Quick scan VVE-programma s

Transcriptie

1 Quick scan VVE-programma s

2 Quick scan VVE-programma s IJsbrand Jepma Sjak Rutten Sandra Beekhoven November 2009

3 Inhoudsopgave Samenvatting 3 1. Inleiding Onderzoeksvragen 9 3. Bevindingen

4 2

5 Samenvatting In opdracht van het ministerie van OCW heeft Sardes een quick scan uitgevoerd naar VVEprogramma s. De quick scan heeft betrekking op (a) het marktaandeel/gebruik van VVEprogramma s in voorschoolse voorzieningen (peuterspeelzalen en kinderdagverblijven), (b) de beweegreden(en) van de keuze voor VVE-programma s, (c) de mate waarin deze VVEprogramma s aandacht hebben voor vier onderscheiden ontwikkelingsdomeinen (taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid, denkontwikkeling en ontluikend rekenen, motorische en creatieve ontwikkeling en persoonlijke en sociaal-emotionele ontwikkeling) en (d) de invoeringskosten van deze VVE-programma s. In deze samenvatting beschrijven we de belangrijkste bevindingen. a) Gebruik en marktaandeel VVE-programma s Er worden in Nederland negen landelijk erkende 1 VVE-programma s gebruikt in voorschoolse voorzieningen (peuterspeelzalen en kinderdagverblijven). Dit zijn: (1) Piramide, (2) Ko-totaal (Puk & Ko), (3) Startbokken, (4) Kaleidoscoop, (5) Doe meer met Bas, (6) Speelplezier, (7) Sporen, (8) Boekenpret en (9) De Taallijn. De eerste zeven programma s staan bekend als integraal centrumgericht VVE-programma. De laatste twee zijn programma s voor taalstimulering 2. Daarnaast zijn er andere programma s in gebruik die niet bekend staan als VVE-programma. Vaak betreft het hier lokale varianten, deels gebaseerd op bestaande VVE-programma s. Van de negen VVE-programma s die worden gebruikt zijn acht opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies van het NJi. Alleen Doe meer met Bas is nog niet opgenomen, dit VVE-programma is in beoordeling. De drie VVE-programma s met het grootste marktaandeel in peuterspeelzalen zijn Piramide (33 procent), Ko-totaal (Puk & Ko) (21 procent) en Startblokken (16 procent). Binnen kinderdagverblijven heeft Ko-totaal (Puk & Ko) het grootste marktaandeel met 38 procent, gevolgd door Piramide met 13 procent en daarna Boekenpret, Startblokken en Kaleidoscoop, elk met 6 procent. Tussen gemeenten van verschillende grootte zijn er verschillen in het marktaandeel van VVEprogramma s die worden gebruikt in peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Op peuterspeelzalen in kleinere gemeenten wordt vaker een programma gebruikt dat niet bekend staat als VVE-programma. Peuterspeelzalen in de vier grootste gemeenten (G4) werken uitsluitend met erkende VVE-programma s. Een klein deel (7 procent) van de peuterspeelzalen die gemeentelijke subsidie krijgt voor VVE, werkt met een ander programma dan een VVEprogramma. Voor de kinderdagverblijven wordt dit percentage geschat op 14 procent. 1 Met erkend wordt bedoeld dat het VVE-programma is aangemeld bij en/of wordt genoemd in de databank Effectieve Jeugdinterventies van het NJi ( 2 De Taallijn is strikt genomen geen VVE-programma, maar een traject ter versterking van het taalaanbod in de bestaande VVE-programma s. In principe is de Taallijn in alle VVE-programma s verwerkt, wat betekent dat het een zeer groot bereik heeft. Veel groter dan het gebruik/marktaandeel van de Taallijn alleen suggereert. 3

