Monitor gemeentelijke adviesen cliëntenraden

Transcriptie

1 Monitor gemeentelijke adviesen cliëntenraden Auteur(s) Datum Movisie Marjoke Verschelling en Karin Sok Utrecht, 17 september 2014

2 Movisie: kennis en aanpak van sociale vraagstukken Movisie is het landelijke kennisinstituut en adviesbureau voor toepasbare kennis, adviezen en oplossingen bij de aanpak van sociale vraagstukken op het terrein van welzijn, participatie, sociale zorg en sociale veiligheid. Onze activiteiten zijn georganiseerd in vier actuele programma s: effectiviteit en vakmanschap, zelfredzaamheid, participatie, veiligheid en huiselijk/seksueel geweld. We investeren in de kracht en de onderlinge verbinding van burgers. We doen dit door maatschappelijke organisaties, overheden, maatschappelijk betrokken bedrijven en burgerinitiatieven te ondersteunen, te adviseren én met hen samen te werken. Lokaal of landelijk, toegesneden op het vraagstuk en de organisatie. Zo kunnen deze organisaties en hun professionals hun werk voor de samenleving zo goed mogelijk doen. Kijk voor meer informatie op COLOFON Auteur(s): Marjoke Verschelling Karin Sok M.m.v. Branko Hagen en Else Roetering (LCR) Nienke van der Veen (Aandacht voor Iedereen) Maarten de Gouw (Koepel Wmo-raden) Projectnummer: P6027 Datum: 17 september 2014 Movisie Bestellen: Deze rapportage is in samenwerking met de Koepel van Wmo-raden, Aandacht voor Iedereen en de Landelijke Cliëntenraad tot stand gekomen.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Onderzoeksopzet Resultaten Actuele ontwikkelingen: zoeken naar verbindingen Samenvoeging: wel of niet? Cocreatie bij de inrichting van cliëntenparticipatie Toekomstmodellen cliëntenparticipatie Aandachtspunten voor de toekomst Faciliteiten en ondersteuning Meer over brede participatieraden Klaar voor de toekomst? Conclusies Bijlage 1 Vragenlijst Monitoringsonderzoek Cliëntenparticipatie Bijlage 2 Verschillen tussen groepen respondenten... 27

4 Monitor cliëntenparticipatie 1

5 1 Inleiding Aanleiding voor een nulmeting Het veld van lokale medezeggenschap is volop in beweging als gevolg van de transities. De nieuwe wetgeving voor de Wmo, Participatiewet en de Jeugdwet is aanleiding om de bestaande medezeggenschap op lokaal niveau onder de loep te nemen en mogelijk op een andere manier in te gaan vullen. Daar komt bij dat gemeenten vanuit de gedachte van één sociaal domein willen werken en die integrale gedachte komt ook terug in het nadenken over medezeggenschap en het realiseren van meer integrale advisering. Ten derde zijn cliënten en burgers lokaal op zoek naar nieuwe vormen van invloed en beleidsbetrokkenheid. Meer op regionaal niveau omdat daar momenteel veel beleid wordt uitgedacht, maar ook meer lokaal in de wijk omdat daar straks de gevolgen van het beleid merkbaar zijn. Maar wat gebeurt er momenteel op lokaal niveau bij advies- en cliëntenraden, zoals de Wmo-raden, Wwb- en Wsw-raden? Welke ontwikkelingen zijn er gaande en welke keuzes worden gemaakt? Om hier een beeld van te krijgen heeft Movisie in samenwerking met de Landelijke Cliëntenraad (LCR), het programma Aandacht voor Iedereen (AVI) en de Koepel van Wmo-raden een nulmeting uitgevoerd. Voor u ligt de rapportage van deze nulmeting. De bedoeling is het onderzoek volgend jaar te herhalen, zodat we ook bepaalde veranderingen en trends kunnen gaan zien. Begrippen Om de resultaten goed te kunnen duiden zetten we een aantal relevante en veel gebruikte begrippen op een rij. De nulmeting gaat over medezeggenschap in het gemeentelijke sociale domein en de rol en positie van Wmo-raden en cliëntenraden daarin. Bij medezeggenschap gaat het om het recht om mee te beslissen over zaken waar je bij betrokken bent. Dat kan bijvoorbeeld zijn als medewerker van een organisatie (denk aan de ondernemingsraad), als gebruiker van zorg en ondersteuning of als burger en inwoner van een wijk. Die medezeggenschap hebben we in Nederland wettelijk verankerd en met veelal formele structuren ingericht, zoals advies- en cliëntenraden. Wanneer je als gebruiker betrokken bent bij de zorg en ondersteuning waar je een beroep op doet en het beleid dat daarop gericht is, dan spreken we van cliëntenparticipatie. Denk aan de inbreng van cliënten in o.a. de jeugdzorg, geestelijke gezondheidszorg, gehandicaptenzorg, de Wmo en de Wet Werk en Bijstand (WWB). Gebruikers hebben belang bij een adequate zorg en dienstverlening en zij hebben ervaringen en ideeën die daaraan een bijdrage kunnen leveren. Zij zijn bijvoorbeeld via cliëntenraden betrokken bij het opstellen, uitvoeren en evalueren van overheidsbeleid. Steeds vaker gebruiken we de term burgerparticipatie naast die van cliëntenparticipatie. Bij burgerparticipatie gaat het om de betrokkenheid van burgers bij het opstellen, uitvoeren en evalueren van overheidsbeleid, in het bijzonder bij gemeentelijk (Wmo-)beleid. Denk aan Wmo-raden, burgerraadplegingen, maar ook burgerinitiatieven en -projecten. Het algemeen belang van burgers staat hierbij voorop. Belangrijk hierbij is dat het algemeen burgerbelang kan verschillen van de belangen van specifieke groepen gebruikers. Monitor cliëntenparticipatie 2

