J A A R O V E R Z I C H T

Transcriptie

1 Uw vanzelfsprekende partner in waterkwaliteitsbeheer... J A A R O V E R Z I C H T omdat wij ook weten waarom we meten!

2 Colofon Dit Jaaroverzicht is een uitgave van Waterlaboratorium Zuid (WLZ) in Breda. Teksten Medewerkers WLZ Eindredactie Hendrickx Communicatie (Velp) Ontwerp & Vormgeving Ontwerpbureau Pieter Pijlman bno (Etten-Leur) Fotografie A. van Vugt (WLZ) Voor meer informatie over Waterlaboratorium Zuid of voor meer exemplaren van dit Jaaroverzicht kunt u schriftelijk of telefonisch contact met ons opnemen ( ). U kunt natuurlijk ook faxen: Correspondentie-adres Postbus DD BREDA waterlab@st-wlz.nl Bezoekadres Hoornwerkstraat AN BREDA T (076) F (076) Breda, juli

3 Jaaroverzicht 2005 Stichting Waterlaboratorium Zuid Inhoudsopgave pagina 1 Samenvatting 4 2 Productie, onderzoekingen en adviezen Opdrachtgevers Zuiveringsonderzoek en advisering Fysisch- en anorganisch-analytisch chemisch onderzoek Organisch-analytisch chemisch onderzoek Uitbesteed analytisch-chemisch en biologisch onderzoek Microbiologisch onderzoek Hydrobiologisch en overig onderzoek Zwemwateronderzoek Onderzoek en advies overige opdrachtgevers Kwaliteitsbewakingsactiviteiten Kwaliteitssysteem Lijnscontroles Klachten 14 3 Organisatie Stichtingsdeelnemers en -bestuur Bestuursvergaderingen Personeel en personele zaken CAO, Arbo en functieclassificatie Tijdelijke krachten en stagiaires Ondernemingsraad Commissies en overige externe contacten 17 4 Gebouw, installaties en inventaris 18 5 Financiële verslaglegging 18 Bijlage 1 I Soort en aantal uitgevoerde analyses I - Tabel 2a : Aantal nat-chemische bepalingen I - Tabel 2b : Aantal analyses uitgevoerd met Segmented Flow Analysers II - Tabel 2c : Aantal analyses uitgevoerd met behulp van II GF-AAS, ICP-AES en ICP-MS - Tabel 2d : Overige verrichtingen III - Tabel 3 : Aantal organisch-chemische bepalingen III - Tabel 4 : Aantal uitbestede bepalingen IV - Tabel 5 : Aantal gerapporteerde microbiologische bepalingen V 3

4 1 Samenvatting Ook in het 57 e jaar van het bestaan van de Stichting Waterlaboratorium Zuid (WLZ) was het verrichten van fysische, chemische en biologische onderzoekingen gerelateerd aan de beoordeling van de drinkwaterkwaliteit de kernactiviteit van het laboratorium. Basis voor deze werkzaamheden waren de onderzoeksopdrachten die zijn overeengekomen met de deelnemende water(leiding)bedrijven. Sinds 2002 zijn dat er nog drie: Brabant Water N.V. in s-hertogenbosch N.V. Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) in Maastricht N.V. Tilburgsche Waterleiding-Maatschappij (TWM) in Tilburg. (rapportage), nitraatverwijdering (electrodialyse reversed), UV-desinfectie, microbiologische veiligheid en hergebruik spoelwater. De onderzoeksopdrachten voor de waterleidingbedrijven hebben betrekking op de bescherming, winning, zuivering en distributie van circa 270 miljoen m 3 (drink)water op jaarbasis, vanuit 58 pompstations en zeven inkooppunten. WLZ vervult hierbij een controlerende, signalerende, adviserende en onderzoekstaak. Activiteiten en resultaten Evenals in 2004 is het wettelijk meetprogramma conform het begin 2001 gewijzigde Waterleidingbesluit opgesteld op basis van de aan de productiehoeveelheden gerelateerde bewakings- en auditfrequenties en de aan de monsterpunten ruw (r), af pompstation (p) en tap (t) toegewezen parameters. Voor specifieke parameters zijn tussen de waterleidingbedrijven en de VROM-Inspectie frequentiereducties overeengekomen. Op zuiveringstechnologisch gebied zijn bijdragen geleverd aan de optimalisatie van deelstappen in het zuiveringsproces. WLZ begeleidde onderzoek naar ontharding productiebedrijven, nikkelverwijdering Bij de bedrijfsvoering van alle productie-eenheden stonden voor WLZ de kwaliteitsaspecten centraal van de zuiveringsstappen die worden doorlopen bij de behandeling van de drinkwatergrondstof. Ook in 2005 ging aandacht uit naar de voorspelling en bewaking van de grondstofkwaliteit. WLZ leverde bijdragen aan het onderzoek naar MTBE en onbekende stoffen in de Maas. Het analytische chemisch werkterrein is onder andere uitgebreid met instrumentatie voor het in één analyserun meten van circa 120 organische microverontreinigingen (voornamelijk bestrijdingsmiddelen). Kwaliteitsaspecten vormden een essentieel onderdeel bij de inzet van industrie-, koel- en proceswater en bij de periodieke controle van zwemwater. Gefactureerde analyseproductie 2005 (tussen haakjes: verdeling 2004, 2003 en 2002) Onderzoek voor waterleidingbedrijven 87,4% (86,8%, 85,0% en 85,6%) Onderzoek voor derden 8,3% ( 8,9%, 11,0% en 10,7%) Zwemwateronderzoek 4,3% (4,3, 4,0% en 3,7%) Kiwa-punten De omzetdaling ten opzichte van 2004 met circa punten (3%) is significant lager dan de terugval in recente voorgaande jaren. De terug- 4

