Een kwestie van samenspel. Verpleegkundigen opleiden voor het algemene ziekenhuis

Transcriptie

1 Een kwestie van samenspel Verpleegkundigen opleiden voor het algemene ziekenhuis

2 Een uitgave van: NVZ vereniging van ziekenhuizen Oudlaan 4 Postbus GR Utrecht t E nvz@nvz-ziekenhuizen.nl vormgeving idity fotografie Studio Braaf druk Drukkerij Wilco oplage 500 exemplaren 1e druk

3 NVZ vereniging van ziekenhuizen Een kwestie van samenspel Verpleegkundigen opleiden voor het algemene ziekenhuis Een landelijk onderzoek door het kba, Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt in opdracht van NVZ vereniging van ziekenhuizen i.s.m. Calibris, Kenniscentrum voor Leren in de Praktijk in Zorg,Welzijn en Sport.

4 4 Een kwestie van samenspel 16 Als het niet goed is, zeg je het maar dat doe ik ook Robert Koch is directeur Zorg en Welzijn van roc Midden Nederland 'Beroepsonderwijs en arbeidsmarkt: working apart together' Anky Veldman is lid van het college van bestuur van roc Aventus en voorzitter van de bedrijfstakgroep Gezondheidszorg, Dienstverlening en Welzijn (gdw) van de mbo Raad. 'Op alle niveaus de aansluting zoeken' Harm Drost is directeur van de Faculteit Gezondheidszorg van de Hogeschool Utrecht en voorzitter van het sectoraal adviescollege hoger gezondheidszorg onderwijs en André Boer is directeur van het Instituut voor Verpleegkundige Studies van de Hogeschool Utrecht 'Leerlingen regionaal opleiden' Elise Merlijn is bestuurder Abvakabo FNV 'Andere tijden, nieuwe profilering verpleegkundigen en verzorgenden' marian kaljouw is directeur van de St. Antonius Academie en voorzitter van Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (v&vn), de landelijke beroepsvereniging van verpleegkundigen en verzorgenden 'Meer verpleegkundigen in de raden van bestuur' nicolet zeller is lid van de raad van bestuur van Ziekenhuis Gelderse Vallei

5 inhoud 5 Inhoud Voorwoord 6 Over dit boek 9 1 De sterke band tussen opleiding en beroep van verpleegkundigen 11 infographic i Ontwikkeling van het Verpleegkundig beroepsonderwijs in Nederland 14 2 Opzet van het onderzoek 20 infographic ii Onderzoeksactiviteit en -thema's 21 3 Veranderingen in de zorg 28 infographic iii Ontwikkelingen 30 4 Niveau van de beginnend verpleegkundige 36 infographic iv Niveau 37 5 Rollen van de beginnend verpleegkundige 42 infographic v Rollen 43 6 Kerntaken van de beginnend verpleegkundige 45 infographic vi Kerntaken 47 infographic Vii Takenpakket 50 7 Kennis en vaardigheid van de beginnend verpleegkundige 56 8 Opvattingen over het opleiden van verpleegkundigen 58 infographic viii Leren in de praktijk 59 infographic ix Rolverdeling 61 9 Afsluiting 64 Bijlagen 69 1 Respondenten interviews 70 2 Leden van de klankbordgroep 72 3 Deelnemers aan de conferentie 71 4 Leden van de projectgroep 72 5 Verpleegtechnische handelingen van beginnend verpleegkundigen 74 6 Beheersing van leerstofgebieden 78 7 Gevraagde rekenvaardigheden 84 Bronnen 85