6 Een andere term die in de nulmeting vaak wordt gebruikt is die van brede participatieraden. Dit zijn raden die een brede samenstelling kennen wat betreft kennis en ervaring en over het hele sociale domein adviseren. Dus niet alleen over de Wmo, maar ook over het terrein van werk en inkomen en/of jeugd. Vaak betreft het een samenvoeging van bestaande raden, zoals de Wmo-raad, de Wwb-raad en eventueel andere raden. Daarom wordt ook wel de term gecombineerde raad gebruikt. In de praktijk zien we ook nog andere benamingen zoals een sociale raad. Leeswijzer In het eerstvolgende hoofdstuk lichten we de onderzoeksopzet kort toe om vervolgens in hoofdstuk 3 de resultaten aan de hand van onderzoeksgegevens te beschrijven. In het laatste hoofdstuk geven we op basis van die resultaten een aantal conclusies en aandachtspunten voor de toekomst. Monitor cliëntenparticipatie 3

7 2 Onderzoeksopzet Centrale vraag en doelstelling Movisie voert samen met de Koepel van Wmo-raden, LCR en AVI een nulmeting uit die een beeld geeft van de huidige stand van zaken rond cliëntenparticipatie op lokaal niveau. Met deze nulmeting willen we zicht krijgen op een aantal zaken: 1. Welke ontwikkelingen zijn er gaande bij de inrichting van medezeggenschap op lokaal niveau (nieuwe verbindingen en contacten, samenwerking, samenvoeging of opheffing van raden, andere vormen)? 2. Hoe komen die ontwikkelingen tot stand (in cocreatie of eigen initiatief, met behulp van de toekomstmodellen van Movisie e.a.)? 3. Welke aandachtspunten zien de raden voor de toekomst? 4. In hoeverre is er sprake van een trend dat steeds meer Wmo- en Wwb en Wswraden worden samengevoegd tot een brede participatieraad voor het sociale domein (hoe vaak gebeurt dit, welke kenmerken hebben deze raden, wat zijn de gevolgen voor de advisering van de praktijk)? Aanpak Voor deze nulmeting hebben we gebruik gemaakt van een digitale vragenlijst, die actief is uitgezet onder Wmo-raden, Wwb-raden, Wsw-raden en gecombineerde raden. Via de kanalen van de LCR, de Koepel van Wmo-raden, AVI en Movisie hebben we een link naar deze digitale enquête verspreid. De enquête heeft open gestaan van 8 tot 31 mei De vragenlijst is opgenomen in bijlage 1. Een deel van de vragen is door alle respondenten ingevuld. De vragen die betrekking hebben op de vorming en werking van brede participatieraden zijn alleen beantwoord door raden die reeds gecombineerd zijn of in het proces van samenvoeging zitten. Hierdoor hebben we geprobeerd meer grip te krijgen op de gevolgen van het ontstaan van brede participatieraden. Respons Aan de enquête hebben 239 respondenten deelgenomen. Tussen de respondenten zaten een aantal raden waarvan meerdere leden de enquête hadden ingevuld. Deze hebben we uit de resultaten gefilterd. Zodoende hebben 202 unieke raden deelgenomen. Dit is de populatie die we als uitgangspunt voor de analyse hebben gebruikt (n=202). Deze raden zijn afkomstig uit 155 unieke gemeenten (in 29 gemeenten hadden twee of meer verschillende raden de enquête ingevuld). In totaal zijn er op dit moment 403 gemeenten. Dit betekent dat raden uit 38% van alle gemeenten hebben deelgenomen aan deze enquête. Monitor cliëntenparticipatie 4

8 Verschillende raden Figuur 1: Van welke type raad bent u op dit moment lid? n=202 Van het totaal aantal respondenten is 45% (90) lid van een Wmo-raad, 18% (37) van een Wwb-raad, 6% (12) van een gecombineerde Wwb-Wsw-raad, 4% (8) van een Wsw-raad en 17% (34) is lid van een brede participatieraad. De enquête is ook nog door anderen ingevuld, namelijk cliëntenraden uit zorgorganisaties en belangenbehartigers, denk aan seniorenraden, gehandicaptenraad of actiegroepen minima, samen 10% (21). In totaal zijn er zo n 380 Wmo-raden in Nederland. Dit betekent dat ongeveer een kwart van het totaal aantal Wmo-raden heeft deelgenomen aan deze enquête. Voor het veld van werk en inkomen is de schatting dat er zo n 350 Wwb-raden en 70 Wsw raden functioneel actief zijn. Hoeveel gemengde Wwb/Wsw-raden er zijn is niet bekend en die zullen deels bij bestaande WWB-raden zitten. Dat betekent dat slechts een beperkt deel van de raden op het terrein van werk en inkomen hebben deelgenomen. Monitor cliëntenparticipatie 5

