Wetenschappelijke Integriteit in het LUMC

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wetenschappelijke Integriteit in het LUMC"

Transcriptie

1 Wetenschappelijke Integriteit in het LUMC binenwerk_nl.indd :25

2 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Dankbetuiging 4 Inleiding 5 Hoofdstuk 1 7 Een integer onderzoeksklimaat 7 Profielschets van de integere onderzoeker 7 Hoofdstuk 2 13 Uitgewerkte leidraden 13 Financiële relaties en patiëntgebonden onderzoek 13 Financiële relaties en niet-patiëntgebonden onderzoek 14 Contracten met externe financiers 16 Gunstbetoon door bedrijven 18 Opzet en uitvoering van wetenschappelijk onderzoek 18 Beoordeling van artikelen en onderzoeksvoorstellen 20 Preventie van fraude en plagiaat 21 Omgaan met de media 22 Hoofdstuk 3 25 Compendium Wet- en Regelgeving 25 Onderzoek met proefpersonen 25 Onderzoek met lichaamsmateriaal en patiëntengegevens 29 Wetenschappelijk onderzoek met proefdieren 30 Publiceren 31 Nevenwerkzaamheden binenwerk_nl.indd :25

3 Voorwoord In de internationale wetenschappelijke kringen bestaat veel consensus over wat wel en wat niet als integer onderzoek gekwalificeerd kan worden. Codes van Wetenschappelijke Integriteit van wetenschappelijke instituten hebben dan ook veel gemeen. Sommige instituten benaderen de beschrijving van integriteit van wetenschap door ongewenst wetenschappelijk gedrag te schetsen, anderen nemen een positivistische benadering en benadrukken gewenst gedrag. De Raad van Bestuur van het LUMC hoopt dat dit boekje als een gids voor de integere uitvoering van wetenschappelijk onderzoek voor alle LUMC onderzoekers waaronder de promovendi, zal fungeren. Prof. Dr. Eduard C. Klasen, Lid van de Raad van Bestuur en Decaan binenwerk_nl.indd :25

4 Dankbetuiging Het LUMC heeft dankbaar gebruik gemaakt van het goede voorbeeld dat het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU) heeft neergezet met de code Wetenschappelijke Integriteit in het UMC Utrecht. Deze code geeft een profielschets van integere (bio)medische onderzoekers en laat die volgen door een Compendium Wet- en Regelgeving Biomedisch onderzoek en het geheel wordt afgesloten met een Vraagbaak waarin concrete richtlijnen te vinden zijn voor integer wetenschappelijk handelen. De Inleiding van dit boekje Wetenschappelijke Integriteit in het LUMC is geschreven door Ton Raap. Veel in Hoofdstuk 1 is een parafrasering van deel 1 van code van het UMCU. De Hoofdstukken 2 en 3 zijn aanpassingen van de relevante delen uit de Utrechtse code met LUMC-specifieke verwijzingen. Yvonne Mees ten Oever, John O Sullivan, Dick Engberts en Pieter van Megchelen leverden waardevolle inhoudelijke en redactionele suggesties binenwerk_nl.indd :25

5 Inleiding Biomedische wetenschappers creëren met hun onderzoek nieuwe kennis en leggen daarmee de basis voor betere gezondheidszorg en vernieuwing van het onderwijs aan toekomstig artsen en onderzoekers. De wetenschappelijk onderzoeker heeft de innerlijke drang tot deze innovaties, de samenleving heeft er behoefte aan en maakt het financieel mogelijk. Het is in Nederland een geaccepteerd onderdeel van het vak van academisch onderzoeker dat verantwoording van het wetenschappelijk handelen wordt afgelegd. Voorafgaand aan de uitvoering wordt de wetenschappelijke kwaliteit van het onderzoek beoordeeld en medisch-ethisch getoetst aan wet- en regelgeving. Transparante beoordeling- en toekenningprocedures van institutionele en (inter) nationale commissies staan voor deze aspecten garant. Achteraf wordt de opbrengst getoetst door evaluaties van wetenschappelijke en niet-wetenschappelijke publicaties. Ook is er in toenemende mate aandacht voor verkregen octrooien en toepassingen die leiden tot verbeterde gezondheidszorg en/of impulsen voor de economie. Deze wijze waarop verantwoording wordt afgelegd laat echter niet zien of de individuele onderzoeker wetenschappelijk verantwoord handelt in voorbereiding, uitvoering en publicatie van zijn of haar onderzoek. De maatschappij moet kunnen vertrouwen op de integriteit van de onderzoeker. Ook de instelling die de onderzoeker huisvest, in ons geval het LUMC, moet kunnen uitgaan van diens goede intenties en er op kunnen vertrouwen dat elke onderzoeker bijdraagt aan een werkklimaat waarin het klinisch en fundamenteel wetenschappelijke werk kan floreren. En uiteraard is het ook voor de internationale wetenschapsbeoefening zelf van groot belang dat onderzoekers elkaar kunnen vertrouwen. Onbewuste, laat staan bewuste schending van de wetenschappelijke integriteit door een onderzoeker schaadt niet alleen de individuele onderzoeker zelf en zijn onderzoeksgroep, maar ook de naam en faam van zijn instituut en de wetenschap in het algemeen. Wetenschappelijke instituten en beroepsverenigingen hebben integriteitscodes ontwikkeld die hun onderzoekers krachtige morele leidraden geven in hun wetenschapsbeoefening. Het LUMC heeft de Integriteitscodes Wetenschappelijk Onderzoeker en Kennisoverdracht gepubliceerd op de LUMC intranet (Albinusnet). In dit boekje werkt de Raad van Bestuur beide codes verder uit en geeft daarmee zijn visie op integriteit van individuele onderzoeker in het LUMC. Ook wordt hier binenwerk_nl.indd :25

6 benoemd hoe een werkklimaat kan worden geschapen, waarin op een ethische wijze het wetenschappelijk onderzoek kan bloeien en groeien. Het is niet de bedoeling om een dwingende les wetenschappelijke zedenleer te geven, maar om de morele speelruimte binnen de wettelijke kaders te schetsen en onderzoekers aan te spreken op hun professionaliteit en integriteit. Hoofdstuk 1 geeft een korte profielschets van de ethische (arts)onderzoeker en het door de wetenschappers van het LUMC vorm te geven integere onderzoeksklimaat. In hoofdstuk 2 wordt een aantal zaken concreet uitgewerkt om de onderzoeker in het LUMC van dienst te zijn bij het vinden van haar of zijn pad in het woud van regels, voorschriften, richtlijnen en best practices die met integriteit van wetenschappelijk handelen van doen hebben. In hoofdstuk 3 tenslotte wordt met verwijzing naar websites een compendium gegeven van de wet- en regelgeving, waaraan elke (bio) medisch wetenschapper gehouden is binenwerk_nl.indd :25

7 Hoofdstuk 1 Een integer onderzoeksklimaat De gedragscode van het LUMC is gebaseerd op twee landelijke gedragcodes voor integere wetenschapsbeoefening. Eén is opgesteld in het Landelijk Overleg Wetenschappelijke Integriteit (LOWI) van de Vereniging Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU), de Nederlands Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Belangrijk element van de LOWI-code is de beschrijving van ongewenst gedrag van wetenschappers. Aanvullend op deze notitie heeft de VSNU een tweede opgesteld: de Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening. De nadruk ligt in deze notitie op gewenst gedrag en deze code stelt een aantal morele kwalificaties centraal. Het LUMC volgt deze laatste benadering en gaat voor deze profielschets uit van respect, zorgvuldigheid, een onbevooroordeelde houding en verantwoordelijkheid. Met deze uitwerking (die natuurlijk nooit helemaal uitputtend is) worden deze kwalificaties toegelicht en de integere LUMC-wetenschapper geschetst. De kernwaarden van de LUMC-code Betrouwbaar, Open, Betrokken blijven onverminderd van kracht. Wij gaan er vanuit, dat wanneer onderzoekers vanuit deze positieve waarden werken, zij voldoende sensitief zijn voor mogelijke bedreigingen van hun integriteit. Met andere woorden: wie vanuit deze positieve waarden wetenschap beoefent, zal geen ongewenst gedrag vertonen of eventuele fouten bijtijds corrigeren. Profielschets van de integere onderzoeker Respect De onderzoeker dient respectvol om te gaan met patiënten, gezonde proefpersonen en proefdieren. Ook tegenover collega s, ondergeschikten en leidinggevenden is een basishouding van waardering vanzelfsprekend. De wetenschapper, die naast onderzoeker ook medisch behandelaar is, blijft zich te allen tijde bewust van de belangen van de patiënt of proefpersoon in het onderzoek. Het belang van een studie mag hoog zijn, de arts-onderzoeker beseft dat de belangen van de proefpersoon of patiënt altijd hoger zijn en maakt daar geen inbreuk op. Wetenschappers die onvoldoende respect tonen voor patiënten, gezonde proef binenwerk_nl.indd :25

8 personen en proefdieren, schaden onderzoek en onderwijs. Zij schaden het vertrouwen in een zorgvuldige onderzoekspraktijk, met mogelijk ook negatieve gevolgen voor toekomstig medisch onderzoek. De senior-wetenschapper neemt verantwoordelijkheid voor de junior- of studentonderzoeker door goed mentorschap. Een onderzoeker maakt uiteraard nooit misbruik van de hiërarchische afhankelijkheidsrelatie waarin anderen zoals de PhD student, de researchverpleegkundige en analist zich bevinden. Mentorschap is het aangewezen middel om jonge onderzoekers, gevraagd of ongevraagd, te wijzen op en te begeleiden bij situaties waarin morele dilemma s ten aanzien van onderzoek en onderzoeksuitingen kunnen ontstaan of al ontstaan zijn. Hoogleraren, docenten en leidinggevenden hebben door hun positie in de hiërarchie de verantwoordelijkheid te tonen wat een respectvolle houding in de praktijk betekent. Zij zijn immers de wetenschappelijke cultuur- en vaandeldragers van het LUMC. Zorgvuldig Een goede wetenschapper gaat zorgvuldig te werk bij het verrichten van onderzoek en onderwijs. De wetenschappelijke waarde van onderzoeksresultaten valt of staat met de zorgvuldigheid van opzet, uitvoering en rapportage. De wetenschapper is zorgvuldig in de opzet van het onderzoek. Hij of zij legt er zo veel mogelijk oorspronkelijkheid in, maar is zich goed bewust van de beschikbare mogelijkheden om hypothesen te toetsen. De onderzoeker gaat planmatig en accuraat te werk en anticipeert. De wetenschapper stelt hoge eisen aan de kwaliteit van uitvoering. De wetenschapper is accuraat en genuanceerd bij de analyse van onderzoeksgegevens en het formuleren van conclusies Zorgvuldigheid in de documentatie van alle stappen in het onderzoeksproces karakteriseren een goed onderzoeker. De documentatie is dusdanig dat het onderzoek repliceerbaar en de vindingen controleerbaar zijn. Zorgvuldigheid gaat in het wetenschappelijk onderzoek immers samen met transparantie. Bij publicatie van onderzoeksresultaten en de interpretaties toont de wetenschapper respect voor collega-wetenschappers en studenten door zorgvuldige bronvermelding, eerlijke vermelding van betrokken auteurs en zorgvuldige openbaarmaking van relevante belangen binenwerk_nl.indd :25