6 b) Beweegredenen programmakeuze De allerbelangrijkste beweegreden om voor een VVE-programma te kiezen is het willen aansluiten bij het VVE-programma dat andere voor- en vroegschoolse instellingen in de directe omgeving gebruiken. Klaarblijkelijk wordt er veel waarde gehecht aan het garanderen van een doorgaande lijn tussen voorschoolse en vroegschoolse educatie. Voor 44 procent van de voorschoolse instellingen (peuterspeelzalen en kinderdagverblijven) is dit de belangrijkste beweegreden. Andere beweegredenen hebben betrekking op de pedagogisch-didactische onderbouwing (16 procent), de samenstelling van de kindpopulatie (10 procent) en de subsidievoorwaardelijke bepaling (eveneens 10 procent). Peuterspeelzalen en kinderdagverblijven verschillen niet in hun beweegredenen voor het kiezen van een VVE-programma. c) Tegemoetkoming van VVE-programma s aan vier ontwikkelingsdomeinen De negen VVE-programma s zijn beoordeeld aan de hand van een beoordelingskader waarmee is vastgesteld in hoeverre het programma aandacht heeft voor de vier onderscheiden ontwikkelingsdomeinen, (I) taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid, (II) denkontwikkeling en ontluikend rekenen, (III) motorische en creatieve ontwikkeling en (IV) persoonlijke en sociaal-emotionele ontwikkeling 3. Tabel S1. Beoordeling VVE-programma s a.d.h.v. beoordelingskader m.b.t. aandacht voor de vier ontwikkelingsdomeinen VVE-programma type programma taalontwikkeling en denkontwikkeling en motorische en creatieve 1. Piramide integraal centrumgericht VVE-programma 2. Ko-totaal (Puk & integraal Ko) centrumgericht VVE-programma ontluikende geletterdheid ontluikend rekenen ontwikkeling persoonlijke en sociaalemotionele ontwikkeling volledig volledig volledig volledig volledig volledig in hoge mate volledig 3. Startblokken integraal centrumgericht VVE-programma 4. Kaleidoscoop integraal centrumgericht VVE-programma 5. Doe meer met Bas integraal centrumgericht VVE-programma 6. Speelplezier integraal centrumgericht VVE-programma in hoge mate in hoge mate in hoge mate volledig volledig volledig volledig volledig volledig volledig in geringe mate in geringe mate volledig volledig in hoge mate in hoge mate 4

7 (Vervolg) Tabel S1. Beoordeling VVE-programma s a.d.h.v. beoordelingskader m.b.t. aandacht voor de vier ontwikkelingsdomeinen VVE-programma type programma 7. Sporen integraal centrumgericht VVE-programma taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid denkontwikkeling en ontluikend rekenen motorische en creatieve ontwikkeling persoonlijke en sociaalemotionele ontwikkeling in hoge mate in hoge mate in hoge mate in hoge mate 8. Boekenpret programma voor taalstimulering 9. De Taallijn programma voor taalstimulering in hoge mate niet niet niet in hoge mate niet niet niet We komen tot de conclusie dat er zeven VVE-programma s zijn die aan de voorwaarde voldoen dat ze in meer of mindere mate aandacht hebben voor de vier onderscheiden ontwikkelingsdomeinen (zie tabel S1). De mate waarin dat het geval is, varieert. De ontwikkelingsgerichte VVE-programma s als Startblokken en Sporen zijn minder voorgestructureerd dan de programmagestuurde VVE-programma s als Piramide en Ko-totaal (Puk & Ko). Het inhoudelijk aanbod van de ontwikkelingsgerichte VVE-programma s is minder expliciet omschreven. Dit maakt het lastiger om deze VVE-programma s te beoordelen in termen van aandacht besteden aan de vier ontwikkelingsdomeinen. We benadrukken verder dat de kwaliteit van uitvoering van het VVE-programma (de uitvoering zoals door de programma-ontwikkelaars bedoeld, ofwel programmagetrouwheid ) voor een groot deel de effectiviteit van het programma op de ontwikkeling van de kinderen bepaalt. Het gezamenlijke marktaandeel van de zeven VVE-programma s die (meer of minder) aandacht besteden aan de vier ontwikkelingsdomeinen bedraagt 87 procent binnen de peuterspeelzalen en 69 procent binnen de kinderdagverblijven. Tabel S2. Marktaandeel VVE-programma s die aandacht hebben voor de vier ontwikkelingsdomeinen in peuterspeelzalen en kinderdagverblijven, in % locaties tegemoetkoming aan inhoudelijke kwaliteitseis peuterspeelzalen kinderdagverblijven wel 87% 69% niet 13% 31% 13 procent van de peuterspeelzalen en 31 procent van de kinderdagverblijven werken niet met VVE-programma s die aan deze inhoudelijke eis tegemoet komen. 3 Zowel de beoordeling als de schatting van de invoeringskosten van de VVE-programma s zijn voor een inhoudelijke reactie aan de programma-ontwikkelaars/-eigenaren voorgelegd. Dit heeft niet geleid tot noemenswaardige bijstellingen. 5

