GEZONDHEIDSMONITOR REGIO KENNEMERLAND 2012 ACHTERGRONDDOCUMENT

Transcriptie

1 GEZONDHEIDSMONITOR REGIO KENNEMERLAND 2012 ACHTERGRONDDOCUMENT SEPTEMBER 2013 GGD KENNEMERLAND CLUSTER ADVIES & ONDERZOEK, EPIDEMIOLOGIE Saskia Mérelle Resi Cluitmans Regina Overberg

2 INHOUD Contact... 3 Doel document... 3 Meer gegevens beschikbaar... 3 Verdiepende analyses... 3 Contactpersoon... 3 Presentatie van gegevens... 4 Gemeente... 4 Onderwerp... 4 Afronding percentages... 4 Aantal respondenten... 4 Achtergrond... 5 Wet publieke gezondheid... 5 Landelijke ontwikkeling en afstemming... 5 Doelstelling landelijke gezondheidsmonitor... 5 Regio Kennemerland... 5 Doelstelling gezondheidsmonitor regio Kennemerland... 6 Onderzoeksopzet... 7 Onderzoeksgroep... 7 Procedure... 7 Vragenlijst... 7 Onderwerpen... 9 Analyse Dataverwerking en anonimiteit...12 Schoning data...12 Verrijking bestanden...12 Weging...12 Statistiek...13 Gemeenten versus Nederland...13 Regio versus Nederland...13 Respons Netto respons...14 Responseis...14 Respons per gemeente...15 Dankwoord Bijlage: de vragenlijst

3 Contact De gezondheidsmonitor regio Kennemerland 2012 bevat actuele informatie over gezondheid en ziekte, gezond en ongezond gedrag, sociaal functioneren en milieu. Met deze informatie ontstaat een integraal beeld van de gezondheidstoestand in de regio Kennemerland. Doel document Dit achtergronddocument heeft tot doel achtergrondinformatie over het onderzoek te geven. Meer gegevens beschikbaar De resultaten op de website van de GGD zijn een selectie van de uitgevraagde onderwerpen. U kunt contact opnemen met de afdeling epidemiologie van de GGD als u meer gegevens van het onderzoek wilt opvragen (zie ook de vragenlijst in de bijlage). Eind 2013 wordt het onderzoeksrapport van de IJmondmonitor gepubliceerd met daarin de milieuresultaten. Daarna worden de milieuresultaten toegevoegd aan de website van de GGD. Vergelijking eerder onderzoek In 2008 is een gezondheidsmonitor onder volwassenen (19 t/m 64 jaar) uitgevoerd. Onderwerpen die in 2012 op dezelfde wijze zijn uitgevraagd, kunnen vergeleken worden met de resultaten uit In de onderwerpen kunt u lezen welke vraagstellingen in 2012 gewijzigd zijn door de landelijke harmonisatie en samenwerking met het CBS. Hetzelfde geldt voor de vergelijking met uitkomsten van het ouderenonderzoek 2007 (65 jaar en ouder). Verdiepende analyses De resultaten zijn een opsomming van bij welk percentage van de volwassenen of ouderen in een gemeente een bepaald onderwerp voorkomt (prevalenties). U kunt contact opnemen met de afdeling epidemiologie als u meer verdiepende analyses wilt. Bijvoorbeeld gegevens over hoe het staat met de gezondheid van bepaalde groepen, een vergelijking tussen 2012 en eerder onderzoek (trendanalyses) of verdieping van bepaalde thema s. Contactpersoon Voor meer informatie of vragen over deze gezondheidsmonitor kunt u contact opnemen met epidemioloog Saskia Mérelle op of een mail sturen naar epi@ggdkennemerland.nl 3