9 Wat betreft de brede participatieraden zijn er geen cijfers beschikbaar over hoeveel brede participatieraden er momenteel in Nederland zijn. Een deel van de enquête heeft zich op dit nieuwe fenomeen gericht, juist om meer zicht te krijgen op de globale omvang ervan en de ervaringen daarmee. Gezien het relatief lage respons van de Wwb- en Wsw-raden, kunnen we over deze groep eigenlijk geen representatieve uitspraken doen, en zijn de resultaten en conclusies hooguit indicatief. Voor de Wmo-raden ligt het responspercentage hoger waardoor de resultaten iets representatiever zijn. Monitor cliëntenparticipatie 6

10 3 Resultaten In dit hoofdstuk geven we de resultaten van de nulmeting weer. Respondenten hebben aangegeven welke actuele ontwikkelingen bij hen gaande zijn bij de inrichting van lokale cliëntenparticipatie, in welke mate er sprake is van samenvoeging van raden, hoe ideeën over de toekomst van cliëntenparticipatie tot stand komen en welke aandachtspunten zij zien voor de toekomst. Ook geven we bij ieder onderwerp aan of er opvallende verschillen zijn in wat bijvoorbeeld Wmo-raden, Wwbraden of brede participatieraden hebben geantwoord. 3.1 Actuele ontwikkelingen: zoeken naar verbindingen We hebben de respondenten gevraagd welke actuele ontwikkelingen er gaande zijn in hun gemeente als gevolg van de veranderingen in het sociale domein. Ze konden meerdere ontwikkelingen aankruisen. Tabel 1: Welke actuele ontwikkelingen zijn er als gevolg van de veranderingen in het sociale domein gaande in uw gemeente? n= 202 Onze raad legt verbindingen met andere raden in de regio. 49,7 % Onze raad legt meer contact met lokale belangenbehartigers als platform gehandicapten, ggz etc. 28,5 % Anders 23,5 % Onze raad wil meer gebruik maken van informele vormen van cliëntenparticipatie naast de bestaande raad. 20,7 % Onze huidige raad gaat breder adviseren, maar van samenwerking of opheffing is geen sprake. 20,1 % Er spelen vooral wijzigingen in de huidige samenstelling van de adviesraad, maar van samenwerking of opheffing is geen sprake. 19,0 % Onze raad legt meer contact met cliëntenraden uit zorgorganisaties. 17,3 % We werken aan het samenvoegen van bestaande raden (bijvoorbeeld Wmo-Wwb-Wsw). 15,1 % Onze raad legt meer verbinding met wijkraden. 14,0 % Onze raad legt meer contact met particuliere burgerinitiatieven. 12,3 % Alle oude raden/zijn worden opgeheven en er is sprake van de vorming van een nieuwe adviesraad bestaande uit (deels) nieuwe mensen. 7,3 % Onze eigen raad wordt opgeheven, zonder dat sprake is van de vorming van een nieuwe raad. 3,4 % Uit bovenstaande tabel wordt duidelijk dat het merendeel van de raden vooral bezig is met het leggen van verbindingen en contacten. Hierbij gaat het om verbindingen met andere raden in de regio (50%), maar ook met lokale belangenbehartigers, zoals een gehandicaptenplatform, ggz-cliënten, etcetera (29%). Verbinding en contacten met cliëntenraden uit zorgorganisaties, wijkraden en burgerinitiatieven hebben duidelijk minder aandacht. Slechts een klein deel, 15% geeft aan te werken aan het samenvoegen van bestaande raden. 20% geeft aan wel breder te gaan adviseren, maar daarbij is geen sprake van samenwerking of opheffing. In de categorie anders geven relatief veel respondenten aan dat ze zich oriënteren op of nadenken over samenwerking, samenvoegen of het vormen van een nieuwe en brede raad. We hebben de respondenten gevraagd of zij verbindingen met andere raden en vormen van cliënt- en burgerinitiatieven 1 leggen en hoe zij dit doen. 165 raden geven aan dat zij dergelijke verbindingen leggen. Zij doen dit vooral door regelmatig af te stemmen (43% n=72) en doordat een lid uit de raad 1 Denk aan overlegtafels in het sociale domein, wijkraden, jeugdraden, gehandicaptenplatforms, zorgcoöperaties, burgerinitiatieven. Monitor cliëntenparticipatie 7