6 6 Een kwestie van samenspel Voorwoord Verpleegkundigen in ziekenhuizen krijgen te maken met een toenemende complexiteit in het werk. De zorgvraag neemt toe door de vergrijzing en tegelijkertijd dwingt marktwerking ziekenhuizen ertoe om hun zorg zo efficiënt mogelijk te organiseren. Dit geeft een stevige druk tot productiviteitsverbeteringen. De verpleegkundige van nu heeft verder ook te maken met steeds beter geïnformeerde en mondiger patiënten, taakherschikking, toepassingen van nieuwe technologieën, de daarbij behorende verpleegtechnische handelingen en een toenemende hoeveelheid administratieve werkzaamheden om de geleverde kwaliteit van zorg te kunnen verantwoorden. Kortom, de verpleegkundige van nu draagt een steeds groter wordende verantwoordelijkheid, namelijk het bieden van kwalitatief hoogwaardige zorg aan de patiënt, in een veeleisende werkomgeving die voortdurend in ontwikkeling is. Hoe kan de beginnende beroepskracht die als verpleegkundige in de ziekenhuizen wil starten nu optimaal worden voorbereid op deze (hoog-)complexe werkomgeving? Om deze uitdagende vraag te kunnen beantwoorden is het in de eerste plaats van belang dat ziekenhuizen hun wensen ten aanzien van de beroepsinhoud van de beginnend verpleegkundigen formuleren. Welke bagage heeft de beginnend verpleegkundige nodig aan kennis en vaardigheden? En hoe zien de opleiders, zowel in de ziekenhuizen als in het beroepsonderwijs hun rol in het klaarstomen van de beginnend verpleegkundige? Voor de NVZ vereniging van ziekenhuizen was dit aanleiding om de ziekenhuizen aan het woord te laten. In samenwerking met Calibris, Kenniscentrum voor Leren in de Praktijk in Zorg, Welzijn en Sport, is aan kba, Kenniscentrum Beroepsonderwijs

7 voorwoord 7 Arbeidsmarkt opdracht gegeven een landelijk onderzoek uit te voeren onder de algemene ziekenhuizen naar de beroepsinhoud van beginnend verpleegkundigen. De ziekenhuizen hebben gezamenlijk het hier aan u gepresenteerde beeld geschetst van wat de behoeftes zijn om de beginnend verpleegkundige in de steeds complexer wordende werkomgeving een succesvolle start te laten doormaken. Dit beeld is een momentopname. De ziekenhuizen zijn aan voortdurende ontwikkelingen onderhevig, waardoor ook het beeld van wat de beginnend verpleegkundigen moeten kunnen en kennen geen statisch gegeven is. De opleidingsinhoud zal met de jaren bijgesteld moeten worden. Idealiter zou de opleidingsinhoud gelijke tred moeten houden met de continue ontwikkelingen in de werkomgeving. De leden van de NVZ hebben de intentie uitgesproken om de nodige inzet te willen geven. Opleiden betreft niet alleen de vraag wat, maar ook wie. Wie gaan er voor zorgen dat de verpleegkundige studenten de voorbereiding krijgen die zij nodig hebben? De meningen over de kwaliteit van de huidige uitstroom uit de verpleegkundige beroepsopleiding zijn verdeeld, zo verwoorden ook prominente betrokkenen in de diverse interviews die u in dit boek aantreft. In de interviews worden persoonlijke opvattingen geventileerd door diverse beleidsbeslissers uit zowel het onderwijs, het ziekenhuisbestuur als ook uit de beroepsgroepvertegenwoordiging. Zij geven vanuit hun diverse invalshoeken een vanzelfsprekend, gezond spanningsveld weer van het opleidingsvraagstuk; de opleidingsvraag van het werkveld en het aanbod van het verpleegkundig beroepsonderwijs. Over één ding is iedereen het eens: opleiden van verpleegkundigen? Dat is gewoon een kwestie van samenspel. De inhoud van dit boek geeft aan dat er nog veel werk te verzetten is. Onderwijs en beroepsinhoud moeten beter op elkaar aansluiten om uiteindelijk goede basiszorg voor de patiënt te realiseren. Dit is de opgave waar we voor staan. Ik wens u veel plezier bij het lezen en een mooi samenspel tussen opleiders van scholingsinstellingen en zorgorganisaties toe. Utrecht, najaar 2011 Roelf H. de Boer Voorzitter NVZ vereniging van ziekenhuizen