4 Presentatie van gegevens De resultaten staan per gemeente en per onderwerp op de website van de GGD. De resultaten zijn te vinden onder Gezond leven Gezondheidsmonitor 2012 of via de link Gemeente Voor iedere gemeente is een gezondheidsprofiel aangemaakt. In de samenvatting staan de belangrijkste bevindingen over de gezondheidssituatie van de inwoners van de betreffende gemeente (zie ook analyse). Daarnaast worden de cijfers in tabellen gepresenteerd, inclusief regionale en landelijke referentiecijfers. Onderwerp Voor elk onderwerp worden de cijfers van alle gemeenten gepresenteerd. De meeste onderwerpen gaan over de gezondheidssituatie van inwoners in de regio Kennemerland en de factoren die deze gezondheidssituatie kunnen beïnvloeden (gezondheidsdeterminanten). Per onderwerp worden de cijfers van alle gemeenten in figuren gepresenteerd en waar mogelijk wordt het regionale gemiddelde vergeleken met landelijke cijfers. Afronding percentages De percentages in de tabellen en figuren zijn afgerond. Hierdoor kan het percentage van een combinatiemaat afwijken van de optelsom van de afzonderlijke categorieën. Bijvoorbeeld de optelsom van matig overgewicht en ernstig overgewicht kan een procent hoger of lager zijn dan het percentage van de combinatiemaat matig of ernstig overgewicht. Aantal respondenten Uitkomsten met minder dan 10 respondenten worden niet gepresenteerd omdat het aantal dan te klein is om een betrouwbare schatting te geven. In de tabellen wordt dit aangegeven door het teken a en in het onderschrift van de tabel staat de tekst aantal te klein om schatting te geven. In de figuren ontbreekt het staafje voor desbetreffende gemeente(n). 4

5 Achtergrond Wet publieke gezondheid Iedere gemeente is verplicht iedere vier jaar een nota lokaal gezondheidsbeleid vast te stellen. De GGD als uitvoeringsinstantie van de gemeente draagt zorg voor het verwerven van - op epidemiologische analyse gebaseerd - inzicht in de gezondheidssituatie van de bevolking (Wet Publieke Gezondheid). Een gezondheidsmonitor is een middel om informatie over de gezondheidssituatie van de bevolking in de regio en in de gemeenten te verkrijgen, inclusief de factoren die deze gezondheidssituatie kunnen beïnvloeden. Het is een onderzoek, door middel van een vragenlijst, uitgevoerd bij een representatieve steekproef uit de regiobevolking. Belangrijk bij een gezondheidsmonitor is dat er gegevens worden verzameld die niet via andere (bestaande) registratiesystemen verkregen kunnen worden. Tevens biedt het de mogelijkheid om nadruk te leggen op onderwerpen waarvan men verwacht dat ze in de regio afwijken of waarvoor op dat moment belangstelling bestaat. De verkregen informatie heeft betrekking op de totale bevolking (19 jaar en ouder) voor zover deze niet in AWBZ-instellingen woont (zoals ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen). Landelijke ontwikkeling en afstemming Op initiatief van het ministerie van VWS is bijna 10 jaar geleden de Lokale en Nationale Monitor Gezondheid (LNM) gestart om GGD en te ondersteunen bij het verzamelen van lokale gegevens. De LNM heeft als functie om gegevensverzamelingen zo op elkaar af te stemmen dat lokale en regionale cijfers met elkaar vergeleken kunnen worden en samengevoegd tot landelijke cijfers. Het CBS verzamelt ook jaarlijks gegevens over (determinanten van) gezondheid door middel van zijn landelijke gezondheidsenquête. Door zowel het CBS als de GGD en worden gegevens verzameld voor landelijke en regionale cijfers. De cijfers uit deze verschillende bronnen waren echter niet met elkaar vergelijkbaar. Dit was aanleiding om te verkennen of de GGD-enquêtes en de gezondheidsenquête van het CBS op elkaar afgestemd kunnen worden om landelijke cijfers te krijgen die uitgesplitst kunnen worden naar regionaal en lokaal niveau. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in de zogenaamde Gezondheidsmonitor ouderen en volwassenen, waarbij GGD-NL, het CBS en het RIVM nauw samenwerken. Doelstelling landelijke gezondheidsmonitor Het doel van de Gezondheidsmonitor is het verkrijgen van eenduidige landelijke cijfers over (determinanten van) gezondheid, waarbij ingezoomd kan worden naar regio s en gemeenten. Deze cijfers zijn input voor de landelijke Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV, te beginnen met VTV 2014), regionale cijfers en lokale gezondheidnota s. Dit wordt bereikt door de gegevens die volgens de basisvragenset door GGD en en het CBS worden verzameld, samen te brengen in een gezamenlijk databestand. De vraagstellingen en methoden zijn hiertoe op elkaar afgestemd. Ook de Inspectie voor de Gezondheidszorg krijgt de beschikking over de gegevens die zij nodig heeft voor haar rol als toezichthouder. De gegevens worden namelijk op CBS- Statline gepubliceerd. Regio Kennemerland GGD Kennemerland heeft bij de uitvoer van de gezondheidsmonitor de landelijk vastgestelde afspraken gevolgd. GGD Kennemerland heeft in 2007 een ouderenonderzoek uitgevoerd in alle gemeenten van de oude regio Kennemerland (dus exclusief 5

