Stemmen Horen Accepteren en Begrijpelijk maken. Introductie lezing voor algemeen publiek. Prof. Dr. Marius Romme en Dr.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Stemmen Horen Accepteren en Begrijpelijk maken. Introductie lezing voor algemeen publiek. Prof. Dr. Marius Romme en Dr."

Transcriptie

1 Stemmen Horen Accepteren en Begrijpelijk maken Introductie lezing voor algemeen publiek Prof. Dr. Marius Romme en Dr. Sandra Escher Wat is stemmen horen Ik weet niet of u vertrouwd ben met het begrip stemmen horen, maar daaronder verstaan we dat mensen een of meerdere stemmen horen terwijl er geen bron herkenbaar is in de buiten wereld, die de stem voortbrengt. Deze ervaring wordt in de psychiatrie helaas aangeduid met de term auditieve hallucinatie, hetgeen een term is die twijfel zaait over de echtheid van de ervaring. Helaas wordt de ervaring ook verbonden met ziekte en dat is niet juist want het is een menselijke variatie die uitdrukking kan geven aan existentiële emotionele problemen. De titel stemmen horen accepteren en begrijpelijk maken geeft de twee belangrijkste aspecten aan om anders met patiënt stemmen hoorders om te gaan. Een aanpak die wij de afgelopen 25 jaar ontwikkelde, 1 Stemmen horen accepteren betekend dat wij als volledig echt accepteren dat mensen werkelijk de stemmen horen, die zij zeggen te horen ook al horen wij buitenstaanders die stem niet en nemen wij ook geen bron waar, die de stem voortbrengt. Dat mensen werkelijk stemmen horen is ook bij hersen onderzoek via brain-imaging aangetoond, bepaalde hersen gebieden zijn dan actief. Stemmen begrijpelijk maken betekend dat de stemmen over zaken spreken die te maken hebben met wat de stemmen hoorder in zijn/haar leven heeft meegemaakt en over de emoties die daar mee samenhangen. Daarom moeten wij uitgebreid op de ervaring ingaan om hun boodschap te leren kennen. En dus ze niet proberen te stoppen, maar ze te leren respecteren en begrijpen. In deze lezing zal ik het met u hebben over Hoe we begonnen zijn en het verder hebben ontwikkeld Belangrijkste resultaat van ons onderzoek:bij Patiënten geen symptoom van een ziekte maar een reactie op problemen De consequenties voor de praktijk in het omgaan met stemmen.

2 Hoe zijn we begonnen Mijn(Romme) interesse in stemmen horen begon met een patiënt die me duidelijk maakte dat mijn psychiatrische benadering haar niet hielp. Als traditioneel opgeleide psychiater was ik er alleen in geïnteresseerd of haar stemmen horen echte auditieve hallucinaties waren. Met dat gegeven en de aanwezigheid van eventueel andere symptomen maakte ik een diagnose. Deze patiënt was echter vooral geïnteresseerd in haar stemmen en in hun macht die zij over haar uitoefende. Dwz. de manier waarop zij haar hinderden en haar dingen verboden. Medicijnen deden niet veel bij haar en hinderde haar in haar concentratie bij het lezen, wat zij graag deed. Omdat de stemmen haar verboden uit te gaan raakte ze erg geïsoleerd en werd ook somberder van de stemmen. Omdat ik daar bezorgd over was, wilde ik haar isolement doorbreken en probeerde ik een uitweg te vinden. Ik organiseerde een ontmoeting met een ander patiënte, zodat ze samen over hun stemmen konden praten. Ze waren daar erg enthousiast over, want ze begrepen elkaar heel goed en ik vond het maar raar, waar ze het over hadden en begreep er niet veel van. Maar zij begrepen elkaar erg goed. Daarom herhaalde ik dit experiment nog een paar keer met andere patiënten, die stemmen hoorde, want die kende ik als psychiater genoeg. Zij waren allemaal erg enthousiast om met elkaar over hun stemmen te praten, maar toen zei Patsy, de eerste patiënt, dat dit wel prettig was, maar ze er helaas niet van leerde hoe ze beter met de stemmen om kon gaan, om er minder hinder van te hebben. 2 Toen bedacht ik samen met Sandra Escher dat als deze mensen elkaar zo goed begrijpen dat er dan vast wel stemmen hoorders in de wereld zullen zijn, die een oplossing hebben gevonden om er beter mee om te gaan. Dat bracht ons op het idee, dat om die mensen te ontmoeten daar de Televisie ideaal voor zou zijn, want die komt in elke huiskamer en je bent vrij om te reageren. Het lukte een talkshow (Sonja op Maandag) te interesseren en daar vertelde Patsy haar verhaal. Ik zei dat de psychiatrie niet zo veel te bieden had en wij dus graag geholpen wilde worden door mensen met deze ervaring, die er wel mee overweg konden. We hadden een telefonische

3 opvang georganiseerd die aan de bellers zouden vragen of zij zelf stemmen hoorden en of hij/zij er een oplossing voor had? Er werd ook naar hun adres gevraagd, omdat we ze wilde uitnodigen voor een congres van stemmenhoorders. Dat was het nieuws dat je nodig hebt om op de televisie te komen. Een eerste congres voor stemmen hoorders. Er reageerde erg veel mensen (700) per telefoon en 500 daarvan hoorde stemmen, dat was onverwacht. Het was ook teveel om allemaal uit te nodigen voor een gesprek. Deze mensen hebben we een enquete gestuurd om een beetje meer te weten over hun ervaring. We stelden daarin vragen waarover ze aan de telefoon gepraat hadden. Plus twee slot vragen 1) of ze hun ervaring kort wilde omschrijven en 2)of ze geïnteresseerd waren in een congres met stemmen hoorders. Degenen, die het duidelijkste verhaal hadden nodigde we uit om kennis mee te maken en eventueel als sprekers op het congres op te treden. Toen kwam de verassing. Er waren niet alleen mensen die goed met hun stemmen overweg konden, maar er waren ook mensen die nooit met hun stemmen patiënt waren geworden en dat was nieuw voor ons en zette de echte interesse aan. Dit speelde zich allemaal al lang geleden af in 1987, maar onze interesse is gebleven. 3 Deze ontmoetingen leidde bij ons tot de volgende vragen Is stemmen horen wel een symptoom van een psychiatrische ziekte? Is het wel juist dat we geneigd zijn het eerst aan schizofrenie te denken bij stemmen horen Geven bepaalde karakteristieken van het stemmen horen een relatie aan met bepaalde problemen in het leven van de stemmen hoorder. Is stemmen horen op zich zelfwel een teken van een psychische stoornis Gelukkig kreeg deze vraag van meerder onderzoekers interesse. Onderzoekers,die algemene bevolkingsonderzoeken deden. Daaruit kwam naar voren dat de ervaring stemmen horen tamelijk veel voorkwam bij gewoon functionerende mensen.

