ONTSTAAN VAN HET LANDSCHAP
|
|
- Christiaan van der Heijden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 ONTSTAAN VAN HET LANDSCHAP ONTSTAAN VAN NEDERLAND, NOORD-HOLLAND EN KOEDIJK IN HET BIJZONDER De ouderdom van de aarde bedraagt zo n 4,6 miljard jaar en de ontwikkeling van de Aarde tot de huidige toestand is ingedeeld in geologische tijdperken volgens een zogenaamde geologische tijdschaal, met eonen, era s, periodes en tijdvakken. Wij beperken ons tot het nieuwste tijdvak, het Holoceen en dat is van ongeveer jaar geleden tot heden. Om niet alle tijdperken op te noemen, maar toch een indruk te krijgen van de tijd waarover wij praten het volgende sommetje: De Aarde bestaat 4,6 miljard jaar en we praten over de laatste jaar, dat is ongeveer 0,00022%. De oppervlakte van de Aarde is 510 miljoen vierkante kilometer en de oppervlakte van Nederland is vierkante kilometer, dat is 0,0081%, waarvan de vroegere gemeente Koedijk nog maar een heel klein deeltje uitmaakte. Toch praten we over een landschappelijk juweeltje, want dat was de vroegere gemeente Koedijk met de kernen Koedijk, Huiswaard, Vrone (later Zuideinde) en alles wat daar tussen ligt! In het vervolg spreken we over jaren voor het begin van onze jaartelling (v.chr.) of daarna. PLEISTOCEEN Het Pleistoceen vormt een tijdperk van 2,58 miljoen jaar tot jaar v.chr. en kenmerkt zich door een afwisseling van periodes met een gematigd warm klimaat (tussenijstijden of interglacialen, zoals de huidige tijd) en perioden met een overwegend veel kouder klimaat, de ijstijden (ook glacialen genoemd). Tijdens de ijstijden worden landijskappen ook buiten de poolgebieden gevormd. Door het vastleggen van enorme hoeveelheden water in deze landijskappen, daalt elke ijstijd de zeespiegel wereldwijd met vele tientallen meters, oplopend tot soms wel 200 meter daling. Door deze enorme dalingen worden ondiepe zeeën smaller en komen eilanden in vaste verbinding met elkaar of met het vaste land. (Bijvoorbeeld Engeland kwam vast aan Europa te liggen). Het einde van een ijstijd en tevens het begin van een tussenijstijd, kenmerkt zich door een snelle stijging van de temperatuur. Hierdoor smelt het landijs buiten de poolgebieden snel en wordt de zeespiegel wereldwijd navenant snel hoger. De ijskappen, die zelfs tot in Nederland kwamen, stuwden grote grondmassa s op en vormden zo enkele bekende heuvelruggen, zoals bijvoorbeeld het Gooi, de Utrechtse Heuvelrug, Gaasterland en de Veluwe. De laatste ijstijd met de naam Weichsel-glaciaal, eindigde in het tijdperk Holoceen. HOLOCEEN Het Holoceen is in periodes verdeeld, te weten Preboreaal ( tot 8000 v.chr.), Boreaal (8000 tot 7000 v.chr.), Atlanticum (7000 tot 4000 v.chr.), Subboreaal (4000 tot 1000 v.chr.) en Subatlanticum (1000 v.chr. tot heden).
2 HET KLIMAAT Holoceen Preboreaal ( tot 8000 v.chr.) Volgt op de laatste ijstijd met de naam Weichsel-glaciaal. Het Scandinavische ijs heeft Nederland niet bereikt. De gletsjers trekken zich langzaam terug en er heerst een koud en droog klimaat. Holoceen Boreaal (8000 tot 7000 v.chr.) Het klimaat wordt warmer, maar het blijft droog. De gletsjers trekken zich steeds verder terug en hierdoor stijgt de zeespiegel. In de Noordzee stroomt steeds meer water. Het Kanaal ontstaat en Engeland, dat vast met Europa was verbonden, wordt (weer) een eiland. Holoceen Atlanticum (7000 tot 4000 v.chr.) Het klimaat was warm en nat. De gemiddelde temperatuur was hoger dan tegenwoordig. Tussendoor is er een periode van ongeveer 300 jaar met een sterke afkoeling. Holoceen Subboreaal (4000 tot 1000 v.chr.) Het klimaat wordt koeler en droger. Blijft echter nog steeds warmer dan tegenwoordig. In dit klimaat groeit de heide erg goed, de veenvorming is echter minder. Holoceen Subatlanticum (1000 v.chr. tot heden) Het klimaat wordt weer natter en nu wordt de veenvorming weer veel sterker. SITUATIE IN HET BEGIN VAN HET HOLOCEEN IN NOORD- EN WEST-NEDERLAND. In het begin van het Holoceen, jaar v.chr., bestonden in Nederland grote rivierdalsystemen. De vorm van deze dalen hebben de overstromingsgeschiedenis van de zee in het lagere gedeelte van Nederland in sterke mate beïnvloed. Door de stijging van het zeeniveau drong de zee het eerst via deze dalen het Nederlandse kustgebied binnen en de overstromingsgebieden veranderden in de eerste helft van het Holoceen in grote getijdebekkens en trechtervormige riviermondingen. In het Noord-Nederlandse kustgebied, tussen het Texels Hoog en de rivier de Eems waren het Boorne bekken, het Hunze bekken, het Fivel bekken en het Eems-Dollard bekken te vinden. Met uitzondering van de Eems mondden er in deze bekkens geen grote rivieren uit. In het West-Nederlandse kustgebied waren: -Het Schelde bekken (Zeeland en de Zuid-Hollandse eilanden) waarin de rivier de Schelde uitmondde -De Rijn/Maas Delta (Zuid-Holland en Utrecht), dat het pleistocene rivierdal van de Rijn en Maas omvatte -Het Oer-IJssel/Vechtdal bekken (Flevoland en centraal Noord-Holland), waarin de Oer-IJssel en de (Overijsselse) Vecht uitmondden Midden in dit laatste Oer-IJssel/Vechtdal bekken kwam later de gemeente Koedijk te liggen. Tussen deze vroeg-holocene getijbekkens lagen oudere vooruitgeschoven landtongen uit het Pleistoceen (beginnende 2,58 miljoen jaar geleden tot jaar v.chr.), die zich gedurende een lange periode in het Holoceen wisten te handhaven en pas in de tweede helft van het Holoceen voor het grootste deel door kusterosie werden opgeruimd. Deze pleistocene koppen bevonden zich voor Texel (het Texels Hoog) en voor de kust van Vlaanderen en restanten hiervan zijn nog steeds te vinden in zee voor de tegenwoordige kust.