6 Haarlemmermeer) en in 2008 een volwassenenonderzoek in de gehele regio. Voor de gemeente Haarlemmermeer komen nu ook gegevens van ouderen beschikbaar, voor ouderen in de overige gemeenten is het tijdsinterval eenmalig vijf in plaats van vier jaar geworden. De regio Kennemerland omvat tien gemeenten en er wonen circa inwoners van 19 jaar en ouder (peildatum ). Doelstelling gezondheidsmonitor regio Kennemerland Het doel van deze gezondheidsmonitor is om inzicht te krijgen in de gezondheidssituatie van jarigen en de 65-plussers die wonen in de regio Kennemerland om: - de tien gemeenten in de regio te ondersteunen bij hun beleidsvorming; - gezondheidsgerelateerde onderwerpen, die regionaal en landelijk in de belangstelling staan, in kaart te brengen; - gegevens beschikbaar te stellen voor de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) - bij te dragen aan inzicht in landelijk beeld. 6

7 Onderzoeksopzet Onderzoeksgroep Het CBS heeft eind augustus 2012 per gemeente een op leeftijd gestratificeerde steekproef getrokken uit de bevolkingsregisters. Er zijn hierbij twee leeftijdscategorieën onderscheiden: 19 t/m 64 jaar (doelgroep volwassenen) en 65 jaar en ouder (doelgroep ouderen). Als peildatum voor leeftijd is 1 september 2012 gebruikt. In totaal bestond de steekproef uit inwoners van 19 jaar en ouder: volwassenen en ouderen. Het CBS neemt altijd maatregelen om te voorkomen dat inwoners meerdere enquêtes krijgen toegestuurd binnen korte tijd. De onderzoeksgroep beperkte zich tot zelfstandig wonenden. Uitgesloten van deelname zijn: - mensen die een AWBZ-functie verblijf hebben, wat betekent dat ze in verpleeg- of verzorgingshuizen, GGZ-instellingen of instellingen voor verstandelijk beperkten wonen. - mensen in een gevangenis of asielzoekerscentrum. Ouderen die wonen in een aanleunwoning, woonzorgcomplex, woning bij een zorgsteunpunt etc. behoren wel tot de doelgroep. De GGD heeft de steekproef in de drie grootste gemeenten laten ophogen, zodat in deze gemeenten ook uitspraken kunnen worden gedaan over (samengestelde) stadsdelen of woonkernen. Haarlem is opgedeeld in vier stadsdelen: Centrum/Zuid-West, Noord, Oost en Schalkwijk. De gemeente Velsen is opgedeeld in twee woonkernen: enerzijds IJmuiden en Velsen-Noord en anderzijds Santpoort, Velserbroek, Driehuis en Velsen- Zuid. De gemeente Haarlemmermeer is opgedeeld in vijf woonkernen: Hoofddorp, Nieuw-Vennep, Badhoevedorp, Zwanenburg en de overige kernen. Verder heeft de GGD in het IJmondgebied de steekproef opgehoogd. Dit betreft postcodegebieden in de gemeenten Beverwijk, Heemskerk, Uitgeest en Velsen. De GGD heeft dit gedaan in het kader van een verdiepend onderzoek naar de relatie tussen luchtkwaliteit en gezondheid. Het rapport hierover verschijnt eind Ten slotte is in Haarlemmermeer de steekproef opgehoogd in de wijk Floriande om de gezondheid van inwoners uit die wijk te monitoren in verband met een aanvliegroute van Schiphol. Procedure De dataverzameling liep van oktober tot en met december De geselecteerde personen werden uitgenodigd tot deelname via een brief. In de brief stond een persoonlijke inlogcode waarmee zij toegang konden krijgen tot de internetvragenlijst. De snelle invullers maakten kans op een fiets of één van de 25 staatsloten ter waarde van 15 euro. De personen die de vragenlijst niet meteen via internet invulden kregen automatisch na twee weken een papieren exemplaar toegestuurd. De geselecteerde personen kregen maximaal twee keer een herinneringsbrief met hun persoonlijke inlogcode. De GGD ontving van het CBS voor elke verzending een geactualiseerd databestand, de overleden en verhuisde personen waren hierin verwijderd. Bij de tweede herinnering werd een telefoonnummer aangegeven om de papieren versie van de vragenlijst nogmaals op te kunnen vragen. Een respondent die de vragenlijst had ingevuld, werd verwijderd uit het aanschrijfbestand zodat deze persoon geen herinnering meer kreeg. Vragenlijst Conform de landelijke afspraken heeft de GGD de landelijke basisset opgenomen in de vragenlijst en daarnaast zijn lokale vragen opgenomen. De landelijke basisset bestaat 7