5 gang manifesteert zich voornamelijk bij de organische bepalingen. Het aantal microbiologische resultaten vertoont een stijging van 3%. De omvang van het uitbestede onderzoek, voornamelijk analyses van organische micro s, kwam uit op 7% van de eigen Kiwa-punten-productie. Beperking voor het niet-wettelijk bedrijfseigen periodiek onderzoek bij de waterbedrijven doet zich voor bij de organische microverontreinigingen. Kwaliteit Normoverschrijdingen voor parameters in het Waterleidingbesluit naar aanleiding van periodiek of ad-hoconderzoek behandeld conform de Regeling Normoverschrijding Drinkwater (RND), deden zich in 2005 zesentwintig maal voor. Dit betrof elf maal het voorkomen van bacteriën van de coligroep/e.coli, zonder dat er sprake was van een omvangrijke fecale besmetting. Evenals in voorgaande jaren verzorgde het laboratorium de jaarrapportage waterkwaliteit (REWAB) ten behoeve van de waterleidingbedrijven en de VROM-Inspectie. De vastgestelde afwijkingen uit het controleonderzoek door de Raad voor Accreditatie (RvA) zijn na acceptatie van de verbeteringsacties opgeheven, gevolgd door verlenging van het accreditaat op basis van NEN-EN-ISO Organisatie De organisatiestructuur van WLZ was in 2005 niet onderhevig aan wijzigingen. Inclusief tijdelijke medewerkers bedroeg de gemiddelde personele bezetting in ,9 medewerkers (2004: 44,2 medewerkers). Ultimo 2005 waren 47 medewerkers in vaste dienst (39,8 fulltime-equivalenten). Het ziekteverzuim bedroeg 2,9%. Zesmaal vond overleg plaats tussen de directie en de OR. De toekomstige koers van het laboratorium, het Arbo plan van aanpak, bedrijfsregelingen en de regeling resultatendeling waren terugkerende bespreekpunten. In 2005 is d geïnvesteerd in materiële vaste activa, verdeeld over grond (parkeerterrein), installaties, laboratoriuminrichting, analyse- en Aantal meetresultaten 2005 fysisch- en anorganisch chemische resultaten microbiologische waarnemingen resultaten uit organische microverontreinigingen/groepsparameters (6.184 bepalingen) Totaal Verdeling analyseproductie 2005 op basis van Kiwa-punten Verdeling Absoluut fysisch- en anorganisch chemisch onderzoek microbiologisch onderzoek organisch analytisch-chemisch onderzoek % 43% 44% 38% 37% 39% 18% 20% 17% automatiseringsapparatuur, customisatie van het Laboratorium Informatie Management Systeem (LIMS), hardware en software voor kantoorautomatisering. Over het tijdvak 2000 tot en met 2004 was WLZ betrokken in onderzoek naar efficiëntieverbetering door samenvoeging van de laboratoriumactiviteiten met die van naburige waterlaboratoria. Nadat ook het vierde onderzoek naar schaalvergroting (Poseidon) medio 2004 zonder resultaat bleef, is in 2005, mede op basis van een meerjarendoorkijk ( ), gekozen voor voortzetting van de koers als zelfstandige laboratoriumorganisatie. Huisvesting laboratorium De toekomstige huisvesting van het laboratorium was een terugkerend bestanddeel in alle tussen 2000 en 2004 onderzochte schaalvergrotingsvarianten. Bij herhaling bleek de huisvestingslocatie mede bepalend in het uitblijven van overeenstemming over fusie met een nabij gesitueerd waterlaboratorium. In 2005 heeft het Bestuur als onderdeel van de koers solo verder het standpunt ingenomen de bedrijfsvoering tot 2010 voort te zetten op de huidige, in 1956 betrokken locatie. In dit licht is besloten een aantal uitgestelde investeringen (installaties, inrichting) en uitgesteld bouwkundig onderhoud met ingang van 2005 te realiseren. 5 Limiet Een resultaat met en zonder meetonzekerheid

6 Investeringen 2005 grond (parkeerterrein) bouwkundig, installaties en inrichting analyse-apparatuur LIMS en kantoorautomatisering Totaal d d d d g Afgelopen jaar is de centrale werkruimte van het microbiologisch laboratorium volledig heringericht. De nieuwe indeling van de laboratoriumtafels sluit beter aan bij hedendaagse arbo-technische eisen aan het werken met biologische agentia en beeldschermwerk. De vloer- en wandmaterialen laten effectieve schoonmaak toe ter minimalisering van besmettingskansen. Nabije toekomst Toegerust zijn voor toekomstige taken betekent voor WLZ het nauwgezet volgen van de koers van de water(leiding)bedrijven over onder meer productdifferentiatie, marktactiviteiten, onderzoeksbehoefte en samenwerkingsverbanden. Het waterkwaliteitsonderzoek voor eigenaren van collectieve installaties biedt verder marktpotentieel. Inbreng bij de formulering van de diverse kwaliteitsdoelstellingen en vooral het inspelen op relevante en grensverleggende ontwikkelingen binnen de vakgebieden analytische chemie, biologie, zuiveringstechnologie en informatietechnologie zijn daarbij richtinggevend. Benchmarking met laboratoria binnen de watersector levert daarbij de prikkels tot verdere prestatiegerichtheid. 6 De structurele daling van het werkaanbod vanuit de water(leiding) bedrijven, mede door reductie van het aantal drinkwaterproductie-eenheden, legt een toenemende druk op de exploitatie van ons laboratorium. Voor een volwaardig water(leiding) laboratorium dat voorziet in een permanente verbetering van de dienstverlening, vormen de meting en waardering van productiviteit, service en kostenefficiëntie de drijfveren voor continuïteit. Sinds de oprichting in 1948 fungeert de Stichting WLZ als service center (avant la lettre) voor de waterbedrijven in Noord-Brabant en Limburg. Recentelijk gewijzigde omstandigheden (bestuurlijke verhoudingen, kostenminimalisering en -beheersing, meerdere product/ markt-combinaties) vragen om operationele en tactische keuzes om de continuïteit en toekomstvastheid van WLZ, in harmonie met de strategische intentie, zeker te stellen. Kiezen voor intensivering van de interface tussen (waterkwaliteits) procesbewaking en laboratoriumanalyses, alsook voor schaalvergroting ligt op die weg. Alle medewerkers die ook in 2005 door hun inzet en toewijding hebben bijgedragen aan de collectieve WLZ-output bedanken we voor hun prestaties. Namens het Bestuur van de Stichting Waterlaboratorium Zuid, drs. G.J. van Nuland, voorzitter drs. E.J.M. Smeets, secretaris Breda, juli 2006