11 ook actief betrokken is bij die andere raad of initiatief (42%). Een verbindingsofficier, iemand met twee petten, is dus een manier van verbinden die relatief veel raden toepassen. Maar 33% (n=55) is ook nog zoekende naar een passende vorm van samenwerken. Verschillen tussen groepen respondenten Wmo-raden zijn in verhouding tot de andere raden wat meer bezig zijn met het leggen van verbindingen in de regio, maar ook Wwb en Wsw-raden zijn veel bezig met die regionale verbindingen (zie bijlage 2, tabel 1). Bij de andere ontwikkelingen zijn geen opvallende verschillen. 3.2 Samenvoeging: wel of niet? We hebben de respondenten gevraagd of in hun gemeente de losse advies- en cliëntenraden zijn samengevoegd. Dit blijkt in 17% (34) het geval te zijn, 7% (14) zit in het proces van samenvoeging en 25% (51) oriënteert zich op die optie. Iets meer dan de helft van de respondenten (103) geeft aan dat samenvoeging bij hen niet aan de orde is. Figuur 2: Zijn bij u in de gemeente de losse advies- en cliëntenraden samengevoegd? n= % 50% 51,05% 40% 30% 24,69% 20% 17,15% 10% 7,11% 0% Ja, wij zijn een gecombineerde raad. Ja, we zitten in het proces van samenvoeging. Wij oriënteren ons op de optie van het combineren van raden. Nee, dit is bij ons niet aan de orde. Monitor cliëntenparticipatie 8

12 3.3 Cocreatie bij de inrichting van cliëntenparticipatie We hebben respondenten gevraagd hoe ideeën over de toekomstige inrichting van lokale medezeggenschap tot stand komen. Komen die ideeën in samenwerking tot stand, waarbij alle deelnemers invloed hebben op het proces en resultaat daarvan (= cocreatie)? Of neemt een van de partijen, de raden of de gemeente, het voortouw? Respondenten konden hier meerdere antwoorden aankruisen. Tabel 2: kunt u aangeven hoe het denken over de toekomstige inrichting van cliënt- en burgerparticipatie vorm krijgt? n=202 Er is sprake van samenwerking en cocreatie tussen de gemeente en de raden. 40,1 % Er is sprake van samenwerking en cocreatie tussen de gemeente, raden en lokale belangenorganisaties en betrokken burgers. 28,8 % Anders 22,0 % De diverse raden komen met ideeën, gemeente wacht af. 16,4 % De gemeente komt met ideeën, de raden wachten af. 13,0 % Uit het onderzoek wordt duidelijk dat het denken over de toekomstige inrichting van cliëntenparticipatie in 40% van de gevallen in cocreatie met de gemeente vorm krijgt. Een kwart geeft nog weer aan dat daar ook lokale belangenorganisaties en betrokken burgers bij betrokken zijn. Bij 30% komt het initiatief van een van beide kanten, of van de gemeente of van de raden. Verschillen tussen groepen respondenten Cocreatie speelt bij alle groepen respondenten. Wel ervaren Wwb-raden, Wwb/Wsw-raden en Wswraden een wat meer afwachtende houding van de gemeente dan de Wmo-raden en komen zelf met ideeën (zie bijlage 2, tabel 2) 3.4 Toekomstmodellen cliëntenparticipatie Bij het denken over de toekomst van cliëntenparticipatie kunnen de toekomstmodellen zoals deze ontwikkeld zijn door Movisie, Koepel van Wmo-raden en Zorgbelang Noord-Holland behulpzaam zijn 2. We zien dat 34% (69) van de respondenten de modellen kent. De voorkeur van die groep respondenten gaat uit naar model 1 representatief meedenken (73% = 50). 3, 2 Modellen voor lokale participatie. Movisie, Koepel van Wmo-raden en Zorgbelang Noord-Holland, Zie bijlage 1, vraag 26 voor de toelichting op de modellen. Monitor cliëntenparticipatie 9

13 Figuur 3: Welke modellen spraken u het meest aan en heeft uw voorkeur voor de toekomst? n = 69 80% 70% 73% 60% 50% 48% 40% 30% 26% 20% 18% 10% 4% 0% Model 1: Meer representatief meedenken Model 2: Meer vertrouwen op experts Model 3: Meer de belangen centraal Model 4: Meer creatieve en verbindende burgerkracht Géén van de vier modellen In persoonlijke contacten met diverse raden bleek het afgelopen jaar dat model 4 (meer creatieve en verbindende burgerkracht) vaak nog ver weg ligt. Uit de enquête blijkt dat dit model wel op enthousiasme kan rekenen (48% = 33). Van de raden die de modellen kennen heeft slechts 17% (12) de voorkeur voor model 2 meer vertrouwen op experts, ook al vraagt de complexiteit en omvang van de materie steeds meer deskundigheid. In de opmerkingen bij deze vraag zien we dat veel respondenten een combinatie van modellen als voorkeur aangegeven. Dit sluit aan bij hoe de modellen bedoeld zijn: niet één model dat als blauwdruk dient, maar elementen uit de verschillende modellen combineren om tot de meest passende situatie in de lokale praktijk te komen. Verschillen tussen groepen respondenten Als we kijken welke voorkeuren de verschillende groepen respondenten hebben aangegeven zien we nog steeds dat model 1 de voorkeur heeft, maar zien we bij de andere modellen een aantal accentverschillen. Model 3 meer de belangen centraal heeft naar verhouding meer interesse bij de Wwb-raden en de Wwb/Wsw-raden dan bij de Wmo-raden. Creatieve en verbindende burgerkracht, model 4, geniet meer voorkeur bij Wmo-raden dan bij Wwb-raden en Wwb/Wsw-raden (zie bijlage 2, tabel 3). Monitor cliëntenparticipatie 10