3 VORMING VAN DE KUST IN HET HOLOCEEN Van grote invloed op de vorming van het Nederlandse kustgebied is de stijging van de zeespiegel geweest. De wereldwijde zeespiegelstijging startte op het einde van de laatste ijstijd, het Weichselien, toen ten gevolge van de algemene klimaatverandering op aarde een grote hoeveelheid water vrijkwam bij het afsmelten van grote delen van het landijs aan de poolkappen. Dit proces werd nog versterkt door een daling van het grondoppervlak. Door de grote zware ijslaag drukt deze de ondergrond naar beneden, waardoor het grondoppervlak elders juist iets stijgt, bij afname van de druk van de ijslaag op de ondergrond, gebeurt dan het tegenovergestelde en zo wordt in deze periode van een stijgende zeespiegel, in onze omgeving de bodem iets lager. Aan het begin van het Holoceen, ca v.chr., was de zeespiegel nog zo laag dat grote delen van de Noordzee droog lagen. De kustlijn lag in die tijd ten noorden van de Doggersbank en Engeland was nog verbonden met het vasteland van Europa. Als gevolg van de zeespiegelstijging overstroomde tussen en v.chr. het centrale deel van de Noordzee, de toenmalige kustlijn verschoof naar zijn huidige plaats en er ontstonden nieuwe getijbekkens. In het begin van het Holoceen heeft de mens in het nog droog liggende Noordzeegebied gewoond, gejaagd en gevist. Met het opdringen van het zeewater moest de mens dit woongebied opgeven en verhuisde naar de aangrenzende hoger gelegen pleistocene gronden. De nieuw ontstane getijbekkens in Laag-Nederland vormden in het Atlanticum ( jaar v.chr.) grote sedimentputten, waar door getijstromen, golfwerking en rivieren grote hoeveelheden sediment naar toe werden gevoerd. Onder sediment wordt verstaan het bezinksel dat met de stromingen meegevoerd wordt in de vorm van grond, zand en gesteente. De belangrijke sedimentbronnen waren: -De pleistocene koppen De in zee uitstekende hoge pleistocene landtongen van Vlaanderen, het Texels Hoog, de uitloper van het Drents Plateau en het Hoog van Winsum (Groningen) zijn gedurende het Holoceen grote sedimentbronnen geweest. Door getijde- en golfwerking sleten deze koppen in de loop der tijd af en het afgesleten materiaal werd door de getijstromen naar de bekkens gevoerd -De ondiepe zeebodem Ondiepe Noordzeeafzettingen werden door golfwerking naar de kust gebracht (dwarstransport). Een deel van dit sediment werd via getijstromen naar de getijbekkens getransporteerd. Van een ander deel van dit sediment werden door golfwerking en wind strandwallen voor de kust gevormd. -De grote rivieren De grote rivieren Rijn en Maas brachten zand en klei mee, dat in de kustdelta werd afgezet. Vergeleken met de bovenstaande koppen en zeebodem is het aandeel sediment van de rivieren gering. -Voor de tijd van de grootschalige ontginningen vormde ook het kustveen een belangrijke sedimentbron. Dit sediment werd door opeenhoping van plantenmateriaal ter plaatse gevormd. Uit de paleogeografische reconstructies (Zie de kaarten hieronder) is af te leiden, dat de veengebieden een groot onderdeel uitmaakten van het kustlandschap. Venen bestaan, naast plantenmateriaal, voor een groot deel uit water. De veenvolumes in de kustzone zijn daardoor zeer kwetsbaar. Bij sterke ontwatering, zoals tijdens de grote Romeinse en middeleeuwse veenontginningen gebeurde, klonk het veen in en daalde het bodemoppervlak aanzienlijk. Indien het veen erodeerde door veranderingen in het kust- of rivierpatroon, verdween ook het geërodeerde veen voor het overgrote deel uit het systeem, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld zand, dat na erosie van de ene plaats naar de andere plaats in het getijdesysteem werd vervoerd.
4 Als gevolg van de doorgaande zeespiegelstijging in het Atlanticum en de toename van de getijslag voor de Nederlandse kust werd het getijvolume groter, nam de getijwerking in de bekkens toe en werden de getijdegeulen in de bekkens groter. Tussen 4500 tot 4000 v.chr. vond er een belangrijke kentering in de kustontwikkeling van Nederland plaats. Vanaf die tijd nam de relatieve zeespiegelstijging geleidelijk af. Het gevolg van de afnemende zeespiegelstijging was, dat er meer slib achterbleef in de getijdebekkens en deze geleidelijk ondieper werden en gingen verlanden. Ook de toevoergeulen werden ondieper en bij storm kon zo het zeewater minder gemakkelijk de getijbekkens ingestuwd worden. Het vermogen van de bekkens om zeewater op te vangen, werd dus kleiner. Het verlandingsproces, dat zich definitief doorzette in het Subboreaal ( v.chr.), had ook tot gevolg dat de zeegaten voor de kust kleiner werden, dat de bestaande strandwallen groter werden en dat er zich zeewaarts nieuwe strandwallen gingen ontwikkelen. In West-Nederland leidde dit proces tot de vorming van een gesloten kustlijn. Alleen waar de grote rivieren in zee uitmondden bleven de openingen in de kustlijn bestaan. In Noord-Nederland daarentegen is de kustlijn nooit geheel gesloten geweest door een doorlopende strandwal. Het bleef gedurende het hele Holoceen ( v.chr.) een open kust met grote zeegaten. Vanaf de Romeinse tijd werden de getijdeprocessen in steeds sterkere mate beïnvloed door de mens, vooral door de grootschalige ingrepen in het kustveenlandschap. Vanaf de IJzertijd (hier te lande vanaf 700 v.chr.) werden zowel de kustvenen van West- als Noord-Nederland door de mens bewoond en geëxploiteerd. De venen werden op grote schaal ontwaterd voor landbouwactiviteiten en ten behoeve van de veenwinning afgegraven (o.a. voor brandstofvoorziening). Door de ontwatering en afgraving van deze veengebieden daalde het maaiveld hiervan sterk. Deze sterk verlaagde veengebieden liepen eerst alleen tijdens stormvloeden onder water, maar later door het