4 Auditieve hallucinaties in de algemene bevolking bevolkingsonderzoeken Tien 1991 Langdurig auditieve hallucinaties 2-4% vastgesteld met de D.I.S mensen 1/3 ondervond hinder EATON 1991 Langdurig auditieve hallucinaties 4% Vastgesteld door psychiater 810 mensen 45% criteria voor een psychiatrische diagnose 16% criteria voor de diagnose schizofrenie De twee studies van Tien en Eaton gaan over stemmen horen in een Amerikaans algemene bevolkingsonderzoek van mensen. De studie is gedaan met een psychiatrisch diagnostisch instrument om te zien of er sprake was van een diagnose of niet. Verder is gevraagd naar de ondervonden hinder en hulpbehoefte bij het stemmen horen. 4 Tien vond bij 2 4% stemmen horen en daarvan had 2/3 geen hinder en de minderheid nl. 1/3 ondervond hinder en had behoefte aan hulp Eaton herhaald het onderzoek maar liet de diagnose stellen door psychiaters. Zij vonden bij 45% redenen voor een psychiatrische diagnose en bij 55% niet. Maar slechts bij 16% was er sprake van een diagnose schizofrenie. Ook in Nederland is er een dergelijk bevolkingsonderzoek gedaan door het Trimbos instituut met 7000 mensen De resultaten zijn bewerkt door Prof.dr. Jim van Os. Dit onderzoek ging zowel over hallucinaties als over wanen. Zij maken in hun publicaties geen onderscheid tussen stemmen horen of beelden zien, maar telden dat bij elkaar. Ook zij vonden dat er meer gezonde mensen zijn met dat soort ervaringen dan patiënten.

5 Lifetime psychotic experiences Prevalence N=7076 CIDI interviews 17.5% 6,15 8,68 No Distress Hallucinations Delusions 1,72 3,25 Distress Deze studies en onze eigen ervaring met gezonde stemmen hoorders maakt het voor ons duidelijk dat stemmen horen op zich geen teken van ziekte of gekte is. Meer een menselijke variatie. 5 Stemmen horen en de psychiatrische diagnose Vervolgens vroegen wij ons af of stemmen horen alleen bij de psychiatrische ziekte schizofrenie voorkwam, zoals in de DSM, het psychiatrisch diagnostisch schema dat in de psychiatrie wordt gebruikt. Daarin komt stemmen horen alleen voor bij de schizofrenie. We deden daarom een inventariserend onderzoek bij onze sociaal psychiatrische dienst in Maastricht. Van de 288 ingeschreven patiënten bleken er 81 (28%) stemmen te horen. Van lang niet allemaal wist de hulpverlener dat ze stemmen hoorden. De hoofd diagnose was redelijk verschillend en lang niet allemaal schizofrenie zie het volgende lijstje. Diagnose Ja Percentage totaal ingeschreven Schizofrenie N=33 53% N=62 Dissociatieve st. N=4 80% N=5

6 Depressie N=25 28% N=90 Psychotische st. N=7 41% N=17 Persoonlijkh.st. N=6 13% N=48 Anders (angst) N=6 9% N=66 Schizofrenie is dus bij lange na niet de enige psychiatrische diagnose, waarbij stemmen horen bij patiënten voorkomt en daarom is het zo jammer dat de DSM zo ongenuanceerd omgaat met stemmen horen, want dat geeft vele foute diagnosen en een maatschappelijk vooroordeel: niet alleen ziekte maar zelfs Schizofrenie. Vergelijking gezonden stemmen hoorders en patiënt stemmenhoorders Vervolgens hebben wij een onderzoek gedaan waarin wij de gezonde stemmen hoorders vergeleken met de patiënt stemmenhoorders. We vergeleken daarbij twee groepen Patient stemmen hoorders (een groep met de diagnose Schizofrenie en een met de diagnose Dissociatieve stoornis) met de groep gezonden stemmen hoorders. 6 Beide groepen patiënt stemmen hoorders en gezonden stemmenhoorders horen zowel negatieve als positieve stemmen, maar 1) Patiënt stemmen hoorders ervaren hun stemmen als overwegend negatief terwijl de gezonden ze als overwegend positief beleven. 2) Patiënt stemmen hoorders zijn bang voor hun stemmen en dat zijn de gezonden niet! Deze verschillen maken het ook duidelijk waarom de gezonden geen behoefte er aan hebben naar een psychiater te gaan en patiënt stemmen hoorders wel hulp zoeken. Om dat vast te stellen is een diagnose niet nodig, mogelijk zelfs schadelijk Relatie met de levensgeschiedenis Er zijn gezonde mensen die stemmen horen maar dat is maar een klein aantal namelijk maar 2-4 % van de bevolking, terwijl de frequentie bij bepaalde patiënten groepen veel hoger ligt rond zelfs 50 % bij schizofrenie en 40% bij dissociatieve stoornissen.