9 Onbevooroordeeld Bij wetenschappelijk onderzoek spelen vaak meerdere belangen en partijen. Tijdens het onderzoeksproces doet de integere wetenschapper op evenwichtige wijze recht aan alle belangen en belanghebbende partijen. Hij of zij laat zich daarbij niet leiden door persoonlijke vooroordelen, belangen of voorkeuren. In zijn of haar onderwijs is de kennisoverdracht gebaseerd op de actuele stand van de wetenschap. De objectiviteit van de inhoud van het onderwijs mag niet door persoonlijke voorkeuren worden geschaad. Bij het afwegen van verschillende belangen kan de onderzoeker soms morele dilemma s tegenkomen, waarbij verschillende waarden met elkaar in conflict komen. Vaak is bij nadere beschouwing wel duidelijk welke waarden belangrijker zijn, zoals de belangen van patiënten en proefpersonen, die altijd zwaarder wegen dan de andere belangen. In overige situaties kan het zinvol zijn om het dilemma te bespreken met anderen, uiteraard met inachtneming van zorgvuldigheid en privacy. De onderzoeker gaat met respect en verantwoordelijkheid om met eigen professionele belangen en ambities, die van collega s in het onderzoek, van financiers van onderzoek en van proefpersonen en proefdieren. Een evenwichtige en onbevooroordeelde behartiging van al deze belangen is vereist. Een onderzoeker belandt bij voorkeur niet in situaties of relaties waarin zijn of haar onpartijdigheid en objectiviteit in twijfel getrokken kunnen worden. Waar toch twijfel kan ontstaan, betracht de onderzoeker de grootst mogelijke transparantie over feiten, motieven en (eigen) belangen. De innerlijke drang tot verwerving van nieuwe kennis geeft de wetenschapper als docent passie in zijn onderwijs. Een goede wetenschappelijk docent blijft echter onbevooroordeeld in de kennisoverdracht. Daar waar passie in het onderwijs tot kleuring van wetenschappelijke inhoud aanleiding geeft, is expliciete toelichting van de eigen mening vereist. Verantwoordelijk De wetenschapper die zijn of haar verantwoordelijkheid neemt in de voorbereiding, uitvoering en rapportage van zijn onderzoek kan zonder problemen verantwoording afleggen over zijn of haar wetenschappelijk werk. De wetenschapper is verantwoordelijk voor het eigen handelen. Wie met respect, zorgvuldigheid en onbevooroordeeldheid handelt, legt meestal zonder enig gemoedsbezwaar en met valide argumenten in volle openheid rekenschap af van haar of zijn wetenschappelijke handelingen, beslissingen en standpunten. Zo rechtvaardigen onderzoekers niet alleen het eigen werk, maar ondersteunen zij ook het vertrouwen dat de maatschappij hun gegeven heeft. Zo dragen wij bij aan een integer en vruchtbaar onderzoeksklimaat binenwerk_nl.indd :25

10 De arts-onderzoeker is verantwoordelijk voor het belang van het onderzoek en de patiënt of proefpersoon. De belangen van de proefpersoon of patiënt zijn echter altijd hoger. Het nemen van wetenschappelijke verantwoordelijkheid vereist een hoog kennisen vaardigheidsniveau, maar houdt tevens goede kennis in t.a.v. van de grenzen van eigen deskundigheid. Zelfoverschatting brengt uiteindelijk schade met zich mee. Wanneer een integere wetenschapper een vraag tegenkomt die de eigen deskundigheid overstijgt, aarzelt hij of zij niet om een deskundige collega in te schakelen. Dat geldt voor vakinhoudelijke kwesties, maar ook voor eventuele morele dilemma s. Wie schending van de wetenschappelijke integriteit vermoedt of waarneemt, is altijd gehouden om hier actie op te ondernemen. Indien mogelijk wordt degene die betrokken zou zijn bij ongewenst gedrag, rechtstreeks aangesproken. Uiteraard gebeurt dit altijd op respectvolle wijze. Wanneer dit onvoldoende resultaat heeft, of niet mogelijk of gewenst is, wordt het gedrag aangekaart via de hiërarchische lijn. Wanneer dit onmogelijk lijkt of blijkt, dient de voorzitter van de Vaste Commissie voor Wetenschapsbeoefening van het LUMC als vertrouwenspersoon. Het handelen van de (bio)medische wetenschapper kan tot ver buiten de grenzen van de academische wereld gevolgen hebben. Als de (volks)gezondheid door onderzoek toeneemt is de weerslag positief, mede doordat het vertrouwen van de maatschappij in de wetenschap toeneemt. De weerslag kan ook negatief zijn, bijvoorbeeld als gebrek aan integriteit vermoed of bewezen wordt. Medewerkers van het LUMC zullen alles doen wat in hun vermogen ligt om een gunstige bijdrage te leveren en zullen niets doen wat de goede naam van de wetenschap schaadt. Een integer LUMC wetenschapsklimaat Als (bio)medisch wetenschappelijk onderzoeksinstituut is het LUMC meer dan de som van de individuele LUMC-onderzoekers. Onderling vertrouwen tussen LUMConderzoekers en onderzoeksgroepen is de basis waarop gezamenlijke onderzoeksprojecten tot stand komen, de synergie wordt verkregen en de grotere stappen in kennisvermeerdering gezet kunnen worden. In zo n klimaat kunnen de (bio)medische wetenschap en het onderwijs floreren en kan het LUMC zich positief onderscheiden van concurrenten in binnen- en buitenland. De integriteit op het hogere aggregatieniveau van het LUMC-wetenschapsbedrijf bouwt uiteraard op die van de individuele LUMC-onderzoeker, maar vraagt extra aandacht van degenen die in onze lijnorganisatie een leidinggevende positie innemen. Zij zijn immers bepalend voor een klimaat waarin integere wetenschapsbeoefening binenwerk_nl.indd :25

11 kan bloeien en scheppen ook in praktische zin hiervoor de randvoorwaarden. Dat geldt bijvoorbeeld bij het afsluiten van overeenkomsten voor het verrichten en uitvoeren van (bio)medisch wetenschappelijk onderzoek en bij het vermarkten (valorisatie) van onderzoeksresultaten. Hierbij bestaat immers altijd de kans op belangenverstrengeling of de schijn hiervan. Goede afspraken en optimale transparantie zijn dan ook essentieel binenwerk_nl.indd :25

12 binenwerk_nl.indd :25

13 Hoofdstuk 2 Uitgewerkte leidraden Algemeen Wetenschappelijke integriteit vereist een voortdurende alertheid van elke onderzoeker in het LUMC. Dat is een essentieel onderdeel van de professionaliteit van de LUMC-onderzoeker. Wat integriteit betekent kan globaal worden afgeleid uit de in dit boek genoemde waarden (Respectvol, Zorgvuldig, Onbevooroordeeld en Verantwoordelijk) en de LUMC-kernwaarden Betrouwbaar, Open en Betrokken. Voor een aantal kwesties waar wetenschappelijke integriteit een rol speelt, zijn er (inter)nationaal regels en richtlijnen geformuleerd, die goed uitgekristalliseerd en deels in wetgeving vervat zijn. In deze gevallen hoeft de individuele wetenschapper dus niet zelf op zoek te gaan naar de juiste morele keuzes om de integriteit van het medisch-wetenschappelijk handelen van de onderzoeker en het instituut naar algemeen aanvaarde normen te kunnen waarborgen. Ze worden hier voor de LUMC-onderzoeker uitgewerkt: financiële relaties en contracten met externe financiers gunstbetoon door bedrijven opzet en uitvoering van wetenschappelijk onderzoek beoordelen van projectvoorstellen en artikelen preventie van fraude en plagiaat omgang met de media Financiële relaties en patiëntgebonden onderzoek Financiële belangen van onderzoekers, onderzoeksgroepen en het LUMC 1 Persoonlijk financieel belang van een onderzoeker bij een studie wordt gezien als een niet-acceptabele belangenverstrengeling. 2 Belangenverstrengeling in patiëntgebonden onderzoek kan ontstaan door persoonlijk financieel belang van de onderzoeker in patenten of door bezit van aandelen in een firma. De onderzoeker dient de mogelijkheden tot persoonlijk belang op te heffen als die verbonden zijn met een studie met proefpersonen waarbij hij als onderzoeker optreedt. De onderzoeker kan bijvoorbeeld de aandelen verkopen of een andere hoofdonderzoeker binnen de eigen instelling aanwijzen binenwerk_nl.indd :25

14 3 Inkomsten uit onderzoek dat in opdracht van derden (sponsor) verricht wordt, mogen binnen redelijke proporties aan de eigen onderzoeksgroep, afdeling, divisie of het LUMC als geheel ten goede komen. 4 Het is van belang dat de hoogte van de vergoeding voor onderzoek dat in opdracht van derden (sponsor) verricht wordt, in verhouding staat tot de geleverde inspanning. 5 Soms geeft een sponsor een financiële bonus aan onderzoekers voor snelle inclusie van proefpersonen of voor elke proefpersoon die de studie voltooit. Dergelijke bonussen worden gezien als een uitnodiging tot partijdig en onzorgvuldig gedrag en zijn daarom niet acceptabel. Informatie en vergoeding aan proefpersonen 1 De proefpersoon moet duidelijk geïnformeerd worden over de financiering van het onderzoek en het feit dat eventuele revenuen aangewend zullen worden voor verder onderzoek. (Verklaring van Helsinki, artikel 22). 2 De Wet Medisch Wetenschappelijk Onderzoek met Mensen (WMO, art. 3, lid f) geeft een richtlijn voor de aan de proefpersoon te betalen vergoeding. Het dient redelijkerwijs aannemelijk te zijn dat de aan de proefpersoon te betalen vergoeding niet van invloed is op het geven van toestemming ( Financiële relaties en niet-patiëntgebonden onderzoek Algemeen Bij niet-patiëntgebonden onderzoek bestaat er geen directe relatie met de behandeling van patiënten. Er wordt dan ook binnen bepaalde grenzen een persoonlijk financieel belang geaccepteerd. Financiële belangenverstrengeling tussen sponsor en onderzoeker kan echter leiden tot aantasting van de onafhankelijkheid van de onderzoeker en dus van de wetenschappelijke integriteit binenwerk_nl.indd :25

15 Openbaarheid Bij niet-patiëntgebonden of preklinisch onderzoek staat openbaarheid van alle contacten met de industrie voorop. Deze contacten moeten een maatschappelijk belang dienen. 1 De aard en omvang van eventuele persoonlijke belangen dienen te allen tijde gemeld te worden. De onderzoeker is bij publicaties verantwoordelijk voor het melden van alle informatie over belangenverstrengeling (Verklaring van Helsinki, artikel 22 en 27, 2 Iedere medewerker is verplicht potentiële belangenverstrengelingen te melden bij de Raad van Bestuur (artikel 9.3 CAO UMC). Kennisbescherming en exploitatie Iedere LUMC-medewerker is verplicht aan de Raad van Bestuur melding te doen van elke (mede) door hem of haar gedane en mogelijk octrooieerbare uitvinding, die samenhangt met de uitoefening van zijn of haar functie, onverminderd het bepaalde in de Auteurswet en de Rijksoctrooiwet 1995 (artikel 9.4 CAO UMC). Op grond van de mandateringsregeling in het LUMC betekent dit dat iedere medewerker deze zaken moet melden bij het divisiemanagement. Alle aanwijzingen ten behoeve van Kennisbescherming en Exploitatie zijn te vinden op Albinusnet. Kenmerk van de regelingen is dat de octrooikosten centraal betaald worden en dat voor de revenuen een 1 /3 e regeling geldt: 1 /3 e voor de uitvinders, 1 /3 e voor de afdeling en 1 /3 e voor het LUMC. Criteria voor financieel belang De direct leidinggevende dient er op toe te zien dat de criteria voor financieel gewin voor de onderzoeker respectievelijk de onderzoeksgroep/divisie respectievelijk het LUMC zorgvuldig en consequent worden toegepast. Ten aanzien van een persoonlijk financieel belang is het onderstaande geoorloofd: 1 Een direct of indirect belang van maximaal 5% in de aandelen in een vennootschap. 2 Als opties op aandelen verkregen worden, mogen deze maximaal recht geven op levering van 5% van de aandelen in een vennootschap. 3 Een inkomen niet hoger dan EUR per jaar binenwerk_nl.indd :25

