praktische tips in de behandeling en coaching van bejaarden met diabetes

Transcriptie

1 praktische tips in de behandeling en coaching van bejaarden met diabetes K. Buyse - C. Houthoofd 1 wie zijn wij? Karolien diëtiste educator 1ste en 2de lijns Carmen verpleegkundige educator 2de lijns K. Buyse - C. Houthoofd 2 1

2 praktische tips in de behandeling & coaching van bejaarden behandelingsdoel streefwaarden dieet - ondervoeding hypoglycemie - hyperglycemie meten en insuline toedienen snoepen alcohol K. Buyse - C. Houthoofd 3 wie is bejaard? K. Buyse - C. Houthoofd 4 2

3 behandelingsdoel is ook afhankelijk van de individuele levensverwachting : normale levensverwachting van 40 jarige is jaar DM2 op 40 jarige leeftijd : levensverwachting daalt met 8 jaar normale levensverwachting van gezonde 80 jarige = 7 jaar voor man, 8 jaar voor vrouw DM2 op 80 jarige leeftijd : levensverwachting daalt met 1 jaar voor man, 1.5 jaar voor vrouw (DiabetesSpecialist nr 34 april 2010 ) K. Buyse - C. Houthoofd 5 streefwaarden? Minder streng regelen : zeker wanneer dit ontdekt wordt op oudere leeftijd : argumenten : ontwikkelen van bepaalde microvasculaire complicaties = 8 jaar ontwikkelen van macrovasculaire complicatie = 5 jaar nut van scherpe regeling afkomstig uit grote studies (UKPDS) = tot 65 jaar ACCORD studie : tot 79 jaar : scherpe regeling = problemen studies van > 80 jaar = niet gekend door verminderd contraregulatiesysteem : hypo = ernstiger verloop + trager herstel hypo = soms fractuur heup of tijdelijk of blijvende neurologische schade meer cognitieve problemen = ernstige medicatiefouten verlaagde voedselinname = risico op hypo (indien perorale/ insuline) K. Buyse - C. Houthoofd 6 3

4 streefwaarden? HA1c : patiënten > 70 jaar = 7.5 % (58 mmol/mol) patiënten > 80 jaar = 8.0 % (64 mmol/mol) bij >>> comorbiditeit en een te verwachten levensduur van < 5 jaar = > 8.0 % het vermijden van hypoglycemie is een belangrijke factor bij het kiezen van de therapie bij ouderen MAAR : bij hyperglycemische klachten : toch reden voor scherpere instelling K. Buyse - C. Houthoofd 7 streefwaarden? nuchtere glycemie moet gebaseerd zijn op de globale toestand van het individu. bij gezonde ouderen : nuchtere glycemie mg/dl overdag voor eten : mg /dl bij kwetsbare ouderen : nuchtere waarde van (150) mg/dl overdag voor eten : mg/dl K. Buyse - C. Houthoofd 8 4

5 behandeling voeding perorale medicatie insuline K. Buyse - C. Houthoofd K. Buyse - C. Houthoofd

6 dieet steeds individueel bekijken 1. leeftijd 2. levensverwachting 3. comorbiditeit 4. medicatie ( OAD, type insuline) K. Buyse - C. Houthoofd 11 doel dieet: gewichtcontrole goede glycemieregeling vermijden van complicaties( acute & chronische) K. Buyse - C. Houthoofd 12 6

7 10 geboden voor diabetespatiënten 1. zorg voor een vezelrijke voeding door: volkorenproducten kiezen Brood, rijst, pasta,.. meer groenten eten (2*/dag) dagelijks 2-3 st. fruit!verdeeld over de dag K. Buyse - C. Houthoofd geboden voor diabetespatiënten 2. beperk de inname van verzadigde vetten HV melk kiezen magere kaas, vetarme toespijs en DUN beleggen minarine gebruiken <-> boerenboter beperkte portie mager vlees, 1-2 */week vis (ook vetrijke vis) K. Buyse - C. Houthoofd 14 7

8 10 geboden voor diabetespatiënten 3. vermijd gesuikerde snacks gebak, koek, K. Buyse - C. Houthoofd geboden voor diabetespatiënten 4. vetarme bereidingen verkiezen: stomen, grillen, papillotte, K. Buyse - C. Houthoofd 16 8