14 3.5 Aandachtspunten voor de toekomst We hebben in de enquête gevraagd naar de belangrijkste interne en externe aandachtspunten die de raden zien voor de toekomst van cliëntenparticipatie. Hieronder geven we een overzicht van de belangrijkste aandachtspunten. Externe aandachtspunten Tabel 3: Kunt u aangeven wat u als belangrijkste externe aandachtspunten ziet voor de toekomst? n= 202 De afstemming en samenwerking met de gemeente 71,4 % Signalering van wat er speelt in de samenleving 67,2 % De breedte van het domein waarover wij adviseren 52,9 % De complexiteit van de zaken die voorliggen 52,9 % De ontwikkeling richting het wijkgericht werken 43,7 % Regionalisering van advisering 38,2 % Anders 5,9 % De samenwerking met de gemeente en het oppikken van signalen uit de samenleving noemen de respondenten als belangrijkste externe aandachtspunten. Ook de breedte van het domein waarover ze moeten adviseren en de complexiteit van de beleidszaken zijn punt van aandacht. Verschillen tussen groepen respondenten Over de hele linie genomen is signalering voor alle raden een belangrijk aandachtspunt. Verder zien we bij deze vraag duidelijke verschillen tussen de groepen respondenten. Het grootste aandachtspunt voor de Wwb-raad en de Wwb/Wsw-raad is afstemming en samenwerking met de gemeente. Voor Wmo-raden is dit de breedte van het domein waarover zij adviseren. De Wsw-raden noemen de complexiteit van de materie als grootste aandachtspunt. Als we kijken naar wijkgericht werken, dan is dat veel meer een aandachtspunt voor Wmo-raden dan voor de andere raden. (zie bijlage 2, tabel 4) Interne aandachtspunten Tabel 4: Kunt u aangeven wat u als belangrijkste interne aandachtspunten ziet voor de toekomst? n = 202 Het bereiken van de cliënten en burgers in onze achterban 79,7 % De competenties van onze raadsleden 65,0 % De beschikbare (ambtelijke) ondersteuning om het werk goed te doen 45,6 % De mogelijkheden voor scholing en training van de raad 44,8 % De omvang van de raad in verhouding tot de uitbreiding van ons werk, advies zowel als signaleren 43,9 % De tijdinvestering voor raadsleden 42,6 % Anders 3,9 % De meest belangrijke interne aandachtspunten sluiten aan op wat extern is genoemd. Het bereiken van de achterban wordt het meest genoemd. Daarnaast zijn ook de competenties een belangrijk punt van aandacht. We kunnen aan de hand van de enquête niet zeggen of het hier gaat om competenties van raadsleden om de achterban te bereiken of om competenties om de complexe materie de baas te kunnen. Verschillen tussen groepen respondenten Monitor cliëntenparticipatie 11

15 Over de hele linie genomen is het bereiken van de achterban een belangrijk intern aandachtspunt voor alle raden, maar voor de Wmo-raden en brede participatieraden speelt dit het meest. Voor de Wwb- en Wwb/Wsw-raden zijn de competenties van de raadsleden een belangrijker aandachtspunt dan voor de andere raden. Daarmee samenhangend zijn voor de Wwb-raden de mogelijkheden voor scholing en training ook een belangrijker aandachtspunt dan voor de andere raden (zie bijlage 2, tabel 5). 3.6 Faciliteiten en ondersteuning Om de toekomstige ontwikkelingen het hoofd te kunnen bieden en het advieswerk goed te kunnen uitvoeren zijn faciliteiten en ondersteuning nodig. We hebben de raden gevraagd naar welke faciliteiten en ondersteuning zij momenteel ontvangen. Ze konden dus meerdere antwoorden geven. Tabel 5: Over welke faciliteiten en ondersteuning beschikt de cliëntenraad? n = 202 Vergaderruimte of kantoorruimte 78,1 % Ambtelijke ondersteuning 68,0 % Deelname congressen en netwerken 62,9 % Scholing en training 59,6 % Communicatiemogelijkheden (internet, , telefoon) 51,1 % Communicatie met de achterban 48,9 % Raadplegen externe deskundigheid 43,8 % Website 42,7 % Abonnementen en lidmaatschappen organisaties 42,1 % Secretariële ondersteuning 41,6 % Computers en printers 30,4 % Catering 28,7 % Kantoorartikelen 27,5 % Kunnen uitvoeren van eigen onderzoek 26,4 % Anders 15,7 % De meeste raden hebben de beschikking over vergaderruimte, ambtelijke ondersteuning en kunnen aan congressen, scholing en training deelnemen. Toch is er nog een aanzienlijk aantal raden dat aangeeft niet te beschikken over een aantal belangrijke faciliteiten, zoals ambtelijke ondersteuning (32%) of de mogelijkheid om aan congressen (37%) en scholing (40%) deel te nemen. Ook weten we niet welke budgetten aan de genoemde faciliteiten vast hangen en uit hoeveel uur de ambtelijke ondersteuning bestaat. We weten uit ervaringsgegevens en eerder onderzoek 4 dat dit erg uiteen kan lopen. Om dit te ondervangen hebben we gevraagd of de faciliteiten voor de raden voldoende zijn om hun rol te vervullen. 80% van de respondenten geeft aan dat de faciliteiten op dit moment voldoende zijn. Bij de opmerkingen bij deze vraag zien we dat men tegelijkertijd signaleert dat de faciliteiten onder druk staan. 4 Inventarisatie van Wmo-raden, Koepel van Wmo-raden, Monitor cliëntenparticipatie 12