16 Contracten met externe financiers Algemeen Indien wetenschappelijk onderzoek gefinancierd wordt vanuit een andere bron dan het LUMC, is het van groot belang een goed contract op te stellen met de geldgever. Contractmanagement dient conform de bevoegdhedenregeling van het LUMC te geschieden. Op grond hiervan is het divisiemanagement bevoegd namens het LUMC overeenkomsten aan te gaan met derden. Belangrijk is dat indien één of meer leden van het divisiemanagement zelf een persoonlijk belang hebben, de naast hogere leidinggevende moet tekenen. Een nuttig protocol is te vinden op Albinusnet, Projecten ten behoeve van medisch wetenschappelijk onderzoek Protocol of projectbeschrijving Een beschrijving van het project of het onderzoek waarop het contract betrekking heeft is meestal opgenomen in een bijlage bij het contract. In de overeenkomst zelf wordt meestal volstaan met een verwijzing naar die bijlage. De betrokken onderzoeker moet zich realiseren dat alles wat in het protocol of de projectbeschrijving staat, waargemaakt moet worden. Daarnaast mag hetgeen wordt afgesproken in de overeenkomst niet afwijken van het protocol. Inspanningsverplichting Bij wetenschappelijk onderzoek kan een resultaatsverplichting niet worden aangegaan, altijd is sprake van een inspanningsverplichting. Als een onderzoeker van tevoren zou weten welk resultaat uit de studie komt, is het onderzoek overbodig. Ook voor het aantal te includeren proefpersonen of de snelheid van inclusie kan geen garantie worden afgegeven. Een bonus voor snelle inclusie is niet toegestaan. Financiën Onderzoek dat wordt verricht in opdracht van een bedrijf, wordt doorgaans door dat bedrijf betaald. Bij de overeenkomst met het bedrijf moet een begroting zitten. Daarin moeten alle kosten die in het kader van het onderzoek worden gemaakt, opgenomen zijn. Bovendien moet er in vermeld worden, waar de gelden terecht komen en welke financiële vergoeding plaatsvindt bij vroegtijdige beëindiging van de studie. De vergoeding moet in redelijke verhouding staan tot de te leveren prestatie binenwerk_nl.indd :25

17 Geheimhouding en publicatie Partijen kunnen ten aanzien van bepaalde informatie een geheimhoudingsplicht afspreken. Bijvoorbeeld voor informatie die de onderzoeker van het bedrijf verkrijgt. Voor onderzoeksresultaten die onderzoekers genereren dient geen geheimhoudingsplicht te worden afgesproken. Deze is immers in strijd met integere wetenschapsbeoefening, waarbij ieder resultaat in principe wordt gepubliceerd in de vakliteratuur. Publicatierecht Onafhankelijke publicatie van onderzoeksresultaten is een essentieel recht van de onderzoeker. In alle overeenkomsten moet dat recht worden voorbehouden aan de onderzoeker. De sponsor mag wel het recht krijgen om de publicatie in te zien voordat deze wordt ingediend en publicatie daarvan op te schorten. Ook kan worden afgesproken dat het bedrijf de gelegenheid krijgt tot het leveren van commentaar, mits geen verplichting opgelegd wordt dat commentaar te verwerken. Proefpersonenverzekering Als een contractstudie wordt verricht met proefpersonen, dan moet het bedrijf een proefpersonenverzekering afsluiten die voldoet aan de criteria van de WMO. Toepasselijk recht In contracten mag niet worden afgesproken dat daarop een buitenlands rechtstelsel van toepassing is of dat een buitenlandse rechter bevoegd is om over geschillen te oordelen. Het LUMC is een publieke instelling die voor een belangrijk deel wordt gefinancierd met (semi-) publieke middelen. Toepasselijkheid van buitenlands recht brengt grote onvoorzienbare risico s met zich mee die binnen het hiervoor geschetste kader niet aanvaardbaar zijn. Van voornoemde regel kan uitsluitend worden afgeweken indien (1) bij voorbaat redelijkerwijs vaststaat dat de risico s nihil dan wel uiterst beperkt zijn en (2) als van de wederpartij in verband met bijzondere omstandigheden redelijkerwijs niet gevergd kan worden Nederlands recht als toepasselijk recht te accepteren. Aan beide voorwaarden moet cumulatief worden voldaan binenwerk_nl.indd :25

18 Gunstbetoon door bedrijven Het is niet ongebruikelijk dat commerciële bedrijven Gunstbetoon vertonen aan artsen, onderzoekers, organisatoren en docenten in het bij- en nascholingscircuit. Ook UMC-gerelateerde verenigingen als de Medische Faculteit der Leidse Studenten (MFLS) en de Vereniging Arts Onderzoeker (VAO) hebben hier mee te maken. Het ingaan op gunstbetoon vraagt zorgvuldige belangenafweging omdat bij onevenwichtige besluiten over acceptatie zich gemakkelijk (de schijn van) belangenverstrengeling voor kan doen. Wanneer er tot acceptatie overgegaan wordt, dient er uiteraard volledige openheid te zijn over aard en de geldelijke waarde van de gunsten. De manier waarop met Gunstbetoon door een LUMC wetenschapper omgegaan zou moet worden, wijkt niet af van die van de LUMC medewerkers in de aller breedste zin (van Student tot Hoogleraar, van Coassistent in geaffilieerd ziekenhuis tot Chef de Clinique, van stagiair tot Manager Bedrijfsvoering). Centraal staat dat medewerkers altijd zelf verantwoordelijk zijn voor de belangenafweging. Om de medewerker hier bij van dienst te zijn hebben de acht Nederlandse UMC s, verenigd in de Nederlandse Federatie Universitair Medische Centra (NFU), de Richtlijn Gunstbetoon door Bedrijven opgesteld op basis van de CAO UMC en de Code Geneesmiddelen Reclame (zie Hoofdstuk 3). Deze gedragscode gaat in op de personele reikwijdte van de richtlijnen, geeft concrete uitwerkingen voor situaties waarin zich gunstbetoon kan voor doen en wat te doen bij twijfel. Ook geeft het voorwaarden waaronder gunstbetoon in de vorm van geschenken, sponsoring en vergoeding voor reis- verblijf- en inschrijfkosten aangenomen kunnen worden. Tenslotte wordt geduid hoe om te gaan met dienstverlening aan bedrijven die in het verlengde ligt van het eigen onderzoek. Opzet en uitvoering van wetenschappelijk onderzoek Algemeen De belangrijkste taak van wetenschappers is het verrichten van wetenschappelijk onderzoek. Een essentieel onderdeel daarvan is het betrachten van optimale zorgvuldigheid bij het opzetten en uitvoeren van een wetenschappelijke studie. De hier genoemde zorgvuldigheidseisen geven een leidraad binenwerk_nl.indd :25

19 Doelstellingen van onderzoek 1 Bij het voorbereiden van studies moeten onderzoekers zich steeds afvragen of de onderzoeksdoelstellingen en vragen betrekking hebben op een relevant en nieuw medisch-wetenschappelijk inzicht. Seeding-trials voldoen bijvoorbeeld niet aan dit criterium. 2 De onderzoeksdoelstelling dient reëel geformuleerd te zijn, zodat geen valse verwachtingen worden gewekt. Dit is vooral relevant bij onderzoek met proefpersonen. 3 Een onderzoeker die wil (mee)werken aan een onderzoeksprotocol dat door anderen is opgesteld, moet nauwkeurig nagaan of hij of zij zich met alle details van het voorgenomen onderzoek kan verenigen. Uitvoering 1 Onderzoekers dienen planmatig te werk te gaan, nemen daarbij verantwoordelijkheid voor het onderzoeksplan en spannen zich in voor een succesvolle uitvoering. 2 Er moet altijd zorgvuldig worden omgegaan met lichaamsmateriaal en gegevens over proefpersonen. De privacy van proefpersonen wordt gerespecteerd en bewaakt. 3 Onderzoekers zijn (mede)verantwoordelijk voor de analyse van data, ook als deze elders wordt uitgevoerd. Een onderzoeker moet zelf inzicht hebben in de wijze waarop de door hem of haar aangeleverde data zijn verwerkt. Hij of zij vergewist zich ervan dat de data voor hem of haar toegankelijk zijn en dat data-analyse onpartijdig is óf dat er een onafhankelijke controle op de analyse plaatsvindt. Patiëntenparticipatie Bij onderzoek met proefpersonen heeft de onderzoeker een open en uitnodigende houding ten aanzien van patiëntproefpersonen die willen meepraten en meedenken over het onderzoek. Publicatie 1 Onderzoekers zijn verantwoordelijk voor het publiceren van gegevens uit hun onderzoek. Zij erkennen het publiceren van onderzoek als essentieel voor wetenschappelijke vooruitgang en spannen zich in om hun onderzoeken gepubliceerd te krijgen, ongeacht de uitkomst. 2 Het belang van kennisverspreiding dient bij publicatie voorop te staan. Belangen van sponsoren mogen die verspreiding niet verhinderen of langdurig vertragen binenwerk_nl.indd :25

20 3 Sponsoren kunnen de gelegenheid krijgen tot het geven van commentaar, maar de onderzoeker moet zich het recht voorbehouden om de publicatie ongewijzigd te laten. 4 Auteurschap wordt geregeld in overeenstemming met internationaal aanvaarde richtlijnen, zoals de Uniform Requirements for Manuscripts submitted to Biomedical Journals; zie onder URM. Daarin is onder meer vastgelegd dat auteurschap gebaseerd moet zijn op substantiële bijdragen aan het onderzoek en het manuscript, die vaak gespecificeerd moeten worden in kwaliteit en kwantiteit. Beoordeling van artikelen en onderzoeksvoorstellen Algemeen De oordelen van reviewers over artikelen en onderzoeksvoorstellen hebben voor de betrokken onderzoekers zwaarwegende consequenties. Het is daarom van belang dat de beoordeling altijd wordt gekenmerkt door hoge inhoudelijke kwaliteit, respect en onpartijdigheid. Ook dient te allen tijde het eigendom van ideeën en de vertrouwelijkheid te worden gewaarborgd. Deskundig en met Respect Een goed oordeel over een artikel of onderzoeksvoorstel is allereerst een deskundig oordeel. Een reviewer die wordt gevraagd een artikel te beoordelen dat zijn deskundigheid te buiten gaat, gaat niet in op het verzoek tot beoordeling. Voorts is het belangrijk dat met respect wordt omgegaan met het werk van anderen. De volgende richtlijnen zijn daarbij van belang: 1 Ideeën die in een onderzoeksvoorstel gepresenteerd worden, behoren toe aan de schrijver van het voorstel. Een reviewer neemt die ideeën nooit over voor eigen gebruik. 2 Het moet duidelijk zijn dat de reviewer het artikel of voorstel heeft gelezen en begrepen. Een goede reviewer begint daarom een beoordeling met een beschrijving in eigen woorden van de opbouw en de inhoud van het stuk dat beoordeeld wordt. 3 Kritiek dient altijd constructief te zijn. Een goede onderbouwing van kritiekpunten is essentieel. De reviewer benoemt nauwkeurig waar zwakke plekken zitten en geeft zo mogelijk suggesties ter verbetering. 4 Een reviewer beschouwt de stukken die hij ter beoordeling onder ogen krijgt als vertrouwelijk. Ook over geanonimiseerde artikelen of onderzoeksvoorstellen spreekt hij niet met anderen binenwerk_nl.indd :25