ontstaan van nieuwe en grotere getijdegeulen en tevens door de mens gegraven sloten en kanalen kwam de getijwerking tot in de kernen van de kustveengebieden terug en werd het veen geërodeerd. Omdat het opgeruimde veen voor het overgrote deel uit water bestond, ontstond er na de erosie een gat dat niet direct opgevuld werd met sediment. Deze ruimte werd toegevoegd aan het getijvolume, met als gevolg dat het getijvolume weer groter werd. Op deze wijze ontstond een zichzelf versterkend proces van erosie, bodemdaling, getijvolumevergroting en aanpassing van de getijdegeulen, hetgeen weer leidde tot een verdergaande erosie. Zo kon de zee in een relatief kort tijdbestek grote delen van de ontgonnen kustveengebieden overstromen en veranderen in nieuwe getijdegebieden. Deze onbedoelde door de mens gestimuleerde inbraken van de zee in de kustveengebieden van Nederland vonden plaats in de Romeinse tijd in Zeeland, tijdens de Vroege Middeleeuwen in het gebied rond de Middelzee (Friesland) en in het Lauwerszeegebied en tijdens de Late Middeleeuwen in het Dollardgebied. De grootschalige bedijkingen van de kwelder- en kustveengebieden hebben na 1000 jaar n.chr. de getijdeprocessen in de kustgebieden ook sterk beïnvloed. Eén van de consequenties van deze menselijke ingreep was dat tijdens stormen het zeewater niet meer over de kwelders kon uitstromen. Dit leidde tot een verhoging van de maximale stormvloedhoogten, omdat het stormbergend vermogen van de kwelders door de bedijkingen sterk was verkleind. Het zeewater dat niet meer opgevangen kon worden door de kwelders werd door de storm tegen de dijken opgestuwd. Was de maximale stormvloedhoogte voor de bedijking veelal niet hoger dan 0,5 1,0 meter boven het kwelderoppervlak, na de bedijking kon deze oplopen tot meer dan 2,5 meter boven het kwelderoppervlak. De bedijking en de daaraan gekoppelde verhoging van de stormvloedhoogten creëerden de omstandigheden voor stormvloedrampen. Wanneer een dijk brak tijdens een storm, dan stroomde het water met veel geweld het achterliggende polderland in met vaak catastrofale gevolgen voor de mensen die dit laaggelegen land bewoonden.
5 PALEOGEOGRAFISCHE KAARTEN
6 Detail 9000 jaar v.chr. Pleistoceen zandgebied, beneden 16 m NAP Pleistoceen beekdal- en rivierengebied Pleistoceen gestuwd gebied Latere Gemeente Koedijk met Koedijk, Huiswaard en Vrone Deze kaart van 9000 jaar v.chr. is in feite een eenvoudige geologische kaart van de pleistocene overblijfselen in het begin van het Holoceen. Op dit moment was de zeespiegel in het centrale deel van de Noordzee ongeveer 35 meter beneden het tegenwoordige zeeniveau. Grote delen van de Noordzee waren nog niet overstroomd en bijna het gehele gebied van Nederland was nog land. Duidelijk zijn op deze kaart de rivierdalsystemen te zien en de landtongen, die zo n grote invloed zouden hebben op het latere ontstaan van de kustlijn. Het latere Koedijk zou toen onder water gelegen hebben.
7
8 Detail 5500 jaar v.chr. Hoog duin Buitenwater Veen Pleistoceen gestuwd gebied Wadden en slikken Binnenwater Waterloop Latere Gemeente Koedijk met Koedijk, Huiswaard en Vrone Riviervlakten en kwelders De kaart van 5500 jaar v.chr. laat zien dat de rivierdalsystemen in West- en Noord-Nederland door de zee overstroomd zijn ten gevolge van de snelle stijging van het zeeniveau in de eerste helft van het Holoceen. Er vormden zich veenmoerassen tussen de wadden- en slikkengebieden met hun eb en vloed en de hoger gelegen pleistocene gronden. De groei van het veen nam hiermee een aanvang. Het begin van de strandwal, waarop later Vrone, Oudorp en Akersloot gevestigd zouden worden, is op deze kaart al zichtbaar.
9
10 Detail 3850 jaar v.chr. Hoog duin Buitenwater Veen Pleistoceen gestuwd gebied Wadden en slikken Waterloop Binnenwater Latere Gemeente Koedijk met Koedijk, Huiswaard en Vrone Riviervlakten en kwelders De kaart van 3850 jaar v.chr. laat zien dat de getijdebekkens van de Schelde (Zeeland) en de Oer-IJssel/ (Overijsselse) Vecht (Flevoland en centraal Noord-Holland) hun maximale grootte hebben bereikt bij de snelle stijging van de zeespiegel in de eerste helft van het Holoceen. Het centrale deel van de Oer-IJssel/Vecht bekken was zo diep, dat afzetting van sediment minder snel ging dan de stijging van het zeeniveau. Dit resulteerde in de vorming van een groot getijbekken in centraal Noord- Holland (o.a. West-Friesland en Waterland). Het veen breidt zich verder uit, ook op de hoger gelegen gebieden.
11
12 Detail 2750 jaar v.chr. Hoog duin Buitenwater Veen Pleistoceen gestuwd gebied Wadden en slikken Binnenwater Waterloop Latere Gemeente Koedijk met Koedijk, Huiswaard en Vrone Riviervlakten en kwelders De kaart van 2750 jaar v.chr. laat zien, dat in West-Nederland de strandwallen naar het westen trekken. Direct daarachter ontwikkelen zich grote veenvlakten. Het getijbekken van de Oer-IJssel/Vecht is grotendeel dichtgeslibd. Op de hogere stukken land hiervan begint zich veen te vormen. Een meer noordelijk gelegen stuk van dit bekken is er nog met beekjes en riviertjes en vormt met de toegang tot de zee het zogenaamde Zeegat van Bergen. Koedijk ligt hier midden in.
13
14 Detail 1500 jaar v.chr. Hoog duin Buitenwater Veen Pleistoceen gestuwd gebied Wadden en slikken Binnenwater Waterloop Latere Gemeente Koedijk met Koedijk, Huiswaard en Vrone Riviervlakten en kwelders Op de kaart van 1500 jaar v.chr. is te zien, dat het verlandingsproces zich doorzet. De strandwallen breiden zich uit en de zeegaten worden kleiner. De strandwal, waarop later Huiswaard, Alkmaar en Heiloo zullen komen, heeft zich inmiddels ook gevormd en het Zeegat van Bergen wordt al weer kleiner. Let ook op het Oer-IJ ten zuiden van het Zeegat van Bergen.
