK & STUDIE Gebruik uw Lerarenbeurs! Roo-AVS advertentie ISO 179,5x131_ :42 Pagina 1 Bent u op zoek naar een professionele partner voor management in het onderwijs? management & advies De Roo biedt: Interim-management: ervaren managers voor crisisen verander opdrachten. Mobiliteitspool: ervaren schoolleiders bij tijdelijke afwezigheid van de leiding, overbruggingscapaciteit en het waar borgen van de continuïteit van het management. Herplaatsing: intensieve begeleiding van school leiders naar een functie buiten de eigen organisatie. Werving en Selectie: gebruik makend van het eigen netwerk, zoeken en selecteren van onderwijs managers. Teambuilding en cul tuurverandering met behulp van managementdrives. De Roo is ISO ge certificeerd en management & advies aangesloten bij de Raad voor Interim Management (RIM) Koos van den IJssel, , jvandenijssel@deroo.nl Arno Janssen, , ajanssen@deroo.nl De Roo Management & Advies Oorsprongpark ES Utrecht Tel: Fax:

14 bijpraten Jongste bètavak is voorbeeld van eigentijds onderwijs Vijf jaar nlt Ruim vijf jaar geleden werd het vernieuwende keuzevak nlt op de eerste scholen geïntroduceerd. Inmiddels is het voor docenten én leerlingen een vaste waarde: bijna de helft van alle havo/vwo-scholen biedt het aan. Is nlt een voorbeeld voor andere vakken of wellicht zelfs exemplarisch voor hoe het onderwijs zich zou kunnen ontwikkelen? Pioniers van het eerste uur delen hun visie. Tekst: Martijn Laman en Brechje Hollaardt / Fotografie: Landelijk Coördinatiepunt NLT Nlt (natuur, leven en technologie) is een interdisciplinair profielkeuzevak voor de profielen Natuur & Gezondheid en Natuur & Techniek. Inhoudelijk verbindt nlt verschillende bètavakken; veel leerlingen kiezen het vak als verdieping op hun bètavakken. Kenmerkend voor nlt is de modulaire opzet: leerlingen gaan telkens een aantal weken aan de slag met één onderwerp binnen een domein. Domeinen zijn bij voorbeeld Opsporen & Beschermen en Zorgen & Genezen in havo en Biomedische Technologie & Biotechnologie en Stellaire Informatie & Processen in het vwo. Grensverleggend aan de formule is dat in de nlt-modules altijd meerdere bèta-kernvakken worden gecombineerd. Op deze manier krijgen leerlingen al in het voortgezet onderwijs een realistischer beeld van wat het inhoudt om wetenschap te beoefenen of te werken in het spectrum van bèta/techniek. Wetenschappelijk onderzoek en technologische ontwikkelingen spelen zich in de praktijk immers ook niet binnen één afgebakend vakgebied af. Bijzonder is verder dat docenten zelf volop meewerken aan de ontwikkeling van het vak. De vernieuwende aanpak is goed aangeslagen. Met ogenschijnlijk gemak heeft nlt zich een vaste plek verworven op de scholen. Dat blijkt uit de cijfers (45% van de scholen biedt het vak aan), maar vooral ook uit de reacties van docenten in zowel het voortgezet als het wetenschappelijk onderwijs. De formule maakt dat nlt op natuurlijke wijze aansluit bij de belevingswereld van leerlingen Ontstaansgeschiedenis Het idee voor een vak als nlt vindt zijn oorsprong ten tijde van de laatste herziening van de tweede fase. Harrie Eijkelhof, hoogleraar bètadidactiek aan de Universiteit Utrecht en voorzitter van de Stuurgroep NLT, was er nauw bij betrokken: Het aantal uren voor natuurkunde, scheikunde en biologie werd ingeperkt bij de herziening. Dat gaf heftige reacties, omdat de diepgang in de vakken zou verdwijnen. Zo ontstond het idee voor een ver diepend bètaplusvak, dat tussen de bètavakken verbindingen kon leggen. Zo n interdisciplinair vak zou leerlingen inhoudelijke verbreding en verdieping kunnen bieden en hen beter voorbereiden op de keuze voor een vervolgstudie. De samenwerking tussen enerzijds hogescholen en universiteiten en anderzijds middelbare scholen