9 10 geboden voor diabetespatiënten 5. kies voor light frisdrank ipv gewone frisdrank(max 0.5 L/d) K. Buyse - C. Houthoofd geboden voor diabetespatiënten 6. maak gebruik van zoetmiddel om te zoeten K. Buyse - C. Houthoofd 18 9

10 10 geboden voor diabetespatiënten 7. vermijd dieetkoeken, chocolade, duur doen trager bloedsuiker stijgen laxerend effect Kcalrijk ( hoog verzadigd vetgehalte) K. Buyse - C. Houthoofd geboden voor diabetespatiënten 8. beperk gebruik van zout en kruidenmengelingen K. Buyse - C. Houthoofd 20 10

11 10 geboden voor diabetespatiënten 9. gewicht onder controle houden K. Buyse - C. Houthoofd geboden voor diabetespatiënten 10. en motiveren voor extra beweging K. Buyse - C. Houthoofd 22 11

12 K. Buyse - C. Houthoofd 23 dieet 3 hoofdmaaltijden afhankelijk van de medicatie & gewicht: + of - gezond tussendoortje ( kort of langwerkend) K. Buyse - C. Houthoofd 24 12

13 tussendoortjes: 1 RW(12.5g Kh) 1 portie fruit 1 suikerarme pudding 2 yoghurts natuur/vitalinea Thuis: 2 petit beurres 3 maria koekjes 1 madeleine- Bumba K. Buyse - C. Houthoofd 26 ondervoeding = tekort aan energie, eiwitten, en andere nutriënten. kenmerken van ouderdom: verandering in smaak ( + zout, + zoet) verminderde geur & dorstgewaarwording vaak in comb.met problemen met het gebit ouderen hebben verhoogd risico op ondervoeding! overgewicht= matige kcalbeperking K. Buyse - C. Houthoofd 28 13

14 gevolgen ondervoeding K. Buyse - C. Houthoofd 29 wie loopt risico voor ondervoeding? personen> 75 jaar dementerende depressieve personen alleenstaande ouderen fragile ouderen patiënten met chron. aandoeningen (diabetes, hart, nieren,..) kankerpatiënten pre- en postoperatief personen die bedlegerig zijn met risico op decubitus personen met ongewenst gewichtsverlies na hersenbloeding K. Buyse - C. Houthoofd 30 14

15 wat kan er aan de basis liggen? energiedense & éénzijdige voeding( vb. vetrijk, min. Inname vitamines) verminderde voedselinname tgv slechte eetlust smaakstoornissen slik- en kauwproblemen onderliggende ziekte ( mentale en sociale verslechtering) verminderde vertering & absorptie na medische of chirurgische ingreep overmatig verlies via GI weg( braken, diaree,..) K. Buyse - C. Houthoofd 31 vermoeden van ondervoeding? Vb. snelle screeningstool ondervoeding : MUST BMI 20= =1 <18=2 % Gew.verlies <5%=0 5-10%=1 >10%=2 Acuut ziekte effect (weinig tot geen intake >5d) Alles optellen en beoordeling 2 0= laag risico, later herevalueren 1= observeren: voedings-en vochtlijst bijhouden 2= HOOG=behandelen, verwijzen naar diëtiste Start gew.voeding nadien ev. Supplementen K. Buyse - C. Houthoofd 32 15

16 preventieve richtlijnen ondervoeding bij senioren: indien mogelijk motiveren tot dagelijks 30 bewegen + eetlust, + bloedsomloop, - spannigen en stress qua voeding vocht: 1 L water binnen handbereik en 1 groot glas vocht bij de maaltijd gevarieerde voeding 3 hoofdmaaltijden +ev. 3 snacks afh. van therapie indien gemalen voeding noodzakelijk:! Presentatie!!! we eten met onze ogen, neus én mond! K. Buyse - C. Houthoofd K. Buyse - C. Houthoofd 34 16

17 acute complicaties hypoglycemie hyperglycemie K. Buyse - C. Houthoofd 35 hypoglycemie minder dan 70 mg/dl of symptomen van K. Buyse - C. Houthoofd 36 17