7 2 Productie, onderzoekingen en adviezen 2.1 Opdrachtgevers Hoofdtaak van het laboratorium is vaststellen of aan de diverse kwaliteitseisen zoals het Waterleidingbesluit en bedrijfsnormen wordt voldaan. Deze taak strekt zich uit over de stadia van bescherming, winning, zuivering en transport (van intrekgebied tot kraan). Daarnaast vervult WLZ een adviserende, signalerende en onderzoekstaak. De analyses en onderzoekingen die het laboratorium heeft uitgevoerd, zijn verricht in opdracht van de drie WLZ-participanten, industriële bedrijven, instellingen, particulieren en beheerders van zweminrichtingen. Deze opdrachtgevers zijn gelokaliseerd in Noord-Brabant en Limburg, de zweminrichtingen bevinden zich ook in Zuid-Holland. De verdeling van de analyseproductie over de categorieën drinkwateronderzoek voor waterleidingbedrijven, onderzoek voor derden hoofdzakelijk grondwater- en drinkwateronderzoek en zwemwateronderzoek bedroeg respectievelijk 87,4%, 8,3% en 4,3%. In tabel 1 is de eigen productie (dus exclusief uitbesteed onderzoek) voor de drinkwaterbedrijven in 2005 weergegeven met daarnaast het aandeel per bedrijf. Vergeleken met 2004 is de analyseproductie voor de waterleidingbedrijven met 2,4% gedaald van naar Kiwapunten. Ten opzichte van 2003 zijn 2,8% minder analysepunten geproduceerd. De volumedaling in 2005 ten opzichte van 2004 met Kiwa-punten is de resultante van omzetstijging bij WML met Kiwa-punten en omzetdaling bij Brabant Water met en bij TWM met Kiwa-punten. De omzet van de dochters van de waterleidingbedrijven is niet bij de deelnemers meegeteld (gezamenlijk in 2005 voor Kiwa-punten), maar bij de overige opdrachtgevers. Gerubriceerd naar provincie bedragen de afgeleverde hoeveelheden water van de opdrachtgevende productieen distributiebedrijven: Noord-Brabant : 2 bedrijven, 34 pompstations, 193 miljoen m3 Limburg : 1 bedrijf, 24 pompstations, 73 miljoen m3 WML heeft in 2005 bij 7 locaties 5,5 miljoen m3 drinkwater uit Duitsland ingekocht. Landelijk is door de waterleidingbedrijven in miljoen m3 drinkwater afgeleverd, circa 1% minder dan de miljoen m3 van In samenspraak met de drinkwaterbedrijven zijn de onderzoeksprogramma s ingevuld en gerealiseerd voor de pompstations, inkooppunten en distributiegebieden. Over opzet, Tabel 1: Analyseproductie (in Kiwa-punten) voor de waterleidingbedrijven in 2005 Waterleidingbedrijf Omzet in Kiwa-punten Aandeel (%) Brabant Water N.V. * ,9 N.V. Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) * ,0 N.V. Tilburgsche WaterleidingMaatschappij (TWM) ,1 Totaal * monsterneming door medewerkers van het waterleidingbedrijf. 7

8 uitvoering, begeleiding en rapportage van onderzoek bij specifieke waterkwaliteitsvragen is regelmatig overlegd met functionarissen van het betreffende bedrijf. WLZ en de waterleidingbedrijven werken bij de aanpak van ernstige kwaliteitsafwijkingen samen volgens de Regeling Normoverschrijding Drinkwater. Deze RND-regeling is van toepassing op de in het reine water gemeten parameters uit tabel I en II van het Waterleidingbesluit, aangevuld met bacteriën van de coligroep en Clostridium perfringens uit tabel III a en Legionella. Zij bepaalt wanneer en langs welke kanalen tussen bedrijf en laboratorium overleg plaatsvindt over de aanpak, het verloop, de afsluiting en de rapportage van de normoverschrijding. In het verslagjaar is zesentwintig maal volgens deze regeling gewerkt. Vanwege wijziging van de richtlijn van de VROM-Inspectie over melding bij normoverschrijding is de RND-regeling in 2005 geactualiseerd. Op de regeling waarin vastgelegd is dat de directie van WLZ ook buiten kantooruren bereikbaar is voor de directies van de opdrachtgevende waterleidingbedrijven is in 2005 één keer beroep gedaan ( schuimklacht distributie Bakel ) Zuiveringsonderzoek en advisering WLZ heeft op zuiveringstechnologisch gebied ondersteuning verleend bij onderzoek naar nikkelverwijdering, ontharding en conditionering, nitraatverwijdering, biologische stabiliteit en UV-desinfectie. Aan het eindrapport van de werkgroep nikkelverwijdering Vierlingsbeek is een substantiële bijdrage geleverd. De resultaten zijn ook in het vakblad H2O gepubliceerd. De kookproef wordt routinematig en bij proefonderzoek ingezet als maat voor de kalkafzetting zoals de consument die zal ervaren. Dit geschiedde bij de beoordeling van de ontharding op de proefinstallatie te Lith, bij vergelijking van de waterkwaliteit na ontharding met 1 of 2% kalkmelk te Seppe en bij de optimalisatie van de ontharding op OPB de Beitel. Ook bij de beoordeling van kalkafzetting tijdens de opstart van de ontharding en de distributie vanuit pompstation Nuland bleken de resultaten van de kookproef nuttig. Op pompstation Hunsel heeft onderzoek plaats gevonden naar de invloed van de beluchting en ontgassing op het kalk/koolzuur-evenwicht met als doel vermindering van de kalkafzetting van het uitgaande reine water. Bijgedragen is aan de planvorming rond de nitraatproblematiek in Zuid-Limburg, het onderzoek naar de verwijdering van nitraat met behulp van EDR (electrodialyse reversed) en het onderzoek naar de omzetting van nitraat in de bodem in het intrekgebied van Craubeek en Roodborn. Aangetoond is dat het mengen van het door WML ingekochte Duitse water, van oorsprong oppervlaktewater, met onthard grondwater van OPB de Beitel leidt tot biologisch stabiel leidingwater. Voor Brabant Water is bijgedragen aan de beeldvorming omtrent de (biologische) risico s bij het hergebruik van spoelwater. Systematisch onderzoek is verricht naar de oorzaak van microbiologische afwijkingen bij winning, zuivering en hergebruik van spoelwater van pompstation Oosterhout. Bijgedragen is aan de standaardisatie van de bepaling van de UV-dosis in relatie tot desinfectiecapaciteit en aan