7 Dat wekte onze interesse in de levensgeschiedenis van stemmenhoorders want patiënten zo dachten wij zullen wel meer problemen hebben gehad in hun leven dan mensen die geen patiënt worden en dat bleek ook te gelden bij stemmen hoorders. Bij al onze 7 studies met rond 350 stemmen hoorders gaf ongeveer 70% aan dat hun stemmen in verband stonden met traumatische ervaringen. In onze laatste studie in het boek living with Voices vertellen 50 stemmen hoorders hun herstel verhaal. Hun herstel van hun problemen met hun stemmen en hun weer sociaal goed kunnen functioneren. In die studie vonden we de volgende traumatische ervaringen die deze mensen kwetsbaar hadden gemaakt voor het gaan horen van stemmen. 1) seksueel misbruik (18) Bij drie gecombineerd met fysieke mishandeling 2) emotionele verwaarlozing (11) Bij drie gecombineerd met Seksueel misbruik 3) adolescenten problemen ( 6) 4) Intense stress ervaring ( 4) 5) Langdurig gepest op school ( 2) 6) Fysieke mishandeling ( 2) Bij drie gecombineerd met seksueel misbruik 7) Niet duidelijk ( 7) Totaal` 50 7 Het bijzondere van de stemmen die deze mensen horen is dat de karakteristieken van de stemmen laten zien wat zij hebben mee gemaakt in hun leven. Dat het mogelijk is door de stemmen hoorder te interviewen over hun stemmen ervaring er met hen samen achter te komen, waar die stemmen door uitgelokt zijn. Zo zien we bij mensen, die seksueel misbruikt zijn dat een van de stemmen de karakter trekken vertoond van degene, die ze misbruikt heeft zoals Flore verteld Flore: Voor mij was er nooit enig verwarring over de herkomst van de stem. Het was de stem van de gene die mij misbruikt heeft.

8 Seksueel misbruikte mensen vertellen ook dat de stemmen hen verwijten maken over de stemmen hoorder als een slecht mens omdat degene, die ze misbruikt heeft vaak zo tegen ze gepraat heeft. De misbruiker suggereert vaak dat de misbruikte hem verleid heeft. Bovendien voelen mensen die seksueel misbruikt zijn zich vaak slecht, of schuldig, omdat ze tijdens het misbruik zich wel lichamelijk seksueel geprikkeld hebben gevoeld. Immers het lichaam reageert gewoon natuurlijk en de stemmen hoorder denkt dan dat zij/hij het seksueel gebruik gewild heeft. De relaties tussen het seksueel misbruik en de stemmen kan ook over de emoties gaan, bijvoorbeeld de boosheid die wordt opgewekt door het misbruik. Boosheid, die de misbruikte niet kwijt kan, omdat ze niet geloofd wordt of zich machteloos gemaakt voelt. Het kan ook zijn dat iemand meerdere stemmen hoort die elk een relatie hebben met verschillende delen van de seksueel misbruik ervaring, zoals bij Jolanda in onderstaand tekst Jolanda: Mijn stemmen hebben een naam. Nina is ongeveer 7 jaar oud. Ze is nog een kind. Nina komt van lang geleden zij heeft te maken met het seksueel misbruik dat begon toen ik 7 jaar was. Eva is een andere stem. zij is 18 jaar oud. Ik denk dat Eva kwam toen ik 18 was. Toen trok mijn familie de formele aanklacht bij de politie in tegen de oom die me seksueel misbruikt had vanaf mijn 7de. Eva wil dat ik beter voor mijn belangen opkom, daar beter voor vecht. 8 Bij Langdurig pesten zien we dat de stemmen herkend worden als de stemmen van de pesters en de stemmenhoorder draagt dus als het ware de pesters z n leven lang met zich mee. Daarom moet je de stemmenhoorder uitleggen wat er gebeurd en dat het mogelijk is zijn/haar houding tegenover de stemmen te veranderen. Door hun macht terug nemen, want stemmen hebben niet echt macht. Ze hebben geen handen en voeten en kunnen alleen maar dingen suggereren. Vanuit zijn/haar angst geeft de stemmenhoorder zelf vaak veel macht aan de stemmen, want alle macht die ze hebben krijgen ze uiteindelijk van de stemmenhoorder. We hebben daarom een interview ontwikkeld dat uitgebreid ingaat op de ervaring van het stemmen horen en dan krijg je genoeg informatie om de relatie te leggen met de problemen die iemand die stemmen hoort in zijn leven heeft ervaren en welke problemen hij/zij niet heeft weten te verwerken. Wij hebben daarvoor ook een instrument ontwikkeld waarmee het wat makkelijker

9 is die relatie tussen de stemmen en de problemen te leggen. Die werkwijze staat beschreven in het boek Making Sense of Voices in het Engels en in Werken met Stemmen in het Nederlands. Vertalingen zijn gepubliceerd in het Duits, Deens, Italiaans, Frans en Spaans Voor de praktijk is het dus aller eerst van belang: de stemmen au serieus te nemen en ze te accepteren als werkelijkheid en het tweede dat van belang is om ze te normaliseren. Dat wil zeggen de stemmen hoorder te vertellen dat hij/zij niet de enige is en er veel mensen rondlopen die stemmen horen en er goed mee overweg kunnen en er geen patiënt mee zijn geworden omdat zij er mee hebben leren omgaan. Daarna is het belangrijk te leren ingaan op de stemmen horen ervaring. Bijv. met het Maastrichts stemmen interview, want de meeste stemmen hoorders en hulpverleners weten niet goed hoe ze erover moeten praten. En om elkaar iets helder te maken moet je er wel over kunnen praten.daar voor hebben we voor zowel stemmen hoorders als professionelen in de zorg cursussen ontwikkeld omdat te leren. Mensen helpen die problemen hebben met hun stemmen eist dus nogal wat verandering in de attitude en in de dagelijkse praktijk 9 Wat moet er in de praktjk veranderen Stemmen horen niet zien als een symptoom van een ziekte maar als een menselijk variatie. Accepteren dat mensen werkelijk stemmen horen.ook al hoort u niets. Met de stemmen hoorder nagaan wat er in hun leven is gebeurd om te zien of er een relatie is met de stemmen. De stemmen hoorder stimuleren dat te doen waarin anderen hem/haar voorgingen bij hun herstel ( zie boek Living with voices) Dit is hard werken maar veel interessanter en bevredigender dan er om heen te blijven lopen.