18 hypoglycemie maar ook onrust, agressief gedrag, stuipen pas op met mogelijke verwarring op deze leeftijd met een CVA of TIA!! soms moeilijk te verwoorden K. Buyse - C. Houthoofd 37 hypoglycemie : oorzaken niet gegeten maar wel inname perorale / insuline te veel inspanning en te weinig gegeten tussendoortjes vergeten insulinetoediening niet verminderd bij minder eten alkohol K. Buyse - C. Houthoofd 38 18

19 hypoglycemie METEN = WETEN < 70 mg:dl : hypo bevestigd <70 100> met hypoverschijnselen hypoprotocol volgens snelwerkende of ultrasnelwerkende insulines! controle glycemie bedtijd: > 150 mg/ dl; < 150 mg/ dl snack ovv. 1 snede brood + magere smeerkaas 1 portie fruit 1 magere platte kaas met fruit (zonder toegevoegde suikers) K. Buyse - C. Houthoofd 39 hypoglycemie : behandeling snelwerkende suikers(niet te veel!) en/ of traagwerkende suikers vb boterham K. Buyse - C. Houthoofd 40 19

20 casus 1 Mevr L.K., 88 jaar, verblijft in rusthuis spuit normaal Novomix30 : E tele : pat is misselijk voor avondeten, wil niet eten glycemie = 60 mg/dl vraag : wat moeten we geven? K. Buyse - C. Houthoofd 41 casus 1 Mevr L.K., 88 jaar, verblijft in rusthuis spuit normaal Novomix30 : E tele : pat is misselijk voor avondeten, wil niet eten glycemie = 60 mg/dl vraag : wat moeten we geven? hypo protocol = 2 DS of ½ glas echte frisdrank Novomix30 = 30 % ultrasnelwerkend ( = 6E) + 70 % traagwerkend (= 12 E) geen insuline geven : liever tijdelijk hyper dan kans op hypo proberen nog een kleine snack zoals 1 stuk fruit of een yoghurt glycemie blijven opvolgen( wel patiënt niet om de 2 uur wakker maken) na 1 week (of vroeger) : laatste waarden mailen mogelijke oorzaak hypo? K. Buyse - C. Houthoofd 42 20

21 casus 2 Mevr B.N., 76 jaar, woont nog thuis spuit normaal Humalog 8E -10E - 9E en Lantus 30 E om 18 u tele thuisverpleging: pat is misselijk voor avondeten, wil niet veel eten glycemie = 60 mg/dl vraag : wat moeten we geven? K. Buyse - C. Houthoofd 43 casus 2 Mevr B.N., 76 jaar, woont nog thuis spuit normaal Humalog 8E -10E - 9E en Lantus 30 E om 18 u tele thuisverpleging: pat is misselijk voor avondeten, wil niet veel eten glycemie = 60 mg/dl vraag : wat moeten we geven? Hypo protocol volgen : 2 DS of ½ glas frisdrank laten eten en nadien hoeveelheid Humalog volgens maaltijd eten zoals gewoon Lantus blijven geven (= ultra traagwerkende insuline): normale hoeveelheid glycemie opvolgen : telefoonnummer permanentie ZH familie in de buurt? HA verwittigen? thuisverpleging nog eens langsgaan? na 1 week (of vroeger) : laatste waarden mailen K. Buyse - C. Houthoofd 44 21

22 hyperglycemie meer dan 250 mg/dl of symptomen van K. Buyse - C. Houthoofd 45 maar ook : hyperglycemie wazig zien, vaginale jeuk: vaak schimmelinfectie slechtgenezende wonden soms atypische klinische presentatie (late diagnose) - nb. opgelet propere vingers? K. Buyse - C. Houthoofd 46 22

23 hyperglycemie : oorzaken onvoldoende insuline / perorale te veel KH infecties, koorts, cortisonegebruik K. Buyse - C. Houthoofd 47 hyperglycemie bijspuitschema = steeds met (ultra)snelwerkende insuline - vb : > 200 mg/dl = + 2 E (ultra)snelwerkende insuline > 300 mg/dl = + 3 E (ultra)snelwerkende insuline ook half dubbel bijspuitschema vb bij lage/hoge dosis, zeer magere of zeer obese bejaarden navragen ziekte? nierfunktie? 1ste keer? veel laten drinken (! nierfunktie) braken = bellen (>4 u : ZH opname ), ook bij koorts K. Buyse - C. Houthoofd 48 23