8 d) Aanschafkosten VVE-programma s We zijn nagegaan wat de kosten zijn voor één groep van een kinderdagverblijf/peuterspeelzaal (met 16 kinderen en twee pedagogisch medewerkers/leidsters op de groep) die wil gaan werken met het VVE-programma. De invoeringskosten van een VVE-programma op een groep laten zich uitdrukken in kosten ten aanzien van (a) materiaal (aanschaf van de methode, praatplaten, woordenlijsten e.d.), (b) omgeving/ruimte (inrichting van hoeken e.d.) en (c) scholing (trainingstraject, certificering e.d.). Het is lastig gebleken om de invoeringskosten van de VVE-programma s onderling te vergelijken, bijvoorbeeld omdat de scholingskosten op basis van uiteenlopende rekenmodellen is berekend. De hieronder genoemde bedragen zijn daarom slechts indicatief. Tabel S3. Invoeringskosten VVE-programma s (afgerond) VVE-programma kosten (in euro s) 1. Piramide 7.500,00 2. Ko-totaal (Puk & Ko) ,00 3. Startblokken 7.500,00 4. Kaleidoscoop ,00 5. Doe meer met Bas 8.500,00 6. Speelplezier 8.000,00 7. Sporen ,00 De kosten van de scholing zijn verreweg de grootste kostenpost (75 procent of nog meer van de totale kosten) bij de invoering van een VVE-programma. Sporen is het duurste VVEprogramma in aanschaf. Dit heeft grotendeels te maken met de inzet van de pedagogista en artelierista vanuit de verantwoordelijke stichting en de intensieve scholing die nodig is om de pedagogische visie en handelingen die uit het werken met dit VVE-programma voortvloeien te internaliseren in het gedrag van de pedagogisch medewerkers/leidsters. 6

9 7

10 1 Inleiding Het ministerie van OCW wil via een quick scan beter inzicht krijgen in de inhoudelijke aspecten van voorschoolse educatie in de praktijk. De quick scan heeft betrekking op het gebruik van de VVE-programma s bij voorschoolse educatie. Hierbij worden vaak vier ontwikkelingsdomeinen genoemd, namelijk: 1) taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid, 2) denkontwikkeling en ontluikend rekenen, 3) motorische en creatieve ontwikkeling en 4) persoonlijke en sociaal-emotionele ontwikkeling. Op basis van de quick scan VVE-programma s wil het ministerie een beter inzicht verkrijgen in de inhoud en het gebruik van VVE-programma s. Daarvoor is onderzoek nodig naar de mate waarin programma s gebruikt worden, welke ontwikkelingsdomeinen zij bevatten en wat de kosten zijn van de invoering van de verschillende programma s. Deze informatie is niet alleen behulpzaam in de ontwikkeling van het beleid, maar kan ook benut worden door gemeenten, peuterspeelzalen en kinderopvanginstellingen. 8

11 9

12 2 Onderzoeksvragen Er zijn in Nederland verschillende VVE-programma s in gebruik. Er zijn in het verleden enkele landelijke VVE-programma s (Piramide en Kaleidoscoop) geïntroduceerd. Inmiddels zijn meerdere nieuwe VVE-programma s op de markt gekomen. Het is gebruikelijk daarbij onderscheid te maken in drie typen VVE-programma s, te weten: 1) Type 1: integrale instellingsgerichte VVE- programma s (ook wel centrumgerichte of totaalprogramma s gericht op alle ontwikkelingsdomeinen, bijv. Piramide en Kaleidoscoop); 2) Type 2: instellingsgerichte programma s voor de cognitieve ontwikkeling/taalontwikkeling (bijv. Boekenpret, Taallijn) en 3) Type 3: gezinsgerichte programma s voor ontwikkelingsstimulering (bijv. de Stapprogramma s). De laatste tijd is er vanuit het beleid 4 steeds meer aandacht voor het benutten van effectief gebleken VVE-programma s ( evidence based ) van het eerste type. Een belangrijke reden hiervoor is dat dergelijke programma s meer gewenste effecten lijken te sorteren bij jonge kinderen dan andersoortige programma s. Bovendien is er de komende tijd sprake van een intensivering van het VVE-budget op macroniveau, waardoor voorschoolse instellingen beter in de gelegenheid worden gesteld om met dergelijke VVE-programma s te gaan werken. Tegen deze achtergrond is de quick scan VVE-programma s opgezet. De quick scan moet antwoord geven op de volgende vragen: 1. Welke VVE-programma s worden gebruikt in Nederland en welk marktaandeel hebben de programma s? 2. Wat zijn de beweegredenen voor de keuze voor het gebruik van een bepaald programma? 3. Welk deel van de VVE-programma s die (landelijk) gebruikt worden is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies? 4a. Welk deel van de VVE-programma s beslaan de ontwikkelingsgebieden (1) taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid, (2) denkontwikkeling en ontluikend rekenen, (3) motorische en creatieve ontwikkeling en 4) persoonlijke en sociaal-emotionele ontwikkeling? 4b. Welke VVE-programma s beslaan niet de vier genoemde ontwikkelingsgebieden? Wat ontbreekt er per programma? Wat is het (gezamenlijke en aparte) marktaandeel (percentage) van deze programma s? 5. Van de VVE-programma s die wel aan de voorwaarden voldoen, wat zijn de aanschafkosten van deze programma s (inclusief of exclusief een opleidingstraject dat aan het programma is verbonden)? 4 Ministerie van OCW (2008). Bestuurlijke overeenkomst over voorschoolse educatie in de G4. Wetsvoorstel ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie (Kamerstukken II, 2008/09, , nr. 3.) 10