8 ondermeer uit vraagstellingen over de thema s leefstijl, overgewicht, psychische gezondheid, huiselijk geweld en rondkomen van het inkomen. In tabel 1 staan de gezamenlijke onderwerpen van CBS en GGD die op dezelfde wijze zijn uitgevraagd. De overige onderwerpen van de basisset staan in tabel 2. Deze onderwerpen werden alleen door GGD en uitgevraagd. De vraagstellingen waren voor volwassenen en ouderen hetzelfde, met uitzondering van inkomen (AOW). Hierdoor zijn voor alle onderwerpen uit de landelijke basisset zowel landelijke als regionale referentiecijfers beschikbaar. Tabel 1. Basisset voor CBS en GGD en Alcoholgebruik Beperkingen Bewegen Chronische aandoeningen Ervaren gezondheid Lengte en gewicht Mantelzorg geven Roken Tabel 2. Basisset voor alleen GGD en Eenzaamheid Huiselijk geweld Psychische gezondheid Achtergrondkenmerken Etniciteit van CBS Geslacht Geografische indicator Huishoudsamenstelling Leeftijd (geboortejaar) Opleiding Rondkomen Werksituatie Elke GGD had daarnaast de keuze om lokale vragen toe te voegen. GGD Kennemerland heeft daarom een klankbordgroep samengesteld. Frank van Hattem, beleidsmedewerker welzijn, gezondheid en zorg bij de gemeente Haarlem, nam als vertegenwoordiger van de tien gemeenten deel. De adviesgroep bestond verder uit verschillende disciplines binnen de GGD. De thema s buitenmilieu en gezond leven werden opgenomen op advies van de klankbordgroep plus een paar extra onderwerpen (zie tabel 3). Verder adviseerde de klankbordgroep om één en dezelfde vragenlijst te gebruiken voor alle tien gemeenten, zodat elke gemeente over dezelfde resultaten kan beschikken. Tabel 3. Lokale set voor GGD Kennemerland Behoefte aan hulp (gezondheid, mantelzorg geven) Buitenmilieu Bewegen (sociale steun, zelfcontrole, zelfvertrouwen, intentie) Schulden Tekenbeten Valincidenten (ouderen) Woonomgeving (hoeveelheid groen, onderhoud, veiligheid, voorzieningen bewegen) De volledige vragenlijst is in de bijlage te vinden. 8