24 casus 3 Mevr L.K., 88 jaar, verblijft in rusthuis spuit normaal Novomix30 : E tele : glycemie voor avondeten = 205 mg/dl vraag : wat moeten we geven? K. Buyse - C. Houthoofd 49 casus 3 Mevr L.K., 88 jaar, verblijft in rusthuis spuit normaal Novomix30 : E tele : glycemie voor avondeten = 205 mg /dl vraag : wat moeten we geven? theorie hyperprotocol = > 200 = + 2E ultrasnelwerkende = Novorapid Novomix30 = 30 % ultrasnelwerkend ( = 6E) + 70 % traagwerkend (= 12 E) gaat patiënt eten? Gewone dosis (+ indien voorradig : + 2 E NR) gaat patiënt niets eten? ½ dosis NM30 glycemie blijven opvolgen : waarden mailen na 1 week : patroon/eenmalig oorzaak hyperglycemie? (niet tengevolge van compensatie hypo?) K. Buyse - C. Houthoofd 50 24

25 casus 4 Mevr P.L., 81 jaar, verblijft in WZC spuit normaal Humalog en Lantus 50E om 18 u tele thuisverpleging : glycemie voor middagmaal = 285 mg/dl vraag : wat moeten we geven? K. Buyse - C. Houthoofd 51 casus 4 Mevr P.L., 81 jaar, verblijft in WZC spuit normaal Humalog en Lantus 50E om 18 u tele thuisverpleging : glycemie voor middagmaal = 285 mg/dl vraag : wat moeten we geven? hyper protocol volgen : > 200 = + 2 E ultra snelwerkende = Humalog = = 12 E mogelijke oorzaak? glycemie opvolgen : laten terugbellen alle waarden na 1 week mailen : patroon / éénmalig? (niet tengevolge compensatie hypo?) K. Buyse - C. Houthoofd 52 25

26 meten glycemie : wanneer? perorale medicatie : bij verschijnselen hypo/hyper, ziekte, koorts, braken, cortisonegebruik insuline : 2 dagcurves tot dagelijks 4-puntencurve afhankelijk van soort en hoeveelheid insuline + bij verschijnselen hypo/hyper, ziekte, koorts, braken, cortisonegebruik A1c bepaling : per 3-6 maand afhankelijk van stabiele a1c K. Buyse - C. Houthoofd 53 meten glycemie patiënt heeft eigen meter en prikpen professionele prikpen voor verschillende patiënten propere vingers zijkant vinger houdbaarheidsdatum van de strips op gevraagde tijdstippen bvb voor en niet na eten K. Buyse - C. Houthoofd 54 26

27 insuline spuiten juiste tijdstip juiste plaats juiste techniek juiste naaldjes zelfredzaamheid patiënt niet eten = geen snelwerkende insuline steeds langwerkende insuline blijven toedienen eventueel na eten insuline toedienen bij twijfel : overleg behandelende arts K. Buyse - C. Houthoofd 55 perorale medicatie bepaalde tabletten = kans op hypo niet veel eten = tijdelijk stoppen perorale in overleg met behandelende arts K. Buyse - C. Houthoofd 56 27

28 K. Buyse - C. Houthoofd 57 ouderen en drang naar zoet kenmerken van ouderdom: verandering in smaak (+ zoet, zout) stemmingswisselingen Eenzaamheid, depressie ( //compensatie eten) genieten (feestjes ) VAAK + zoet <-> K. Buyse - C. Houthoofd 58 28

29 ouderen en drang naar zoet ZH: 1 opname kijken o.b.v. anamnese 2 eetgewoontes overleggen met arts( eetpatroon) 3 bepalen insulinetherapie ( vb. nood aan koffie + koekje in de NM vb. Actrapid)! dieetproducten & fruitsap afraden (vaak niet bewust van fouten)! waakzaam blijven voor verdoken snoepen K. Buyse - C. Houthoofd 59 vb. patiënt A: 18/9/28 therapie: 3*NR+ Lantus evolutie: HbA1C: (22/9/11) (18/1/12) Gewicht: 86.6 kg 92.3 kg uitprint: probl.obv navraag: + snacks( foutieve), - beweging(winter), - bijspuitschema K. Buyse - C. Houthoofd 60 29