13 11

14 3 Bevindingen In dit hoofdstuk rapporteren we de bevindingen van de quick scan naar de VVE-programma s. Dit doen we aan de hand van de vijf onderzoeksvragen. 1. Welke VVE-programma s worden gebruikt in Nederland en welk marktaandeel hebben de programma s? We beantwoorden deze vraag afzonderlijk voor peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Peuterspeelzalen In Nederland zijn er naar schatting zo n locaties waar peuterspeelzaalwerk wordt verzorgd 5. Geschat wordt dat er binnen ongeveer locaties met een VVE-programma wordt gewerkt. Onderstaande tabel bevat informatie over het gebruik en marktaandeel van deze VVEprogramma s binnen deze peuterspeelzalen. De VVE-programma s met het grootste marktaandeel staan bovenaan in de tabel. Ook het marktaandeel van de VVE-programma s binnen peuterspeelzalen in gemeenten van verschillende grootte is berekend. Uit tabel 1a volgt dat er drie VVE-programma s zijn met een marktaandeel van redelijke omvang: (1) Piramide, (2) Ko-totaal (Puk & Ko) en (3) Startblokken. Het marktaandeel van Piramide is verreweg het grootst: 33 procent van de peuterspeelzalen die VVE verzorgen, werkt met dit VVE-programma. Voor Ko-totaal (Puk & Ko) is dit 21 procent en voor Startblokken is dit 16 procent. Kaleidoscoop en Doe meer met Bas hebben duidelijk een minder groot marktaandeel: respectievelijk 7 en 8 procent van de VVE-peuterspeelzalen werkt met deze VVEprogramma s. Boekenpret, De Taallijn en Speelplezier hebben elk een nog klein marktaandeel: respectievelijk 3 procent, 3 procent en 2 procent. Het marktaandeel van Sporen is te verwaarlozen. Er zijn verschillen in het gebruik van VVE-programma s tussen peuterspeelzalen uit gemeenten van verschillende grootte. Peuterspeelzalen in de vier grootste gemeenten (G4) hebben een duidelijke voorkeur voor Ko-totaal (Puk & Ko): 49 procent van de VVEpeuterspeelzalen werkt hiermee. De helft (50 procent) van de VVE-peuterspeelzalen binnen de G27 gebruikt Piramide. Peuterspeelzalen in gemeenten met meer dan inwoners gebruiken even vaak Piramide als Startblokken, in beide gevallen werkt 31 procent van de VVE-peuterspeelzalen met een van deze VVE-programma s. Peuterspeelzalen in gemeenten met minder dan inwoners werken ook het vaakst met Piramide: 27 procent van de VVE-peuterspeelzalen heeft dit. Op peuterspeelzalen in kleinere gemeenten zien we vaker een programma dat niet bekend staat als VVE-programma (overige VVE-programma s). Het gaat hier vaak om eigen 5 Jepma, IJ., Vegt, A.L. van der, Cuelenaere, B., Siegert, J. en Thio, V. (2009). Trends in en rondom het peuterspeelzaalwerk. Utrecht/Rotterdam: Sardes/ECORYS. 12