15
16 Detail 500 jaar v.chr. Hoog duin Buitenwater Veen Pleistoceen gestuwd gebied Wadden en slikken Waterloop Binnenwater Latere Gemeente Koedijk met Koedijk, Huiswaard en Vrone Riviervlakten en kwelders Op de kaart van 500 jaar v.chr. zien we, dat het Zeegat van Bergen geheel dicht is en dat zich nog veel meer veen heeft gevormd. Zagen we op de vorige kaarten een getijstroom langs het latere Koedijk lopen, nu zien we een stroompje vanuit het veengebied via het noordelijkste stukje van het Oer-IJ naar zee lopen. Hieruit vormt zich de latere Rekere.
17
18 Detail 100 jaar n.chr. Hoog duin Buitenwater Veen Pleistoceen gestuwd gebied Wadden en slikken Waterloop Binnenwater Latere Gemeente Koedijk met Koedijk, Huiswaard en Vrone Riviervlakten en kwelders De kaart van 100 jaar n.chr. laat ons zien, dat in de Romeinse tijd ook het Oer-IJ was afgesloten van de zee. Alleen bij hevige stormen bereikte het zeewater nog de landen achter de duinen. De Waddenzee kwam in verbinding stond met de meren ten Oosten van Noord-Holland, de latere Zuiderzee en in het Noorden van deze provincie breiden de wadden zich uit. De Rekere begint al meer vorm te krijgen.
19
20 Detail 800 jaar n.chr. Hoog duin Buitenwater Veen Pleistoceen gestuwd gebied Wadden en slikken Waterloop Binnenwater Latere Gemeente Koedijk met Koedijk, Huiswaard en Vrone Riviervlakten en kwelders Op de kaart van 800 jaar n.chr. toont ons, dat ten zuiden van Texel het daar aanwezige veen door de zee is overstroomd en er een soort wadden en slikken zijn ontstaan met het daarbij behorende getij van eb en vloed. Een eerste begin van het latere Marsdiep is op de kaart zichtbaar. Er waren vier voorname steden in Nederland: Dorestad, Utrecht, Nijmegen en Maastricht.
21
22 Detail 1500 jaar n.chr. Hoog duin Buitenwater Veen Pleistoceen gestuwd gebied Wadden en slikken Waterloop Binnenwater Latere Gemeente Koedijk met Koedijk, Huiswaard en Vrone Kwelders en droogmakerijen Dorpen en steden De kaart van 1500 jaar n.chr. laat ons zien, dat mede door menselijk ingrijpen in het landschap, kust en rivierlandschap dramatisch zijn veranderd. Aangelegde dijken zijn doorgebroken, er komen watersnoodrampen, meren ontstaan, het Marsdiep ontstaat. De Rekere voert overtollig water van de Schermer naar de zee en sluizen houden het zeewater in tegengestelde richting tegen.
23
24 Detail 1850 jaar N.Chr. Hoog duin Buitenwater Veen Pleistoceen gestuwd gebied Wadden en slikken Waterloop Binnenwater Latere Gemeente Koedijk met Koedijk, Huiswaard en Vrone Kwelders en droogmakerijen Dorpen en steden Deze kaart van 1850 werd overgenomen van de Militaire Topografische Kaart van Meren werden drooggemaakt, polders aangelegd en Rekere werd onderdeel van het Noordhollands Kanaal.
25 Dit was een overzicht van het de ontstaansgeschiedenis van het landschap van Nederland, Noord-Holland en Koedijk in het bijzonder. Meer informatie en meer toelichting op de kaarten kunt u vinden op Cor Visser Bronnen: Vos, P. in prep: Palaeographical maps of the Netherlands: Compilation of the Holocene palaeogeographical maps of the Netherlands. In: Origin of the Dutch coastal landscape Long-term landscape evolution of the Netherlands during the Holocene. Utrecht. Op 1 febr gedownload van Bijlage: Volledige legenda
26 Legenda
Kustlijn van de Noordzee
International Wadden Sea School www.iwss.org 150.000 jaar geleden - 150.000 jaar geleden was het hele Noordzeebekken bedekt met een dikke ijslaag: dit was de Saale ijstijd. - Alle zeewater was in gletsjers
Nadere informatieHet gebied Begrenzing
Cursus Reitdiep Het gebied Begrenzing -In het Oosten: de lijn Westerdijkshorn Wolddijk - Noorderhogebrug -In het Westen: de lijn Zuurdijk Lammerburen - Balmahuizen -In het Noorden: de lijn Onderwierum
Nadere informatieTexel Landschappelijke ontwikkelingen
Texel Landschappelijke ontwikkelingen Een LIA-presentatie LIA staat voor: Landschappen ontdekken In een Aantrekkelijke vorm. Lia is ook de geograaf die zich gespecialiseerd heeft in de veranderende Noord-Hollandse
Nadere informatieVragen over landschappen die we gaan behandelen
Landschappen Vragen over landschappen die we gaan behandelen Wat zijn landschappen? Waar komen ze voor? Hoe zien ze er uit? Welke informatie geven ze? Hoe zijn ze ontstaan? Wat is landschap? Dit? Kerk
Nadere informatieKNAG-excursie Aardkundige monumenten in Noord-Holland
KNAG-excursie Aardkundige monumenten in Noord-Holland 15 september 2012 i.s.m. Provincie Noord-Holland o.l.v. Pim Beukenkamp (KNAG) Rob Adriaens (KNAG) Eric Khodabux (Provincie Noord-Holland) Deon Slagter
Nadere informatieIJstijden. Blauw = tussenijstijd Rose = ijstijd
IJstijden Blauw = tussenijstijd Rose = ijstijd IJstijden Glaciaal tijdens het pleistoceen 2.500.000-100.000 jaar geleden 1. ijs duwt de bodem naast en voor zich om hoog en zo ontstonden stuwwalen. 2. ijs
Nadere informatieDe geomorfologie in het gebied wordt voor een belangrijk deel bepaald door de stuwwalvorming tijdens de Saale-ijstijd (afbeelding I.1).