8

9 inleiding over dit boek 9 Van de hondervijftigduizend verpleegkundigen in Nederland werken er zo n zeventigduizend in algemene ziekenhuizen. Zij leveren en coördineren de dagelijkse verpleegkundige zorg die patiënten nodig hebben en doen dat in een omgeving die steeds hogere eisen stelt aan hun vakbekwaamheid. Over dit boek Om daaraan te voldoen en ook in de toekomst de benodigde zorg te kunnen blijven leveren, is het cruciaal dat opleidingen aankomende beroepskrachten zo goed mogelijk voorbereiden op het werk in de praktijk. Eén van de voorwaarden daarvoor is dat duidelijk is wat de algemene ziekenhuizen precies vragen van beginnend beroepskrachten. Daarover gaat dit boek. Op basis van het onderzoek dat de NVZ daarnaar heeft laten uitvoeren, wordt in kort bestek beschreven welke kennis en vaardigheden verpleegkundigen als beginnend beroepskracht in het algemene ziekenhuis nodig hebben. Dit boek is bedoeld voor alle betrokkenen bij de afstemming van het verpleegkundig beroeponderwijs op de praktijk in algemene ziekenhuizen. Dat zijn landelijke organisaties van werkgevers en vakbonden, maar ook raden van bestuur van ziekenhuizen, roc s, hogescholen, docenten, praktijkopleiders en studenten. Die zullen daarbij samen moeten optrekken, zo blijkt uit de interviews die naar aanleiding van de onderzoeksresultaten zijn gehouden en in het boek worden beschreven. Het onderzoek van de NVZ kan daarbij zowel vertrek- als oriëntatiepunt zijn. Hoe is dit boek opgebouwd? In hoofdstuk 1 komt eerst de aanleiding voor het onderzoek aan de orde en in hoofdstuk 2 de manier waarop dat is uitgevoerd. De onderzoeksresultaten staan in de hoofdstukken 3 tot en met 8. Daarin komt ook een aantal personen aan het woord die nauw zijn betrokken bij het leren en werken van verpleegkundigen. Zij gaan onder andere in op de vraag wat er moet gebeuren om de aansluiting tussen het verpleegkundig beroepsonderwijs en de praktijk in algemene ziekenhuizen te verbeteren. Als afsluiting van het boek wordt in hoofdstuk 9 vooruitgeblikt; wat leren de onderzoeksresultaten en opvattingen van de geïnterviewde betrokkenen over de inspanningen die worden gevraagd om beginnend verpleegkundigen zodanig op te leiden dat ze in de complexiteit van het algemene ziekenhuis goed van start kunnen?

10

11 1 de sterke band tussen opleiding en beroep 11 Verpleegkundigen behoren tot de beroepsgroepen waarin vrijwel alleen mensen met een specifieke opleiding werkzaam zijn. Dat is ook het geval bij beroepen als artsen of leraren basisonderwijs, maar bijvoorbeeld niet bij managers of organisatieadviseurs waarin mensen met uiteenlopende opleidingsachtergronden werken. In het geval van verpleegkundigen speelt uiteraard een rol dat een beroepsbeoefenaar ingeschreven dient te staan in het big register. Juist daardoor kan het vak van verpleegkundige alleen worden uitgeoefend door mensen met een diploma van een verpleegkundige opleiding. 1 De sterke band tussen opleiding en beroep van verpleegkundigen Het verpleegkundig onderwijs bestaat momenteel uit de middelbare beroepsopleiding Verpleegkundige en de hogere beroepsopleiding Verpleegkunde. De middelbare beroepsopleiding is ingericht op grond van het Kwalificatiedossier Verpleegkundige waarin is vastgelegd welke competenties aan het eind van de opleiding van de (beginnend) verpleegkundige verwacht worden. Basis voor het kwalificatiedossier vormt het Beroepscompetentieprofiel mbo verpleegkundige uit Leidraad voor de hogere beroepsopleiding zijn de beroepscompetenties voor de hbo-verpleegkundige die zijn beschreven in de publicaties Met het oog op de toekomst uit 2001 en Doordacht verplegen uit Gezien de sterke band tussen opleiding en beroep is het duidelijk dat het verpleegkundig beroepsonderwijs van cruciale betekenis is voor de kwaliteit van deze beroepsgroep. Dat wordt nog eens versterkt doordat het werk in de gezondheidszorg de afgelopen jaren sterke veranderingen heeft ondergaan, met aanzienlijke gevolgen voor de competenties waarover beroepskrachten in de