15 varianten van bekende VVE-programma s, of varianten als Ben ik in beeld, Peutergym, Peuterpraat, Taalrijk etc. Peuterspeelzalen in de G4 werken enkel en alleen met de grote VVE-programma s. Tabel 1a. Gebruik en marktaandeel VVE-programma s in peuterspeelzalen (aantal en % locaties)* G4 (n = 315) G27 (n = 325) > inw. (n = 470) < inw. (n = 369) totaal** (n = 2.600) Piramide 28% 50% 31% 27% 33% Ko-totaal (Puk & Ko) 49% 11% 19% 19% 21% Startblokken 7% 11% 31% 8% 16% Kaleidoscoop 16% 6% 4% 4% 7% Doe meer met Bas 0% 0% 8% 20% 8% Boekenpret 0% 3% 3% 7% 3% De Taallijn 0% 11% 0% 6% 3% Speelplezier 0% 3% 0% 5% 2% Sporen 0% 0% 0% 0% 0% andere programma s*** 0% 11% 11% 10% 8% onbekend welke 0% 0% 0% 4% 1% programma s**** * De (geschatte) cijfers uit deze tabel komen uit de Landelijke Monitor VVE We hebben ons gebaseerd op geschikte gegevens op locatieniveau uit 157 gemeenten (G4: 3 gemeenten; G27: 20 gemeenten; > inwoners: 57 gemeenten; < inwoners: 77 gemeenten). ** In de laatste kolom gaat het om gewogen aantallen en percentages locaties. Daarmee is een landelijk beeld gekregen van het marktaandeel van de VVE-programma s. Opgeteld is het marktaandeel van alle programma groter dan 100 procent; deels komt dit door dubbelgebruik, deels door kleine afrondingsverschillen. *** Dit zijn stimuleringsprogramma s die niet als VVE-programma s bekend staan: vooral allerlei lokale varianten, deels gebaseerd op bestaande programma s worden genoemd. **** Deze gemeenten gaven aan wel VVE te subsidiëren in peuterspeelzalen, maar hebben gedeeltelijke of helemaal geen informatie verschaft over het VVE-programma. Bij deze groep (7 gemeenten) zitten twee gemeenten die geen financiële middelen krijgen voor VVE. Binnen 5 procent van de peuterspeelzalen wordt met meer dan één programma gewerkt ( dubbelgebruik ). We schatten dat 7 procent van de peuterspeelzalen die gemeentelijke subsidie krijgen voor VVE, met een ander programma werken dan een VVE-programma. Dit betekent dat 2 procent van de peuterspeelzalen dit andere programma uit eigen middelen bekostigen. Daarbij komt dat voor een klein deel van de peuterspeelzalen niet bekend is of het om een VVE-programma of ander programma gaat. Gedeeltelijk komt dit doordat ze voorheen hiervoor wel subsidie kregen van de gemeente, maar nu niet meer. Toch zijn ze met het programma blijven werken. 13

16 Kinderdagverblijven Nederland telt zo n locaties waar dagopvang voor 0 tot 4-jarigen wordt gegeven 6. Geschat wordt dat binnen ongeveer 300 kinderdagverblijven met een VVE-programma wordt gewerkt. De volgende tabel geeft informatie over het gebruik en marktaandeel van deze VVEprogramma s binnen deze kinderdagverblijven. Tabel 1b. Gebruik en marktaandeel VVE-programma s in kinderdagverblijven (aantal en % locaties)* G4 (n = 88) G27 (n = 33) > inw. (n = 65) < inw. (n = 36) totaal** (n = 300) Ko-totaal (Puk & Ko) 86% 21% 35% 17% 38% Piramide 13% 36% 11% 8% 13% Boekenpret 0% 0% 6% 25% 6% Startblokken 0% 21% 11% 0% 6% Kaleidoscoop 1% 6% 11% 6% 6% Doe meer met Bas 0% 0% 8% 15% 5% De Taallijn 0% 6% 0% 19% 4% Speelplezier 0% 9% 0% 0% 1% Sporen 0% 0% 0% 0% 0% andere programma s*** 0% 3% 41% 33% 20% * De (geschatte) cijfers uit deze tabel komen uit de Landelijke Monitor VVE We hebben ons gebaseerd op geschikte gegevens op locatieniveau uit 48 gemeenten die VVE subsidiëren in de kinderopvang (G4: 4 gemeenten; G27: 10 gemeenten; > inwoners: 17 gemeenten; < inwoners: 17 gemeenten). ** In de laatste kolom gaat het om gewogen aantallen en percentages locaties. Daarmee is een landelijk beeld gekregen van het marktaandeel van de VVE-programma s. *** Dit zijn stimuleringsprogramma s die niet als VVE-programma s bekend staan: vooral allerlei lokale varianten, deels gebaseerd op bestaande programma s worden genoemd. Binnen kinderdagverblijven bestaat een ietwat ander beeld in het gebruik en marktaandeel van VVE-programma s dan binnen peuterspeelzalen. Kinderdagverblijven die met een VVE-programma werken, gebruiken meestal Ko-totaal (Puk & Ko): 38 procent van de VVE-kinderdagverblijven doet dit. Piramide heeft een marktaandeel van 13 procent. De overige VVE-programma s hebben duidelijk een minder groot marktaandeel. Sporen wordt nagenoeg niet gebruikt. Net als bij de peuterspeelzalen zien we bij de kinderdagverblijven ook verschillen in het gebruik en marktaandeel van de VVE-programma s tussen gemeenten van verschillende grootte. Waar Ko-totaal (Puk & Ko) verreweg het grootste marktaandeel heeft (86 procent) binnen VVE-kinderdagverblijven van de G4, heeft Piramide het grootste marktaandeel binnen VVE-kinderdagverblijven van de G27 (36 procent). Boekenpret heeft het grootste marktaandeel (25 procent) binnen de VVE-kinderdagverblijven van de gemeenten met minder dan inwoners. 6 Paulussen-Hoogeboom, M.C. en Gemmeke, M. (2009). Monitor capaciteit kinderopvang Capaciteitsgegevens in het jaar Amsterdam: Regioplan Beleidsonderzoek. 14