heeft vorm gekregen via de ondersteunende Stuurgroep NLT. Ook onderzoeksinstituten en het bedrijfsleven waren actief betrokken bij de ontwikkeling. Netwerken van vakspecialisten en docenten hebben de uiteindelijke modules, leerdoelen en toetsen ontwikkeld. Inmiddels is er een landelijke structuur waarin al deze partijen samenwerken. De ontwikkeling van het vak en de lesmodules staat niet stil, omdat voortdurend aansluiting wordt gezocht bij actuele ontwikkelingen rond bèta/techniek. Succesfactoren Wilmad Kuiper, hoogleraar Curriculumevaluatie bètaonderwijs aan de Universiteit Utrecht en hoofd Onderzoek en Advies van SLO, ziet meerdere factoren die het succes van nlt verklaren. Het hangt samen met de weloverwogen manier waarop de ontwikkeling en invoering zijn ingestoken. Docenten werkten zelf mee aan 14 VO-magazine 6 / mei 2013

15 de ontwikkeling van de modules. Daarmee draagt nlt ook bij aan hun professionalisering. Medewerking leidt automatisch tot individuele verbreding en verdieping van hun wetenschappelijke kennis en kunde. Een andere bepalende factor was dat scholen de vrijheid hadden en hebben om te kiezen voor nlt, maar dat aan die keuze wel eigenaarschap verbonden is. Oftewel: scholen die nlt aanbieden, dragen (mede)verantwoorde lijkheid voor en zeggenschap over het vak als geheel. Aan de andere kant staan scholen en docenten er niet alleen voor. Regionale steunpunten bieden ondersteuning bij de invoering van het vak op schoolniveau, onder meer door bij nlt-modules trainingen te geven. Eveneens positief is de interdisciplinaire teamvorming op school niveau. Het brede karakter van nlt en de diepgang die wordt nagestreefd, maken het noodzakelijk dat docenten van verschillende kernvakken in teams samenwerken. Zowel bij de samenstelling van het programma, als het afstemmen van het onderwijs én het geven van de lessen. Natuurlijk kende de invoering ook pijnpunten, besluit Kuiper: In het begin was het werken met modules bewerkelijk voor docenten. Zij ervoeren overladenheid en moesten wennen aan het omgaan met de vrijheid die inherent is aan nlt. Docenten kunnen een kwart van het vak naar eigen inzicht invullen en een module hoeft dus niet van a tot z te worden nagelopen. Belevingswereld leerlingen Kuiper ziet de toekomst van nlt positief in, omdat niet alleen de docenten positief zijn over het vak. maar ook de leerlingen: Het karakter en de vakformule van nlt maken dat het op natuurlijke wijze aansluit bij de belevings wereld van leerlingen en goed kan inspelen op hun onderlinge diversiteit. Om de actualiteit te waarborgen en het bètaonderwijs beter te laten aansluiten op nieuwe ontwikkelingen in samenleving, wetenschap en technologie, worden er continu nieuwe modules ontwikkeld en worden bestaande modules regelmatig bijgewerkt. Dit gebeurt in wisselwerking met het hoger onderwijs, onderzoeksinstituten en het bedrijfsleven. Dat is voor leerlingen uitdagend en stimulerend. Met nlt hebben we een onderwijsvorm gevonden die exemplarisch is voor hoe het onderwijs zich zou moeten ontwikkelen Exemplarisch Nlt is momenteel het enige vak in het voortgezet onderwijs waarin het onderwijs op de hierboven beschreven manier vorm krijgt. Wat kunnen de verworvenheden van nlt voor het hele Nederlandse onderwijs betekenen? Daarop heeft Robbert Dijkgraaf, tegenwoordig directeur van het Institute for Advanced Study in Princeton, een duidelijk antwoord: Met nlt hebben we een onderwijsvorm gevonden die in veel opzichten exemplarisch is voor een richting waarin het onderwijs zich zou moeten ontwikkelen. Zowel vanuit de beleving van de leerling anno nu, als vanuit het onderzoek anno nu. Leraren zijn binnen de school structuur erg in hun eentje of als sectie verantwoordelijk voor hun vak. Terwijl het juist een gezamenlijke verantwoordelijkheid is wat er gebeurt met de opleiding van jonge mensen! VO-magazine 6 / mei