21 Onpartijdig De motivatie van een reviewer moet voortkomen uit het belang van deugdelijke wetenschap. Een reviewer die belang heeft bij een positief of juist een negatief oordeel over een artikel of onderzoeksvoorstel, kan niet als beoordelaar optreden. Ook de schijn van een belangenconflict moet vermeden worden. Preventie van fraude en plagiaat Algemeen Wetenschappelijke fraude of wangedrag kent vele vormen. Ernstige vormen zijn bijvoorbeeld het verzinnen van onderzoeksgegevens of het gebruiken van oneigenlijke statistische methoden om gewenste conclusies te genereren. Minder grof, maar daarom niet minder schadelijk zijn bijvoorbeeld het niet of onvolledig voldoen aan de protocollaire in- en uitsluitingcriteria en het oppoetsen van gegevens om betere resultaten te krijgen. Ook plagiaat (het zonder adequate bronvermelding overnemen van andermans werk en ideeën) is een vorm van fraude. In het LUMC worden onderzoekers geacht de volgende maatregelen te nemen ter voorkoming van fraude en plagiaat. Intercollegiale samenwerking en interne peer review Voor een integere wetenschapsbeoefening zijn intercollegiale samenwerking, onderzoek evaluatie en een publicatiebeleid met een onafhankelijke en grondige peer review de beste garanties. Deze kunnen als volgt worden vormgegeven. 1 Bevorder intercollegiale samenwerking door onderzoek onder te brengen in een projectgroep. Regelmatige onderlinge controle en feedback verkleint de kans op fraude. 2 Consulteer of stel een begeleidingscommissie in van kritische mensen die niet tot de projectgroep behoren. Laat hen ook manuscripten beoordelen. Dit bevordert kritische feedback. 3 Documenteer de verschillende stappen en beslissingen in het onderzoeksproces. 4 Publiceer onderzoeksbevindingen in tijdschriften met een peer review procedure. Zorgvuldige bronvermelding Een integere wetenschapper erkent schatplichtig te zijn aan anderen door een juist gebruik van referenties. Een zorgvuldige bronvermelding doet recht aan het werk van anderen, maar ontaardt niet in een overmaat aan referenties. Ten aanzien van verwijzingen naar eigen werk is zelfs terughoudendheid geboden. Algemene regels voor bronvermelding zijn de volgende binenwerk_nl.indd :25

22 1 Vermeld een referentie wanneer een theorie, stellingname of onderzoeksresultaat worden beschreven, dat ontleend is aan derden. 2 Wees zorgvuldig in het vermelden van een referentie. Wanneer in de eigen tekst wordt verwezen naar een theorie of stellingname uit een boek, dan moet de geïnteresseerde lezer aan de hand van de referentie gemakkelijk de relevante passages kunnen terugvinden. 3 Refereer bij voorkeur aan het artikel of het boek waar een bepaalde theorie of stellingname voor het eerst staat vermeld en controleer zelf alle referenties. Als de maximale omvang van een manuscript refereren aan de bronartikelen niet toelaat, kan verwijzen naar review-artikelen uitkomst bieden. De auteur moet echter wel op de hoogte zijn van de inhoud van het bronartikel. 4 Geef duidelijk in de tekst aan wanneer wordt geciteerd en waar citaten beginnen en ophouden. Omgaan met de media Algemeen Media aandacht voor wetenschappelijk medisch en biomedisch onderzoek is belangrijk. Onderzoekers kunnen de samenleving informeren over wetenschappelijke ontwikkelingen en laten zien hoe publieke fondsen besteed zijn. Positieve berichtgeving kan bovendien fondsenwerving vergemakkelijken en onderzoeksinstellingen een reputatie van solide expertise geven. Tegenover deze voordelen staan ook risico s. Het is vaak moeilijk om de door de onderzoekers gewenste boodschap genuanceerd voor het voetlicht te brengen. Daardoor kan bij het bredere publiek een verkeerd beeld ontstaan over een onderzoeksresultaat en de toepassing hiervan in de gezondheidszorg. Commerciële en politieke belangen kunnen leiden tot ongewenste beïnvloeding. Zorgvuldig en verantwoord optreden is daarom geboden. De volgende aanwijzingen kunnen bijdragen tot een succesvolle omgang met media. 1 Publiciteit over zelf verricht wetenschappelijk onderzoek dient altijd via het Directoraat Communicatie van het LUMC te verlopen Ook bij publicatie over onderzoek dat in samenwerking met andere instellingen is verricht. Door de berichtgeving aan het keurmerk van de instelling te verbinden wordt de onafhankelijke status van het onderzoek benadrukt. Een woordvoerder van het Directoraat Communicatie is 24 uur per dag, 7 dagen per week bereikbaar (00 31 (0) ). 2 Verantwoord populariseren over bevindingen van onderzoek kan heel lastig zijn. Bij de presentatie van onderzoek is altijd grote zorgvuldigheid vereist. Een onder binenwerk_nl.indd :25

23 zoeker moet zich in de media niet laten (ver)leiden door opwindende, theoretische vergezichten. Blijf bij de feitelijke reikwijdte van de resultaten. Overenthousiaste verhalen kunnen vooral bij patiënten verwachtingen wekken die niet zijn waar te maken. Dit kan leiden tot persoonlijk leed en tot verlies aan vertrouwen in de medische wetenschap. 3 Er zijn verschillende mogelijkheden voor het genereren van publiciteit rondom onderzoek. Het Directoraat Communicatie stelt in overleg met de onderzoekers een effectieve strategie op: door een eigen persbericht te maken om de juiste toon te zetten of het nieuws via een artikel in Cicero aan de media te presenteren, hetgeen meer ruimte geeft voor een zorgvuldige argumentatie en nuancering 4 Voortijdige publiciteit over het onderzoek dat als publicatie is aangeboden aan een wetenschappelijk tijdschrift, is ongewenst. De sancties zijn streng. De voorschriften van deze bladen zijn soms ingewikkeld of niet eenduidig. Neem bij twijfel contact op met Directoraat Communicatie. In overleg met hen kunnen media goed worden geïnformeerd over het embargo van een wetenschappelijk tijdschrift. Het verdient meestal aanbeveling om de media voorafgaand aan de wetenschappelijke publicatie onder embargo te informeren. Een dag na de publicatiedatum is het betreffende onderzoek voor media al weer oud nieuws. Timing is dus van belang. 5 Geef informatie over financiering van onderzoek. Dit kan verdachtmakingen van of toespelingen op partijdigheid voorkomen. De Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) en de Vereniging van Samenwerkende Nederlandse Universiteiten (VSNU) hebben in een overeenkomst met collectebusfondsen toegezegd om bij publiciteit hun (mede)financiering met enige nadruk te vermelden. 6 Soms worden proefpersonen voor onderzoek geworven met advertenties in de media. Het is daarbij van belang dat nauwkeurig wordt geformuleerd wat de potentiële werking van een te onderzoeken geneesmiddel of behandeling is. Informatie over eventuele bijwerkingen mag niet verhullend zijn. Dit geldt ook voor de beschrijving van de belasting van het onderzoek en indien van toepassing de kans om in een placebogroep te komen. Bij multicenter trials die elders worden gecoördineerd, blijft de LUMC-onderzoeker verantwoordelijk voor een correcte werving van proefpersonen binenwerk_nl.indd :25

24 binenwerk_nl.indd :25

25 Hoofdstuk 3 Compendium Wet- en Regelgeving Dit Compendium geeft een korte beschrijving van en verwijst naar de (inter)nationale wetten en regels op het gebied van de Medische Wetenschappen. Elke onderzoeker van het LUMC wordt geacht naar de letter en de geest in overeenstemming met deze voorschriften te handelen. Er worden de volgende toepassingsgebieden onderscheiden: Onderzoek met patiënten en gezonde proefpersonen, Onderzoek met humaan lichaamsmateriaal en patiëntgegevens Onderzoek met dieren Laboratoriumonderzoek Publiceren Nevenwerkzaamheden In verband met de complexiteit van de wet- en regelgeving is de Cursus Basiscursus Regelgeving en Organisatie Klinisch-wetenschappelijk onderzoek (BROK) ontwikkeld (zie Deze BROK-cursus is verplicht voor alle LUMC-onderzoekers die onderzoek doen dat valt onder de Wet medisch onderzoek met mensen (WMO) en het reglement van de Commissie Medisch Ethiek. De BROKcursus betreft zowel geneesmiddelenonderzoek als ander klinisch-wetenschappelijk onderzoek. De eindtermen voor deze cursus zijn landelijk vastgesteld en goedgekeurd door de Raden van Bestuur van alle UMC s. Onderzoek met proefpersonen Bij dit type onderzoek is de rol van de wetenschapper tweeledig: hij is zowel onderzoeker als behandelaar. Deze dubbelrol brengt specifieke taken en verantwoordelijkheden met zich mee. De LUMC-arts-onderzoeker is er zich ten volle bewust dat er een spanningsveld kan ontstaan tussen het belang van de patiëntproefpersonen en die van het onderzoek. De onderzoeker waarborgt altijd de belangen van patiënten en andere proefpersonen. De bescherming van die belangen is terug te vinden in wetten en regels, die hoge eisen stellen aan het belang en de kwaliteit van onderzoek waarbij proefpersonen betrokken binenwerk_nl.indd :25

26 zijn. De voorschriften zijn talrijk en veelomvattend. Voor medisch wetenschappelijk onderzoek met proefpersonen is meestal vooraf toestemming nodig van de Commissie Medische Ethiek (CME) van het LUMC nodig. Onderzoekers die een protocol willen in dienen voor toetsing door de CME vinden aanwijzingen op de website van het LUMC (zoek met trefwoord CME). Declaration of Helsinki (Seoul 2008) Deze verklaring is het basisdocument voor de bescherming van proefpersonen in medisch wetenschappelijk onderzoek. De tekst is te vinden op maar ook in het Nederlands via de website van de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek (CCMO): (zoek met trefwoord wet- en regelgeving). Wet Medisch Wetenschappelijk Onderzoek (WMO, versie 2006) De Wet Medisch Wetenschappelijk Onderzoek met mensen (WMO) heeft betrekking op wetenschappelijk onderzoek waarbij personen aan handelingen worden onderworpen of hen gedragsregels worden opgelegd. De eisen die de WMO stelt aan onderzoek en de integrale tekst van de wet zijn te vinden op Het doel van de WMO is om proefpersonen een goede rechtsbescherming te bieden en bonafide onderzoek te legitimeren. De wet maakt onderscheid tussen wilsbekwame en wilsonbekwame proefpersonen, zoals kinderen. Aan niet-therapeutisch onderzoek met wilsonbekwame proefpersonen worden extra eisen gesteld. Elk onderzoeksvoorstel moet vooraf door een erkende Medisch Ethische ToetsingsCommissie (METC) zijn goedgekeurd. Alle richtlijnen en formulieren voor toetsing van een protocol door de CME, de METC van het LUMC, zijn te vinden op de website van het LUMC, (zoek met trefwoord CME). Bij twijfel over de noodzaak van toetsing door de CME, consulteer de secretaris van de CME. ICH-Good Clinical Practice richtlijn (2001/20/EG) De WMO schrijft voor dat voorbereiding en uitvoering van onderzoek aan de International Conference Harmonisation (ICH) Good Clinical Practice (GCP) richtlijnen moeten voldoen. Bovendien is vereist dat bereiding en verstrekking van studiemedicatie geschiedt volgens de richtlijnen van Good Manufacturing Practice en de kwaliteit van laboratoriumonderzoek dient te worden gewaarborgd door een kwaliteitssysteem (bijvoorbeeld Good Laboratory Practice). De Nederlandse vertaling is te downloaden via de CCMO-website (zoek met trefwoord wet- en regelgeving). Voornoemde BROK-cursus gaat in op deze ICH-GCP-richtlijn binenwerk_nl.indd :25