Maastrichtse interview met kinder- en jeugdigen versie MIK

Maastrichtse interview met kinder- en jeugdigen versie MIK Maastrichtse interview met kinder- en jeugdigen versie MIK Dr. Sandra Escher Prof. Dr. Marius Romme Stichting Leven met stemmen Bemelen interview@hearing-voices.com Project kinderen en jeugdigen die Stemmen

Nadere informatie

STEMMEN HOREN Welke relaties kunnen er zijn tussen de stemmen en de ervaren trauma's?

STEMMEN HOREN Welke relaties kunnen er zijn tussen de stemmen en de ervaren trauma's? STEMMEN HOREN Welke relaties kunnen er zijn tussen de stemmen en de ervaren trauma's? Marius Romme en Sandra Escher Onlangs sloten wij een studie af, waarin vijftig stemmenhoorders vertelden over hun herstel

Nadere informatie

Omgaan met stemmen horen. Steunpunt Stemmen Horen

Omgaan met stemmen horen. Steunpunt Stemmen Horen Omgaan met stemmen horen Steunpunt Stemmen Horen Even voorstellen Wij zijn. Robin Timmers Ineke Litjens Coen Bethlehem Yvonne Doornbos Meina Pettersman Wie zijn jullie? Wat gaan we vandaag doen? Uitleg

Nadere informatie

Omgaan met stemmen horen. Sigrid van Deudekom en Jeanne Derks

Omgaan met stemmen horen. Sigrid van Deudekom en Jeanne Derks Omgaan met stemmen horen Sigrid van Deudekom en Jeanne Derks Hoort stemmen horen bij de Psychiatrie? Ja? Nee? JA Want: Het betreffen vocale, audiatieve hallucinaties. 85 % van de Mensen met een dissociatieve

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

Accepteren en betekenis geven aan stemmen. De Maastrichtse benadering

Accepteren en betekenis geven aan stemmen. De Maastrichtse benadering Accepteren en betekenis geven aan stemmen De Maastrichtse benadering praatkaffee psychose De Stem, 27-11-2018 Introductie Inhoud Uitgangspunten Een systematische aanpak, het Maastrichtse model Interview

Nadere informatie

MAASTRICHTSE INTERVIEW MET STEMMENHOORDER KINDER- EN JEUGDIGEN VERSIE (MIK) Naaminterviewer:... Naam geïnterviewde:... Adres:......

MAASTRICHTSE INTERVIEW MET STEMMENHOORDER KINDER- EN JEUGDIGEN VERSIE (MIK) Naaminterviewer:... Naam geïnterviewde:... Adres:...... MAASTRICHTSE INTERVIEW MET STEMMENHOORDER KINDER- EN JEUGDIGEN VERSIE (MIK) Naaminterviewer:... Naam geïnterviewde:... Adres:...... Telefoonnummer:... Leeftijd:... Samenstelling leefgroep... Op welke (soort)

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

INTERVIEW MET STEMMENHOORDER

INTERVIEW MET STEMMENHOORDER INTERVIEW MET STEMMENHOORDER Naam geïnterviewde:... Adres:...... Telefoonnummer:... Leeftijd: Woont alleen of in gezin... Samenstelling. Wat voor werk doe je... Datum interview:...jaar... Naam interviewer:...

Nadere informatie

Hoofdstuk 1. namelijk afschuwelijke dingen! Daders zijn soms zo creatief en geslepen, daar kunnen we ons maar amper een voorstelling bij maken.

Hoofdstuk 1. namelijk afschuwelijke dingen! Daders zijn soms zo creatief en geslepen, daar kunnen we ons maar amper een voorstelling bij maken. Hoofdstuk 1 Het beestje bij de naam Wat gebeurt er precies? In dit hoofdstuk wil ik graag stilstaan bij geweld en misbruik en wat het precies is. We hebben hier allemaal onze eigen ideeën over. Schelden,

Nadere informatie

Gemaakt door: Kelly.

Gemaakt door: Kelly. De kanjertraining. Gemaakt door: Kelly. Inhoud. Inhoud. 1 Inleiding. 2 Wat is de Kanjertraining? 3 Hoe en wanneer is de Kanjertraining ontstaan? 4 Wanneer ga je naar de Kanjertraining? 6 Welke stappen

Nadere informatie

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

AUDITORY VOCAL HALLUCINATION RATING SCALE (AVHRS) 1,2,3 (Jenner en Van de Willige, 2002)

AUDITORY VOCAL HALLUCINATION RATING SCALE (AVHRS) 1,2,3 (Jenner en Van de Willige, 2002) AUDITORY VOCAL HALLUCINATION RATING SCALE (AVHRS) 1,2,3 (Jenner en Van de Willige, 2002) De AVHRS is een gestructureerd interview, om gedetailleerde informatie te verkrijgen over gehoorshallucinaties die

Nadere informatie

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen

KOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?

Nadere informatie

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid Meten van mediawijsheid Bijlage 6 Interview terug naar meten van mediawijsheid Bijlage 6: Het interview Individueel interview Uitleg interview Ik zal je uitleggen wat de bedoeling is vandaag. Ik ben heel

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

De Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein.

De Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein. Op zoek naar waardevolle contacten De werkgroep Week van de Psychiatrie organiseert van 26 tot en met 31 maart 2012 de 38e Week van de Psychiatrie. Het thema van de Week van de Psychiatrie 2012 is Contact

Nadere informatie

Sociale Psychiatrie Boek EPILOOG.