De geomorfologie in het gebied wordt voor een belangrijk deel bepaald door de stuwwalvorming tijdens de Saale-ijstijd (afbeelding I.1). Afbeelding I.1. Vorming stuwwal Nijmegen en stuwwal Reichswald Zandige
Nadere informatieDe Noordzee HET ONTSTAAN
De Noordzee De Noordzee is de zee tussen Noorwegen, Groot-Brittannië, Frankrijk, België, Nederland, Duitsland en Denemarken. De Noordzee is een ondiepe (30-200 m) randzee van de Atlantische oceaan met
Nadere informatie25. TOELICHTING BIJ DE NIEUWE PALEOGEOGRAFISCHE KAARTEN VAN NEDERLAND (versie 1.0, geaccepteerd maart 2006)
Nationale Onderzoeksagenda Archeologie pag. 1 25. TOELICHTING BIJ DE NIEUWE PALEOGEOGRAFISCHE KAARTEN VAN NEDERLAND (versie 1.0, geaccepteerd maart 2006) Peter C. Vos (TNO Bouw en Ondergrond) Inhoud 1:
Nadere informatieRING ZUID GRONINGEN HAALBAAR DANKZIJ COMBINATIE HEREPOORT
dia 1 RING ZUID GRONINGEN HAALBAAR DANKZIJ COMBINATIE HEREPOORT Helperzoomtunnel Jan Pieter Schuitemaker Helperzomtunnel dia 3 Geologie Noordoost Nederland GEOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN WAAR WE IN DE GEOTECHNIEK
Nadere informatieGeschiedenis van de duinen
Geschiedenis van de duinen Bijna de hele Nederlandse kust bestaat uit duinen. We weten hier niet beter, dan dat dat heel normaal is. Toch is dat niet zo. De kust van Frankrijk, Spanje en Portugal bijvoorbeeld
Nadere informatieInformatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk
Informatie over de versterking van de Noord-Hollandse kust Voor je spreekbeurt of werkstuk De kust is (niet) veilig! De dijk aan de kust van Petten ziet er zo sterk en krachtig uit, maar toch is hij niet
Nadere informatieZoekopdrachten bij Het water komt. **
Module 1 De geschiedenis van de Delta. 1 Strijd tussen land en water 2 Overstromingen door de eeuwen heen 3 Oorzaken van overstromingen: de mens zelf 4 Waterbeheer. Blz. 4 Achter de duinen had je veengronden
Nadere informatieNederland, waterland
Nederland, waterland inhoud. Nederland, waterland 3 2. Hoe Nederland veranderde. 4 3. Het Deltagebied 7 4. Grote overstromingen 9 5. De polder 6. De grond daalt 3 7. De strijd tegen het water 4 8. Modern
Nadere informatieWad een Workshop Onderzoekstochten 2015
Wad een Workshop Onderzoekstochten 2015 Datum laag water Lauwersoog Naam Locatie/hulpmiddel Locatie(detail) Begeleiders 19-4-2015 18:06 Heffezand Wad/Schip Op het wad tussen Simonszand en de kust 2-5-2015
Nadere informatieJeroen Zomer, beleidsadviseur landschap en cultuurhistorie DE LANDSCHAPSGESCHIEDENIS VAN NOORD-HOLLAND OVER LANDSCHAPSDYNAMIEK EN ENERGIELANDSCHAPPEN
Jeroen Zomer, beleidsadviseur landschap en cultuurhistorie DE LANDSCHAPSGESCHIEDENIS VAN NOORD-HOLLAND OVER LANDSCHAPSDYNAMIEK EN ENERGIELANDSCHAPPEN Paleogeografie van Nederland Zeespiegelstijging Tussen
Nadere informatieDollard: landschapsontwikkeling en geologie van vóór de Dollardinbraken
De Stichting Verdronken Geschiedenis organiseerde in het kader van het project Verhalen van de Eems-Dollard kust in het najaar van 2016 avonden, middagen en excursies waarop zeer uiteenlopende verhalen
Nadere informatie96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN
96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN Grondboor en Hamer, jrg. 43, no. 5/6, p. 225-227, 3 fig., november 1989 AFZETTINGEN VAN RIJN EN MAAS IN LIMBURG W.M. Felder* In de loop van het Mioceen, 10 tot 7 miljoenn
Nadere informatie- Op de terugweg hiervan kwamen ze op één punt bijeen, Utrecht. ( auto s)
Samenvatting door Saskia 1046 woorden 8 april 2014 7,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo 2.4 Files oplossen Files 29 mei 1955 was er in Nederland de eerste file. Duizenden inwoners van
Nadere informatieLesbrief. Dijken. Kijken naar dijken. www.wshd.nl/lerenoverwater. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief Dijken Kijken naar dijken www.wshd.nl/lerenoverwater Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta Kijken naar dijken Zonder de duinen en de dijken zou jij hier niet kunnen wonen: bijna de
Nadere informatieFysische geografie van Nederland Landschappelijk Nederland de fysisch-geografische regio s
Fysische geografie van Nederland Landschappelijk Nederland de fysisch-geografische regio s Open uw webbrowser. Ctrl + click op een link Websites hoofdstukken 1 14 Websites Hoofdstuk 1. Inleiding http://worldwind.arc.nasa.gov/
Nadere informatieHET ONTSTAAN VAN NEDERLAND
HET ONTSTAAN VAN NEDERLAND Land tussen rivieren en zee Daar waar een rivier in zee stroomt, bruist het vaak van het leven. De rivier splitst zich op in kleinere stromen die vol vis zitten. Vogels en andere
Nadere informatieDe holocene ontwikkeling van de kustvlakte van Nederland
De holocene ontwikkeling van de kustvlakte van Nederland J. Bol en C.J. Homburg Tijdens de Contactdag van de NGV op 24 februari 1996 te Utrecht hield dr. D.J. Beets een voordracht over de holocene ontwikkeling
Nadere informatie3. Hydrologie van Nederland
3. Hydrologie van Nederland 3.1. Geologie In Nederland liggen voornamelijk de geologische lagen van het Kwartair aan de oppervlakte. De oudere lagen uit het Tertiair liggen op grotere diepte; alleen in
Nadere informatieEen wal van zand, klei of steen die mensen beschermt tegen hoog water. De plek waar het rivierwater in de zee uitkomt.
Meander Samenvatting groep 5 Thema 3 Waterland Samenvatting Langs de kust Nederland ligt voor de helft onder de zeespiegel. Heel vroeger woonden mensen dicht bij zee op terpen. Langs de kust beschermen
Nadere informatieKlimaatverandering Wat kunnen we verwachten?