12 12 Een kwestie van samenspel gezondheidszorg moeten beschikken. Zo blijkt uit onderzoek van Den Boer en Hövels (1999) dat verpleegkundigen veel sterker dan andere beroepsgroepen een verschuiving in hun competenties signaleren in de richting van meer specialisatie. Ook vinden verpleegkundigen dat de competenties op hun vakgebied belangrijker worden dan competenties op andere vakgebieden. Beide verschuivingen versterken het profiel van de verpleegkundige. De aansluiting tussen de verpleegkundige beroepsopleiding en de beroepspraktijk is een punt van voortdurende aandacht van betrokken partijen. Vanuit die betrokkenheid is de afgelopen jaren door veel algemene ziekenhuizen bij herhaling kritiek geuit op de opleidingen tot verpleegkundige, zowel op mbo als hbo-niveau. De kritiek op de middelbare beroepsopleiding betreft de breedte van de opleiding en het ontbreken de aansluiting tussen van uitstroomrichtingen. Mbo studenten leren de verpleegkundige de competenties om te werken in een keur van beroepsopleidingen en contexten, zoals verzorgings- en verpleeghuizen, revalidatiecentra, geestelijke gezondheids- de beroepspraktijk is een punt van voortdurende zorg en diverse ziekenhuizen. Daardoor hebben aandacht voor de zij zich onvoldoende kunnen verdiepen in het betrokken partijen werk in het algemene ziekenhuis. Wat de hboopleiding betreft, vindt men het in de algemene ziekenhuizen vooral moeilijk om dit kwalificatieniveau aan te laten sluiten bij de functiestructuur in het ziekenhuis: voor hbo-verpleegkundigen zijn geen duidelijke beroepspaden waarin gebruik kan worden gemaakt van hun competenties. Vrijwel alle afgestudeerde hbo-verpleegkundigen starten daarom in het ziekenhuis in een functie op mbo 4. Volgens de algemene ziekenhuizen voldoet de beginnend verpleegkundige (iemand die nog maar net het diploma heeft gehaald en in een startfunctie als verpleegkundige werkzaam is) niet aan de eisen om in het ziekenhuis aan de slag te gaan. Gezien de toenemende zorgvraag, de oplopende personeelstekorten en de vergrijzing van het personeelsbestand, is juist de kwaliteit van nieuwkomers in het ziekenhuis van belang om ook in de toekomst de verpleegkundige zorg op peil te houden. Een van de voorwaarden voor een goede aansluiting tussen verpleegkundige beroepsopleidingen en het algemene ziekenhuis

13 1 de sterke band tussen opleiding en beroep 13 is dat duidelijk is wat de ziekenhuizen precies van startende verpleegkundigen vragen. Ziekenhuizen vinden het echter moeilijk om aan te geven aan welke eisen een beginnende verpleegkundige zou moeten voldoen. Het blijkt lastig te zijn om vereiste competenties te baseren op (ontwikkelingen in) het werk en die te vertalen van een opleidingsvraag naar het onderwijs. Dit bemoeilijkt een effectieve samenwerking tussen ziekenhuizen en scholen. Deze situatie was voor de NVZ vereniging van ziekenhuizen, die daarbij samenwerkte met Calibris, kenniscentrum voor leren in de praktijk in Zorg, Welzijn en Sport, aanleiding een project te starten om de band tussen opleidingen en werkveld te versterken. Om te beginnen zou in dat project duidelijk moeten worden wat algemene ziekenhuizen nu precies van beginnend verpleegkundigen vragen. Dat is onderzocht en de wijze waarop dat is gebeurd en de resultaten daarvan worden in de volgende hoofdstukken gepresenteerd. Een gedetailleerd verslag van het onderzoek staat zowel op de website van de NVZ als van Calibris. infographic I : tijdlijn ontwikkeling van het verpleegkundig beroepsonderwijs in Nederland

14 14 Een kwestie van samenspel Ontwikkeling van het verpleegkundig beroepsonderwijs in Nederland * 1878 Start van de opleiding voor beroepsverpleegsters in het Binnengasthuis en Buitengasthuis te Amsterdam. De opleiding wordt verzorgd door de Vereeniging voor Ziekenverpleging, een afdeling van de Noord-Hollandse Vereniging Het Witte Kruis Invoering van de Wet op de ZiekeNVerplegiNG, een wettelijke bescherming van het diploma voor ziekenverpleging. Daarbij werden een diploma A (algemene ziekenverpleging) en een diploma B (psychiatrische ziekenverpleging) onderscheiden OpleidiNG ziekenverpleging 1978 B wettelijk erkend. Verpleegkundige opleiding in de zwakzinnigenzorg (Z-opleidiNG) wettelijk erkend mbo-v wordt opgenomen in het Middelbaar Dienstverleningsen GezondheidszorgOnderwijs (MDGO) en geactualiseerd tot mdgo-vp (Verpleging) Start beroepsopleidingen voor helpende, verzorgende en verpleegkundige als onderdeel van de Kwalificatiestructuur Beroepsonderwijs. De opleidingen vallen voortaan onder het Ministerie van OCW.