Sociale Psychiatrie Boek EPILOOG. Prof. Dr. M.A.J. Romme Dr. A. Escher Sociale Psychiatrie Boek EPILOOG. Binnen het brede veld van de geestelijke gezondheid zorg benadert de sociale psychiatrie geestelijke gezondheid klachten op een ander

Nadere informatie

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

Interviews: - interview: vragen gast - vragen pleeggezin - vragen aan begeleider van Open Thuis - Interview met de dienst VMG :

Interviews: - interview: vragen gast - vragen pleeggezin - vragen aan begeleider van Open Thuis - Interview met de dienst VMG : Bijlage Interviews: - interview: vragen gast - vragen pleeggezin - vragen aan begeleider van Open Thuis - Interview met de dienst VMG : Interview: vragen gast : Levensgeschiedenis: Zie dossier Hoe vind

Nadere informatie

Samenvatting van de enquête over de screening (53 reacties)

Samenvatting van de enquête over de screening (53 reacties) Samenvatting van de enquête over de screening (53 reacties) Juni 2014 Wat is de leeftijd van je leerling? jonger dan 13 4 8 13 5 9 14 17 32 15 12 23 16 3 6 17 10 19 18 1 2 19 1 2 ouder dan 19 0 0 Is de

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol

Angststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%

Nadere informatie

Dokter, ik heb kanker..

Dokter, ik heb kanker.. Dokter, ik heb kanker.. huisartsen-duodagen noordwest utrecht november 2006 Anette Pet Klinisch psycholoog-psychotherapeut Hoofd Patiëntenzorg Welmet Hudig Theoloog Therapeut Het Helen Dowling Instituut

Nadere informatie

Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: MimpenMG

Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: MimpenMG Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: MimpenMG Datum aanmaak rapport:11-11-2015 1 Laatste ronde patiëntenvragenlijsten huisarts Periode waarin ingevuld van: 1-3-2014 tot 1-3-2014

Nadere informatie

H A P P I L Y E V E R A F T E R..

H A P P I L Y E V E R A F T E R.. H A P P I L Y E V E R A F T E R.. I N 5 S T A P P E N M E E R G E L U K I N J E R E L A T I E A A N D A C H T V E R T R O U W E N Y V O N N E T H U I J S W W W. B R E I N - P O W E R. C O M A C C E P T

Nadere informatie

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten Tot een geloofsgesprek komen I Ontmoeten Het geloofsgesprek vindt plaats in een ontmoeting. Allerlei soorten ontmoetingen. Soms kort en eenmalig, soms met mensen met wie je meer omgaat. Bij de ontmoeting

Nadere informatie

Leven na geweld Een studie over hoe vrouwen met een verstandelijke beperking omgaan met geweld dat zij ervaren in instellingen.

Leven na geweld Een studie over hoe vrouwen met een verstandelijke beperking omgaan met geweld dat zij ervaren in instellingen. Leven na geweld Een studie over hoe vrouwen met een verstandelijke beperking omgaan met geweld dat zij ervaren in instellingen. Nederlandse Samenvatting Vertegenwoordiging van mensen met verstandelijke

Nadere informatie

Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten.

Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten. Kan het anders? (Uit: Kompas) Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten. Behandelende onderwerpen het recht veilig in vrijheid te leven het recht op respect

Nadere informatie

Tevredenheid van familieleden en mantelzorgers met casemanagement bij dementie

Tevredenheid van familieleden en mantelzorgers met casemanagement bij dementie Tevredenheid van familieleden en mantelzorgers met casemanagement bij dementie (in te vullen door mantelzorgers) Codering tevredenheidsonderzoek : _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Datum verzending : _ _ - _ _ - _

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar

De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar De afgelopen weken was het niet zo leuk bij Pim thuis. Zijn moeder lag de hele dag in bed. Ze stond niet meer op, deed geen boodschappen

Nadere informatie

Gedwongen opname met een IBS of RM *

Gedwongen opname met een IBS of RM * Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke

Nadere informatie

Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door:

Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s Foto Britt Straatemeier Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Tips voor grootouders Foto Susanne Reuling Als in het gezin van

Nadere informatie

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen

Hoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze

Nadere informatie

Over kalveren en vlinders

Over kalveren en vlinders Woord vooraf Over kalveren en vlinders Woord vooraf a Over kalveren en vlinders 9 Kalverliefde : de eerste verliefdheid, de eerste keren vlinders in de buik, de verliefdheid van de puberteit. Denk jij

Nadere informatie

We gebruiken in deze vragenlijst de term psychische klachten. Maar neem gerust een andere term in gedachten als je die beter vindt.

We gebruiken in deze vragenlijst de term psychische klachten. Maar neem gerust een andere term in gedachten als je die beter vindt. Een stigma kan gezien worden als een stempel met negatieve lading dat mensen met psychische aandoeningen opgedrukt krijgen door de omgeving of maatschappij. Dit wordt door velen zo ervaren. Wat ook voorkomt

Nadere informatie

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind

MEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave

Nadere informatie

Inleiding. De makers van dit boekje : Marc de Kleijn, Dennis Kramer, Darius Kuiper, Iris Brinkhuis, Keanu Lawalata, Aron Hofman.

Inleiding. De makers van dit boekje : Marc de Kleijn, Dennis Kramer, Darius Kuiper, Iris Brinkhuis, Keanu Lawalata, Aron Hofman. Inleiding De makers van dit boekje : Marc de Kleijn, Dennis Kramer, Darius Kuiper, Iris Brinkhuis, Keanu Lawalata, Aron Hofman. Waarom wij dit doen : Wij vinden het belangrijk om iets te doen tegen kindermishandeling,

Nadere informatie

Directe Hulp bij Huiselijk. U staat er niet alleen voor!