9 de praktische invulling van de UV-desinfectie voor de krijtwinningen in Zuid-Limburg. Voor WML is het Opiniërend jaarverslag drinkwaterkwaliteit WML 2004 geschreven over de betekenis van en de samenhang tussen de analyseresultaten en het meetprogramma. De consequenties van de Inspectierichtlijn Harmonisatie Meetprogramma Drinkwaterkwaliteit voor het meetprogramma van de WML voor 2006 zijn vastgelegd. Bovendien is een gedetailleerd overzicht gemaakt van de actuele wetgeving op het gebied van drinkwater. Om de kwantitatieve waterproductie van WP Heel en haar satellieten te optimaliseren is, uitgaande van de actuele mengverhouding, een bandbreedte aangegeven waarbinnen de klanten van WML niets merken van een wisselende mengverhouding WP Heel/satelliet. Ook in 2005 is de controle en kalibratie uitgevoerd van meetapparatuur, die Brabant Water op locatie gebruikt voor de bepaling van zuurstof, zuurgraad en elektrisch geleidingsvermogen. Gericht op accreditatie van de monsterneming door medewerkers van Brabant Water en WML is substantieel bijgedragen aan projectactiviteiten rond monsternemingslogistiek, monsternemingstechniek en procesaudits. 2.3 Fysisch- en anorganisch-analytisch chemisch onderzoek Dit pakket omvat een aantal fysische grootheden, macroparameters (mg/l-niveau) en zware metalen (µg/l-niveau), voornamelijk gemeten in watermonsters: grondwater, filtraat, reinwater, oppervlaktewater, afvalwater en zwemwater. Daarnaast worden vaste stof- monsters onderzocht slib, filtergrind, materialen, chemicaliën op een beperkt aantal van deze parameters. Tabel 2: Fysisch- en anorganisch chemische bepalingen Aantal Nat-chemische bepalingen Analyses met segmented flow analysers (SFA) Analyses met GF-AAS en ICP-AES en ICP-MS Overige verrichtingen Totaal Tabel 2 geeft de sommatie over de afgelopen vijf jaar. Getotaliseerd staan hier over bepalingen vermeld, vrijwel gelijk aan het aantal in In totaal zijn (2004: 9.303) berekende waarden gerapporteerd voor de parameters koolstofdioxide (3.510), evenwichts-ph (1.344), verzadigingsindex (1.342), ionenbalans (1.353) en theoretisch afzetbaar calciumcarbonaat (TACC, 1.361). Het koperoplossend vermogen is berekend voor 195 monsters. Het drinkwaterchemicaliënonderzoek betrof in hoofdzaak de bij de zuivering gebruikte natronloog, kalk, zoutzuur, ijzerchloride, kaliumpermanganaat en marmer. Dit onderzoek bestond uit een gehaltemeting en bepaling van specifieke verontreinigingen. Het aantal gerapporteerde fysische en anorganisch-chemische analyses is de afgelopen vijf jaar met 25% gedaald. Verklaring hiervoor is de teruggang in projectonderzoek en proefinstallatieonderzoek en in diverse verlaagde bewakingsfrequenties voor periodiek onderzoek. Het voorgaande is versterkt door vermindering van het aantal drinkwaterproductielocaties. Het na validatie operationeel krijgen van de ICP-MS techniek voor 25 elementen was afgelopen jaar een belangrijke mijlpaal. De in 2005 gerapporteerde analyses zijn gepresenteerd in de tabellen 2a tot en met 2d in Bijlage 1. Hierbij zijn ook de aantallen voor 2004, 2003, 2002 en 2001 opgenomen. 9

10 De bepalingen van diverse bestrijdingsmiddelen zijn opgenomen in het beschermingsonderzoek bij kwetsbare winningen, in het periodieke onderzoek van geselecteerde ruwwatertakken van de drinkwaterproductiebedrijven en bij de inkooppunten. In de regel worden ondiepe winningen jaarlijks, middeldiepe winningen 3-jaarlijks en diepe winningen 5-jaarlijks op pesticiden onderzocht. Het uitbestede onderzoek is uitgevoerd door de laboratoria van: Kiwa N.V. Water Research (Nieuwegein) RIZA (Eijsden) Aqualab B.V. (Werkendam) TNO Kwaliteit van Leven (Zeist) Vitens Lab (Zwolle) Hydron Advies en Diensten (Utrecht) Analytico Milieu B.V. (Barneveld) Polychemlab (Geleen) 2.4 Organisch-analytisch chemisch onderzoek Het grootste aandeel in de organisch-chemische analyses wordt ingenomen door de bepaling van vluchtige gehalogeneerde alifatische en aromatische koolwaterstoffen. Met de purge-and-trap gaschromatograaf met massaselectieve detectie (purge-and-trap GC-MSD) worden in één run 56 stoffen bepaald waaronder methyltertiairbutylether (MTBE). Traditioneel zijn de gaschromatografische bepalingen operationeel voor organochloorbestrijdingsmiddelen met polychloorbifenylen (MSD), organostikstof- en organofosforbestrijdingsmiddelen (NPD) en chloorfenoxy-carbonzuren met bentazon (MSD na derivatisering). Daarnaast voert het laboratorium routinematige bepalingen uit van totaal organisch koolstof (TOC), extraheerbare gehalogeneerde koolwaterstoffen (EOX), adsorbeerbare organische halogeenverbindingen (AOX) en methaan. Hogedruk vloeistofchromatografie (HPLC) wordt ingezet bij de bepaling van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK s) met behulp van on-line vaste fase extractie (SPE) en fluorescentiedetectie terwijl de fenylureumherbiciden, waaronder diuron en isoproturon; worden gedetecteerd met UV-diode array detectie (DAD). De HPLC-UV fingerprint methode is toegepast bij de karakterisering van onbekenden op basis van retentietijd (KRet I en spectrum). 10 Sinds najaar 2005 is de multianalysemethode voor circa 120 organische microverontreinigingen met groot volume injectie (LVI) GC-MS operationeel. Aan deze apparatuur zit een automatische voorscheiding met behulp van vloeistofchromatografie (LC) gekoppeld. Met het LC-LVI-GC-MS systeem worden naast diverse groepen bestrijdingsmiddelen ook alkyl- en chloorfenolen bepaald. Tabel 3 in Bijlage 1 biedt een overzicht van het aantal analyses dat in de afgelopen vijf jaren is uitgevoerd, gespecificeerd naar groep stoffen dan wel naar individuele componenten. De eerste-, tweede- en derdelijnscontroles zijn hierbij inbegrepen. Ten opzichte van 2004 is het aantal bepalingen met 519 gedaald. Deze daling met 8% komt grotendeels door afname in analyses van vluchtige organische verbindingen. Het in tabel 3 voor 2005 getotaliseerde aantal van bepalingen komt gegeven de multicomponentrapportage bij zeven bepalingsmethoden in de praktijk neer op de productie van circa analyseresultaten. Deze productie komt overeen met Kiwa-punten.