15 infographic i ontwikkeling van het verpleegkundig onderwijs 15 * Met dank aan het Florence Nightingale Instituut EeRSte zelfstandige verpleegsterschool in Nederland, voor lekenverplegenden OpleidiNG ziekenverpleging A wettelijk erkend Start eerste mbo-opleiding Verpleegkundige (MBO-V) in Eindhoven. Start eerste hbo-opleiding Verpleegkunde (Hbo-V) in Leusden en Nijmegen Start doctoraalopleiding VerplegiNGSweteNSchap bij de Universiteit Maastricht, de eerste universitaire opleiding in Nederland op het gebied van de verpleging Start eerste geaccrediteerde en bekostigde hbo-masteropleidingen Advanced Nursing Practice en Physician Assistant Wettelijke erkenning van vijf verpleegkundige specialismen: preventieve zorg bij somatische aandoeningen; acute zorg bij somatische aandoeningen; intensieve zorg bij somatische aandoeningen; chronische zorg bij somatische aandoeningen en geestelijke gezondheidszorg.

16 robert koch directeur Zorg en Welzijn van roc Midden Nederland

17 interview robert koch 17 Als het niet goed is, zeg je het maar dat doe ik ook Betrokkenheid van het onderwijs bij de arbeidsmarkt is een must: zonder die markt zijn we als onderwijs niets. roc en zorginstelling hebben weliswaar elk hun eigen wettelijke taken die we van elkaar moeten respecteren, maar samen hebben we de opdracht om met elkaar goede beroepsbeoefenaren op te leiden. Om dat te realiseren, moeten onderwijs en praktijk elkaar tegenkomen. Dat geldt voor alle niveaus, want om goed in de keten te kunnen samenwerken, moet je bestuurlijke rugdekking hebben. In de visie van roc Midden Nederland staan twee kernbegrippen waar ik me heel goed in kan vinden: co-makership en co-design. Die begrippen geven aan dat je met je partners op zoek bent naar de inhoud van de opleiding, de structuur van de opleiding en de manier waarop het overleg daarover plaatsvindt. Als je elkaar daarin tegenkomt en vindt, betekent dat je echte partners bent. Het allerbelangrijkste onderdeel in het curriculum is het praktijkleren (leren op de werkplek); daar gaat het om. Als roc moeten we ervoor zorgen dat dat goed geregeld is en dat

18 18 Een kwestie van samenspel we de zorginstelling daarin maximaal faciliciteren. Op hun beurt moet de instelling zorgen voor een context waarin de student echt kan leren en het beroep van verpleegkundige kan ontdekken: wat betekent het om in een team samen te werken, met artsen samen te werken, onregelmatig te werken? Het al dan niet beschikbaar hebben van praktijkbegeleiding is de meest cruciale factor in de opleiding. Volgens mij moet 90 procent van alle aandacht in de praktijk uitgaan naar het leren werken en het leren van het vak. Het is onze taak als roc om zorginstellingen zo min mogelijk te belasten met allerhande voorschriften en formulieren, zodat ze de volle aandacht kunnen besteden aan studenten het vak te leren. De vraag is hoe wij als roc het maximaal mogelijk kunnen maken om binnen de context van de wet- en regelgeving op te leiden met een minimale inspanning aan gedoe en het maximale aan begeleiding. Het leren in de praktijk is een gedeelde verantwoordelijkheid van ROC en zorginstelling. Dat geldt zowel voor het wat als het hoe. Uiteraard hebben we als ROC wel onze formele opdrachten en moeten we aan het kwalificatiedossier voldoen; daarover kan geen twijfel bestaan. Maar het kwalificatiedossier geeft de kaders aan waarbinnen veel mogelijk is en die we op maat van de zorginstelling kunnen invullen. Daarbij gaan we er vanuit dat er respect is voor onze opdracht om studenten te kwalificeren als verpleegkundigen, dat is immers onze corebusiness. Zoals aangegeven, kan het kwalificatiedossier op allerlei manieren worden ingekleurd. Dus als je als zorginstelling studenten wilt interesseren voor je regio of organisatie, maak daar dan gebruik van. Of neem bijvoorbeeld een thema als patiëntveiligheid dat momenteel zeer actueel is: we zouden wel gek zijn om daar geen aandacht aan te besteden. Dat kan binnen het kwalificatiedossier, dat is geen enkel probleem. Onze ervaring is wel dat het in de regio vaak beter lukt om de ruimte te zoeken en van de mogelijkheden in het kwalificatiedossier gebruik te maken dan op landelijk niveau. Samenwerken is een must; dat geldt voor alle opleidingen en leerwegen. Het kan niet zo zijn dat ziekenhuizen zeggen sorry, bij ons is het heel erg moeilijk, we willen alleen maar de