27 International Ethical Guidelines for Biomedical Research involving Humans Subjects (Council International Organisations of Medical Sciences, 2002) De CIOMS, die werkt onder auspiciën van de WHO, heeft de taak om ethische principes van goed wetenschappelijk onderzoek met proefpersonen te operationaliseren voor de onderzoekspraktijk. In de richtlijnen die door het CIOMS worden uitgegeven tracht men duidelijk te maken hoe ethische principes op een effectieve wijze in de praktijk kunnen worden toegepast. Het document bestaat uit enkele algemene ethische principes en 21 concrete richtlijnen. De tekst is te vinden op zoek naar Text of Guidelines and other Normative Documents. Nederlands Trialregister Dit prospectief trialregister van The Dutch Cochrane Centre is bedoeld om mogelijke publicatiebias te identificeren en de nadelige effecten hiervan te reduceren. Het is tot stand gekomen in samenwerking met onder anderen het Ministerie van VWS, Nefarma en de CCMO. Het registeren van klinische trials wordt steeds belangrijker. De Vancouver Group, een samenwerkingsverband van belangrijke medisch-wetenschappelijke tijdschriften, heeft bijvoorbeeld in 2004 besloten om alleen klinische trials voor publicatie te accepteren als deze officieel geregistreerd zijn bij een prospectief trialregister. Onderzoekers in het LUMC moeten hun klinische trials registreren bij het Nederlands Trialregister. ( Richtlijn van de Stichting Code Geneesmiddelen Reclame (CGR) De CGR is in 1998 opgericht door acht bij de geneesmiddelenvoorziening betrokken partijen en is belast met de opzet en uitvoering van zelfregulering op het gebied van geneesmiddelenreclame gericht op beroepsbeoefenaren. De CGR heeft een toetsingskader opgezet en van daaruit een gedragscode geformuleerd die uitgewerkt wordt in richtlijnen en richtsnoeren. Sommige hiervan hebben ook betrekking op (klinisch) wetenschappelijk onderzoek. Er zijn immers klinische studies die geen ander doel dienen dan het vergroten van naamsbekendheid voor een geneesmiddel (zogeheten seeding trials). Zie en zoek met trefwoord Gedragscode binenwerk_nl.indd :25

28 Gedragscodes met betrekking tot verzet van wilsonbekwamen Verschillende beroepsverenigingen hebben regels opgesteld voor onderzoekers die te maken hebben met wilsonbekwame proefpersonen. Van essentieel belang bij onderzoek met deze categorie proefpersonen is een juiste manier om signalen te interpreteren dat de proefpersoon niet (meer) wenst mee te doen met een studie. Het LUMC hecht groot belang aan respect voor alle proefpersonen (zie ook Hoofdstuk 1). Onderzoekers in het LUMC die wetenschappelijk onderzoek doen met wilsonbekwame proefpersonen dienen zich dan ook strikt te houden aan de betreffende gedragscodes. De gedragscode Verzet van geriatrische patiënten is opgesteld door de Nederlandse Vereniging van Verpleeghuisartsen, Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie en Nederlandse Vereniging voor Sociale Geriatrie. De gedragscode Verzet van minderjarigen is gemaakt door de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde. De Nederlandse Vereniging van Artsen in de Zwakzinnigenzorg (NVAZ) heeft een code Verzet van verstandelijk gehandicapten. Al deze gedragscodes zijn te vinden via Patiëntenparticipatie Patiëntenparticipatie in de medische wetenschap is volop in ontwikkeling. Een actieve rol van patiënten bij het voorbereiden, uitvoeren en evalueren van wetenschappelijk onderzoek kan de relevantie, de uitkomsten en de kwaliteit ervan ten goede komen. Patiënten en hun organisaties kunnen bijvoorbeeld hun visie geven op de praktische relevantie van een vraagstelling, zo nodig ondersteuning bieden bij het werven van fondsen en proefpersonen en bijdragen aan de implementatie van onderzoeksresultaten, Participatie van patiënten betekent echter ook een investering, zowel van onderzoekers als van patiënten of hun vertegenwoordigers. Er wordt door diverse organisaties hard gewerkt aan het ontwikkelen van werkbare modellen. Bij ZonMw is een praktisch Handboek voor patiëntenvertegenwoordigers samengesteld. Dit handboek is te downloaden via binenwerk_nl.indd :25

29 Onderzoek met lichaamsmateriaal en patiëntengegevens Mede door de opkomst van biobanken zoals het Parelsnoer Initiatief groeien de mogelijkheden voor wetenschappelijk onderzoek met lichaamsmateriaal en data van patiënten. Aangezien de patiënt geen last of hinder kan ondervinden van dit soort onderzoek, gelden hiervoor andere regels dan bij het patiëntgebonden onderzoek. Het niet-patiëntgebonden onderzoek valt bijvoorbeeld niet onder het reglement van de CME. Dat neemt niet weg dat ook dit onderzoek aan duidelijke regels gebonden is. Onderzoek met anoniem opgeslagen lichaamsmateriaal is toegestaan, tenzij bezwaar is gemaakt door de persoon waar van het afkomstig is. Materiaal dat herleidbaar is kan pas worden gebruikt na geïnformeerde toestemming. Onderzoekers die gebruik maken van lichaamsmateriaal of gegevens over patiënten, moeten rekening houden met de volgende wetten en gedragsregels. Wet Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO, 1995) WGBO bepaalt dat een hulpverlener gegevens over eigen patiënten zonder toestemming mag gebruiken voor onderzoek. Als patiëntengegevens aan andere onderzoekers worden verstrekt, is wel toestemming nodig. Gedragscode gezondheidsonderzoek met lichaamsmateriaal (Code Goed Gebruik, Federatie Medisch Wetenschappelijke Verenigingen, 2002) Deze gedragsregels zijn bedoeld voor wetenschappelijk onderzoekers die gebruik willen maken van lichaamsmateriaal dat in eerste instantie voor een ander doel is afgenomen, met name voor diagnostiek. De code is te vinden via (zoek met trefwoord documentatie). Wet handelingen met geslachtscellen en embryo s (Embryowet, 2002) De Embryowet bepaalt dat onderzoek met (rest)embryo s vooraf beoordeeld moet worden door de CCMO. Ook onderzoek met geslachtscellen die speciaal daarvoor ter beschikking moeten worden gebracht, dient vooraf beoordeeld te worden door de CCMO. Het ministerie van VWS heeft een handleiding opgesteld voor de praktijk bij de Embryowet. Deze is te vinden op de website van de CCMO (zoek met trefwoord wet- en regelgeving) binenwerk_nl.indd :25

UMCG Researchcode. Waarborg voor onafhankelijk en zorgvuldig medisch-wetenschappelijk onderzoek

UMCG Researchcode. Waarborg voor onafhankelijk en zorgvuldig medisch-wetenschappelijk onderzoek UMCG Researchcode Waarborg voor onafhankelijk en zorgvuldig medisch-wetenschappelijk onderzoek Onderzoek Het Universitair Medisch Centrum Groningen is behalve een zeer groot ziekenhuis, ook een vooraanstaand

Nadere informatie

Richtlijn Gunstbetoon door bedrijven

Richtlijn Gunstbetoon door bedrijven Richtlijn Gunstbetoon door bedrijven November 2010 10.3611 Richtlijn Gunstbetoon door bedrijven Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) Postbus 9696 3506 GR Utrecht T: 030-2739880

Nadere informatie

UMCG Researchcode. Waarborg voor onafhankelijk en zorgvuldig medisch-wetenschappelijk onderzoek

UMCG Researchcode. Waarborg voor onafhankelijk en zorgvuldig medisch-wetenschappelijk onderzoek UMCG Researchcode Waarborg voor onafhankelijk en zorgvuldig medisch-wetenschappelijk onderzoek Onderzoek Het Universitair Medisch Centrum Groningen is behalve een zeer groot ziekenhuis, ook een vooraanstaand

Nadere informatie

NAV Gedragscode Ethisch verantwoord handelen bij de beroepsuitoefening

NAV Gedragscode Ethisch verantwoord handelen bij de beroepsuitoefening NAV Gedragscode Ethisch verantwoord handelen bij de beroepsuitoefening Preambule Integriteit van wetenschappers is essentieel om het vertrouwen in de wetenschap te handhaven en te versterken. Dit geldt

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek met bestaande gegevens bij Dimence

Wetenschappelijk onderzoek met bestaande gegevens bij Dimence Wetenschappelijk onderzoek met bestaande gegevens bij Dimence Twee vormen: (1) actief betrekken van mensen en (2) gebruik maken van bestaande gegevens (1) Als de patiënt betrokken is doordat hij/zij een

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: VL2 Aanpassen proefpersoneninformatie / toestemmingsformulier aan lokale situatie Distributielijst : STZ Datum : 20-03-2014 Revisiedatum : 20-03-2015 Veranderingen

Nadere informatie

Toelichting nadere uitwerking van artikel 16 Gedragscode Geneesmiddelenreclame inzake niet-wmo-plichtig onderzoek

Toelichting nadere uitwerking van artikel 16 Gedragscode Geneesmiddelenreclame inzake niet-wmo-plichtig onderzoek Toelichting nadere uitwerking van artikel 16 Gedragscode Geneesmiddelenreclame inzake niet-wmo-plichtig onderzoek Inleiding 1. De CGR heeft deze Richtlijnen over niet-wmo-plichtig onderzoek vastgesteld

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE INTEGRITEITSCODE SPVOZN

INHOUDSOPGAVE INTEGRITEITSCODE SPVOZN Integriteitscode Stichting Primair en Voortgezet Onderwijs Zuid-Nederland Vastgesteld op 17 februari 2014 1 INHOUDSOPGAVE INTEGRITEITSCODE SPVOZN 1 Inleiding... 3 2 Wie vallen er onder de code?... 3 3

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: A4 Publicatie Distributielijst : STZ Datum : 20-03-2014 Revisiedatum : 20-03-2015 Veranderingen ten opzichte van eerdere versies Versiedatum Opmerkingen Versiedatum

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: VC8 Beoordeling amendement toetsende commissie (centraal) Distributielijst : STZ Datum : 10-03-2014 Revisiedatum : 10-03-2015 Veranderingen ten opzichte van eerdere

Nadere informatie

Vragenlijst Toetsingscommissie Ethiek Pedagogische Wetenschappen

Vragenlijst Toetsingscommissie Ethiek Pedagogische Wetenschappen Vragenlijst Toetsingscommissie Ethiek Pedagogische Wetenschappen Titel onderzoek*: Naam aanvrager(s): Postadres: E-mail: * De commissie vergadert 6x per jaar. Een toetsingsverzoek dient ten minste 14 dagen

Nadere informatie

De Integriteitcode van Hogeschool Utrecht. Auteur Sjoerd van Geffen. Inlichtingen T 030 238 85 53 E sjoerd.vangeffen@hu.nl.

De Integriteitcode van Hogeschool Utrecht. Auteur Sjoerd van Geffen. Inlichtingen T 030 238 85 53 E sjoerd.vangeffen@hu.nl. Auteur Sjoerd van Geffen Inlichtingen T 030 238 85 53 E sjoerd.vangeffen@hu.nl Datum 4 juni 2010 Hogeschool Utrecht, Utrecht, 2010 De Integriteitcode van Hogeschool Utrecht Bronvermelding is verplicht.