9 Onderwerpen De onderstaande tabel licht de uitgevraagde onderwerpen toe aan de hand van definities en de bron van de vraagstellingen. De meeste vraagstellingen zijn standaardvraagstellingen afkomstig uit de Lokale en Nationale Monitor Volksgezondheid (LNM) van GGD Nederland, ActiZ en RIVM. Deze vraagstellingen zijn soms gewijzigd door de landelijke harmonisatie en samenwerking met het CBS. Tabel 4. Definities en vraagstellingen onderwerpen gezondheidsmonitor 2012 Onderwerp Definities Vraagstellingen Alcohol Vraag 8 t/m 12 Vraag Is overmatige drinker, de gewoontedrinker : % mannen die gemiddeld 3 of meer glazen alcohol per dag drinken of vrouwen die gemiddeld 2 of meer glazen alcohol per dag drinken. Is zware drinker: % mannen die minstens 1 keer per week 6 of meer glazen alcohol op één dag drinken of vrouwen die minstens 1 keer per week 4 of meer glazen alcohol op één dag drinken. Standaardvraagstelling LNM met aanpassingen van CBS Behoefte aan hulp Vraag 22 Hulp angst en depressie, stress/spanningen, afvallen, bewegen, stoppen met roken, verminderen alcoholgebruik, eenzaamheid en geven mantelzorg: % inwoners dat momenteel behoefte heeft aan ondersteuning of hulp. Met ondersteuning of hulp wordt bijvoorbeeld bedoeld contact met een hulpverlener of arts, een cursus, spreekuur of gesprekken met lotgenoten. Vragenset GGD Amsterdam, gezondheidsmonitor 2012 Beperkingen Vraag 60 Bewegen Vraag 17 Vraag 20 Vraag 21 Eén of meer beperkingen: % inwoners met één of meer beperkingen in bewegen, horen of zien. Voldoet niet aan beweegnorm: % inwoners dat niet voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (half uur matig intensieve activiteit op tenminste 5 dagen per week). Weinig controle over voldoende beweging: % inwoners dat (zeer) weinig zelf kan bepalen of zij de komende week voldoende zullen gaan bewegen (inclusief de categorie neutraal). Geen intentie tot voldoende beweging: % inwoners dat in de komende week 0, 1, 2, 3 of 4 dagen van plan is om tenminste 30 minuten te bewegen (norm is tenminste 5 dagen per week). OESO vragenset, standaardvraagstelling LNM en CBS SQUASH vragenset van het CBS afgestemd met LNM Vragenset van De Gezonde Wijk, Emgoinstituut, VUMC Vragenset van De Gezonde Wijk, Emgoinstituut, VUMC Buurt Vraag 40a Vraag 40b Vraag 42 Ontevreden hoeveelheid groen: % inwoners dat (heel) ontevreden is over de hoeveelheid groen (bijv. tuin, park, boom, grasveld) in zijn buurt. Ontevreden onderhoud buurt: % inwoners dat (heel) ontevreden is over hoe de buurt er uitziet (onderhoud). Vindt buurt onveilig (min. 1 kenmerk): % inwoners dat het (helemaal) eens is met minimaal één van de stellingen dat zijn buurt onveilig is wat betreft straatverlichting, zichtbaarheid voetgangers/fietsers door bewoners van huizen, overdag kunnen wandelen, 's avonds kunnen wandelen, een kind van 10 jaar overdag op straat laten lopen, fiets op straat parkeren, auto op straat parkeren. Vragenset van De Gezonde Wijk, Emgoinstituut, VUMC Vragenset van De Gezonde Wijk, Emgoinstituut, VUMC Vragenset van De Gezonde Wijk, Emgoinstituut, VUMC 9