16 Verschillen tussen groepen respondenten Wwb-raden, Wwb/Wsw-raden en Wsw-raden geven vaker dan WMO en brede participatieraden aan de beschikking te hebben over ambtelijke ondersteuning, deelname aan congressen en netwerken, scholing en training en vergaderruimte. Bij de vraag of de faciliteiten voldoende zijn, zien we geen grote verschillen (zie bijlage 2, tabel 6). 3.7 Meer over brede participatieraden Omdat we meer zicht willen krijgen op het fenomeen van brede participatieraden, hebben we in de enquête nog een aantal aanvullende vragen gesteld aan brede participatieraden (17% = 34) en raden die in het proces van samenvoeging zitten (7% = 14). Deze groep vormt 24% (48) van de totale groep respondenten. Bij de percentages in de tekst hieronder zijn we uitgegaan van de 48 raden die zijn gecombineerd of in het proces van samenvoeging zitten. Kenmerken 37% van de 48 raden geeft aan dat er sprake is van een combinatie van een Wmo-raad, Wwb-raad, Wsw-raad en jeugdraad. Dit is de meest voorkomende combinatie. De combinatie van Wmo-raad en Wwb-raad wordt in 32% van de gevallen gemaakt. In 46% van de gevallen was het samenvoegen een gezamenlijk initiatief van de raden en de gemeente. Bij de thema s waarop deze raden adviseren zien we duidelijk de transities terug. De top vier van onderwerpen zijn: werk en inkomen, welzijn en zorg, schuldhulpverlening en armoede en jeugd. Wat betreft omvang kiest 43% voor een compacte raad tussen de 9 en 12 personen. Een derde kiest voor een grote raad, die bestaat uit meer dan 15 personen. Hoe de structuur is van dergelijke omvangrijke raden wordt uit de enquête onvoldoende duidelijk. Wel geeft 50% aan dat zoveel mogelijk belanghebbenden en belangengroepen zitting hebben in de raad. 40% organiseert zo nu en dan activiteiten voor burgers en cliënten om me hen in gesprek te komen en 32% betrekt burgers en cliënten bij hun brede raad via een platform of breed overleg van alle cliënten- en patiëntenorganisaties. Wat betreft deskundigheid geeft 53% van de raden aan dat ze veel beleidsdeskundigheid 5 in hun raad hebben. 60% van de raden geeft aan dat ze veel ervaringsdeskundigheid 6 in huis hebben. 40% heeft veel praktijkdeskundigheid in hun raad 7. Er wordt dus gezocht naar een mix van deskundigheden en niet zozeer naar bijvoorbeeld een expertgroep van beleidsdeskundigen. Gevolgen We hebben de 48 raden die gecombineerd zijn of in het proces van samenvoeging zitten, gevraagd naar de gevolgen die zij ervaren van het samenvoegen van raden. 54% van deze raden geeft aan dat het contact met de gemeente sterker is geworden. Voor 39% is dat gelijk gebleven. Ook de zeggenschap in gemeentelijke beleidsvorming is volgens 61% van deze raden toegenomen. Voor 34% is dit gelijk gebleven. 5 Kennis en ervaring om beleidsmatig te werken, te denken en te communiceren. 6 Kennis en ervaring die je hebt door je ervaring met een bepaalde ziekte, beperking of zorg voor een naaste en die je weet te benutten voor anderen en andere doeleinden, zoals het verbeteren van beleid en dienstverlening. 7 Kennis en ervaringen die je hebt omdat je betrokken, dichtbij of met een bepaalde doelgroep actief bent. Monitor cliëntenparticipatie 13