19 interview robert koch 19 vierdejaars. Als je kiest voor opleiden, kies je voor stagiaires vanaf het eerste jaar. Veel studenten zijn erg gemotiveerd om door te stromen naar de ic of naar de ambulance, maar als je ze pas in het vierde jaar wilt ontvangen en dan constateert dat ze geen ziekenhuiservaring hebben, dan hebben we wel de verkeerde discussie. Als ROC moeten we ervoor zorgen dat we de zorginstelling maximaal faciliteren. Op hun beurt moet de instelling zorgen voor een context waarbinnen de student echt kan leren en ontdekken.' Op diverse manieren proberen we ervoor te zorgen dat de verbinding tussen de opleiding op school en in de zorginstelling zo goed mogelijk is. Zo komen we regelmatig bij elkaar op bezoek, geven beroepskrachten uit de zorginstellingen les op school of op de afdeling en zijn docenten van het ROC werkzaam in het ziekenhuis waar ze studenten begeleiden. Ook hebben we een vast team gevormd om zaken als loopbaan, leren en examineren goed op orde te krijgen. Door samen op te trekken en ons beide te beschouwen als mede-eigenaar van de opleiding, is alles oplosbaar. En we mogen elkaar best aanspreken op dingen die niet goed gaan, zolang we elkaar maar respecteren. Als het instroomniveau te laag is, moeten wij als ROC daar aan werken. En als onze stagevoorbereiding slecht is, zijn wij aan zet. Maar als de praktijkbegeleiding niet goed is, moeten we dat ook kunnen zeggen en dan doen we mee om dat te verbeteren. De dialoog, daar gaat het om.

20 20 Een kwestie van samenspel 2 Opzet van het onderzoek Centrale vraag in het onderzoek was: over welke kennis en vaardigheden moeten beginnend verpleegkundigen volgens de algemene ziekenhuizen beschikken om in een algemeen ziekenhuis te kunnen functioneren? In het verlengde daarvan is gepeild welke opvattingen men in algemene ziekenhuizen heeft over de plek waar kennis en vaardigheden zouden moeten worden verworven (op school of in de praktijk?) en over de rol die zij voor zichzelf zien bij het opleiden van verpleegkundigen. In het onderzoek zijn uitsluitend respondenten uit de algemene ziekenhuizen betrokken. Het ging ten slotte om de eisen die in de algemene ziekenhuizen worden gesteld aan de beginnend verpleegkundige (de vraag). Er is in het onderzoek geen onderscheid gemaakt naar opleiding (mbo of hbo), noch naar leerweg. De manier waarop die beginnend verpleegkundige is opgeleid (het aanbod) is uiteraard relevant, maar komt later in het project van de NVZ en Calibris aan de orde. De onderzoeksvragen zijn via een combinatie van kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksmethoden aan de orde gesteld. Daarbij waren diverse functionarissen uit de algemene ziekenhuizen betrokken: verpleegkundigen, managers, afdelingshoofden en opleidingsfunctionarissen. Deze respondenten waren afkomstig uit zowel grote, kleine, topklinische als niet-topklinische ziekenhuizen, uit alle delen van het land en uit ziekenhuizen met meer of minder locaties. Centrale onderzoeksthema s waren de ontwikkelingen in het ziekenhuis, de kwaliteiten van de beginnend verpleegkundige en de wijze waarop zij worden opgeleid.

21 opzet van het onderzoek 19 ZIEKENHUIS beginnend verpleegkundige opleiding INTERVIEWS in ziekenhuizen 66 respondenten uit 21 ziekenhuizen ontwikkelingen? rol, taken, kennis en vaardigheden? verpleegtechnische handelingen? school en ziekenhuis: wie doet wat? vragenlijst verpleeg technische handelingen 35 respondenten uit 21 ziekenhuizen verpleegtechnische handelingen? klankbordgroep 12 respondenten uit 8 ziekenhuizen rol, taken, kennis en vaardigheden? verpleegtechnische handelingen? schriftelijke enquete 55 respondenten uit 45 ziekenhuizen ontwikkelingen? rol, taken, kennis en vaardigheden? verpleegtechnische handelingen? conferentie 33 respondenten uit 21 ziekenhuizen rol, taken, kennis en vaardigheden? verpleegtechnische handelingen? school en ziekenhuis: wie doet wat? infographic ii onderzoeksactiviteiten en -thema s