16 ADVERTENTIE Van all round manager naar onderwijskundig leider De opleiding Schoolleider in het Voortgezet Onderwijs is de eerste integrale opleiding voor middenmanagers in het VO die is opgezet volgens de nieuwe standaard. Ze biedt team- en afdelingsleiders en andere middenkaderfunctionarissen de mogelijkheid zich verder te ontwikkelen tot onderwijskundige leiders. Belangrijke kenmerken van de opleiding zijn: Praktijkgericht U kunt het geleerde meteen toepassen in uw eigen werksituatie Flexibel Voor iedere cursist is maatwerk mogelijk (o.a. vrijstellingen) Blended learning, wat onder meer betekent: Een goede mix van (de toepassing van) theorie én leren van en met collega s Gebaseerd op het competentieprofiel en bijbehorende bekwaamheidseisen voor schoolleiders VO Officieel erkend diploma Ga voor meer informatie naar think different, teach new ways HUISWERKBEGELEIDING IN SAMENWERKING MET OF OP SCHOOL? Mail naar: paulvandermost@studiekring.nl passie voor onderwijs persoonlijke aanpak Reeds 37 scholen gingen u voor! Penta Nova verzorgt erkende opleidingen voor (aankomend) onderwijsmanagement. Oriëntatie op management IMPULS trainingen opleiding Middenmanagement opleiding Schoolleider opleiding Directeur Primair Onderwijs Master Educational Leadership (NVAO geaccrediteerd) Starten met opbrengstgericht leidinggeven? Kijk voor meer informatie en data van voorlichtings avonden in april en mei op

17 BIJPRATEN Hij vervolgt: Nlt biedt als geen ander vak de mogelijkheid om binnen een veel bredere sectie van de natuurwetenschappen samen te werken. De onderwerpen die behandeld worden, staan vaak middenin de maatschappij en worden vaak benaderd vanuit de actualiteit. Wat dat betreft hoopt Dijkgraaf dat nlt een voorbeeld wordt voor andere vakken. Eigenlijk zouden alle docenten van middelbare scholen regelmatig op de universiteit moeten zijn om kennis te nemen van de nieuwste ontwikkelingen. Eigenlijk zouden alle docenten van middelbare scholen regelmatig op de universiteit moeten zijn Harrie Eijkelhof is het daar helemaal mee eens: Verbinding met het hoger onderwijs en/of het bedrijfsleven is niet voorbehouden aan nlt. Hetzelfde geldt voor interdisciplinaire samenwerking, doorlopende professionalisering en vakinhoudelijke activiteiten waarmee bewust en structureel aansluiting wordt gezocht bij de actualiteit en bij de belevingswereld van leerlingen. Wegbereiders De kenmerken van nlt het verdienen het dus om breder te worden benut. In het hele curriculum kunnen zij wegbereiders vormen om het onderwijs aantrekkelijker te maken voor leerlingen én docenten van nu. Zo kunnen ze helpen om de ambities die het voortgezet onderwijs momenteel koestert, te verwezenlijken. Die ambities zijn genoegzaam bekend: ervoor zorgen dat leerlingen beter (kunnen) presteren, de onderwijskwaliteit verhogen en de kwaliteit van leraren en schoolleiders verbeteren. Door aspecten van de manier waarop nlt is georganiseerd en ingericht, breder in het onderwijs in te bedden, kan het voor scholen makkelijker worden om deze ambities te realiseren. Denk aan de professionalisering van docenten, die bij nlt letterlijk in het vak is geïntegreerd. Doordat nlt inspeelt op actuele ontwikkelingen, ook in vervolgonderwijs en bedrijfsleven, is het gewoonweg noodzakelijk dat docenten zich daarvan voortdurend op de hoogte houden. Maar is de manier waarop nlt is vormgegeven, ook echt aantrekkelijker en nuttiger voor leerlingen? En heeft dat dan positieve invloed op hun leerprestaties? In elk geval wil het vak een venster zijn op de wereld van nu, de wereld die deze leerlingen kennen. Niet alleen vak inhoude lijk, maar ook waar het