Directe Hulp bij Huiselijk. U staat er niet alleen voor! Directe Hulp bij Huiselijk Geweld U staat er niet alleen voor! U krijgt hulp Wat nu? U bent in contact geweest met de politie of u heeft zelf om hulp gevraagd. Daarom krijgt u nu Directe Hulp bij Huiselijk

Nadere informatie

Protocol Digitaal pesten

Protocol Digitaal pesten Protocol Digitaal pesten 2 1 Inleiding 1.1 Doelstelling 3 1.2 Beleid 3 1.3 Voorwaarden beleid 3 2. Achtergrondinformatie 2.1 Wat is digitaal pesten? 3 2.2 Waarom is digitaal pesten zo erg? 3 2.3 Signalen,

Nadere informatie

19 Het waren gewoon. normale mensen! VOOR DE STAGE INTERVIEW MET SANNE STEUR (21) STAGIAIRE

19 Het waren gewoon. normale mensen! VOOR DE STAGE INTERVIEW MET SANNE STEUR (21) STAGIAIRE 3507_Over de Lijn Binnenwerk 11-06-2008 11:34 Pagina 72 19 Het waren gewoon normale mensen! INTERVIEW MET SANNE STEUR (21) STAGIAIRE Als derdejaars HBO-V-student moest ik stage gaan lopen in de geestelijke

Nadere informatie

Succesverhaal. over pesten op het werk

Succesverhaal. over pesten op het werk Supermarktmedewerkster Fenny gaat met plezier naar haar werk. Dat is zeer opmerkelijk als je bedenkt dat ze lange tijd werd gepest. Op het dieptepunt hoopte ze zelfs dat haar onderweg naar de supermarkt

Nadere informatie

Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen?

Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Familie of naaste zijn van iemand die zichzelf beschadigt kan erg moeilijk zijn. Iemand van wie je houdt doet zichzelf pijn en het lijkt alsof je niks kunt

Nadere informatie

PSYRATS AUDITORY HALLUCINATION RATING SCALE (AHRS)

PSYRATS AUDITORY HALLUCINATION RATING SCALE (AHRS) PSYRATS AUDITORY HALLUCINATION RATING SCALE (AHRS) G. Haddock, University of Manchester, Engeland,1994 Vertaling: M. De Hert, F. Abrahams, N. Pauwels, UC. St. Jozef, Kortenberg, België, 1996 Aangepaste

Nadere informatie

KINDEREN EN INTERNET 9-10 jaar

KINDEREN EN INTERNET 9-10 jaar CASENUMMER: SAMPLE POINT NUMMER INTERVIEW ER NAAM ADRES: POSTCODE EN PLAATS TELEFOONNUMMER KINDEREN EN INTERNET 9-10 jaar HOE VUL JE DIT DEEL VAN DE VRAGENLIJST IN Hieronder wat eenvoudige instructies

Nadere informatie

Vertrouwen. Margriet Ledin-de Hoop. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer

Vertrouwen. Margriet Ledin-de Hoop. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Vertrouwen Margriet Ledin-de Hoop Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Inhoudsopgave Woord vooraf 6 1. Op reis 8 2. Spring! 15 3. Ver weg of heel dichtbij? 24 4. Actief afwachten 32 5. In vertrouwen keuzes

Nadere informatie

Click to edit Master title style Congres FACT Couleur Locale

Click to edit Master title style Congres FACT Couleur Locale Click to edit Master title style Congres FACT Couleur Locale op weg naar een regionaal zorgmodel in de GGZ Workshop Ziektebesef vanuit een ander perspektief Overwegingen voor de praktijk Giovanni Poddighe

Nadere informatie

leerlingen sociale veiligheid

leerlingen sociale veiligheid Verslag vragenlijst voor leerlingen over sociale veiligheid juni 2011 OBS De Rolpaal Samenvatting Eens in de 2 jaar wordt er een vragenlijst afgenomen over de sociale veiligheid op school. Dit is in 2009

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

Aseksualiteit. ellen.vanhoudenhove@ugent.be

Aseksualiteit. ellen.vanhoudenhove@ugent.be ellen.vanhoudenhove@ugent.be Inhoud Wat is aseksualiteit? als seksuele oriëntatie? Kenmerken van aseksuele personen Identiteitsontwikkeling en coming-out Vooroordelen en moeilijkheden Hulpbehoefte Aseksuele

Nadere informatie

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik. De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar

Nadere informatie

Tekst: Job 16: 20 Thema: Doge jo wol? Bijzonderheden: Tweede zondag in de 40-dagentijd. Beste mensen,

Tekst: Job 16: 20 Thema: Doge jo wol? Bijzonderheden: Tweede zondag in de 40-dagentijd. Beste mensen, Tekst: Job 16: 20 Thema: Doge jo wol? Bijzonderheden: Tweede zondag in de 40-dagentijd Liturgie: Welkom Gezang 172: 1,3,4 Begroeting Psalm 139: 1,2 Gebed Projektlied: Nieuw leven Kindernevendienst Schriftlezing:

Nadere informatie

In de bijlage vind je de verhalen van Floris (16), Hiltje (13), Joshua (16) en Wietske (46). Ze komen uit het boekje Ik ben geliefd!

In de bijlage vind je de verhalen van Floris (16), Hiltje (13), Joshua (16) en Wietske (46). Ze komen uit het boekje Ik ben geliefd! Het kwaad Verdieping: Persoonlijke verhalen Leeftijd: 13-16 Thema: Tijdsduur: 20+ min. In de verdiepingsfase ga je met de jongeren in op hun persoonlijke verhalen Duur: 30 minuten Nodig: twee verhalen

Nadere informatie

Interview protocol (NL)

Interview protocol (NL) Interview protocol (NL) Protocol telefoongesprek slachtoffers Goedemorgen/middag, u spreekt met (naam) van de Universiteit van Tilburg. Wij zijn op dit moment bezig met een onderzoek naar straat- en contactverboden

Nadere informatie

!!!!! !!!!!!!!!!!! Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams)! (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel)! Hoe voel je je nu? Beter?!