Nadere informatie

Toetsingskader nwmo. Peggy Manders 4 november 2016 Symposium V&VN Research Professionals

Toetsingskader nwmo. Peggy Manders 4 november 2016 Symposium V&VN Research Professionals Toetsingskader nwmo Peggy Manders 4 november 2016 Symposium V&VN Research Professionals Biobank: definitie en rationale Wat is een biobank? + + Waarom een biobank starten? Verbeteren gezondheidszorg voor

Nadere informatie

Integriteitscode van het Lorentz Casimir Lyceum

Integriteitscode van het Lorentz Casimir Lyceum Integriteitscode van het Lorentz Casimir Lyceum Goedgekeurd in de MR-vergadering van 27 mei 2014 Inhoud 1 Inleiding 2 Wie vallen er onder de code? 3 Algemene uitgangspunten 4 De omgang met leerlingen,

Nadere informatie

Gedragswijzer Integriteit

Gedragswijzer Integriteit Gedragswijzer Integriteit juli 2014 1 Inleiding Wij zijn Velison Wonen, een woningcorporatie met ambities in Velsen. We willen waarborgen en versterken wat we al zijn: een maatschappelijk betrokken, daadkrachtige

Nadere informatie

Het Wie, Wat en Hoe vanwelzorg in 2012

Het Wie, Wat en Hoe vanwelzorg in 2012 Het Wie, Wat en Hoe vanwelzorg in 2012 En hoe de puzzelstukjes Of hoe de puzzelstukjes precies in elkaar precies passen in elkaar passen Onze Visie Wie we willen zijn in 2012 1 1 Als marktleider in het

Nadere informatie

Rapport Institutioneel Onderzoek

Rapport Institutioneel Onderzoek Rapport Institutioneel Onderzoek Beleidsterrein patiëntenbeleid / Wet medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen Behorend bij het Basisselectiedocument voor de neerslag van de handelingen van de Medisch

Nadere informatie

Deze code biedt duidelijke handvatten voor het gewenste gedrag van ons als beleggingsprofessionals verenigd binnen de VBA.

Deze code biedt duidelijke handvatten voor het gewenste gedrag van ons als beleggingsprofessionals verenigd binnen de VBA. DE GEDRAGSCODE VAN VBA BELEGGINGSPROFESSIONALS 1. INLEIDING VBA beleggingsprofessionals is een vereniging van en voor beleggingsprofessionals. Als leden van de VBA beheren wij vermogens, of adviseren over

Nadere informatie

Gedragscode VolkerWessels

Gedragscode VolkerWessels Gedragscode Gedragscode VolkerWessels 3 Voorwoord door de Raad van Bestuur VolkerWessels bouwt al 150 jaar met zorg aan projecten voor diverse opdrachtgevers. Onze nuchtere en verantwoordelijke aanpak

Nadere informatie

Gedragscode Bureau Financieel Toezicht

Gedragscode Bureau Financieel Toezicht Gedragscode Bureau Financieel Toezicht Welke uitgangspunten geven richting aan ons gedrag? INLEIDING Deze gedragscode beschrijft de waarden die richting geven aan het werken bij het Bureau Financieel Toezicht

Nadere informatie

AMC Uitvoeringsrichtlijnen: Goedkeuring medisch-wetenschappelijk onderzoek door de Raad van Bestuur

AMC Uitvoeringsrichtlijnen: Goedkeuring medisch-wetenschappelijk onderzoek door de Raad van Bestuur AMC Uitvoeringsrichtlijnen: Goedkeuring medisch-wetenschappelijk onderzoek door de Raad van Bestuur en Deelname van personeelsleden en studenten aan medisch-wetenschappelijk onderzoek Versie 1.1 Dit document

Nadere informatie

Erasmus Universiteit Rotterdam. De universiteit voor denkers en doeners. Integriteitscode. CODE:i

Erasmus Universiteit Rotterdam. De universiteit voor denkers en doeners. Integriteitscode. CODE:i Erasmus Universiteit Rotterdam. De universiteit voor denkers en doeners. Integriteitscode CODE:i Missie De Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) heeft als primaire taken het genereren en overdragen van

Nadere informatie

Voorlichtingsbrochure voor sportartsen. over. medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen

Voorlichtingsbrochure voor sportartsen. over. medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen Voorlichtingsbrochure voor sportartsen over medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen Bilthoven, oktober 2008 Vereniging voor Sportgeneeskunde Inleiding Medisch wetenschappelijk onderzoek met mensen

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: VC9 Proefpersonen- en aansprakelijkheidsverzekering (centraal) Distributielijst : STZ Datum : 10-03-2014 Revisiedatum : 10-03-2015 Veranderingen ten opzichte van eerdere

Nadere informatie

2 : Verder vragen wij van u en uw medewerkers / wetenschappelijk personeel aandacht voor het invullen van de MEPA.

2 : Verder vragen wij van u en uw medewerkers / wetenschappelijk personeel aandacht voor het invullen van de MEPA. Universitair Medisch Centrum Groningen Hanzeplein i Postbus 30 001,9700 RB Groningen Raad van Bestuur Aan Hoofden van Afdeling Telefoon (050) 361 15 57 Directeuren Fax (050) 361 43 51 Pro-decanen Bijlage(n)

Nadere informatie

Researchcode Dimence Groep

Researchcode Dimence Groep Researchcode Dimence Groep Leeswijzer De aanwijzingen in deze leeswijzer zijn vastgesteld door de Raad van Bestuur op 26 juni 2019 en zijn leidend voor onderzoekers binnen de Dimence Groep. Voor vragen

Nadere informatie

Integriteitscode voor medewerkers

Integriteitscode voor medewerkers Integriteitscode voor medewerkers Opdrachtgever: Auteur: College van Bestuur afdeling P&O Instemming OR: 11 oktober 2013 Vastgesteld College van Bestuur: 1 november 2013 Inhoud 1. Algemene uitgangspunten

Nadere informatie

Integriteitscode december 2012 aangevuld april 2013

Integriteitscode december 2012 aangevuld april 2013 Integriteitscode december 2012 aangevuld april 2013 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Deel I Kernbegrippen van integriteit... 2 1. Dienstbaarheid... 2 2. Functionaliteit... 2 3. Onafhankelijkheid... 2 4. Openheid...

Nadere informatie

Medisch-wetenschappelijk onderzoek

Medisch-wetenschappelijk onderzoek Medisch-wetenschappelijk onderzoek Met uw lichaamsmateriaal en/of weefsel U bezoekt het Maastricht UMC+ (MUMC+) voor onderzoek en/of behandeling. Dit kan poliklinisch zijn of misschien bent u opgenomen.

Nadere informatie

1. Er is sprake van medisch wetenschappelijk onderzoek én

1. Er is sprake van medisch wetenschappelijk onderzoek én Normen voor toetsing nwmo onderzoek Introductie De gezondheidszorg is gebaat bij het plaatsvinden van verantwoord medisch- wetenschappelijk onderzoek. Voor onderzoek dat onder de Wet Medisch Wetenschappelijk

Nadere informatie

RESEARCHCODE Maastricht UMC+

RESEARCHCODE Maastricht UMC+ 7. Een begeleider dient uiteraard binnen redelijke grenzen - zoveel mogelijk bereikbaar te zijn voor de junioronderzoeker. Hij of zij dient tijd vrij te maken voor een adequate en inhoudelijk kritische

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: O3 Ontwikkelen, implementeren en beheren van SOP s Distributielijst : STZ Datum : 15-10-2012 Revisiedatum : 15-10-2013 Veranderingen ten opzichte van eerdere versies

Nadere informatie

Addendum Procedure Wetenschappelijke aanvragen DHBA

Addendum Procedure Wetenschappelijke aanvragen DHBA Addendum Procedure Wetenschappelijke aanvragen DHBA De DHBA wetenschappelijke commissie beoordeelt studievoorstellen met gebruik van bestaande DHBA data, en coördineert verschillende wetenschappelijke

Nadere informatie

Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs te Rotterdam en omgeving De Wet op het voortgezet onderwijs.

Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs te Rotterdam en omgeving De Wet op het voortgezet onderwijs. Definitieve versie, 7-11-2017 De raad van bestuur van Vereniging voor Christelijk Voortgezet Onderwijs te Rotterdam en omgeving besluit gelet op richtlijn 9 van de Code Goed Onderwijsbestuur VO tot vaststelling

Nadere informatie

Casus I. Onderwerp van de klacht Hergebruik van (eigen) materiaal zonder bronvermelding - ongegrond

Casus I. Onderwerp van de klacht Hergebruik van (eigen) materiaal zonder bronvermelding - ongegrond 2016 Casus I Onderwerp van de klacht Hergebruik van (eigen) materiaal zonder bronvermelding - ongegrond De klacht Op 2015 hebben klager I en klager II een casus voorgelegd aan de Commissie Wetenschappelijke

Nadere informatie

Gedragscode. Branchevereniging VvE Beheerders

Gedragscode. Branchevereniging VvE Beheerders Gedragscode Branchevereniging VvE Beheerders Inhoud 1. Inleiding... 3 2. BVVB Gedragscode 2.1 Communicatie. 3 2.1.1 Informatie.. 3 2.1.2 Geheimhouding 3 2.1.3 Acquisitie.. 3 2.1.4 BVVB. 4 2.2 Betrouwbaarheid

Nadere informatie

Toelichting bij de Gedragscode Geneesmiddelenreclame

Toelichting bij de Gedragscode Geneesmiddelenreclame Toelichting bij de Gedragscode Geneesmiddelenreclame In deze toelichting zijn opgenomen de toelichtingen, die door het Bestuur zijn opgesteld in het kader van wijzigingen, die in de Gedragscode Geneesmiddelenreclame

Nadere informatie

Gedrag om trots op te zijn

Gedrag om trots op te zijn Gedrag om trots op te zijn Oversluizen Thermal Engineering B.V. geeft aandacht aan de belangen van haar klanten, medewerkers, zakenpartners en onze omgeving. Door dit uitgangspunt altijd voor ogen te houden

Nadere informatie

Integriteitscode. Stichting Scholengroep Leonardo da Vinci;

Integriteitscode. Stichting Scholengroep Leonardo da Vinci; Integriteitscode Stichting Scholengroep Leonardo da Vinci Het college van bestuur van Stichting Scholengroep Leonardo da Vinci besluit d.d. 19 mei 2016 gelet op richtlijn 9 van de Code Goed Onderwijsbestuur

Nadere informatie

De Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening

De Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening De Nederlandse Gedragscode Wetenschapsbeoefening s van goed wetenschappelijk onderwijs en onderzoek s-gravenhage 2004 herziening 2012 herziening 2014 Vereniging van Universiteiten (VSNU) 1 Inhoud De Nederlandse

Nadere informatie

Toetsingskader nwmo. Denkmodel. Niet-interventioneel onderzoek. Toetsen?! Welk probleem lossen we precies op?

Toetsingskader nwmo. Denkmodel. Niet-interventioneel onderzoek. Toetsen?! Welk probleem lossen we precies op? Niet-interventioneel onderzoek ( niet WMO ) Toetsen?! Kit Roes Voorzitter stuurgroep Implementatie Toetsingkader nwmo Directeur Kwaliteit en Patiëntveiligheid UMC Utrecht NFU Platform Klinisch Onderzoek

Nadere informatie

GEDRAGSCODE ingevolge artikel 5:68 Wet op het financieel toezicht en artikel 20 Besluit financieel toetsingskader pensioenfondsen

GEDRAGSCODE ingevolge artikel 5:68 Wet op het financieel toezicht en artikel 20 Besluit financieel toetsingskader pensioenfondsen Stichting Pensioenfonds Avery Dennison GEDRAGSCODE ingevolge artikel 5:68 Wet op het financieel toezicht en artikel 20 Besluit financieel toetsingskader pensioenfondsen Artikel 1 Definities 1.1. Verbonden

Nadere informatie

Gedragscode Coöperatieve Zuivelfabriek Rouveen u.a.