17 Bij de mogelijkheden om signalen bij cliënten en burgers op te halen ervaren raden minder verbetering: 59% geeft aan dat het gelijk is gebleven, voor 38% is het verbeterd. Hetzelfde geldt voor de zeggenschap van burgers en cliënten in de raad. Ook dit is volgens het grootste deel van de raden gelijk gebleven. Bij de effectiviteit van hun werkwijze geeft 57% van de raden aan dat deze is verbeterd, voor 29% is het gelijk gebleven. Het aantal thema s waarover wordt geadviseerd is bij bijna alle raden toegenomen (86%). Ook de tijdbesteding is voor 76% van de raden toegenomen. Dit heeft geen negatieve gevolgen voor hun motivatie, want die is bij 59% van de raden toegenomen en bij 34% gelijk gebleven. Verschillen tussen groepen respondenten We hebben gekeken of de brede participatieraden opvallend anders op bepaalde vragen hebben geantwoord dan de rest van de afzonderlijke raden. Het gaat dan om de 34 raden die in de vragenlijst hebben aangegeven daadwerkelijk te zijn samengevoegd. Wat daarin opviel was dat zij in verhouding tot de andere, losse raden meer bezig zijn met contacten leggen met lokale belangenbehartigers, cliëntenraden uit zorgorganisaties, wijkraden en burgerinitiatieven. Brede participatieraden hebben in redelijke mate de beschikking hebben over faciliteiten om hun werk te doen. Opvallend zijn de mogelijkheden om externe deskundigheid in te zetten (59%) en eigen onderzoek te kunnen laten uitvoeren (45%). Maar ook faciliteiten als vergaderruimte, ambtelijke en secretariële ondersteuning en abonnementen vallen op. De externe aandachtspunten voor de toekomst zijn vergelijkbaar met de andere losse raden: signalering van wat er speelt in de samenleving wordt het meest genoemd (71%), evenals afstemming en samenwerking met de gemeente (71%). Bij de interne aandachtspunten zien we wat meer verschillen. Ook hier wordt het bereiken van cliënten en burgers in de achterban als belangrijkste aandachtspunt aangegeven (82%), maar de competenties van de raadsleden, scholing en training en beschikbare (ambtelijke) ondersteuning noemen de brede participatieraden minder vaak dan de andere raden (zie bijlage 2, tabel 4 en 5) Monitor cliëntenparticipatie 14

18 3.8 Klaar voor de toekomst? We hebben als laatste alle raden gevraagd of zij klaar zijn voor de toekomst en of ze (nog) plezier in hun raadswerk hebben. Figuur 4: Mijn huidige raad is klaar voor de toekomst. n= % 30% 32,49% 25% 21,94% 24,47% 20% 15% 16,46% 10% 5% 4,64% 0% Ja, helemaal Gemiddeld: 3,3 Nee, er moet nog veel gebeuren Figuur 5: De leden van onze huidige raad hebben plezier in hun werk. n = % 45% 40% 35% 45,34% 30% 27,54% 25% 20% 21,61% 15% 10% 5% 0% Ja, helemaal 2,54% 2,97% Nee Gemiddeld: 2.1 Monitor cliëntenparticipatie 15

19 4 Conclusies Slechts 25% van de raden die aan de enquête hebben deelgenomen geeft aan zich klaar te voelen voor de toekomst. Uit een verdere analyse van de respondenten blijkt dat de brede participatieraden hierover het meest optimistisch zijn in vergelijking tot de andere raden. Dat het merendeel zich nog niet klaar voelt voor de toekomst heeft geen invloed op hun werkplezier, want desondanks geeft 75% van de raden aan dat ze veel plezier in het raadswerk hebben. Maar ook hier geven de brede participatieraden in verhouding tot andere raden vaker aan plezier in het werk te hebben. We hebben een nulmeting uitgevoerd naar de ontwikkelingen in de lokale medezeggenschap. Dit betekent dat we geen conclusies kunnen trekken of bepaalde zaken meer of minder vaak voorkomen of welke veranderingen zich voordoen ten opzichte van voorgaande jaren. Ook de responspercentages maken dat de conclusies per type raad niet volledig representatief zijn. Wel geeft het ons een beeld van de huidige stand van zaken, de punten die nu spelen bij de verschillende raden en waar we ons in activiteiten en ondersteuning op kunnen richten. De intentie is om in 2015 een vervolgmeting uit te voeren, zodat we zicht krijgen op vervolgstappen die raden zetten en mogelijke trends. Verbindingen leggen, ook met cliëntenraden uit de zorg en lokaal in de wijk Uit deze nulmeting blijkt duidelijk dat de verbindingen die beleidsmakers tussen de verschillende transities proberen te leggen, ook terug te zien zijn in de lokale medezeggenschap. Een brede en integrale blik op de verschillende beleidsterreinen lijkt zich te vertalen in meer verbindingen en contacten tussen raden. Dit gaat in een kwart van de raden zover dat ze zich (al dan niet op eigen initiatief) gaan samenvoegen, maar bij de helft van de raden is dat niet de orde. De meeste raden zetten in op verbindingen en contacten met andere raden in de regio, maar ook met lokale belangenbehartigers. In het beleidsvormingsproces dat momenteel gaande is, zijn dit belangrijke contacten. Op regionaal niveau wordt momenteel veel beleid gemaakt. Contacten met cliëntenraden uit zorgorganisaties, wijkraden en burgerinitiatieven lijken nog achter te blijven Deze contacten hebben meer aandacht nodig, gezien de ondersteuning die naar de Wmo wordt overgeheveld en het realiseren van zorg en ondersteuning in de wijk en met burgers zelf. Wanneer het beleid eenmaal staat zullen deze contacten nog belangrijker worden, want dan gaat het erom te volgen hoe beleid uitpakt in de praktijk en of er geen mensen buiten de boot vallen. Signaleren moeten we leren Hoe de raden signaleren wat er speelt in de samenleving en hoe zij hun achterban bereiken is en blijft voor bijna alle raden een aandachtspunt. Het oppikken van signalen staat al jaren hoog op de agenda, maar het lukt blijkbaar nog onvoldoende om hier op een goede en structurele manier vorm aan te geven. Er is een diversiteit aan voorbeelden, werkvormen en methoden om met verschillende groepen in gesprek te komen, signalen op te halen en ideeën te genereren over hoe het beleid beter of anders kan. Denk bijvoorbeeld aan de toolkit jeugdparticipatie van de Koepel van Wmo-raden of de databank met voorbeelden van Movisie. Zijn de raden bekend met deze vormen en methoden? Matchen deze vormen niet met de focus en activiteiten van de raden? Is het een tijdskwestie? Liggen de prioriteiten meer bij beleidsadvisering dan bij signalering? Missen we bepaalde competenties op dit vlak in de raden? Gezien de urgentie van deze aandachtspunten is het zaak om antwoorden te vinden op deze vragen en lokale medezeggenschap aan de hand van die antwoorden verder inhoud te geven. Monitor cliëntenparticipatie 16