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en
Nadere informatiePraktische opdracht Aardrijkskunde het Nederlands Landschap
Praktische opdracht Aardrijkskunde het Nederlands Landschap Praktische-opdracht door een scholier 2220 woorden 15 juni 2007 6,3 33 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Praktische opdracht 3 Inleiding Deze
Nadere informatieLesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO BIJZONDERE SCHATTEN De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt er een uitbreiding
Nadere informatie2 Bemesting 44 2.1 Meststoffen 44 2.2 Soorten meststoffen 46 2.3 Grondonderzoek 49 2.4 Mestwetgeving 49
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Bodem en grond 9 1.1 Grond, bodem en grondsoorten 9 1.2 Eigenschappen van grond 20 1.3 Problemen met de grond 23 1.4 Verbeteren van landbouwgronden 30 1.5 Transport van
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieDe duinen hebben een belangrijke functie in ons land:
De duinen De duinen hebben een belangrijke functie in ons land: 1 Zeewering 2 Waterwingebied en waterberging 3 Recreatie 4 Natuurwetenschappelijk onderzoek en natuurstudie Laatst las ik: Als de zeespiegel
Nadere informatieWordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen
Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland 2000 v.chr zeegat Bergen / achtste eeuw n.chr strandwallen+dorpen Wordingsgeschiedenis van Noord-Holland Rond 800! veenpakket / 1350! eilanden met duinenrij 3 Landwinning
Nadere informatieIk heb gekozen voor vier gemeenschappelijke deelvragen, deze behandel ik per landschap.
Werkstuk door een scholier 2220 woorden 4 maart 2003 6,1 59 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde 1.1 Inleiding Nederland, een land wat bestaat uit verschillende soorten landschappen. Al deze landschappen
Nadere informatieDe geologische en bodemkundige ontwikkeling van het kustgebied Bol en Duin
De geologische en bodemkundige ontwikkeling van het kustgebied Bol en Duin In het deltagebied van Rijn en Maas, langs de Noordzee, heeft het mondingsgebied van de (Oude) Rijn bij Katwijk het Rijnestuarium
Nadere informatieORIGIN DUTCH COASTAL the Netherlands Holocene national local
ORIGIN OF THE DUTCH COASTAL LANDSCAPE Long-term landscape evolution of the Netherlands during the Holocene, described and visualized in national, regional and local palaeogeographical map series PETER
Nadere informatieDe plek waar de zee als een brede rivier het land instroomt. Al het werk dat gedaan is om het Deltaplan uit te voeren.
Meander Samenvatting groep 6 Thema 1 Water Samenvatting De watersnoodramp In 1953 braken tijdens een zware storm de dijken door in Zeeland en delen van Noord-Brabant en Zuid-Holland. Het land overstroomde.
Nadere informatieLesbrief. watersnoodramp. 1 februari Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief watersnoodramp 1 februari 1953 www.wshd.nl/1953 Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta 1 februari 1953 Op zaterdagmiddag 31 januari 1953 stak een hevige wind op. Die wind groeide s nachts
Nadere informatieLesbrief DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS. Van ijs tot water
Lesbrief Primair onderwijs - BOVENBOUW DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen, zoals China.
Nadere informatieHet sediment-delend systeem als ruggengraad van de Wadden-kust. Bert van der Valk, Albert Oost, Zheng Bing Wang, Edwin Elias, Ad van der Spek e.a.
Het sediment-delend systeem als ruggengraad van de Wadden-kust Bert van der Valk, Albert Oost, Zheng Bing Wang, Edwin Elias, Ad van der Spek e.a. het Waddensysteem Kust Noord-Holland Waddeneilanden Zeegaten,
Nadere informatieDe ramp in 1953 waarbij grote stukken van Zeeland, Noord-Brabant en Zuid- Holland overstroomden.
Meander Samenvatting groep 6 Thema 1 Water Samenvatting De watersnoodramp In 1953 braken tijdens een zware storm de dijken door in Zeeland en delen van Noord-Brabant en Zuid-Holland. Het land overstroomde.
Nadere informatieDe Schelde, een globale schets: Geomorfologie van de Schelde
De Schelde, een globale schets: Geomorfologie van de Schelde Jean Jacques Peters Raadgevend ingenieur - rivierenspecialist V.U. Brussel - Vakgroep Waterbouwkunde en Hydrologie Geomorfologie van de Schelde
Nadere informatieEen gedeelte van een stad of een groter dorp. Een wijk bestaat uit meerdere buurten.
Meander groep 5 Thema 1 Onderweg Aardrijkskunde Waarom is een nieuwe wijk hier gebouwd en niet daar? Wat voor gebouwen staan er? Waarom staan ze juist op die plek? Huizen, boerderijen, fabrieken en kantoren
Nadere informatieACHTERGROND DOCUMENT. Bewoningsgeschiedenis. noordelijk kustgebied
ACHTERGROND DOCUMENT Bewoningsgeschiedenis noordelijk kustgebied Inhoud 1. Ontstaansgeschiedenis Noord-Nederlandse kustgebied en kustwateren... 3 1.1 De ontwikkeling van Noord-Nederland (inclusief de wadden)
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieLesbrief DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS. Van ijs tot water
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen,
Nadere informatie2.1.1 Ontstaan van het Vechtlandschap 1
2.1.1 Ontstaan van het Vechtlandschap 1 2.1.1 Ontstaan van het Vechtlandschap 1 Het landschap van de Vechtstreek is jong, zeer jong voor geologische begrippen, amper 10.000 jaar oud. Na de laatste ijstijd
Nadere informatieKwelder. Woordenboekspel. Spel. VO onderbouw
Spel Doel: Materialen: Leerlingen kennen na afloop de betekenis van de volgende termen: getijdebeweging, kwelder, springvloed, brak water, slenk, halofyten, schor, opslibbing. Per groepje van 4 leerlingen:
Nadere informatieLesbrief. watersnoodramp. 1 februari 1953. www.wshd.nl/1953. Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta
Lesbrief watersnoodramp 1 februari 1953 www.wshd.nl/1953 Afdeling Communicatie waterschap Hollandse Delta 1 februari 1953 Op zaterdagmiddag 31 januari 1953 stak een hevige wind op. Die wind groeide s nachts
Nadere informatieHet probleem is: 160 miljard. September2009 (niet ingewerkt in het Technisch rapport 2003) September2009
Het probleem is: De zeespiegel stijgt! De rivieren stijgen mee! De bodem daalt! Grondwaterdruk stijgt! Nederland verzilt! Door Deltacommissie geschatte kosten, deze eeuw 120-160 160 miljard 1 September2009
Nadere informatieHAVENECONOMIE EN ECOLOGIE:
HAVENECONOMIE EN ECOLOGIE: (ON)VERZOENBAAR? Is een verdere scheldeverdieping mogelijk, gewenst, noodzakelijk? Jean Jacques Peters Raadgevend Ingenieur Leader Port of Antwerp International Expert Team Jean
Nadere informatieMorfologie kwelders en. platen Balgzand
Morfologie kwelders en platen Balgzand Autonome ontwikkeling Hoogwatervluchtplaatsen Werkdocument RIKZ/AB - 99.607x ir. B.B. van Marion December 1999 Samenvatting In het kader van het project GRADIËNTEN
Nadere informatieDe Marneslenk. Het kustlandschap van zuidelijk Westergo door de eeuwen heen. Theo Spek
De Marneslenk Het kustlandschap van zuidelijk Westergo door de eeuwen heen Theo Spek Kenniscentrum Landschap RUG Opgericht in 2010 Gevestigd in de binnenstad van Groningen (Oude Boteringestraat 34) 8 medewerkers,
Nadere informatieNOORDZEE SYMPOSIUM 2007
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Holocene ingressie van de zee Willy Wintein geograaf Inhoud Holocene ingressie van de zee en de gevolgen voor de morfologie van het landschap in de oostelijke Vlaamse kustvlakte
Nadere informatieDynamische Delta. Bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen.