11 2.5 Uitbesteed analytisch-chemisch en biologisch onderzoek Aangevraagde bepalingen die niet binnen de eigen organisatie operationeel zijn, besteedt WLZ uit, bij voorkeur aan een door de Raad voor Accreditatie (RvA) erkend laboratorium dat voor die bepalingen is geaccrediteerd. Deze uitbesteding hangt vooral samen met de dienstverlening aan bedrijven waarvoor WLZ het periodiek onderzoek verzorgt. Tabel 4 in Bijlage 1 geeft een overzicht van het aantal bepalingen per stof(groep) of groepsparameters dat WLZ in 2005 heeft uitbesteed. Het gaat hierbij om een productie van circa Kiwa-punten ofwel 7% van de totale eigen Kiwapuntenproductie (in %). Verschuivingen in het uitbestede onderzoek betreffen vooral het in eigen beheer uitvoeren van bestrijdingsmiddelenanalyses. 2.6 Microbiologisch onderzoek Het microbiologisch onderzoekspakket omvatte in 2005 de bepaling van bacteriën van de coligroep, E.coli, enterokokken, fecale streptokokken, sulfietreducerende clostridia, aeromonas, salmonella en pseudomonas aeruginosa. Verder omvat het routine meetprogramma de bepalingen van het koloniegetal bij 22 C, bij 37 C (24, 44 en 48 uur), het koloniegetal bij 25 C op R2A-agar, actinomyceten, het aantal gisten en schimmels en assimileerbaar organisch koolstof (AOC). Ingegeven door het Waterleidingbesluit 2001 is de drinkwatercontrole vooral gericht op de hygiënische betrouwbaarheid. Vandaar het hoogfrequente onderzoek naar bacteriën van de coligroep, E.coli, enterokokken ter signalering van fecale verontreiniging. De bewakingsparameter koloniegetal bij 22 C reflecteert de bedrijfstechnische microbiologische conditie van procesonderdelen. De verschuivingen in de aantallen analyses tussen 2005 en 2004 enerzijds en de voorafgaande jaren anderzijds blijken uit tabel 5 van Bijlage 1. Het onderzoek naar de aanwezigheid van legionella in drinkwaterinstallaties, zwemwater, koel- en ketelwater is in 2005 verder gedaald ten opzichte van voorgaande jaren. In 2005 zijn door WLZ in totaal monsters onderzocht op legionella tegen in Vanaf eind 2004 is in het Waterleidingbesluit een norm van <100 kve/l voor Legionella opgenomen. In 2005 zijn monsters onderzocht op bacteriologische parameters. Ongeveer hiervan betreffen periodieke monsters afkomstig van drinkwaterproductie of uit het distributiegebied. Circa monsters zijn gerelateerd aan ad-hoconderzoek drinkwater (reparaties, aanleg leidingen, onderhoud). Circa 300 monsters zijn onderzocht op parameters uit het Warenwetbesluit Verpakte waters. Bacteriologisch onderzoek vond plaats in circa zwemwatermonsters. Tabel 5 in Bijlage 1 vermeldt het aantal bepalingen dat in de afgelopen 5 jaar is gerapporteerd. Het totaal van in 2005 komt overeen met een stijging met 3,3% ten opzichte van Deze toename is toe te schrijven aan vier van de getalsmatig dominerende routine-analyses. Bij de aantallen in de tabel zijn eerstelijnscontrolebepalingen inbegrepen, ofwel 7,1% van het aantal gerapporteerde bepalingen. Naast eerstelijnscontroles zijn in 2005 voor de controle van voedingsbodems en als extra bevestigingen in totaal metingen verricht, overeenkomend met Kiwa-punten. Deze metingen zijn niet opgenomen in tabel 5. De in tabel 5 opgenomen aantallen representeren een analyseproductie van Kiwa-punten. In 2005 is de Bactident-test (op E.coli bacteriën) ingevoerd voor hygiënisch verdachte drinkwatermonsters. De operationalisering van de bepalingen voor Campylobacter en Clostridium perfringens is voorbereid. 11

12 2.7 Hydrobiologisch en overig onderzoek Het hydrobiologisch onderzoek bleef in 2005 beperkt tot 59 monsters die werden onderzocht op dierlijke organismen (17x), plankton (38x) en sediment (4x). In 2004 werden 20 monsters uit het drinkwaterproductieproces en distributienet onderzocht. Algemeen microscopisch onderzoek aan diverse monstertypen (neerslagen, onbekende substanties) vond 18 maal plaats. 2.8 Zwemwateronderzoek Periodiek onderzoek van zwemwater vindt plaats volgens het in het Besluit Hygiëne en Veiligheid Badinrichtingen en Zwemgelegenheden (BHVBZ) vastgelegde meetprogramma met bijbehorende kwaliteitseisen. WLZ verzorgde het periodieke zwemwateronderzoek voor circa 100 zwembadbeheerders in NoordBrabant, Limburg en Zuid-Holland. De onderzochte bassins behoren tot de openbare en semi-openbare circulatiebaden (categorie A), enkele peuterbaden (categorie B) en enkele medische baden (categorie M). In het verslagjaar zijn monsters uit gechloorde circulatiebaden fysisch, chemisch en bacteriologisch door WLZ 12 onderzocht. Per bassin bepaalde de monsternemer ter plaatse watertemperatuur, doorzicht en vrij en gebonden beschikbaar chloorgehalte. In het laboratorium werden vervolgens de parameters zuurgraad, koloniegetal bij 37 C, waterstofcarbonaatgehalte en, indien van toepassing, ureumgehalte, kaliumpermanganaatverbruik en cyanuurzuurgehalte bepaald. Daarnaast zijn in 2005 nog 42 watermonsters onderzocht, afkomstig uit zwemgelegenheden in oppervlaktewater (categorie C en D). Speciaal onderzoek is verricht bij een desinfectiestudie met waterstofperoxide en naar aanleiding van een met zwarte deeltjes gecontamineerd buitenbad. De analyseproductie voor zwembadbeheerders ( Kiwa-punten) kwam 2,5% lager uit dan in Onderzoek en advies overige opdrachtgevers Het betreft hier zowel periodiek als ad-hoconderzoek, met name voor opdrachtgevers die beschikken over eigen bronnen en het behandelde grondwater gebruiken voor uiteenlopende doelen: als drinkwater, als grondstof voor hun productieproces of bij het reinigen van installaties voor de levensmiddelenproductie. Referentiekaders hierbij zijn onder andere het Warenwetbesluit Verpakte waters en de richtlijnen van de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). Naast eigenaren van zelfstandige collectieve voorzieningen ressorteren ook eigenaren van collectieve leidingnetten onder de verplichtingen van het Waterleidingbesluit. De VROMInspectie heeft voor deze doelgroep modelmeetprogramma s opgesteld. De gefactureerde productie van het wateronderzoek voor bedrijven lag 21% onder het niveau van Deze omzetdaling is vooral veroorzaakt door het, om uiteenlopende redenen, niet continueren van het werk voor enkele belangrijke klanten. De omzet van commerciële dochters van de waterleidingbedrijven is bij de categorie overige opdrachtgevers ondergebracht.