gaat om de manier waarop onderwijs wordt gegeven. Dat maakt dat leer lingen gemakkelijker de link leggen tussen wat zij nu op school leren en wat zij later zelf in de praktijk zullen doen. Stap vooruit De wereld heeft de afgelopen honderd jaar niet stilgestaan. Het onderwijs evenmin, laat staan de mensen die er werken en leren. Toch vormt de ongeschreven regel van één vak, één groep, één docent al een eeuw lang het fundament onder het voortgezet onderwijs. Als je daarin op schoolniveau verandering probeert te brengen, kan dat aanvoelen alsof je probeert een tapijt onder je eigen voeten vandaan te trekken. Inmiddels zijn er in het veld echter voldoende initiatieven die aantonen dat veranderen wel degelijk kan, en met het gewenste succes. Er was bijvoorbeeld een tijd dat het werk en de ontwikkeling van vakdocenten op veel scholen vrij algemeen werden benaderd alsof het privéaangelegenheden betrof. Tegenwoordig werken docenten steeds vaker samen in secties en teams om school, vakmanschap en vooral leerlingen naar een hoger plan te brengen. Vakoverschrijdende samenwerking tot in de klas, zoals bij nlt, gaat weer een stap verder. Het verschilt per school en wellicht per vak in hoeverre de ruimte, de wil en de noodzaak aanwezig zijn om zo n complexe stap te zetten. Maar het kan de moeite waard zijn. Dat laatste toont nlt wel aan. Uitgebreide informatie vindt u op De publicatie Beeld van bètavernieuwing; vijf jaar nltonderwijs kunt u bestellen via info@betavak-nlt.nl VO-magazine 6 / mei

18 Maat werk(t) VO Managementcoach: Schoolleiders leren van elkaar Een specifieke onderwijssituatie vraagt soms om een eigen oplossing. Maatwerk kan een groot verschil maken. In deze aflevering van Maat werk(t): VO Managementcoach, een traject waarbij ervaren schoolleiders worden opgeleid tot coach, terwijl zij tegelijkertijd beginnende schoolleiders coachen. Tekst: Marijke Nijboer / Fotografie: Dirk Kreijkamp Judith Gerritsen is sinds anderhalf jaar deelschoolleider onderbouw op het IJburg College in Amsterdam. Daarvoor was ze een jaar lang afdelingsleider op een andere school. Ze heeft dus al ervaring. Toch wilde ze graag haar vaardigheden vergroten. Als leidinggevende heb je een heel andere positie dan als docent. Het is bijvoorbeeld best lastig om mensen aan te spreken en slechtnieuwsgesprekken te voeren. Dat moet je echt leren. Judith meldde zich aan voor VO Management coach en moest vervolgens eerst een motivatie schrijven en haar leervragen formuleren. Judith wilde, naast het aanspreken van collega s, graag leren om haar agenda beter te beheren. Ik was niet de enige; bijna iedereen droeg time management aan als leerpunt. Je moet leren om prioriteiten stellen en er wordt van je verwacht dat je ook op de lange termijn dingen ontwikkelt. Judiths derde leervraag was: leren delegeren. Je voelt je héél verantwoordelijk voor alles en je moet leren om dingen over te geven aan anderen. VO Managementcoach wordt uitgevoerd door de VO Academie. Het traject is opgezet door de VO-raad, in samenwerking met School aan Zet en het ministerie van OCW. Het idee lijkt logisch: er zijn veel leiding gevenden met ervaring die hun kennis en expertise best met collega s willen delen. En jaarlijks gaan er driehonderd beginnende leidinggevenden in scholen aan de slag; mensen die heel goed wat ondersteuning kunnen gebruiken in hun werk. De belangstelling was dan ook groot. Maar liefst 117 ervaren leidinggevenden meldden zich aan als coach. Ruim 100 beginnende leidinggevenden hebben aangegeven gecoached te willen worden. Zij worden in twee rondes door vijftig geselecteerde coaches begeleid. De eerste vijftig koppels gingen in februari van start. Zij komen gedurende een jaar vier keer bijeen. Elke bijeenkomst draait om een ontwikkelingsvraag