Gedragscode Coöperatieve Zuivelfabriek Rouveen u.a. Gedragscode Coöperatieve Zuivelfabriek Rouveen u.a. 2017 Inhoudsopgave Gedragscode Waarom een gedragscode? 3 Voor wie geldt de gedragscode? 3 Openbaarheid gedragscode 3 Onze mensen, klanten en planeet

Nadere informatie

Het Wie, Wat en Hoe van Welzorg

Het Wie, Wat en Hoe van Welzorg Het Wie, Wat en Hoe van Welzorg En op welke wijze wij onze klanten verder willen brengen. Inhoud Onze Visie 4 Onze Missie 6 Onze kernwaarden 8 Onze gedragscode 10 Algemeen 11 Naleving van de wet 11 Medewerkers

Nadere informatie

Integriteitscode. Integriteitscode van de Stichting voor PC Voortgezet Onderwijs in de Noordoostpolder e.o

Integriteitscode. Integriteitscode van de Stichting voor PC Voortgezet Onderwijs in de Noordoostpolder e.o Integriteitscode Het college van bestuur van Stichting voor PC Voortgezet Onderwijs in de Noordoostpolder e.o. besluit gelet op richtlijn 9 van de Code Goed Onderwijsbestuur VO d.d. 4 juni 2015 tot vaststelling

Nadere informatie

Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie DURVEN DELEN OP WEG NAAR EEN TOEGANKELIJKE WETENSCHAP

Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie DURVEN DELEN OP WEG NAAR EEN TOEGANKELIJKE WETENSCHAP Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie DURVEN DELEN OP WEG NAAR EEN TOEGANKELIJKE WETENSCHAP Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie!! " # "# $ -. #, '& ( )*(+ % & /%01 0.%2

Nadere informatie

Informatie voor donoren over UMC Utrecht Biobank TiN

Informatie voor donoren over UMC Utrecht Biobank TiN Informatie voor donoren over UMC Utrecht Biobank TiN Geachte mevrouw/mijnheer, In het kader van de Trombocytopathie in Nederland studie wordt een gedeelte van het extra afgenomen bloed opgeslagen in een

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek met Karakter

Wetenschappelijk onderzoek met Karakter Wetenschappelijk onderzoek met Karakter 1 Inleiding Karakter is als academisch centrum partner in een groot aantal multicenter studies. Voor het uitvoeren van uw onderzoek in samenwerking met Karakter

Nadere informatie

PILOT. TOETSINGSKADER NIET-WMO-PLICHTIG (nwmo) ONDERZOEK

PILOT. TOETSINGSKADER NIET-WMO-PLICHTIG (nwmo) ONDERZOEK PILOT TOETSINGSKADER NIET-WMO-PLICHTIG (nwmo) ONDERZOEK Stuurgroep nwmo Prof. Dr. Herman Pieterse (Voorzitter) Profess Medical Consultancy B.V. Dhr. Drs. Pieter Kievit Dhr. Dr. Eric Hoedemaker Mevr. Tanja

Nadere informatie

17 maart Integriteitscode. Eigenaar/portefeuillehouder. Versienummer maart Status document (concept, voorstel, Vastgesteld

17 maart Integriteitscode. Eigenaar/portefeuillehouder. Versienummer maart Status document (concept, voorstel, Vastgesteld 17 maart 2017 Integriteitscode Naam notitie/procedure/afspraak Eigenaar/portefeuillehouder Integriteitscode Jos Bosch Versienummer 1.0 17 maart 2017 Status document (concept, voorstel, Vastgesteld besloten,

Nadere informatie

Gedragscode VolkerWessels

Gedragscode VolkerWessels Gedragscode Gedragscode VolkerWessels 3 Inleiding door de Raad van Bestuur VolkerWessels werkt op basis van het economisch principe. Om als bedrijf continuïteit te waarborgen en om aan onze verantwoordelijkheden

Nadere informatie

STAFBUREAU INTEGRITEITSCODE CSG HET NOORDIK

STAFBUREAU INTEGRITEITSCODE CSG HET NOORDIK STAFBUREAU INTEGRITEITSCODE CSG HET NOORDIK Kenmerk: SB/HND/KCH/2016/001008 Vastgesteld door het bestuur d.d. 11 april 2017 Voorwoord De integriteitscode is onderdeel van het veiligheidsbeleid van CSG

Nadere informatie

1. Onderwerp van de klacht schending van wetenschappelijke integriteit bij uitbrengen deskundigenbericht aan rechtbank

1. Onderwerp van de klacht schending van wetenschappelijke integriteit bij uitbrengen deskundigenbericht aan rechtbank 2011 1. Onderwerp van de klacht schending van wetenschappelijke integriteit bij uitbrengen deskundigenbericht aan rechtbank 2. Advies Commissie Wetenschappelijke Integriteit KLACHT Bij brief van 2010,

Nadere informatie

Klachtenregeling Wetenschappelijke Integriteit NWO - subsidieverlening

Klachtenregeling Wetenschappelijke Integriteit NWO - subsidieverlening Klachtenregeling Wetenschappelijke Integriteit NWO - subsidieverlening Preambule NWO beschouwt het als haar taak om te waken over de kwaliteit van het door NWO gefinancierde wetenschappelijk onderzoek.

Nadere informatie

Bijlage I bij het Kaderreglement van het Parelsnoer Initiatief. Handleiding Parelspecifiek reglement

Bijlage I bij het Kaderreglement van het Parelsnoer Initiatief. Handleiding Parelspecifiek reglement Bijlage I bij het Kaderreglement van het Parelsnoer Initiatief Handleiding Parelspecifiek reglement Op grond van artikel 4 lid 17 van het Kaderreglement Parelsnoer Initiatief dient per Parel een reglement

Nadere informatie

Behoort bij raadsvoorstel , titel: Gedragscode integriteit 2017

Behoort bij raadsvoorstel , titel: Gedragscode integriteit 2017 Behoort bij raadsvoorstel 2017-378, titel: Gedragscode integriteit 2017 De raad van de gemeente Utrechtse Heuvelrug; Gelet op Gemeentewet, artikel 15 lid 3; BESLUIT Vast te stellen de gedragscode 2017

Nadere informatie

8. Relatie van onderzoeker met een sponsor

8. Relatie van onderzoeker met een sponsor 8. Relatie van onderzoeker met een sponsor Wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd in Maastricht UMC+ wordt gefinancierd door eerste geldstroom (rijksbijdrage azm en FHML), tweede geldstroom (overheidsfinanciering

Nadere informatie

Regeling Bescherming Wetenschappelijke Integriteit VU en VUmc

Regeling Bescherming Wetenschappelijke Integriteit VU en VUmc Regeling Bescherming Wetenschappelijke Integriteit VU en VUmc 1. Algemeen Binnen de Vrije Universiteit (VU) en het VU medisch centrum (VUmc) rust op alle betrokkenen bij het wetenschappelijk onderwijs

Nadere informatie

GEDRAGSCODE ( Code of conduct )

GEDRAGSCODE ( Code of conduct ) GEDRAGSCODE ( Code of conduct ) KALB Accountants & Adviseurs Wie zijn wij en waar staan wij voor? Mensen die integriteit, respect en teamwerk laten zien Energieke en enthousiaste mensen die plezier in

Nadere informatie

Stichting Praktijkonderwijs regio Nijmegen

Stichting Praktijkonderwijs regio Nijmegen Stichting Praktijkonderwijs regio Nijmegen Integriteitcode Versie definitief 1 november 2012 Stichting Praktijkonderwijs regio Nijmegen Integriteitcode versie definitief 1 november 2012 1 Inleiding De

Nadere informatie

De Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit en Ethische Toetsing

De Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit en Ethische Toetsing De Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit en Ethische Toetsing Uitwerking zorgplichten hogescholen Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit Peter Peeters (Fontys) met dank aan

Nadere informatie

Samenwerking in academisch netwerkenrken

Samenwerking in academisch netwerkenrken Home no. 3 Juni 2015 Juridische aspecten Eerdere edities Verenso.nl Samenwerking in academisch netwerkenrken Goed gedrag in wetenschappelijk onderzoek Dr. Anke Persoon, coördinator UKON, afdeling ELG,

Nadere informatie

Gedragscode Martini Ziekenhuis

Gedragscode Martini Ziekenhuis Gedragscode Martini Ziekenhuis Gedragscode Martini Ziekenhuis Het Martini Ziekenhuis, dat zijn wij. Een dienstverlenende instelling die als speerpunt gastvrijheid heeft en waar mensen centraal staan. Samen

Nadere informatie

Klokkenluidersregeling

Klokkenluidersregeling REGELING INZAKE HET OMGAAN MET EEN VERMOEDEN VAN EEN MISSTAND HOOFDSTUK 1. DEFINITIES Artikel 1. Definities In deze regeling worden de volgende definities gebruikt: betrokkene: degene die al dan niet in

Nadere informatie

Waar draait het om bij de METC? Yvonne Donselaar

Waar draait het om bij de METC? Yvonne Donselaar Waar draait het om bij de METC? Yvonne Donselaar Yvonne Donselaar METC AMC Waarom dit verhaal? details naar de geest proefpersoon grote lijnen naar de letter naleven van regels Axel Munthe (1857 1949):

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: VL5 Protocolamendement (lokaal) Distributielijst : STZ Datum : 03-06-2014 Revisiedatum : 03-06-2015 Veranderingen ten opzichte van eerdere versies Versiedatum Opmerkingen

Nadere informatie

Gedragscode. Voor de voorzitter, de leden en de plaatsvervangende leden van de Algemene Rekenkamer van Sint Maarten.

Gedragscode. Voor de voorzitter, de leden en de plaatsvervangende leden van de Algemene Rekenkamer van Sint Maarten. Gedragscode Voor de voorzitter, de leden en de plaatsvervangende leden van de Algemene Rekenkamer van Sint Maarten. Vastgesteld in de vergadering van de Algemene Rekenkamer d.d. 20 februari 2013 Inhoud

Nadere informatie

Gedragscode Raad van Beheer

Gedragscode Raad van Beheer Gedragscode Raad van Beheer Hoofdstuk 1: Bestuur Deel I Kernbegrippen integriteit van bestuursleden Leden van het bestuur van de Raad van Beheer stellen bij hun handelen de kwaliteit van het bestuur centraal.

Nadere informatie

ISSAI 30 Ethische code

ISSAI 30 Ethische code ISSAI 30 Ethische code Vertaling ISSAI 30VERTALING REKENHOF, MEI 2017 / 2 INHOUD Hoofdstuk 1 - Inleiding 4 Concept, achtergrond en doel van de ethische code 4 Vertrouwen en geloofwaardigheid 5 Hoofdstuk

Nadere informatie

Onderdeel III sub d, aanpassing van de definitie beroepsbeoefenaar met toelichting:

Onderdeel III sub d, aanpassing van de definitie beroepsbeoefenaar met toelichting: NOTITIE 24 januari 2012 Aanpassing Gedragscode Geneesmiddelenreclame Inleiding In verband met de wijziging van de Geneesmiddelenwet per 1 januari 2012 en inwerkingtreding van nieuwe Beleidsregels gunstbetoon

Nadere informatie

Gedragscode Medische Hulpmiddelen (GMH)

Gedragscode Medische Hulpmiddelen (GMH) Gedragscode Medische Hulpmiddelen (GMH) Inleiding en verantwoording De gezamenlijke medische hulpmiddelenindustrie SOMT, Stichting Ondernemingen Medische Technologie, heeft op uitdrukkelijk verzoek van

Nadere informatie

Allen hierboven genoemde betrokkenen mogen rekenen op een duidelijk, behulpzaam en toegankelijk apparaat.