13 Bij haalbaarheidsstudies naar ondergrondse energieopslag zijn op zes locaties membraanfiltratieindexmetingen (MFI) uitgevoerd om te beoordelen of opgepompt water zonder problemen weer in de ondergrond kan worden gebracht. Op drie externe drinkwaterproductielocaties heeft WLZ kookproeven uitgevoerd. Versterking van het aandeel werk voor derden is aantrekkelijk op het voor WLZ natuurlijke werkterrein, gericht op brancheverwante marktsegmenten. Het streven naar synergie door aansluiting bij de marketingstrategie van de in de stichting deelnemende waterleidingbedrijven heeft daarbij tot dusver weinig resultaat opgeleverd Kwaliteitsbewakingsactiviteiten Kwaliteitssysteem Begin 2005 heeft een beoordelingsteam van de Raad voor Accreditatie (RvA) een controleonderzoek uitgevoerd. Bij het onderzoek zijn 14 afwijkingen vastgesteld. Het betrof in alle gevallen afwijkingen categorie B. De afwijkingen hadden betrekking op plaatsvervanging voor operationele aspecten in een analyseafdeling, doorvoering van handmatige wijzigingen in documenten, actualiteit van een kwaliteitsdocument, acceptatiecriteria chemicaliën, beoordeling van de werkzaamheden van de kwaliteitsfunctionaris, meetonzekerheid bij normtoetsing, procedureblanco s bij elementanalyse, betrouwbaarheid filtratie vanuit de monsterfles, blanco CZV, recoveries, vastlegging acties bij overschrijding temperatuurregistraties en evaluatie tweedelijnscontroles. Na beoordeling van de in maart 2005 aangereikte correctieve acties heeft de RvA besloten tot continuering van het certificaat met accreditatienummer L067 binnen de looptijd tot 6 juni Daarbij is tevens de aangepaste verrichtingenlijst vastgesteld. De eigen beoordeling van het kwaliteitssysteem vond plaats op 9 mei 2005 bij de jaarlijkse directie-audit Lijnscontroles WLZ heeft in 2005 deelgenomen aan 40 ringonderzoeken: 33 keer in Kiwa-verband, driemaal georganiseerd door Quality Management Ltd (QM) en viermaal door Wageningen Evaluating Programmes for Analytical Laboratories (WEPAL). De resultaten van de ringonderzoeken zijn volgens werkvoorschrift geëvalueerd in het kader van de beoordeling van het eigen kwaliteitssysteem. Het aantal en de aard van de afwijkingen lag in de lijn van de voorgaande jaren en heeft niet geleid tot aanvullend onderzoek. De door WEPAL georganiseerde en gerapporteerde ringonderzoeken zijn geschikt voor het door WLZ beoogde doel, zij het dat deze beperkt zijn tot gegevens verkregen na koningswaterdestructie. Voor die parameters waarvoor geen ringonderzoeken voorhanden zijn, voert het laboratorium tweedelijnscontroles uit door onderzoek aan duplo-monsters, het inbrengen van gecertificeerde referentiestandaarden en geprepareerde controlemonsters. Om te borgen dat metingen onder beheerste kwaliteit worden uitgevoerd, voert het laboratorium binnen de drie productieafdelingen systematisch eerstelijnscontroles uit voor een groot aantal parameters. Gesommeerd over deze afdelingen zijn in dit verband in 2005 voor circa Kiwa-punten lijnscontroles verricht, wat overeenkomt met 5% van de totale eigen analyseproductie. 13

14 Klachten In 2005 zijn in het kader van de klachtenprocedure 12 klachten geregistreerd. Alle klachten zijn afgewikkeld en de hieruit voortvloeiende verbeteracties zijn gecontroleerd op effectiviteit en doelmatigheid. Er zijn in totaal 107 herziene rapporten uitgebracht, wat neerkomt op 0,4% van het totale aantal rapporten. In drie gevallen is de herziene rapportage het gevolg van een externe klacht. Het Bestuur van de Stichting wordt krachtens de statuten gevormd door de directeuren van de deelnemende bedrijven. In 2005 bestond het Bestuur uit de heren: - drs. T.C. Hulshof, N.V. Waterleiding Maatschappij Limburg te Maastricht, voorzitter - drs. E.J.M. Smeets, N.V. Tilburgsche Waterleiding-Maatschappij te Tilburg, secretaris - drs. G.J. van Nuland, Brabant Water N.V. te s-hertogenbosch, lid 14 3 Organisatie 3.1 Stichtingsdeelnemers en -bestuur In het verslagjaar maakten onderstaande drie bedrijven deel uit van de Stichting Waterlaboratorium Zuid: - Brabant Water N.V. te s-hertogenbosch - de N.V. Waterleiding Maatschappij Limburg te Maastricht - de N.V. Tilburgsche WaterleidingMaatschappij te Tilburg Bestuursvergaderingen Het Bestuur heeft vergaderd op 8 april, 17 juni en 30 november. Op 17 juni zijn het financieel rapport en het jaaroverzicht over 2004 vastgesteld.