30 alcohol en diabetes alcohol: Kcal. bevordert de eetlust kan glycemieregeling verstoren RR TGL! Maakt ons minder attent voor hypo s advies : occasioneel alcoholgebruik voorkeur in combinatie met de maaltijd ( of in comb. met kh) K. Buyse - C. Houthoofd K. Buyse - C. Houthoofd 62 30

31 opvolgeducatie telefoonnummer - mailadres voor TV, RH of familie schakel (event tijdelijk ) thuisverpleging of familie in : maak duidelijke afspraken K. Buyse - C. Houthoofd 63 VB van mailverkeer Van: Verzonden: donderdag 26 januari :12 Aan: diabetesverpleegkundige Onderwerp: Waarden EVK Beste, Hier vind u de waarden van EVK wo 18/ do 19/ vr 20/ za 21/ *416 * zo 22/ De waarden in het laatste kolommetje zijn deze van 2 uur s nachts. Zijn waarden zijn nog altijd niet wat het moet zijn. We zijn ervan op de hoogte dat hij snoept, zonder dat we het zien. Hij durft dingen pieken en opeten. We proberen nu alle ruimtes op slot te doen, waar hij iets van eten kan vinden. Toch vind hij precies altijd wel iets om zijn suiker te laten stijgen... ma 23/ di 24/ wo 25/ Na het voorval dat hij eens 500 heeft gestaan, heb ik hem hier eens over aangepakt. Dit heeft heel even geholpen en volgens mij zijn dit de waarden als hij niet gesnoept heeft, denk ik... ma 16/ di 17/ Vriendelijke groeten begeleidster K. Buyse - C. Houthoofd 64 31

32 From: diabetesverpleegkundige Sent: Thursday, January 26, :31 AM To: Subject: RE: Waarden EVK Beste, Dank je wel om de waarden door te mailen. Kan je ons nog eens de juiste dosis insuline doorgeven zodat we nog een aantal aanpassingen kunnen doen? Alvast dank, Marc en collega s K. Buyse - C. Houthoofd 65 Van:] Verzonden: donderdag 26 januari :12 Aan: diabetesverpleegkundige Onderwerp: Re: Waarden EVK Beste, 08u: 13E 12u: 8E 18u: 13E Insuman Rapid En voor het slapen Levemir 13E Groetjes K. Buyse - C. Houthoofd 66 32

33 From: diabetesverpleegkundige Sent: Friday, January 27, :35 AM To: Subject: RE: Waarden EVK Beste, Dank je wel om de hoeveelheden door te geven. Voor de aanpassingen ga ik mij enkel baseren op de snoepvrije dagen 08u: 13E 12u: 8E 18u: 13E 15 Insuman Rapid En voor het slapen Levemir 13 E 15E Passen jullie het aanpassingschema toe : vanaf 200 = + 2E Ins Rapid? Is het mogelijk om de waarden volgende week nog eens door te mailen? Alvast prettig weekend, Marleen en collega s K. Buyse - C. Houthoofd 67 Van: Verzonden: zondag 29 januari :23 Aan: diabetesverpleegkundige Onderwerp: Re: Waarden EVK Beste, Zijn insuline voor het slapen gaan stond op 15E maar door de hypo s s nachts hebben we na telefonisch contact met jullie terug 13E gegeven. De laatste dagen doet hij s nachts terug hypo s, zonder zijn waarden te verhogen. Bij het meten bij meer dan 200 geven we 2 E Insum Rapid bij, ook voor het slapengaan : moet dit blijven gebeuren voor het slapengaan? Vriendelijke groeten K. Buyse - C. Houthoofd 68 33

34 samenvattend : verpleging zeer individueel hypo vermijden hyper bij problemen toch aanpakken kennis perorale medicatie, werkingsprofielen insulines telefoon, mail, contact 1ste en 2de lijns zijn heel belangrijk!! K. Buyse - C. Houthoofd 69 samenvattend : voeding beweging aanmoedigen indien mogelijk = gezonde vetarme voeding regelmatig eetpatroon snelle suikers uit dieet beperken striktheid dieet héél individueel vb. actief <->inactief, levensverwachting,.. Behoud van levenskwaliteit! K. Buyse - C. Houthoofd 70 34

35 K. Buyse - C. Houthoofd K. Buyse - C. Houthoofd 72 35