Allen hierboven genoemde betrokkenen mogen rekenen op een duidelijk, behulpzaam en toegankelijk apparaat. Gedragscode Prins Claus Fonds 3 Prins Claus Fonds Jaarverslag 2002 Zo zijn onze manieren! Inleiding Een gedragscode voor het Prins Claus Fonds dient rekening te houden met de aard van de organisatie, het

Nadere informatie

Integriteitscode: Vereniging PC onderwijs te Bakkeveen Cbs Betrouwen

Integriteitscode: Vereniging PC onderwijs te Bakkeveen Cbs Betrouwen Integriteitscode: Vereniging PC onderwijs te Bakkeveen Cbs Betrouwen Toelichting op integriteitscode De Vereniging voor PC onderwijs te Bakkeveen heeft zich verbonden aan de code Goed Bestuur 1. De code

Nadere informatie

De werkafspraken hebben vooralsnog alleen betrekking op geneesmiddelenreclame in de zin van hoofdstuk 9 van de Geneesmiddelenwet.

De werkafspraken hebben vooralsnog alleen betrekking op geneesmiddelenreclame in de zin van hoofdstuk 9 van de Geneesmiddelenwet. Werkafspraken tussen de Inspectie voor de Gezondheidszorg (inspectie), de stichting Code Geneesmiddelenreclame (CGR) en de Keuringsraad Openbare Aanprijzing Geneesmiddelen (KOAG) over de wijze van samenwerking

Nadere informatie

Regeling ter bescherming van klokkenluiders bij de Universiteit Maastricht (klokkenluidersregeling)

Regeling ter bescherming van klokkenluiders bij de Universiteit Maastricht (klokkenluidersregeling) Regeling ter bescherming van klokkenluiders bij de Universiteit Maastricht (klokkenluidersregeling) Gelet op - De Code Goed Bestuur Universiteiten 2007, door de VSNU vastgesteld en inwerking getreden per

Nadere informatie

GEDRAGSCODE HOOFDSTUK I ALGEMENE BEPALINGEN

GEDRAGSCODE HOOFDSTUK I ALGEMENE BEPALINGEN GEDRAGSCODE HOOFDSTUK I ALGEMENE BEPALINGEN Artikel 1 Voor wie is deze gedragscode bedoeld? Deze gedragscode is van toepassing op alle bij DGB Group N.V. of de met haar in een groep verbonden ondernemingen

Nadere informatie

Professionalisering. Beroepscode. Datum: 20-11-2013. Versie: 1.0

Professionalisering. Beroepscode. Datum: 20-11-2013. Versie: 1.0 Professionalisering Beroepscode Datum: 20-11-2013 Versie: 1.0 Inhoudsopgave Omschrijvingen... 3 Algemeen... 3 Aspecten met betrekking tot de beroepsuitoefening... 3 Aspecten met betrekking tot de houding

Nadere informatie

Inleiding. Uitgangspunten

Inleiding. Uitgangspunten Gedragsregels voor plastisch chirurgen (in opleiding) met betrekking tot gunstbetoon en dienstverlening door de industrie, vastgesteld door de Nederlandse Vereniging voor Plastische Chirurgie (NVPC) op

Nadere informatie

Integriteitcode. Woningbouwvereniging Brederode Wonen

Integriteitcode. Woningbouwvereniging Brederode Wonen Integriteitcode Woningbouwvereniging Brederode Wonen Brederode Wonen INTEGRITEITCODE versie oktober 2013 Inleiding Woningbouwvereniging Brederode Wonen (hierna te noemen Brederode) is een woningbouwcorporatie

Nadere informatie

Richtlijnen voor het werken in een multiculturele setting

Richtlijnen voor het werken in een multiculturele setting Richtlijnen voor het werken in een multiculturele setting Quality needs diversity 1. Inleiding Deze richtlijnen zijn een uitwerking van de kernwaarde Ruimte voor talent en groei voor iedereen, onderdeel

Nadere informatie

Gemeenteblad van Zaltbommel 2006 Nr. 2.2

Gemeenteblad van Zaltbommel 2006 Nr. 2.2 Gemeenteblad van Zaltbommel 2006 Nr. 2.2 Gedragscode bestuurlijke integriteit voor de leden van de gemeenteraad van de gemeente Zaltbommel Status In werking Algemene informatie Deze gedragscode bevat richtlijnen

Nadere informatie

Regeling Bescherming Wetenschappelijke Integriteit Rijksuniversiteit Groningen

Regeling Bescherming Wetenschappelijke Integriteit Rijksuniversiteit Groningen bureau van de universiteit abjz Regeling Bescherming Wetenschappelijke Integriteit Rijksuniversiteit Groningen Preambule Binnen de Rijksuniversiteit Groningen rust op alle betrokkenen bij het wetenschappelijk

Nadere informatie

Klachtenregeling Wetenschappelijke Integriteit Universiteit voor Humanistiek

Klachtenregeling Wetenschappelijke Integriteit Universiteit voor Humanistiek Klachtenregeling Wetenschappelijke Integriteit Universiteit voor Humanistiek Preambule Binnen de Universiteit voor Humanistiek rust op alle betrokkenen bij het onderwijs en onderzoek een eigen verantwoordelijkheid

Nadere informatie

PRO EMMEN INTEGRITEITSCODE JUNI Bestuursverslag. PRO Emmen I N F PRO- E M M E N. NL

PRO EMMEN INTEGRITEITSCODE JUNI Bestuursverslag. PRO Emmen I N F PRO- E M M E N. NL PRO EMMEN Bestuursverslag PRO Emmen INTEGRITEITSCODE JUNI 2017 2006. I N F O @ PRO- E M M E N. NL INLEIDING Integriteitscode Voor u ligt de Gedrags- en Integriteitscode zoals deze geldt voor Stichting

Nadere informatie

GEDRAGSREGELS BIJ WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN HET MEDISCH CENTRUM HAAGLANDEN (MCH)

GEDRAGSREGELS BIJ WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN HET MEDISCH CENTRUM HAAGLANDEN (MCH) GEDRAGSREGELS BIJ WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK IN HET MEDISCH CENTRUM HAAGLANDEN (MCH) Inleiding Deze gedragsregels zijn opgesteld als voorloper van de Code Wetenschappelijk Onderzoek in het MCH die een

Nadere informatie

Gedragscode Commissies van Toezicht bij de justitiële inrichtingen

Gedragscode Commissies van Toezicht bij de justitiële inrichtingen Gedragscode Commissies van Toezicht bij de justitiële inrichtingen November 2011 Inleiding Een fatsoenlijke samenleving wordt wel omschreven als een samenleving waarin mensen niet worden vernederd door

Nadere informatie

WERKNEMER. Verklaring van belangen. Algemeen. Melding van belangen op farmaceutisch gebied. Tussenvoegsels

WERKNEMER. Verklaring van belangen. Algemeen. Melding van belangen op farmaceutisch gebied. Tussenvoegsels Verklaring van belangen Algemeen Titel(s) Voornaam Prof. dr. Bert Tussenvoegsels Achternaam Afdeling (Voor externe experts, wilt u aangeven voor welke afdeling van het CBG u werkt) Functienaam Omschrijving

Nadere informatie

PROFESSIONEEL STATUUT VOOR EEN HUISARTS IN DIENST BIJ EEN HUISARTS

PROFESSIONEEL STATUUT VOOR EEN HUISARTS IN DIENST BIJ EEN HUISARTS BIJLAGE II PROFESSIONEEL STATUUT VOOR EEN HUISARTS IN DIENST BIJ EEN HUISARTS Overwegende: - dat overeenkomstig artikel 5 onder a van de CAO HID/DA de huisarts zijn werkzaamheden zal verrichten met inachtneming

Nadere informatie

8.50 Privacyreglement

8.50 Privacyreglement 1.0 Begripsbepalingen 1. Persoonsgegevens: elk gegeven betreffende een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon; 2. Zorggegevens: persoonsgegevens die direct of indirect betrekking hebben

Nadere informatie

gedragswijzer Inleiding

gedragswijzer Inleiding Gedragswijzer Inleiding Wij zijn Lefier, een wooncorporatie met ambities in Noord-Nederland. We willen waarborgen en versterken wat we al zijn: een maatschappelijk betrokken, daadkrachtige organisatie

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: U9 Monitoren Distributielijst : STZ Datum : 15-10-2012 Revisiedatum : 15-10-2013 Veranderingen ten opzichte van eerdere versies Versiedatum Hoofdstuk Versiedatum Hoofdstuk

Nadere informatie

INTEGRITEITSCODE INTEGRITEITSCODE

INTEGRITEITSCODE INTEGRITEITSCODE 1 INHOUD Inleiding 3 Algemeen 4 I. Voor medewerkers van het Tabor College en voor hen die in opdracht van het Tabor College werken 4 De omgang met onze partners/klanten/collega s 4 Scheiding werk en privé

Nadere informatie

Gedrag- en integriteitscode. Het Stedelijk Lyceum

Gedrag- en integriteitscode. Het Stedelijk Lyceum Gedrag- en integriteitscode Het Stedelijk Lyceum vastgesteld op 27-01-2016 Voorwoord Een onderwijsinstelling is een maatschappelijke instelling en draagt daarmee een grote verantwoordelijkheid. Het betekent

Nadere informatie

REGLEMENT LANDELIJK ORGAAN WETENSCHAPPELIJKE INTEGRITEIT 2018

REGLEMENT LANDELIJK ORGAAN WETENSCHAPPELIJKE INTEGRITEIT 2018 REGLEMENT LANDELIJK ORGAAN WETENSCHAPPELIJKE INTEGRITEIT 2018 Preambule Het Reglement Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit 2018 (verder: Reglement LOWI) is vastgesteld op 20 maart 2018 door de

Nadere informatie

Colofon: Vastgesteld door College van Bestuur:april ;s/bestuuralmere/integriteitscode/2017 Pagina 2 van 7

Colofon: Vastgesteld door College van Bestuur:april ;s/bestuuralmere/integriteitscode/2017 Pagina 2 van 7 INTEGRITEITSCODE Colofon: Vastgesteld door College van Bestuur:april 2017 Goedgekeurd door Raad van Toezicht: september 2017 Instemming medezeggenschapsraad: november 2017 ;s/bestuuralmere/integriteitscode/2017

Nadere informatie

Gedragscode Publiek Opdrachtgeverschap

Gedragscode Publiek Opdrachtgeverschap Gedragscode Publiek Opdrachtgeverschap OGC20111018/A Doel en functie van de gedragscode Publiek Opdrachtgeverschap Als publieke opdrachtgever zijn wij continue bezig met de onderwerpen maatschappelijke

Nadere informatie

Gedragscode. SCA Gedragscode

Gedragscode. SCA Gedragscode SCA Gedragscode 1 Gedragscode SCA Gedragscode SCA wil op sociaal- en milieutechnisch verantwoorde wijze omgaan met haar belanghebbenden en op basis van respect, verantwoordelijkheid en uitmuntendheid een

Nadere informatie

Integriteitscode Stichting Confessioneel Onderwijs Leiden

Integriteitscode Stichting Confessioneel Onderwijs Leiden Integriteitscode In confessioneel onderwijs zijn kennisontwikkeling en sociale en morele vorming onlosmakelijk met elkaar verbonden. De mens staat centraal. Kernbegrippen voor SCOL zijn respect voor onze

Nadere informatie

PROFESSIONEEL INTEGER DIENSTBAAR. Nederlands Compliance Instituut

PROFESSIONEEL INTEGER DIENSTBAAR. Nederlands Compliance Instituut PROFESSIONEEL INTEGER DIENSTBAAR Nederlands Compliance Instituut MISSIE VAN HET NEDERLANDS COMPLIANCE INSTITUUT We helpen organisaties met kennis, opleidingen, advies en detachering, om compliance en integriteit

Nadere informatie