15 3.2 Personeel en personele zaken Ultimo 2005 bestond het personeel in vaste dienst bij de Stichting uit 47 medewerkers: 23 mannen en 24 vrouwen. Achttien medewerkers werkten in deeltijd. Het aantal deeltijdwerkenden kwam overeen met 10,75 voltijds arbeidsplaatsen en betrof alleen vrouwelijke medewerkers. In 2004 werkten ook achttien personeelsleden in deeltijd; zij vervulden toen 11,15 voltijds arbeidsplaatsen. Tijdens het verslagjaar traden geen nieuwe medewerkers in vaste dienst. De gemiddelde leeftijd van de medewerkers was op 31 december ,1 jaar: 45,2 jaar voor de mannen en 43,0 jaar voor de vrouwen. De gemiddelde diensttijd bedroeg 17,8 jaren. Mevrouw T. van Broekhoven-Oenen en de heer F. Blom vierden respectievelijk op 1 januari en 1 juni hun 20jarig dienstjubileum en mevrouw M. Blankers-van der Smissen haar 30-jarig jubileum op 1 januari. In het verslagjaar namen twee medewerkers deel aan de basiscursus Access en één medewerker aan PowerPoint vervolg. Workshops, trainingen en studiedagen betroffen onder andere de thema s over Legionella (1x), monsterconservering (2x) en Puzzelen met water (2x). De applicatiebeheerder volgde de Overige besluiten van het Bestuur in 2005: - goedkeuring van de verslagen van de vergaderingen van 25 november 2004, 8 april en 17 juni aankoop van het tegenover het laboratoriumgebouw gelegen parkeerterrein ( ) - instemming met de notitie doorkijk ( ) - vaststelling van de uitgangspunten voor de jaarlijkse aanpassing van het analysetarief ( ) - nader intern beraad over materialisatie inverdienpotentieel door service sharing tussen WLZ en Brabant Water ( en ) - loslaten van de arbeidsvoorwaardelijke koppeling tussen de bedrijfsregelingen van WLZ en die van Brabant Water ( ) - instemming met de (investerings)begroting 2006 ( ) - vaststelling van het onderzoekstarief over 2006 voor de deelnemers en het uurtarief voor advisering en overige diensten in 2006 ( ). cursus DBA Fundamentals II. De systeembeheerder vervolgde de duale HBO-opleiding Systeembeheer. Beide beheerders namen deel aan de cursus Netwerkbeveiliging. Ook is deelgenomen aan de cursussen: Interne Audit (2x), SIS-Docu en DP-Soft (1x), Capita selecta Drinkwaterdistributie 2004/2005 (2x), ManualMaster (1x), Massaspectrometrie voor quadrupool systeem (1x), monsterneming drinkwateronderzoek (1x), Vloeistofchromatografie-MS (1x), Troubleshooting groot-volume injecties (1x), praktisch interpreteren ISO17025 (1x) en gevaarlijke stoffen op de werkplek (1x). Een MLO-analist studeerde in 2005 af aan de avondopleiding HLO chemische techniek. Vier BHV-ers herhaalden de cursus Brandbestrijding en Ontruiming Eerste Hulp. 15

16 3.2.1 CAO, Arbo en functieclassificatie Voor het personeel in dienst van de Stichting golden in 2005 de arbeidsvoorwaarden opgenomen in de raamcao-wwb (Werkgeversvereniging Waterbedrijven) die met terugwerkende kracht vanaf 1 juni 2004 op 12 december 2005 is overeengekomen. Daarnaast is de bedrijfscao van Brabant Water N.V. op de laboratoriumorganisatie van toepassing evenals de met de Ondernemingsraad van WLZ overeengekomen bedrijfsregelingen. Het ziekteverzuim over 2005 bedroeg 2,9%, de verzuimfrequentie 1,8 en de gemiddelde verzuimduur 6,0 dagen. De cijfers over 2004 waren respectievelijk 3,2%; 1,7 en 6,9 dagen. In 2005 maakten vier medewerkers gebruik van de mogelijkheid om ouderschapsverlof op te nemen. Ouderdomsverlof ofwel arbeidstijdverkorting voor werknemers vanaf 57 jaar was in 2005 op vijf medewerkers van toepassing. WLZ heeft een contract met de Arbo Unie West- en Midden-Brabant voor ondersteuning bij de uitvoering van het arbeidsomstandighedenbeleid, de controle bij ziekte en de ziekteverzuimbegeleiding (Wet Verbetering Poortwachter). Aan de uit de Risico Inventarisatie en Evaluatie (RIE) voortkomende, in het Arbo Plan van Aanpak opgenomen verbeterpunten, is in 2005 verder uitvoering gegeven. 16 Het team voor de bedrijfshulpverlening (BHV) bestond in 2005 uit de volgende leden: D. Bosboom (voorzitter), J. van Esch (secretaris), mevrouw M. van der Velden en mevrouw Y. Ritstier. Taken en bevoegdheden van het BHV-team zijn opgenomen in het werkvoorschrift Veiligheid. Er hebben zich in 2005 geen incidenten voorgedaan die de acute inzet van het BHV-team vereisten. Er zijn geen ongevallen gemeld ter registratie. De begeleidingscommissie functieclassificatie (BC), ingesteld om de directeur te adviseren over een evenwichtige rangorde van functies binnen de organisatie en over de toewijzing van functieschalen in overeenstemming met de functiezwaarte, is in 2005 niet bijeen geweest. Gegeven de overeenstemming tussen werkgevers en werknemers over een nieuw functie-indelingssysteem en een nieuwe loonlijn binnen het marktconform belonen in de watersector zal de introductie van de nieuwe functie-indeling begin 2006 aanvangen Tijdelijke krachten en stagiaires Voor vervanging bij ziekte en ouderschapsverlof zijn in 2005 geen tijdelijke arbeidscontracten afgesloten. Gedurende de zomermaanden zijn, via een uitzendbureau, vijf vakantiewerkers (totaal circa 0,4 mensjaar) ingezet ter assistentie van de vaste WLZ-bezetting om de continuïteit van de werkzaamheden gedurende dit seizoen te verzekeren. In 2005 brachten zeven studenten in het kader van hun KMLO- of MLOopleiding een stage door bij WLZ. Met inachtneming van de tijdelijke medewerkers contractanten, stagiaires en vakantiewerkers bedroeg de gemiddelde personele bezetting op basis van het aantal werkdagen over het afgelopen jaar 43,9 FTE. In 2004 was dit 44,2 FTE.