22 22 Een kwestie van samenspel Onderzoeksactiviteit 1 Interviews in ziekenhuizen In 21 algemene ziekenhuizen zijn interviews gehouden met in totaal 66 respondenten: managers, afdelingshoofden, opleidingsfunctionarissen en verpleegkundigen zelf. De keuze voor deze gesprekspartners is ingegeven door de ervaring dat hiermee de belangrijkste invalshoeken worden gedekt die van belang zijn voor het benoemen van de vereiste kennis en vaardigheden. Gespreksonderwerpen waren: ontwikkelingen in en rondom het ziekenhuis, de gevolgen daarvan voor het werk van de verpleegkundige in het ziekenhuis, de vereiste kennis en vaardigheden van de beginnende verpleegkundige en het opleiden van verpleegkundigen. Bij de selectie van ziekenhuizen is zoveel mogelijk gelet op een spreiding naar omvang (klein of groot), wel of niet topklinisch, aantal locaties en regio. Een overzicht van de respondenten is opgenomen in bijlage 1. Onderzoeksactiviteit 2 Vragenlijst verpleegtechnische handelingen De geïnterviewde respondenten uit onderzoeksactiviteit 1 is gevraagd een lijst in te vullen met verpleegtechnische handelingen, of een collega te vragen dat te doen. Men kon daarop aangeven in welke mate beginnend verpleegkundigen die handelingen moeten beheersen. In totaal hebben 35 respondenten uit 21 ziekenhuizen de vragenlijst ingevuld. Onderzoeksactiviteit 3 Klankbordgroep In aanvulling op de gesprekken met lijn- en opleidingsmanagers in ziekenhuizen is een klankbordgroep van 12 verpleegkundigen en opleidingsfunctionarissen geraadpleegd (zie bijlage 2 voor de namen en functies van de deelnemers). Doel daarvan was om na te gaan of de uitkomsten van de interviews herkenbaar waren en om dieper in te gaan op onderzoeksthema s, zoals het takenpakket van beginnend verpleegkundigen. Ook heeft de klankbordgroep de conceptvragenlijst met verpleegtechnische handelingen beoordeeld op herkenbaarheid en relevantie.

23 2 opzet van het onderzoek 23 Onderzoeksactiviteit 4 Schriftelijke enquête De uitkomsten van de interviews en van de discussies in de klankbordgroep zijn via een schriftelijke enquête voorgelegd aan een brede groep respondenten en ziekenhuizen. Ook is aan hen een gedetailleerde lijst voorgelegd met leerstofgebieden met de vraag welke daarvan van belang zijn voor een beginnend verpleegkundige. Aan deze enquête hebben 55 respondenten uit 45 ziekenhuizen meegedaan. De enquête is door diverse functionarissen ingevuld; in de meeste gevallen waren dat medewerkers op de gebieden van p&o en verpleegkunde (zoals afdelingshoofden). Onderzoeksactiviteit 5: Conferentie Als afsluiting van het onderzoek is een conferentie georganiseerd. Tijdens deze conferentie is de beschrijving van kennis en vaardigheden van de beginnend verpleegkundige voorgelegd aan verpleegkundigen, managers en opleidingsfunctionarissen uit diverse ziekenhuizen. Centrale vraag was of de beschrijving herkenbaar, volledig en toekomstgericht is. Tevens is ingegaan op de vraag hoe de opleiding van verpleegkundigen er idealiter uitziet en welk rol ziekenhuizen daarbij zelf willen spelen. Aan de conferentie is deelgenomen door 33 personen uit 21 ziekenhuizen (zie bijlage 3). Tot slot: het onderzoek is uitgevoerd door het Kenniscentrum Beroepsonderwijs Arbeidsmarkt (KBA) uit Nijmegen. De kbaonderzoekers werden bijgestaan door een projectgroep waarmee geregeld de opzet, voortgang en tussentijdse resultaten van het onderzoek zijn besproken. De namen van de leden van de projectgroep staan in bijlage 4.

24 anky veldman lid van het college van bestuur van roc Aventus en voorzitter van de bedrijfstakgroep Gezondheidszorg, Dienstverlening en Welzijn (gdw) van de mbo Raad.