van de coachee. Het mes snijdt echter aan twee kanten: ook de coaches worden beter van dit traject. Zij brengen hun nieuwe coachings vaardigheden in de praktijk en krijgen zelf óók supervisie. De basis: zelfkennis Judith Gerritsen werd gekoppeld aan Sita Remesar, conrector onderbouw bij het Vossius Gymnasium in Amsterdam. Remesar werkte op verschillende scholen en was eerder docent en afdelingsleider. Ze geeft sinds tien jaar leiding. Ze vindt het coachen van beginnende leiding gevenden erg nuttig. Toen ik jaren geleden zelf begon met leidinggeven, heb ik ook een paar keer met een coach gesproken. Mij werd snel duidelijk hoe ik aan mezelf moest werken. Gecoacht worden is altijd confron terend. Maar voor mensen die ervoor open staan, is coaching een manier om snel veel te leren over jezelf. Zelfkennis is essentieel wanneer je leiding geeft. Deze coaching is een heel toegankelijke manier om daaraan te werken. Wat de begeleiding zo effectief maakt, is dat het maatwerk betreft: er wordt een-op-een gewerkt, dus de eigen leervragen krijgen maximale aandacht. Remesar vervolgt: Ik hoorde over dit project en vond het meteen een geweldig idee. Ik had al best wat coachings vaardigheden opgedaan, maar tijdens de opleiding merkte ik dat ik nog veel te leren heb. Haar opleiding loopt van januari tot november. De coaches bezoeken zes bijeenkomsten: vier zijn gewijd aan 18 VO-magazine 6 / mei 2013

19 Judith Gerritsen en Sita Remesar een thema en twee aan supervisie en intervisie. Remesar: Wat ook fijn is: de school krijgt een bedrag als compensatie voor mijn afwezigheid. Ze is erg te spreken over de modellen uit het oplossingsgericht coachen, waarmee ze heeft leren werken. Een hele mooie vind ik bijvoorbeeld de wondervraag. Degene die je coacht, zit met een probleem. Je vraagt haar eerst om dat probleem te beschrijven. Maar daarna laat je haar schetsen hoe de situatie er idealiter uit zou zien. Zo voor kom je samen dat zij in het probleem blijft hangen, en beweeg je je in de richting van een oplossing. Bij problemen komt de eerdergenoemde zelfkennis goed van pas. Sita: Als jij je bijvoorbeeld ergert aan collega s die hun werk niet af hebben, kijken we waarom jij dat zo belangrijk vindt, en wat jij aan vaardigheden bij je draagt om tot een oplossing te komen. Het is goed om je steeds af te vragen waarom je het moeilijk vindt om bepaalde dingen te doen. Zelf past ze regelmatig in haar eigen werk theorieën toe die ze tijdens de coachingopleiding heeft geleerd. Zoals de Roos van Leary. Deze theorie gaat ervan uit dat het ene gedrag het andere oproept. Je leert zien hoe bepaald gedrag wordt opgeroepen en hoe gedrag te beïnvloeden is. Bewust inzetten De coaching door Sita heeft Judith onder andere doen beseffen wat voor soort leidinggevende zij is. Mijn stijl is om veel te delen met mijn team. Ik vertel de collega s wat ik van plan ben en wat ik lastig vind. En ik overleg met hen hoe we dingen het beste kunnen aanpakken. We werken veel samen. Dat soort dingen deed ik heel intuïtief. Nu zet ik ze bewuster in, omdat Sita en ik het erover hebben gehad. Ik heb deze houding kunnen profes sionaliseren. De manier waarop zij al enkele jaren leiding geeft, heeft een naam gekregen: gedeeld leiderschap. Dat kan ik nu bewust inzetten. En ik kan mensen duidelijker een rol geven. De coach was geen alwetende juf, we zaten samen in een proces Haar eigen rol staat haar nu ook helderder voor ogen. Je zit tussen de directeur en het team in, en sommige dingen moeten gewoon. Dus moet je soms zeggen: zó gaan we het doen, omdat het moet, want er spelen nog andere belangen dan alleen het persoonlijke belang van de docent. Sita: Om een goede leidinggevende te kunnen zijn, is het belangrijk dat je niet alleen zelfkennis