17 3.3 Ondernemingsraad Vanaf 1 december 2001 en verlengd per 1 december 2004 hebben zitting in de OR: mevrouw A.C.J. van der Linden-Westerbeek (voorzitter) en de heren A.L.J.P. van Wijk (secretaris) en P.A.M. van Hoesel. Zij volgden in 2005 de cursus Financieel beleid non-profit sector. De totstandkoming en werkwijze van de OR is vastgelegd in het Verkiezingsstatuut en het Reglement Ondernemingsraad. Overlegvergaderingen (OV) tussen OR en de directeur vonden in 2005 plaats op 7 januari, 18 maart, 29 april, 24 juni, 9 september en 11 november. Belangrijke thema s waren: - komen tot een toekomstvisie en doorkijk tot opvolging van verbeterpunten in het Arbo plan van aanpak - verloop CAO-onderhandelingen watersector - totstandkoming WLZ-bedrijfsregelingen - flexibele inzetbaarheid medewerkers - collectiviteitscontract zorgverzekering - de 1% resultaatafhankelijke uitkering - medewerkerstevredenheidsonderzoek (MeTeO). Op 26 oktober 2005 zijn bij een plenaire sessie presentaties gegeven over veiligheid in het laboratorium en toxische stoffenregistratie. J.A. Luijten participeerde in de: - Adviesgroep Waterkwaliteit en Laboratorium Managers Overleg (LMO) - Programmalijn Begeleidingscommissie Chemische Grondslagen (Kiwa, BTO) - Beheerscommissie Overdracht Kwaliteitsgegevens (BOK, VEWIN, voorzitter) - Normcommissie Waterkwaliteit (NEN ) - NsC /09: Materialen in contact met drinkwater (NEN, voorzitter) - CEN TC 164 WG3: Effects of materials in contact with drinking water (convenor) L.A.C. Feij had zitting in de: - Programmalijn Begeleidingscommissie Waterbehandeling (Kiwa, BTO) - Programmalijn Begeleidingscommissie Microbiologische Grondslagen (Kiwa, BTO) - VEWIN-begeleidingsgroep OAS project (Ontwikkeling Attest Systeem, VEWIN) - Projectgroep Nitraatverwijdering en UV-installatie Zuid-Oost Limburg (WML) - Vakgroep Waterkwaliteit (WML) L.L.M. Keltjens vertegenwoordigde WLZ in de: - Contactgroepen Filtratietechniek (Kiwa) en Ontharding (Kiwa) - Vakgroep Procestechnologie (WML) Bovendien was WLZ vertegenwoordigd in onderstaande kaders: - Kiwa Contactgroep Kwaliteitscoördinatoren waterleidinglaboratoria (G.A.M. Duijf, voorzitter) - Kiwa Contactgroep Kwaliteitsverbetering Bacteriologisch Onderzoek (KBO, D.W. Bosboom) - Kiwa Contactgroep Chemische Analyse (CCA, L.L.M. Keltjens en A.C. de la Mar) - Normsubcommissie Monsterneming (NEN , G.C. Kraijema) - Beheersgroep Waterkwaliteit (WML, G.C. Kraijema) 3.4 Commissies en overige externe contacten In het verslagjaar was het laboratorium vertegenwoordigd in diverse overlegkaders binnen de bedrijfstak. 17

18 afgegeven op basis van de daartoe benodigde voorzieningen. De automatiseringsapparatuur omvatte onder meer de vervanging van 15 PC s en 8 monitoren (door flatscreens), vervanging Firewall, servers (5x), draadloos netwerk, e-tokens en Cisco-Switches (3x). De functionaliteit van het LIMS is uitgebreid met aanpassingen voor Instrument Manager, opslaan initiële planning, common component (historie) en weergave Kiwa-punten bij monsteraanmelding. De WLZ-website onderging een professionaliseringsslag. Het documentenbeheersysteem Manual Master werd aangeschaft 4 Gebouw, installaties en inventaris In 2005 is in totaal d geïnvesteerd in materiële vaste activa, verdeeld over grond/ parkeerterrein (d ), gebouw/installaties/ inrichting (d ), analyseapparatuur (d ), LIMS en kantoorautomatisering (d ). Investeringen in de productiemiddelen betroffen onder andere een radioactiviteitsmeter, wateranalyzer SP1000, SAN plus 2 autoanalyzer, MicroWave destructor en een dubbelkanaals GC-MS instrument. Investeringen in installaties en laboratoriuminrichting hadden vooral betrekking op de herinrichting van het microbiologisch laboratorium en vervanging van onderdelen van het klimaatbeheersingssysteem. Een beveiligingscertificaat (Bz, En) is 5 Financiële verslaglegging WLZ heeft een separaat financieel rapport uitgebracht aan het Bestuur van de Stichting. Hierin zijn opgenomen de grootte en de samenstelling van het vermogen van de Stichting per 31 december 2005 en het bedrijfsresultaat over Terwijl de analyseproductie met 3% daalde ten opzichte van 2004, steeg de gefactureerde productie met 4,5% en kwam daarmee 5% hoger uit dan begroot voor De lasten daalden met 4% vergeleken met het voorgaande boekjaar, toe te schrijven aan lagere afschrijvingen, minder personeelskosten en minder laboratoriumkosten. De opstelling van de begroting en de vaststelling van het deelnemerstarief voor 2005 waren gebaseerd op een kostendekkende exploitatie. Het positieve saldo over 2005 is toegevoegd aan de tariefegalisatiereserve in de balans van de Stichting. Het financieel rapport 2005 met de staat van baten en lasten, de balans per 31 december 2005 en het kasstroomoverzicht is gecontroleerd door Deloitte & Touche Registeraccountants en voorzien van de accountantsverklaring. Het Bestuur van de Stichting heeft het vastgesteld op 16 juni

19 Bijlage 1 Jaaroverzicht WLZ 2005: Soort en aantal uitgevoerde analyses Tabel 2a: Aantal nat-chemische bepalingen Parameter Aangroei/opspoel Bezinking Biochemisch zuurstofverbruik Carbonaat Chemisch zuurstofverbruik Cyanuurzuur Droogrest 105ºC Gesuspendeerde stof Gloeirest 600ºC IJzer(III)chloridegehalte Kalk (%) Kjeldahl-stikstof Kleurintensiteit KMnO4-verbruik KMnO4-gehalte Marmer (%) Natriumhydroxidegehalte Radioactiviteit (rest beta-activiteit) Sulfide Totale hardheid Troebelingsgraad UV-extinctie (254 nm) Waterstofcarbonaat Zoutzuurgehalte Zuurgraad (ph) Zuurstof Subtotaal * Verschillen in de aantallen tussen 2005 en 2004 vanaf 10% zijn aangeduid met - (daling groter dan 10%) en + (stijging groter dan 10%). I

20 Tabel 2b: Aantal analyses uitgevoerd met Segmented Flow Analysers Parameter Ammonium Chloride Cyanide (vrij) Cyanide totaal Elektrisch geleidingsvermogen Fluoride Ortho-Fosfaat Totaal-Fosfaat Nitraat Nitriet Silicaat Sulfaat Ureum Subtotaal * Verschillen in de aantallen tussen 2005 en 2004 vanaf 10% zijn aangeduid met - (daling groter dan 10%) en + (stijging groter dan 10%). Tabel 2c: Aantal analyses uitgevoerd met behulp van GF-AAS, ICP-AES en ICP-MS Parameter Aluminium Antimoon Arseen Barium Beryllium Boor Cadmium Calcium Chroom Cobalt Destructies IJzer Kalium Koper Kwik Lood Magnesium Mangaan Molybdeen Natrium Nikkel Seleen Strontium Tin Vanadium Zilver Zink Subtotaal * Verschillen in de aantallen tussen 2005 en 2004 vanaf 10% zijn aangeduid met - (daling groter dan 10%) en + (stijging groter dan 10%). II