Dynamische Delta Bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen. 1 Colofon Dynamische Delta - bewoonbaar, leefbaar en veilig door natuurlijke processen. Prijsvraag Nederland Deltaland Auteur:
Nadere informatieHet rivierklei-landschap
Het rivierklei-landschap Kaart rivierlandschap in Het huidige rivierengebied omvat de stroomgebieden van de Maas en de Rijn. De Rijn vertakt vrijwel direct na binnenkomst in ons land bij Lobith in een
Nadere informatieLesbrief DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS. Van ijs tot water
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VWO DIJKEN BOUWEN OPDRACHT 1 - EEN DIJK VAN EEN GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein, omdat we steeds meer goederen bestellen uit verre landen, zoals
Nadere informatieOp welke ondergrond leven wij in Pijnacker Noord?
Op welke ondergrond leven wij in Pijnacker Noord? De ondergrond van Pijnacker-Noord heeft in de loop der tijden veel veranderingen ondergaan. Deze veranderingen worden hieronder beschreven (vgl. Figuur
Nadere informatieDeel 1 Toen en nu 13
Deel 1 Toen en nu 13 14 Historie Het huidige typisch Nederlandse landschap met polders en dijken kent een lange historie. Na de laatste grote ijstijd, ongeveer 10.000 jaar geleden, werd door een stijgende
Nadere informatieLesbrief Aardkundige Monumenten
milieu Lesbrief Aardkundige Monumenten aardkun milieu Lesbrief Aardkundige Monumenten Colofon Uitgave Provincie Noord-Holland Postbus 123 2000 MD Haarlem Tel.: 023 514 31 43 Fax: 023 514 40 40 www.noord-holland.nl
Nadere informatieDe ramp in 1953 waarbij grote stukken van Zeeland, Noord-Brabant en Zuid- Holland overstroomden.
Thema 1 Water De watersnoodramp In 1953 braken tijdens een zware storm de dijken door in Zeeland en delen van Noord-Brabant en Zuid-Holland. Het land overstroomde. Bij deze watersnoodramp kwamen veel mensen
Nadere informatieVossekotstraat Keet Tielrode
ROUTEBESCHRIJVING Hieronder worden alle punten die jullie passeren, opgesomd. Zij staan niet in de juiste volgorde, het is aan jullie om de beste en kortste route uit te stippelen met behulp van bijgevoegde
Nadere informatieSlib van Afbraakprodukt tot Grondstof en van Voedingsstof tot Brandstof. Piet Hoekstra Geowetenschappen Waddenacademie
MUDWELL Slib van Afbraakprodukt tot Grondstof en van Voedingsstof tot Brandstof Piet Hoekstra Geowetenschappen Waddenacademie Oerol College 19 juni 2019 - Aanvang 13.30 u. MUDWELL - Teresa van Dongen Leeuwarden,
Nadere informatieWad een Workshop Onderzoekstochten 2015
Wad een Workshop Onderzoekstochten 2015 Datum Naam Locatie/hulpmiddel Locatie(detail) Begeleiders 19-4-2015 Heffezand Wad/Schip Op het wad tussen Simonszand en de kust 2-5-2015 Eiland Emo en Menko Kwelder
Nadere informatieFiguur 1: Ontwikkeling aantal leerlingen Figuur 2: Ontwikkeling aantal leerlingen 2009-2013 1 (index: 2009 = 100) 2014-2019 (index: 2014 = 100)
Het aantal leerlingen in het basisonderwijs is tussen 2010 en 2014 gedaald. In de provincie Limburg nam het aantal leerlingen in deze periode het sterkst af. In het voortgezet onderwijs is het aantal leerlingen
Nadere informatieDe polders van Nederland een geologisch succesverhaal
De polders van Nederland een geologisch succesverhaal Kim Cohen Universiteit Utrecht KNAG Onderwijsdag 2016 - Ronde B - Lezing B09 Bing maps Fysische Geografie UU Instructieboren te Montfoort al meer dan
Nadere informatieAK HF SE 2 'Wonen in NL' hoofdstuk 1
Balgstuw Opblaasbare dam in de rivier. Bij Kampen bedoeld om te voorkomen dat water van het IJsselmeer de IJssel in wordt gestuwd door de wind. Als dit wel gebeurd kan dat leiden tot hoge waterstanden
Nadere informatieLesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - HAVO/VWO BIJZONDERE SCHATTEN De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt er een uitbreiding
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieVAN BRON TOT DELTA. Paul de Kort. een studie naar landschapskunst in de Blaricummermeent. Eemmeer. Eem. Amersfoort.
Eemmeer een studie naar landschapskunst in de Blaricummermeent Eem VAN BRON TOT DELTA Amersfoort Gelderse vallei Paul de Kort Utrechtse heuvelrug stuw gemaal Een Deltarivier in De Blaricummermeent De rivier
Nadere informatieLandspiegelstijging en levende waterschappen
Faculty of Geosciences River and delta morphodynamics Landspiegelstijging en levende waterschappen Prof. dr. Maarten G. Kleinhans et al. Dit verhaal
Nadere informatieLANDSCHAPSANALYSE. 3: Landschapsvormen Hoog-Nederland. Sabine Geerlings Academie van Bouwkunst - 27 aprii. 27 september 2013 Academie van Bouwkunst
LANDSCHAPSANALYSE 3: Landschapsvormen Hoog-Nederland 27 september 2013 Academie van Bouwkunst Sabine Geerlings Academie van Bouwkunst - 27 aprii Onderwerpen 1. Rivierenlandschap 2. Zandlandschap 3. Krijt-
Nadere informatiePracticum: Hoezo Zeespiegelstijging?