10 Onderwerp Definities Vraagstellingen Chronische aandoeningen Vraag 53 t/m 59 behalve vraag 58 Vraag 53 Afgelopen jaar min. 1 chronische aandoening (arts): % inwoners dat onder behandeling is van een huisarts of specialist voor één of meer chronische aandoeningen. Afgelopen jaar suikerziekte (arts): % inwoners dat onder behandeling is van een huisarts of specialist voor suikerziekte. Vragenset van het CBS met kleine aanpassingen voor GGD en Eenzaamheid Vraag 24 Ervaren gezondheid Vraag 3 Huiselijk geweld Vraag 31 Vraag 34 Matig of (zeer) ernstig eenzaam: % inwoners met een gemiddelde of hoge eenzaamheidsscore (matig of (zeer) ernstig eenzaam). Matig, (zeer) slecht: % inwoners dat zijn eigen gezondheid matig tot (zeer) slecht vindt. Ooit slachtoffer huiselijk geweld: % inwoners dat ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld. Afgelopen jaar slachtoffer huiselijk geweld: % inwoners dat slachtoffer is geweest van huiselijk geweld korter dan 1 jaar geleden. Vragenlijst van de Jong-Gierveld, standaardvraagstelling LNM Vragenset CBS Standaardvraagstelling LNM Inkomen Vraag 48 Vraag 49 Mantelzorger Vraag 26 t/m 29 Vraag 30 Moeite met rondkomen inkomen: % inwoners dat enige of grote moeite heeft met rondkomen van het huishoudinkomen. Heeft risicovolle schulden: % inwoners dat minimaal één van de volgende situaties heeft: - er zijn meer dan drie schuldeisers - een betalingsachterstand heeft twaalf maanden of langer geduurd - een betalingsachterstand is groter dan duizend euro - men kan tenminste één van de betalingsachterstanden niet zelfstandig binnen twaalf maanden oplossen - men heeft hulp gevraagd bij hulpverleningsinstanties voor een betalingsachterstand. Geeft mantelzorg: % inwoners dat mantelzorg geeft (minstens 8 uur per week of minstens 3 maanden onbetaalde zorg geven). Zwaar belast (van mantelzorgers): % inwoners dat zich tamelijk tot zwaar belast voelt bij het geven van mantelzorg. Standaardvraagstelling LNM NIBUD, uitgewerkt door GGD Midden- Nederland Standaardvraagstelling LNM, gewijzigd ten opzichte van 2008 Overgewicht Vraag 15 en 16 Psychische gezondheid Vraag 23 Regie over eigen leven Vraag 25 Roken Vraag 4 Vraag 7 Matig of ernstig overgewicht: % inwoners dat een Body Mass Index (BMI) heeft van 25 (matig overgewicht 25 BMI<30, ernstig overgewicht BMI 30). Matig of hoog risico angststoornis/depressie: % inwoners met een matig of hoog risico op een angststoornis of een depressie (lichte of ernstige psychische klachten). Te weinig regie over eigen leven: % inwoners dat het gevoel heeft te weinig regie te hebben over het eigen leven. Is roker: % inwoners dat rookt Is zware roker: % inwoners dat 20 sigaretten of meer per dag rookt. 10 Standaardvraagstelling LNM Kessler Psychological Distress Scale K10, standaardvraagstelling LNM Standaardvraagstelling LNM Standaardvraagstelling LNM Nieuwe vraag (aangepaste CBS vraag)

11 Onderwerp Definities Vraagstellingen Tekenbeten Vraag 50 Vallen Vraag 58 Tekenbeet in 2012: % inwoners dat in 2012 een tekenbeet heeft opgelopen. Afgelopen jaar gevallen: % ouderen dat in de afgelopen 12 maanden minimaal één keer gevallen is. Vragenset GGD Kennemerland, Infectieziektenbestrijding Vragenset GGD Kennemerland, Ouderenonderzoek

12 Analyse Dataverwerking en anonimiteit Elke respondent had een unieke koppelsleutel die het CBS had aangeleverd in het steekproefbestand. Dit was een 10-cijferige combinatie. Deze koppelsleutel correspondeerde met de barcode op de papieren vragenlijst en met de inlogcode van de internetvragenlijst. De geretourneerde papieren vragenlijsten werden gescand door een veldwerkbureau aan de hand van een codeboek. De onderzoekers ontvingen van het veldwerkbureau geanonimiseerde databestanden met antwoorden van respondenten en de koppelsleutels. Hierdoor had elke respondent een unieke identificatiecode maar waren antwoorden voor de onderzoekers niet direct herleidbaar tot persoonsgegevens. Schoning data De onderzoekers van de GGD hebben het databestand van de papieren vragenlijst samengevoegd met het databestand van de internetvragenlijst. Volgens de landelijke afspraken was de GGD verantwoordelijk voor de schoning van data op respondentniveau. Dit hield ondermeer in dat respondenten zonder een geboortejaar of geslacht verwijderd werden, bij een dubbel ingevulde vragenlijst de digitale vragenlijst de voorkeur kreeg en respondenten met teveel missings op hoofdvragen verwijderd werden. Het RIVM was verantwoordelijk voor de schoning van de vraagstellingen van de basisset en de bijbehorende variabelen. Bovendien zorgde het RIVM voor de categorisatie van de open vragen waar een tekst moest worden ingevuld zoals opleiding en beweging. De onderzoekers van de GGD hebben de lokale vraagstellingen opgeschoond aan de hand van syntaxen van het RIVM of zelfgemaakte syntaxen indien geen standaard syntax voorhanden was. Verrijking bestanden De GGD heeft het opgeschoonde databestand met bruikbare respondenten aangeleverd aan het RIVM. De GGD ontving het bestand van het RIVM terug met de opgeschoonde variabelen. Daarnaast was het databestand door het RIVM aangevuld met gegevens van 336 respondenten die het CBS met zijn eigen gezondheidsenquête had verzameld in Kennemerland. Deze verrijking leverde dus extra respondenten voor de GGD op. Verder is het bestand verrijkt met enkele achtergrondkenmerken waaronder etniciteit en een geografische indicator. Het bestand bevatte ook drie soorten weegfactoren die het CBS berekend heeft (zie weging). Landelijk was vastgelegd dat de GGD verantwoordelijk was voor de vernietiging van de NAW-bestanden voordat het verrijkte bestand werd aangeleverd. Weging Om de respons zo representatief mogelijk te laten zijn voor de bevolking, wordt deze gewogen. Per respondent heeft het CBS een gewicht berekend, zodanig dat de achtergrondkenmerken van de gewogen respons in dezelfde verhouding zijn als de achtergrondkenmerken van de bevolking. Als er van een bepaalde bevolkingsgroep relatief weinig mensen in de respons zitten, krijgen deze een relatief hoog gewicht. Dit betekent dat wanneer bijvoorbeeld minder mannen dan vrouwen de vragenlijst hebben ingevuld, dit wordt teruggerekend naar de werkelijke geslachtsverdeling in een gemeente. Mannen zullen dan bij de analyse iets zwaarder meewegen dan vrouwen. In het weegmodel van het CBS zijn verschillende demografische factoren meegewogen 12