!!!!! !!!!!!!!!!!! Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams)! (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel)! Hoe voel je je nu? Beter?! Uit: Glazen Speelgoed (Tennesse Williams) Jim Laura Jim Laura Jim wijn aan) Laura Hallo Laura (zacht) Hallo. (Ze schraapt haar keel) Hoe voel je je nu? Beter? Ja. Ja, dankje. Dit is voor jou. Een beetje

Nadere informatie

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier

Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden

Nadere informatie

Mentaliseren Bevorderende Therapie (MBT) voor cliënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis

Mentaliseren Bevorderende Therapie (MBT) voor cliënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis Mentaliseren Bevorderende Therapie (MBT) voor cliënten met een borderline persoonlijkheidsstoornis Informatie voor cliënten en hun verwijzers Mentaliseren Bevorderende Therapie voor cliënten met een borderline

Nadere informatie

3. Rouw en verliesverwerking

3. Rouw en verliesverwerking 3. Rouw en verliesverwerking 29 Voor de trainer De belangrijkste begrippen van dit gedeelte zijn: Grote verschillen tussen verschillende getroffenen Breuk in de levenslijn Rouw/Verliesverwerking/chronische

Nadere informatie

V O O R L I C H T I N G. Drs. Fernando Cunha Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist

V O O R L I C H T I N G. Drs. Fernando Cunha Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist V O O R L I C H T I N G Drs. Fernando Cunha Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist w w w. c hild -suppor t -euro pe.c om 1 Zorgen voor

Nadere informatie

Autisten uit de kast. Binnen het bedrijf gebruik ik vaak een neutralere term, maar u begrijpt waar het over gaat: schaamte en angst.

Autisten uit de kast. Binnen het bedrijf gebruik ik vaak een neutralere term, maar u begrijpt waar het over gaat: schaamte en angst. Tekst, uitgesproken op het Jaarlijkse Congres van de Nederlandse Vereniging voor Autisme, 7 & 8 oktober 2011 (respectievelijk 1300 & 1200 bezoekers). www.autisme.nl -------------------------------------------------------

Nadere informatie

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat

Nadere informatie

Interview met iemand die zichzelf beschadigt

Interview met iemand die zichzelf beschadigt Interview met iemand die zichzelf beschadigt over haar/zijn ervaringen (c) September 2000 Copyright: A.D.M.A.C. Escher; Prof. M.A.J.Romme; Rijksuniversiteit Maastricht, Postbus 616, 6200 MD Maastricht

Nadere informatie

De Inner Child meditatie

De Inner Child meditatie De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun

Nadere informatie

Omgaan met gedrag op Basisschool De Bareel

Omgaan met gedrag op Basisschool De Bareel 1. Uitgangspunten gedrag Omgaan met gedrag op Basisschool De Bareel Schooljaar 2013 Inhoud 2. Preventief handelen om te komen tot gewenst gedrag 3. Interventies om te komen tot gewenst gedrag 4. Stappenplan

Nadere informatie

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16

Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16 Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet

Nadere informatie

Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: Leenen

Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: Leenen Analyserapport van de patiëntenvragenlijsten over de huisarts: Leenen Datum aanmaak rapport:26-11-2015 1 Laatste ronde patiëntenvragenlijsten huisarts Periode waarin ingevuld van: 31-10-2013 tot 9-11-2013

Nadere informatie

Elementen van de IMR training die bijdragen aan het herstel van cliënten met EPA: een kwalitatieve studie

Elementen van de IMR training die bijdragen aan het herstel van cliënten met EPA: een kwalitatieve studie Elementen van de IMR training die bijdragen aan het herstel van cliënten met EPA: een kwalitatieve studie Wilma J.M. van Langen, Titus A.A. Beentjes, Betsie G.I. van Gaal, Maria W.G.Nijhuis-van der Sanden,

Nadere informatie

Vragenlijst voor patiënt en mantelzorger

Vragenlijst voor patiënt en mantelzorger Vragenlijst voor patiënt en mantelzorger 1. Waar verblijft u momenteel? 2. Waar zou u momenteel willen verblijven? 3. Wie van de volgende mensen heeft vorige week aan u hulp, verzorging of een behandeling

Nadere informatie

Het empathiequotiënt (eq)

Het empathiequotiënt (eq) Het empathiequotiënt (eq) Het empathiequotiënt (EQ) versie voor volwassenen Hoe moet deze vragenlijst ingevuld worden? In deze vragenlijst staan een aantal stellingen opgesomd. Lees elke stelling aandachtig

Nadere informatie

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan

Nadere informatie

Schokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten

Schokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten Schokbrekers in de communicatie met patiënten en hun naasten Christien de Jong, psychotherapeut / trainer Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie christiendejong@hetnet.nl Koos van der Knaap,

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag?

Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Publieksversie Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie. Dit is ook

Nadere informatie

Terrorisme en dan verder

Terrorisme en dan verder Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.

Nadere informatie

1 Ben of word jij weleens gepest?

1 Ben of word jij weleens gepest? Onderzoeksresultaten TipHorstaandeMaas.nl Pesten Pesten is van alle generaties. Het kan bijna overal plaatsvinden en is daarom dichterbij dan mensen soms denken 8 1 Ben of word jij weleens gepest? 7 6

Nadere informatie

Het kinderprotocol. Inhoud: 1. Inleiding; het kinderprotocol 2. Goed gedrag kun je leren 3. De schoolregels 4. Pesten/ gepest worden 5.

Het kinderprotocol. Inhoud: 1. Inleiding; het kinderprotocol 2. Goed gedrag kun je leren 3. De schoolregels 4. Pesten/ gepest worden 5. Het kinderprotocol Inhoud: 1. Inleiding; het kinderprotocol 2. Goed gedrag kun je leren 3. De schoolregels 4. Pesten/ gepest worden 5. Slot 1. Het kinderprotocol: Op de Flamingoschool vinden we het erg

Nadere informatie

Gedwongen opname en verslaving Dr Anne Van Duyse - De Sleutel en PC Sint Jan Baptist

Gedwongen opname en verslaving Dr Anne Van Duyse - De Sleutel en PC Sint Jan Baptist Gedwongen opname en verslaving Dr Anne Van Duyse - De Sleutel en PC Sint Jan Baptist Deel 1: Wet op de gedwongen opname Deel 2: problematisch middelengebruik Toetsing van de wet bij verslaving Geesteszieke

Nadere informatie

Handvatten voor het omgaan met zelfbeschadiging

Handvatten voor het omgaan met zelfbeschadiging Handvatten voor het omgaan met zelfbeschadiging Als iemand in jouw omgeving zichzelf beschadigt is dat erg ingrijpend. Het kan allerlei emoties oproepen. Je bent misschien erg verdrietig, boos of je voelt

Nadere informatie

Meld. seksueel misbruik. aan de commissie-samson

Meld. seksueel misbruik. aan de commissie-samson Meld seksueel misbruik aan de commissie-samson Help ons Mijn naam is Rieke Samson en ik wil je vragen om ons te helpen bij het onderzoek naar seksueel misbruik van kinderen en jongeren. Zelf ben ik voorzitter

Nadere informatie

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben

Nadere informatie

Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten.