Practicum: Hoezo Zeespiegelstijging? Op de Aarde wonen er ongeveer 6 446 131 400 mensen. In België wonen er 10 584 534. De meeste mensen wonen in de bergen / in de woestijn / in de nabijheid van water/
Nadere informatieDe ontginning van het woeste land
De ontginning van het woeste land In een tijdsbestek van 2000 jaar is het onland van het huidige Nederlandse grondgebied door mensenhanden in cultuur gebracht. De serie kaarten toont de ontginning van
Nadere informatiewaterbeheer en erfgoed
waterbeheer en erfgoed waterbouwkundige elementen als versterking voor de identiteit van het waterbeheer door Kees Tak Lelystad, 30 november 2017 0 inhoud 1. de Nederlandse bodem 2. natuur & bewoning 3.
Nadere informatieExtra CaseQuest 1 Blijft Nederland ook in de verre toekomst veilig?
Extra CaseQuest 1 Blijft Nederland ook in de verre toekomst veilig? 1/5 Inleiding Nederland bereidt zich voor op een warmer wordend klimaat met in de winter meer neerslag. In deze eeuw wordt een zeespiegelstijging
Nadere informatieDe geologie van Texel:
Geologie De geologie van Texel: OP EXCURSIE Texel is honderdduizenden jaren ouder dan de andere waddeneilanden. In geologisch opzicht lijkt het Nederland in het klein. Er liggen zelfs stuwwallen. Maak
Nadere informatieWat zijn de kenmerken van het landschap en hoe is het landschap ontstaan?
Werkstuk door een scholier 1791 woorden 23 juni 2007 5.9 42 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Wat zijn de kenmerken van het landschap en hoe is het landschap ontstaan? Het Kwartair wordt gekenmerkt door
Nadere informatieNederland Waterland Basisonderwijs
Nederland Waterland Basisonderwijs Introductie Nederland is een land vol met water. Water in rivieren en meren. De zee klotst tegen onze duinen. En de zachte bodem van Nederland zit ook vol met water.
Nadere informatie-Rapporten. Een archeologisch bureau-onderzoek voor de locatie Zuiderwouderdorpsstraat 11A te Zuiderwoude, gemeente Waterland (NH)
Een archeologisch bureau-onderzoek voor de locatie Zuiderwouderdorpsstraat 11A te Zuiderwoude, gemeente Waterland (NH) -Rapporten N. van Malssen ARC-Rapporten 2011-106 Groningen 2011 ISSN 1574-6887 Colofon
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II
Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers
Nadere informatieEen veranderend klimaat: Lessen van de sedimentaire geschiedenis van Nederland (e.o.)
Een veranderend klimaat: Lessen van de sedimentaire geschiedenis van Nederland (e.o.) De nuchtere / ontnuchterende blik van een sedimentair geoloog Dr. Joep Storms Associate professor Technische Universiteit
Nadere informatieLesbrief Geogids september 2012 vmbo onderbouw Bewegende Wadden
Lesbrief Geogids september 2012 vmbo onderbouw Bewegende Wadden Wegwijs [Bron foto: JH Bulthuis, copyright] Deze lesbrief gaat over de Wadden. Het waddengebied ligt tussen de Noordzee en het vasteland.
Nadere informatieVraag 1b. Wat was de oorzaak van deze ramp? Vraag 1a. In welke provincie was de Watersnoodramp van 1953? ...
Naam: DE WATERSNOOD- RAMP Het is 31 januari 1953. Het stormde vreselijk In Zeeland. Toch waren de meeste mensen gewoon rustig naar bed gegaan. Zij werden in hun slaap overvallen door een zware stormvloed.
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 4.1 t/m 4.4
Aardrijkskunde Hoofdstuk 4.1 t/m 4.4 door D. 1279 woorden 6 juli 2016 5,5 2 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Aardrijkskunde 1hv 4.1 Het gevaar van water Terp: heuvel die beschermt tegen
Nadere informatieBeschrijving van het stroomgebied Schelde
HOOFDSTUK 2 Beschrijving van het stroomgebied Schelde Het Nederlandse deel van het Schelde-stroomgebied komt globaal overeen met het deltagebied in Zuidwest-Nederland. Hier mondt de Schelde uit in de Noordzee.
Nadere informatieSamenvatting Nederland ABC
Samenvatting Nederland ABC Week 1ABC: Nederland Info: Nederland Het noorden van een windroos wijst naar boven. Het zuiden wijst naar beneden. Het oosten naar rechts. Het westen naar links. Nederland ligt
Nadere informatieNoord-Hollandse toplandschappen route km
Noord-Hollandse toplandschappen route 235.88 1 0 m 0 Grachtengordel van Amsterdam De grachtengordel van Amsterdam is het gebied rond de kern van Amsterdam langs de drie Amsterdamse hoofdgrachten: de Herengracht,
Nadere informatieKustverdediging vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 November 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/82668 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieToets_Hfdst4_NederlandEnHetWater
Toets_Hfdst4_NederlandEnHetWater Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:05 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 17, 17, 18, 18, 18, 19, 19, 20, 20, 20, 21, 21, 22, 23, 24, 25,
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is er
Nadere informatieSamenvatting. Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies.
xiii Samenvatting Holocene klimaatvariabiliteit in de Noord-Atlantische regio: numerieke simulaties in vergelijking tot reconstructies Dit proefschrift gaat over klimaatschommelingen tijdens het Holoceen
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde De 6 landschappen in Nederland
Werkstuk Aardrijkskunde De 6 landschappen in Nederland Werkstuk door een scholier 1949 woorden 5 juni 2001 6,4 447 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Inleiding Voor het maken van dit werkstuk heb ik de
Nadere informatieFiguur 1: Ontwikkeling aantal leerlingen Figuur 2: Prognose aantal leerlingen (index: 2011 = 100) (index: 2016 = 100)
Het aantal leerlingen in het basisonderwijs is tussen 2011 en 2015 gedaald. In de provincie Limburg nam het aantal leerlingen in deze periode het sterkst af. In het voortgezet onderwijs is het aantal leerlingen
Nadere informatieDaarnaast wordt er ook nog onderscheid gemaakt in de soort rivieren. Ook hier zijn er drie van:
Samenvatting door Cas 1576 woorden 22 juni 2018 0 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde 4.1 Rivieren Het gebied van een rivier met al zijn zijtakken noem je het stroomstelsel. Een stroomstelsel bestaat uit
Nadere informatie