13 zoals geslacht, leeftijd, burgerlijke staat, huishoudgrootte, etniciteit en stedelijkheidsgraad. Het CBS berekende per respondent drie weegfactoren vanwege het samenvoegen van de bestanden GGD en CBS: 1) voor de onderwerpen die zowel in de GGD monitors als de CBS basisvragenlijst werden nagevraagd; 2) voor de onderwerpen die zowel in de GGD monitors als de CBS aanvullende vragenlijst werden nagevraagd; 3) voor de onderwerpen die alleen in de monitors van één of meerdere GGD en werden uitgevraagd. In de analyses is voor elk onderwerp de bijpassende weegfactor geselecteerd. Statistiek De gegevens zijn geanalyseerd met het statistische pakket SPSS (SPSS voor Windows, versie 19.0). Volgens de landelijke richtlijnen is gebruik gemaakt van de SPSS module Complex Samples om prevalenties te berekenen en bijbehorende betrouwbaarheidsintervallen. Dit houdt in dat per onderwerp is uitgerekend bij welk percentage van de volwassenen of ouderen in de regio het voorkomt. Deze percentages zijn omvangschattingen en niet exact, dat wil zeggen dat ze in werkelijkheid iets hoger of lager kunnen zijn. Betrouwbaarheidsintervallen geven aan tussen welke uitersten met 95% zekerheid de werkelijke waarde ligt. In de resultaten van de tabellen en figuren worden de percentages gepresenteerd, de bijbehorende betrouwbaarheidsintervallen zijn desgewenst op te vragen bij de GGD. Gemeenten versus Nederland De uitkomsten van elke gemeente zijn vergeleken met de uitkomsten van heel Nederland. De vergelijking richt zich op indicatoren die aangrijpingspunten kunnen zijn voor gemeentelijk beleid. Dit betreffen de volgende thema s en bijbehorende indicatoren: kwaliteit van leven (ervaren gezondheid, psychische gezondheid, beperkingen), leefstijl (overgewicht, onvoldoende bewegen, roken en alcohol), sociale omgeving (eenzaamheid, mantelzorg en huiselijk geweld) en inkomen (moeite met rondkomen). Getoetst is of het percentage van een gemeente significant verschilt van het percentage voor heel Nederland. Dit is gedaan op basis van de prevalentieschattingen, de 95% betrouwbaarheidsintervallen en al dan niet overlap tussen de betrouwbaarheidsintervallen van de prevalentieschattingen. Dit is eerst gedaan voor de totale groep in een gemeente (19 jaar en ouder) en vervolgens per doelgroep (volwassenen en ouderen). De exacte berekeningen zijn op te vragen bij de afdeling epidemiologie van de GGD. Regio versus Nederland Op dezelfde wijze als hierboven beschreven is, is bepaald of er een significant verschil is tussen regionale omvangschattingen en de landelijke referentiecijfers. 13