Deze gevoelens en emoties blijven bestaan totdat jij er aan toe bent om ze te uiten. Ik wil EmoKnallen. Sjoelen en uiten van emoties en gevoelens met jongeren en volwassenen. Benodigdheden: een sjoelbak en sjoelschijven. Te spelen op school, in jongeren en opvangcentra, in het gezin, bij

Nadere informatie

euro per jaar, maar meer mag natuurlijk altijd!

euro per jaar, maar meer mag natuurlijk altijd! Wat kunt u doen? De stichting Weerklank werkt met enthousiaste vrijwilligers. De stichting ontvangt een bescheiden subsidie van alleen de overheid. Uw hulp en steun zijn dan ook hard nodig om op te komen

Nadere informatie

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf

Nadere informatie

Basisschool t Maxend Maxend 6 5388 ZG Tel.: 0412-611366 E-mail: directie@maxend.nl. Protocol Nieuwe Pesten ( digitaal pesten )

Basisschool t Maxend Maxend 6 5388 ZG Tel.: 0412-611366 E-mail: directie@maxend.nl. Protocol Nieuwe Pesten ( digitaal pesten ) Basisschool t Maxend Maxend 6 5388 ZG Tel.: 0412-611366 E-mail: directie@maxend.nl Protocol Nieuwe Pesten ( digitaal pesten ) Inhoud 1. Inleiding 1.1 Doelstelling 3 1.2 Beleid 3 1.3 Voorwaarden beleid

Nadere informatie

Ik heb een postnatale/postpartum depressie

Ik heb een postnatale/postpartum depressie Ik heb een postnatale/postpartum depressie Ik kan nu volledig zeggen dat ik last heb van een postnatale/postpartum depressie. Dit durfde ik niet hardop te zeggen omdat mijn huisarts de eerste keer toen

Nadere informatie

Dounia praat en overwint

Dounia praat en overwint Dounia praat en overwint Deze informatiefolder is een uitgave van Pharos, Expertisecentrum gezondheidsverschillen, in samenwerking met: Stichting Hindustani, Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders,

Nadere informatie

Eenzaamheid onder mantelzorgers Jolanda Elferink, Expertisecentrum Mantelzorg

Eenzaamheid onder mantelzorgers Jolanda Elferink, Expertisecentrum Mantelzorg Eenzaamheid onder mantelzorgers Jolanda Elferink, Expertisecentrum Mantelzorg 4-06-13 Inhoud - In welke mantelzorgsituaties kom je eenzaamheid tegen? - Welke drie stappen kun je zetten om eenzaamheid te

Nadere informatie

7. Wel of niet vertellen

7. Wel of niet vertellen Quizvragen hoofdstuk 6 1. Wanneer krijgt iemand een bloedtransfusie? 2. Hoe is het virus in jouw bloed terechtgekomen? 3. Komt een verkoudheid door de kou of door een virus? 4. Kan het virus in flesvoeding

Nadere informatie

HELPEN IN ROUW EN VERDRIET

HELPEN IN ROUW EN VERDRIET HELPEN IN ROUW EN VERDRIET Manu KEIRSE Mensen in rouw en hun omgeving stellen zich allerlei vragen: Is het normaal dat ik mij na maanden nog zo verdrietig voel? Zal ik nog ooit opnieuw kunnen genieten

Nadere informatie

Kinderneurologie.eu. Stemmen horen bij kinderen

Kinderneurologie.eu.  Stemmen horen bij kinderen Stemmen horen bij kinderen Wat houdt stemmen horen in? Met stemmen horen wordt bedoeld dat kinderen in hun hoofd een vreemde stem of meerdere vreemde stemmen horen die geluid maken of iets zeggen. Hoe

Nadere informatie

PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS

PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS PATIËNTENINFORMATIE ALGEMEEN Wat is een persoonlijkheidsstoornis? Ieder mens heeft een persoonlijkheid. Een persoonlijkheid is de optelsom van hoe u als persoon bent, hoe u zich

Nadere informatie

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?

U schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo? Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen

Nadere informatie

Analyserapport van de patiënten vragenlijsten over de huisarts: C. Noordzij

Analyserapport van de patiënten vragenlijsten over de huisarts: C. Noordzij Analyserapport van de patiënten vragenlijsten over de huisarts: C. Noordzij Datum aanmaak rapport:16-09-2017 1 Laatste ronde patiënten vragenlijsten huisarts Periode waarin ingevuld van: 5-8-2017 tot 1-9-2017

Nadere informatie

Waarom stigma rondom AD(H)D bestaat

Waarom stigma rondom AD(H)D bestaat Waarom stigma rondom AD(H)D bestaat N.B.: de inhoud van dit programma is slechts van adviserende aard en dient niet als vervanging voor professioneel en/of medisch advies. Als u verdere consultatie wenst,

Nadere informatie

Ik wil die mensen niet lastigvallen Behoeften, drempels en deuren voor jongeren als slachtoffer van geweld

Ik wil die mensen niet lastigvallen Behoeften, drempels en deuren voor jongeren als slachtoffer van geweld Ik wil die mensen niet lastigvallen Behoeften, drempels en deuren voor jongeren als slachtoffer van geweld Symposium Slachtofferhulp Grenzen in het geding Den Haag, 20 februari 2015 Bruno Vanobbergen Kinderrechtencommissaris

Nadere informatie

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS

NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor

Nadere informatie