17 We schatten dat 14 procent van de kinderdagverblijven die gemeentelijke subsidie krijgen voor VVE, met een ander programma werken dan een VVE-programma. Dit betekent dat 6 procent van de kinderdagverblijven dit andere programma uit eigen middelen bekostigen. 2. Wat zijn de beweegredenen voor de keuze voor het gebruik van een bepaald programma? Met een landelijke steekproef van ruim 300 voorschoolse instellingen (142 organisaties van peuterspeelzaalwerk en 159 organisaties van kinderopvang) is gebeld om na te gaan welke beweegredenen ze hebben voor de keuze van een VVE-programma. Beweegredenen: overall Om te beginnen presenteren we de beweegredenen die peuterspeelzalen en kinderdagverblijven hebben bij de keuze van een VVE-programma, zonder onderscheid te maken naar de verschillende VVE-programma s die ze gebruiken. Tabel 2a. Beweegreden Beweegreden(en) keuze VVE-programma s (aantal en % organisaties) totaal (n = 158) 1. aansluiten bij VVE-programma in naburige voor- en vroegschoolse instellingen/ basisscholen (bijv. we wilden een doorgaande lijn in VVE met de basisschool ) 2. pedagogisch-didactische onderbouwing (bijv. paste het beste bij onze werkwijze/benadering van kinderen ) 3. samenstelling kindpopulatie (bijv. we hebben (g)een grote groep kinderen met een taalachterstand ) 4. subsidievoorwaardelijke bepaling (bijv. moest van gemeente, anders kregen we geen subsidie ) 5. gemakkelijkheid in gebruik (bijv. gebruikersvriendelijk, geeft vrijheid/ professionaliteit aan pedagogisch medewerkers/leidsters, is geen keurslijf ) 6. praktische invoering (bijv. dit VVE-programma was makkelijk in te voeren, stelt geen hoge implementatie-eisen ) 7. beleidslijn van de instelling (bijv. op managementniveau is bepaald dat we met dit VVE-programma moesten gaan werken ) 8. aanschafkosten/financiën (bijv. was de goedkoopste, paste binnen ons budget ) 9. advies van externen (bijv. er is een analyse gemaakt door een adviseur die ons dit VVE-programma aanraadde ) 10. effectiviteit (bijv. van dit programma is wetenschappelijk bewezen dat het effectief is, evidence based ) 44% 16% 10% 10% 7% 5% 3% 3% 2% 1% Verreweg de belangrijkste beweegreden om voor een VVE-programma te kiezen is het willen aansluiten bij het VVE-programma dat andere voor- en vroegschoolse voorzieningen in de directe omgeving gebruiken. Voor 44 procent van de voorschoolse instellingen is dit de belangrijkste beweegreden. Kennelijk wordt er veel waarde gehecht aan de samenwerking en afstemming met andere voor- en vroegschoolse instellingen ten einde een doorgaande leerlijn in VVE voor jonge kinderen te realiseren. De op één na belangrijkste beweegreden heeft betrekking op de pedagogisch-didactische benadering die het VVE-programma voorstaat; 16 procent van de voorschoolse instellingen 15