14 Respons Netto respons In de steekproef van het CBS zaten in totaal personen. Uiteindelijk waren er bruikbare respondenten (43%). Dit betroffen volwassenen (39% van alle aangeschreven volwassenen) en ouderen (53% van alle aangeschreven ouderen). Het responspercentage is gedaald ten opzichte van eerder onderzoek van de GGD. Vooral bij ouderen is de daling opvallend (van 78% naar 53%). Een mogelijke verklaring kan zijn dat de vragenlijst één keer op papier is aangeboden en daarna alleen op aanvraag een papieren vragenlijst opgestuurd werd. Ook lag in het vorige onderzoek de nadruk meer op voorzieningen voor ouderen. In totaal personen uit de steekproef (3,4%) stuurden de antwoordkaart terug die bij de vragenlijst was gevoegd om redenen van non-respons te achterhalen. Van deze groep vond 47% de vragen te persoonlijk, 35% zag het nut van het onderzoek niet in, 29% vond de vragenlijst te lang, 12% gaf aan vanwege gezondheidsklachten op dat moment niet in staat te zijn de vragenlijst in te vullen en 18% gaf een andere reden aan (onder andere hoge leeftijd, te druk vanwege mantelzorgtaken, het moeten invullen van vragenlijsten voor zorgverzekeraar of hulpverleners). Ook telefonisch of via hebben personen of hun naasten gereageerd met redenen van niet-deelname. Gezondheidsproblemen, dementie, en geen zin om mee te doen werden regelmatig genoemd. Van de respondenten vulden 50% de vragenlijst in via internet en 50% op papier. Uitgesplitst naar doelgroep vulde 60% van de volwassenen de vragenlijst in via internet en 33% van de ouderen gebruikten de internetversie. Het CBS leverde gegevens van 336 personen uit de regio Kennemerland aan. In totaal bestond de onderzoeksgroep uit personen. Responseis In verband met de kwaliteit van de data werd landelijk gestreefd naar een minimum responspercentage van 20% per subgroep op regioniveau: mannen jaar, mannen jaar, mannen jaar, vrouwen jaar, vrouwen jaar, vrouwen jaar, mannen jaar, mannen jaar, mannen 85 jaar en ouder, vrouwen jaar, vrouwen jaar, vrouwen 85 jaar en ouder, autochtonen, Westerse allochtonen en niet-westerse allochtonen. Deze eisen waren er voor volwassenen en voor ouderen. Bij iedere subgroep is de minimum responseis gehaald. De respons was het hoogst bij mannen jaar (59%) en het laagst bij mannen jaar (25%). Wat betreft herkomst was de respons het hoogst bij autochtonen (46%) en het laagst bij niet- Westers allochtonen (24%). 14

15 Respons per gemeente Tabel 5 Respons per gemeente Gemeente Verzonden aantal Respons (%) Beverwijk Bloemendaal totaal Haarlem totaal Centrum / Zuid-West Noord Oost Schalkwijk Haarlemmerliede en Spaarnwoude Haarlemmermeer totaal Hoofddorp Nieuw-Vennep Badhoevedorp Zwanenburg Overige kernen Heemskerk Heemstede Uitgeest Velsen totaal IJmuiden en Velsen-Noord Santpoort, Velserbroek, Driehuis en Velsen-Zuid Zandvoort Kennemerland totaal % (14.861) 15

16 Dankwoord Wij willen op de eerste plaats de tien gemeenten uit de regio Kennemerland bedanken als opdrachtgever van dit grootschalige onderzoek. De leden van de klankbordgroep worden bedankt voor hun nuttige adviezen gedurende het proces. Onze dank gaat verder uit naar Jolanda ten Brinke, Claire Morssink en Arie Oosterlee die een belangrijke bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van dit project. En naar Nancy Bohen en Marjon Straver voor hun bijdrage aan de digitalisering van de onderzoeksgegevens. Wij willen Henno van den Ende en zijn team van ScanServ bedanken voor hun professionele en klantvriendelijke dienstverlening. Carolien van den Brink en Dyane Marcelis voor hun deskundige ondersteuning vanuit het RIVM. Jildou de Jong voor haar creatieve bijdrage met de originele icoon van het voorblad. 16

17 Bijlage: de vragenlijst 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

28 28

29 29

30 30

31 31

32 32

33 33