20 Faciliteiten en ondersteuning toekomstbestendig maken Om het raadswerk goed te kunnen uitvoeren zijn voldoende faciliteiten en ondersteuning nodig. Voor nu vinden raden die voldoende, maar ze signaleren wel dat de faciliteiten onder druk staan. Ook bij de interne aandachtspunten noemt bijna de helft van de raden zaken zoals ondersteuning en scholing als aandachtspunt voor de toekomst. Bezuinigingen spelen ook hier parten en het is voor hen de vraag of de faciliteiten nog voldoende zijn als hun taken worden verbreed naar meer doelgroepen en beleidsterreinen en hun werk steeds complexer wordt. Interessant is hierbij de vraag of de huidige faciliteiten en ondersteuning wel voldoende aansluiten bij de signaleringstaak die de raden hebben of dat hier nog een slag in geslagen kan worden. Brede participatieraden zijn positief over hun functioneren Iets minder dan de helft van de raden die hebben deelgenomen aan deze nulmeting zijn in meer of mindere mate bezig met het combineren van raden. Een kwart is een gecombineerde, brede participatieraad of zit in het proces daarnaar toe. Maar in iets meer dan 50% van de gevallen is samenvoeging helemaal niet aan de orde. Is er dan sprake van een trend of niet? Het is in ieder geval een fenomeen wat veel raden bezig houdt. Raden die in een samenvoegingsproces zitten of die al zijn samengevoegd, zijn over het algemeen positief over hun ervaringen tot nu toe. Ze zien verbeteringen in het contact met de gemeente en hun zeggenschap in het beleidsproces. Hun werkwijze vinden zij ook effectiever geworden. Dit draagt bij aan de motivatie van de leden. Het aantal thema s waarover zij adviseren en hun tijdsbesteding is wel toegenomen en veel raden zien geen verbetering in hun mogelijkheden om signalen bij cliënten en burgers op te halen of in de zeggenschap van cliënten en burgers in hun raad. Het samenvoegen van raden betekent dus niet dat het contact met de achterban, met cliënten beter of makkelijker wordt. Ook zijn er zorgen in den lande over de breedte van de raden en de thema s waarover zij moeten adviseren. Sneeuwen er daardoor geen thema s onder en komen cliënten en hun ervaringsdeskundigheid voldoende aan bod, als de materie steeds complexer wordt? Niet klaar voor de toekomst, wel plezier in het werk Of het nu gaat om samenvoeging, nieuwe verbindingen of andere ideeën over hoe cliënten betrokken zijn bij beleid, het nadenken over de toekomst komt vooral in cocreatie tussen raden en gemeente tot stand. De resultaten van deze monitor kunnen de raden en hun gemeenten gebruiken in dat gezamenlijke denkproces over hervorming van medezeggenschap op lokaal niveau. Om daarbij niet meteen in de vorm en de inrichting te schieten, is het belangrijk een aantal basisvragen met elkaar te beantwoorden: wat is de betekenis van cliënten- en burgerparticipatie in het lokale veld en wat willen we ermee bereiken? Op welke manier kunnen de ervaringen en ideeën van cliënten en burgers een bijdrage leveren aan goed beleid en dienstverlening? En hoe zorgen we ervoor dat we die ervaringen en ideeën ook daadwerkelijk gaan ophalen en betrekken bij de beleidsbeïnvloeding? En op welk niveau van bijvoorbeeld wijk, gemeente, regio wordt de zeggenschap in de praktijk geconcretiseerd? Zorgelijk is dat vooralsnog slechts 25% van de raden zich klaar voelt voor de toekomst. Positief is dat driekwart van de raden met plezier met die toekomst aan de slag gaat. Nog nieuw en vaak nog onbekend bij de verschillende raden, maar daarmee niet onbelangrijk, zijn de effecten van het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking op lokale zeggenschap. Dit is een aandachtspunt voor de toekomst en zal in vervolg onderzoeken aandacht krijgen. Monitor cliëntenparticipatie 17