18 geeft deze beweegreden de hoogste prioriteit. Voorschoolse voorzieningen willen dat deze benadering aansluit bij de eigengemaakte wijze van de leidsters/pedagogisch medewerkers van de peuterspeelzaal/het kinderdagverblijf. De samenstelling van de kindpopulatie en de subsidievoorwaardelijke bepaling spelen een rol bij de keuze voor een VVE-programma, maar deze rol is betrekkelijk klein. Voor 10 procent van de voorschoolse instellingen zijn dit de belangrijkste beweegredenen. De overige beweegredenen spelen slechts een marginale rol (minder dan 10 procent) in de keuze voor een VVE-programma. Verdiepende analyses naar verschillen in beweegredenen voor peuterspeelzalen en kinderdagverblijven tonen aan dat beide type voorschoolse instellingen vrijwel dezelfde beweegredenen hebben voor de keuze van een VVE-programma. Beweegredenen voor keuze Piramide, Ko-totaal (Puk & Ko) en Startblokken Vervolgens gaan we voor de drie VVE-programma s met het grootste gebruik en marktaandeel na welke beweegreden(en) de peuterspeelzalen en kinderdagverblijven hebben voor hun keuze. Tabel 2b. beweegreden(en) Beweegreden(en) keuze Piramide, Ko-totaal (Puk & Ko) en Startblokken (aantal en % organisaties) 1. aansluiten bij VVE-programma in naburige voor- en vroegschoolse instellingen/basisscholen (bijv. we wilden een doorgaande lijn in VVE met de basisschool ) 2. subsidievoorwaardelijke bepaling (bijv. moest van gemeente, anders kregen we geen subsidie ) 3. samenstelling kindpopulatie (bijv. we hebben (g)een grote groep kinderen met een taalachterstand ) 4. pedagogisch-didactische onderbouwing (bijv. paste het beste bij onze werkwijze/ benadering van kinderen ) 5. gemakkelijkheid in gebruik (bijv. gebruikersvriendelijk, geeft vrijheid/ professionaliteit aan pedagogisch medewerkers/leidsters, is geen keurslijf ) 6. praktische invoering (bijv. dit VVE-programma was makkelijk in te voeren, stelt geen hoge implementatieeisen ) 7. beleidslijn van de instelling (bijv. op managementniveau is bepaald dat we met dit VVE-programma moesten gaan werken ) 8. advies van externen (bijv. er is een analyse gemaakt door een adviseur die ons dit VVE-programma aanraadde ) 9. effectiviteit (bijv. van dit programma is wetenschappelijk bewezen dat het effectief is, evidence based ) 10. aanschafkosten/financiën (bijv. was de goedkoopste, paste binnen ons budget ) Piramide (n = 70) Ko-totaal (Puk & Ko) (n = 51) Startblokken (n = 41) 47% 39% 61% 14% 4% 5% 13% 10% 2% 11% 16% 17% 4% 12% 5% 3% 8% 2% 3% 6% 2% 1% 2% 5% 1% 0% 0% 0% 4% 0% Bij alle voorschoolse instellingen is de belangrijkste beweegreden het aansluiten bij het VVE-programma dat in naburige voor- en vroegschoolse instellingen wordt toegepast. Het relatieve belang verschilt echter per VVE-programma. Vooral voor de voorschoolse 16

19 instellingen die met Startblokken werken is dit een belangrijke beweegreden geweest voor de keuze van het VVE-programma. De keuze voor Piramide wordt daarnaast (in ongeveer gelijke mate) gemotiveerd uit drie andere beweegredenen: de subsidievoorwaardelijke bepaling, de samenstelling van de kindpopulatie en de pedagogisch-didactische onderbouwing. Alle andere beweegredenen hebben een klein aandeel in het keuzeproces. De keuze voor Startblokken, maar ook Ko-totaal (Puk & Ko) wordt daarnaast voor een betrekkelijk groot deel ingegeven door de pedagogisch-didactische onderbouwing. Overige beweegredenen spelen bij de keuze voor Startblokken slechts een kleine rol. Bij de keuze voor Ko-totaal (Puk & Ko) doet ook de gemakkelijkheid in gebruik en de samenstelling van de kindpopulatie mee. Andere beweegredenen spelen geen grote rol van betekenis. Opvallend is dat er onder invloed van een groeiend belang van evidence based de bewezen effectiviteit van een VVE-programma niet meespeelt bij de keuze. 3. Welk deel van de VVE-programma s die (landelijk) gebruikt worden is opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies? Op basis van de bevindingen bij vraag 1 blijkt dat de volgende VVE-programma s worden gebruikt bij het verzorgen van voorschoolse educatie: 1) Piramide 2) Ko-totaal (Puk & Ko) 3) Startblokken 4) Kaleidoscoop 5) Doe meer met Bas 6) Speelplezier 7) Sporen 8) Boekenpret 9) De Taallijn Van deze VVE-programma s is via raadpleging van de databank Effectieve Jeugdinterventies nagegaan of ze erin zijn opgenomen. In de databank worden alleen interventies opgenomen die op z'n minst goed zijn beschreven en theoretisch goed zijn onderbouwd. Van de interventie is erkend dat ze (in theorie) effectief zijn. Van een deel van de opgenomen interventies is de effectiviteit ook door onderzoek aangetoond. Een interventie wordt pas in de databank opgenomen na erkenning door een onafhankelijke erkenningscommissie: de erkenningscommissie Interventies van het NJi, deelcommissie Ontwikkelingsstimulering en onderwijsgerelateerde interventies en jeugdwelzijn. Er zijn ook programma's die niet in aanmerking komen voor opname in de databank Effectieve Jeugdinterventies. Bijvoorbeeld als de ontwikkelaar de interventie niet ter beoordeling wil voorleggen aan de erkenningscommissie of als de interventie niet (meer) wordt uitgevoerd. Als een VVE-programma niet is opgenomen in de databank, kan dat op impliciete wijze ook iets zeggen over de kwaliteit van het programma: het kan zijn afgewezen. 17