hebt, maar ook zelfvertrouwen. Je moet duidelijk communiceren wat je wilt. Natuurlijk is het goed om begrip te tonen voor de argumenten van de anderen, maar jij hebt ook een sturende rol. Omdat Judith bijna met zwangerschapsverlof gaat, kreeg haar coachingstraject een iets ander ritme. In plaats van vier bijeenkomsten, hadden Judith en Sita er vijf, met kortere tussenpozen. Terugblikkend zegt Judith dat ze het fijn vond om te worden gecoacht door iemand die zelf leidinggevende is in het onderwijs. Je hoeft niet uit te leggen hoe het werkveld eruitziet. We lopen op ons werk tegen dezelfde dingen aan. Ik vond het ook heel fijn om tips te vragen. Dat is eigenlijk niet de bedoeling; je moet je eigen weg gaan zoeken. Maar ik heb het wel gedaan. Ik vroeg Sita hoe zij zelf bepaalde dingen aanpakt. We deelden onze ervaringen, en dan voel je je gesteund. VO-magazine 6 / mei

20 Maat werk(t) Speeddate Het koppel werkte binnen een duidelijke structuur. Onderwerp van gesprek was telkens de hulpvraag van Judith. Sita reflecteerde daarop, waarbij zij haar eigen, pas geleerde technieken af en toe in de praktijk kon brengen. Na elk gesprek gaf Sita Judith een opdracht mee terug naar school. Judith: Eén opdracht was gericht op een plan dat ik graag wilde uitvoeren, maar wat ik lastig vond. Voor een andere opdracht heb ik opgeschreven wat ik een goede leidinggevende vond. Daarna moest ik bij de verschillende eigenschappen aangeven wat ik al kon. Sita kon daar dan weer een aantal theorieën naast leggen over de verschillende leiderschapsrollen. Judith kijkt ook positief terug op de manier waarop de deelnemers aan elkaar werden gekoppeld. Dat gebeurde via een speeddate, waarbij ieder zichzelf aan de anderen voorstelde en vertelde wat z n leervragen zijn. Na afloop gaf iedereen z n voorkeuren op, waarna de matches werden gemaakt. Sita: Judith werkt op een heel andere school dan ik. Zij werkt op een scholengemeenschap, ik op een categoraal gymnasium. Maar we lopen aan tegen dezelfde thema s: omgaan met weerstand, structureren, plannen, de balans zoeken tussen leiding geven en sturen. Een aantal dingen liepen bij Judith heel goed, en op andere punten vond zij dat ze nog wat te leren had. Dat zie je bij alle mensen die zich laten coachen: die hebben allemaal de wens om nog beter te worden in hun werk. Wat Sita onder andere leerde tijdens haar eigen supervisie: Je moet tijdens een coachgesprek gewoon jezelf zijn en soms die theoretische modellen even loslaten. Ik heb een enorme bewondering gekregen voor goede coaches. Yvonne Veenendaal, die de coach opleiding verzorgt, weet de theorie heel goed te combineren met haar persoonlijke inbreng. Judith vond het bijzonder om te worden gecoacht door een coach in opleiding. Dat is heel leuk en leerzaam. Sita vroeg ook feedback aan mij. Je bent op een metaniveau bezig, dat heeft grote meerwaarde. Zij was geen alwetende juf; we zaten samen in een proces. Dat maakt de sfeer heel open. Ik heb hier veel baat bij gehad. Ik vind dit traject zeker een aanrader. Je moet je ervoor openstellen, maar als je een goede coach hebt, gaat dat vanzelf. Mogelijk vervolg in 2014 De VO Academie wil met VO Managementcoach bijdragen aan een cultuurverandering onder schoolleiders, waarbij collega s meer gaan leren van elkaar. Vanwege de enorme belangstelling kunnen dit jaar geen ervaren en beginnend leidinggevenden aan dit traject deelnemen. Er zijn daarom plannen om in het najaar 2013/begin 2014 een nieuw traject te starten. Indien dit doorgaat, zal tijdig een oproep worden gedaan voor ervaren schoolleiders die willen worden opgeleid tot coach en voor beginnend schoolleiders met een coachingsvraag. U kunt zich wel al op een belangstellingslijst laten plaatsen. Zie verder 20 VO-magazine 6 / mei 2013