25 interview anky veldman 25 Beroepsonderwijs en arbeidsmarkt: working apart together. De bedrijfstakgroep GDW houdt zich namens de ROC s bezig met alle onderwerpen die te maken hebben met onderwijsontwikkeling gerelateerd aan de vraagontwikkeling vanuit de zorg, dienstverlening, welzijn en sport. We zijn de verbindende schakel tussen middelbaar beroepsonderwijs en arbeidsmarkt, zowel op landelijk als regionaal niveau. Belangrijk instrument daarbij zijn de kwalificatiedossiers waarin staat wat wij in onze opleidingen aan kennis, vaardigheden, attitude, competenties moeten bijbrengen of wat een student zich dankzij het onderwijs zelf kan en eigen moet maken. Dat wordt bepaald door het werkveld; in het geval van de verpleegkundigen door de zorgbranches. We merken dat de kijk daarop in het zorgveld de laatste jaren in een hoog tempo verandert. Die veranderende wensen kunnen echter niet voor elke branche tot in

26 26 Een kwestie van samenspel detail worden gehonoreerd. Op dit punt is er sprake van een spanningsveld tussen de behoefte van het werkveld en de taakstelling van de ROC s. Het mbo moet deelnemers opleiden voor het totale zorgveld en bovendien is onze wettelijke opdracht om deelnemers drievoudig te kwalificeren: naast de beroepscompetenties zijn dat leren, loopbaan en burgerschap. Een ander punt is dat van beginnende beroepskrachten steeds meer wordt gevraagd, zeker in een krappe arbeidsmarkt. Ook stagiaires krijgen daar al mee te maken. We merken dat ziekenhuizen steeds explicietere eisen stellen aan stagiaires voordat ze daar terecht kunnen. En hoewel wij daar begrip voor hebben, zien we dat die eisen steeds verder opschuiven. We moeten echter beseffen dat je in de regel echt de volle vier jaar nodig hebt om als beginnend verpleegkundige aan de slag te kunnen. Als deelnemers op stage gaan, zijn ze nog maar koud twee jaar onderweg en dan kun je een aantal dingen nog niet van ze vragen. We zijn daarover ook landelijk in gesprek en ik denk dat die gesprekken niet altijd heel erg goed lopen, maar daar zeg ik vast niets nieuws mee. Als we in staat blijven om landelijk kaders te bepalen én om op regionaal niveau de ruimte in de kwalificatiedossiers optimaal te benutten, kunnen we echt stappen verder komen

27 interview anky veldman 27 Ik geef toe dat tijdens de omslag die we maken van het oude eindtermenonderwijs naar competentiegericht onderwijs, de focus even wat is weggeweest van het kennispeil. Daar richten we ons nu op, maar we merken dat daarover geen eenduidig beeld bestaat in de zorg. Als onderwijs zeggen wij uitdrukkelijk (en dat is echt ons standpunt): als jullie goed kunnen verwoorden wat verpleegkundigen moeten weten, waarom en tot in welke extensie, dan is het aan ons om daar onderwijs van te maken. En in dat expliciteren van wat er aan kennis, kunde, vaardigheden, attitude en competenties zou moeten zijn, zijn de branches aan zet. Dat is de bijdrage die we van hen vragen. Je bent partners in het opleidingendeel. Je doet het weliswaar in een gescheiden traject, maar het is wel samen. Dat echte partnerschap ontbreekt op een aantal punten. Dat heeft onder andere te maken met het feit dat wij beroepsonderwijs zijn, en verpleegkundigen opleiden die niet alleen in het algemene ziekenhuis terecht kunnen, maar ook in academische ziekenhuizen, de thuiszorg of het verpleeghuis. Op regionaal niveau is het juist veel minder lastig om elkaar te vinden in de inhoud van de opleiding en de regionale inkleuring daarvan. Omdat het gaat over daadwerkelijke stageafspraken of over daadwerkelijke betrokkenheid bij onderwijsprogrammering, komen een regionaal ziekenhuis en een regionale ROC daar eigenlijk altijd wel goed uit. Het kwalificatiedossier geeft die ruimte en het zit in onze wettelijke opdracht om daarvan optimaal gebruik te maken. Waar dat kan, doen we dat. Een van de grootste belemmeringen voor een betere aansluiting tussen het verpleegkundig beroepsonderwijs en de arbeidsmarkt, is dat het onderwijs en de ziekenhuizen de boel op landelijk niveau per branche gaan dichttimmeren. Als we echter in staat blijven om landelijk de kaders te bepalen én om op regionaal niveau de ruimte in de kwalificatiedossiers optimaal te benutten, kunnen we echt stappen verder komen.