20 Tabel 3.1 Welke VVE-programma s zijn opgenomen in de databank Effectieve Jeugdinterventies? naam VVE-programma type programma opgenomen 1. Piramide integraal centrumgericht VVE-programma ja 2. Ko-totaal (Puk & Ko) integraal centrumgericht VVE-programma ja 3. Startblokken integraal centrumgericht VVE-programma ja 4. Kaleidoscoop integraal centrumgericht VVE-programma ja 5. Doe meer met Bas* integraal centrumgericht VVE-programma nee 6. Speelplezier integraal centrumgericht VVE-programma ja 7. Sporen integraal centrumgericht VVE-programma ja 8. Boekenpret programma voor taalstimulering ja 9. De Taallijn programma voor taalstimulering ja * Dit VVE-programma is in beoordeling. Er is nog niet bekend of het programma al dan niet (in theorie) effectief is. De raadpleging van de databank leert dat het overgrote deel van de landelijk gebruikte VVEprogramma s is opgenomen. Enkel het VVE-programma Doe meer met Bas is (nog) niet opgenomen, het is voorgelegd ter beoordeling. 4a. Welk deel van de VVE-programma s beslaan de ontwikkelingsgebieden (1) taalontwikkeling en ontluikende geletterdheid, (2) denkontwikkeling en ontluikend rekenen, (3) motorische en creatieve ontwikkeling en (4) persoonlijke en sociaalemotionele ontwikkeling? 4b. Welke VVE-programma s beslaan niet de vier genoemde ontwikkelingsgebieden? Wat ontbreekt er per programma? Wat is het (gezamenlijke en aparte) marktaandeel (percentage) van deze programma s? Vooraf De negen programma s vallen in de classificatie van de databank Effectieve Jeugdinterventies van het NJi onder twee hoofdgroepen. Zeven programma s vallen in de categorie integrale centrumgerichte VVE-programma s. Dit zijn Piramide, Ko-totaal (Puk & Ko), Startblokken, Kaleidoscoop, Doe meer met Bas, Speelplezier en Sporen. De overige twee, Boekenpret en De Taallijn, zijn programma s voor taalstimulering en besteden dus per definitie minder aandacht aan de overige drie ontwikkelingsdomeinen. De zeven programma s binnen de categorie integrale centrumgerichte VVE-programma s kennen een heel verschillende aanpak, die uitgaat van een verschillende visie op de ontwikkeling van kinderen en de wijze waarop dit in een kindercentrum gestimuleerd kan worden. Wanneer we programma s plaatsen op een continuüm dan vinden we aan de ene kant de ontwikkelingsgerichte programma s. Leidsters en pedagogisch medewerkers volgen en observeren de ontwikkeling van het kind en bieden activiteiten aan waar het kind op dat moment aan toe is. Er wordt gewerkt volgens een vaste methodiek, maar er wordt geen vaststaand inhoudelijk programma afgewerkt. Aan de andere kant van het continuüm staan de programmagestuurde VVE-programma s. Deze kennen een vaste structuur, waarbij de kinderen vaste activiteiten worden aangeboden, bijvoorbeeld via thema s. Het beschrijven van programma s in termen van de aandacht die besteedt wordt aan de vier ontwikkelingsgebieden is veel moeilijker bij ontwikkelingsgerichte programma s dan bij programmagestuurde VVE-programma s, omdat het inhoudelijk aanbod bij 18