GEGENERALISEERDE REISKOSTEN ALS MAAT VOOR BEREIKBAARHEID

Transcriptie

1 GEGENERALISEERDE REISKOSTEN ALS MAAT VOOR BEREIKBAARHEID Wm Grt Mnstere van Infrastructuur en Mleu Kennsnsttuut vr Mbltetsbeled Pm Warffemus Mnstere van Infrastructuur en Mleu Kennsnsttuut vr Mbltetsbeled Carl Kmans SEO Ecnmsch Onderzek Jan Anne Annema Technsche Unverstet Delft Facultet Technek, Bestuur en Bdrage aan het Cllquum Ververslanlgsch Seurwerk en 25 nvember, Antweren

2 SAMENVATTING Gegeneralseerde resksten als maat vr berekbaarhed Berekbaarhed kan verschllende maneren wrden gemeten. Vaak gaat het m artële ndcatren, zals de lengte van fles, de rs van trenkaartes f het aantal nwners dat bnnen een beaalde restd berekbaar s. Dt aer resenteert een breder gedefneerde berekbaarhedsndcatr, waarn fnancële ksten, restden en betruwbaarhed van restden zn meegenmen en n geld gewaardeerd. Een deze benaderng gebaseerde ndcatr wrdt k tegeast n de neuwe Structuurvse Infrastructuur en Rumte van het mnstere van Infrastructuur en Mleu. De berekbaarhedsndcatr gaat ut van verlaatsngen en berekent er srt verlaatsng de ksten en mete m deze te maken. Het gaat dan m ut-f-cket - ksten, ksten van restd, en ksten dr nbetruwbaarhed. Deze ksten zn samen gewgen tt een berekbaarhedsndex. De berekbaarhed er aut s tussen 2000 en 2007 met crca 6% verslechterd. Belangrke rzaken zn de gestegen reële brandstfksten er klmeter (-3¼%) en de gestegen ksten van de restd (-2¾%). Bnnen de ksten van restd s de snelhed van verlaatsngen tegenmen, ndanks meer cngeste het hfdwegennet. Herut blkt dat een eenzdge fcus cngeste hfdwegen een ncmleet beeld van de ttale berekbaarhed geeft. De berekbaarhed er tren s k met ruwweg 6% verslechterd, dr gestegen rzen van trenkaartes (-4½%) en tegenmen restdksten (-1½%). De gre van de restdksten s afgeremd dr een verbeterde betruwbaarhed (+2,0%). In de beledsarme lange termn scenar s van de lanbureaus daalt de berekbaarhed. In het Glbal Ecnmy scenar (GE) zrgt lende cngeste vr een achterutgang van de autberekbaarhed met crca 16% tussen 2005 en In Regnal Cmmuntes (RC) daalt de berekbaarhedsndcatr mnder: met 4%. Prsbeled en neuwe nfrastructuur kunnen de berekbaarhed verbeteren. In het GE scenar wrdt de achterutgang van de autberekbaarhed dan beerkt tt ngeveer 12%; n het RC scenar blft de autberekbaarhed hetzelfde nveau. De trenberekbaarhed gaat k achterut, met name dr stgende trentareven en tdksten. Verbeterng van de unctualtet ledt slechts tt een beerkte stgng van de trenberekbaarhed. De her geresenteerde berekbaarhedsndcatr s ng net cmleet. Een vlgende sta s het meenemen van de ksten van utwken naar andere tden en rutes dr cngeste. Maar k cmfrt s belangrk. Cmfrtasecten tdens de res zn ng lastg te kwantfceren. De berekbaarhedsndcatr s geen anacee, maar wel een belangrke sta naar een bredere benaderng van berekbaarhed. 2

3 1 INLEIDING Handhavng f verbeterng van de berekbaarhed wrdt n de meeste verkeerslannen als belangrke delstellng genmen. Ok n de as utgekmen Structuurvse Infrastructuur en Rumte van het mnstere van Infrastructuur en Mleu (2011) s berekbaarhed één van de hekstenen van het tekmstg verkeer- en ververbeled. Het gaat dan ver de mate van tegankelkhed van een laats f een gebed vr het ersnen en gederenverver, bezen vanut verschllende mdalteten. Echter, vr beledsmakers s berekbaarhed vaak ng een tamelk abstract begr. Oeenvlgende beledsnta s en rarten stellen steeds verschllende asecten van berekbaarhed centraal zals: fles, restd, snelhed van rezen, vrselbaarhed en betruwbaarhed van de restd, unctualtet, grats enbaar verver, f stgende brandstfrzen (mnstere van Verkeer en Waterstaat, 1990; MuCnsult, 2001; AVV, 2003; mnstere van Verkeer en Waterstaat, 2004; Plcy Research Crratn et al., 2005). Aan de ene kant weersegelt dt veranderende rrteten n het beled zelf, zals bvrbeeld de grtere nadruk betruwbaarhed van restden. Aan de andere kant lkt het k een zektcht naar een relevante en cmmunceerbare ndcatr te zn m ntwkkelngen n berekbaarhed te meten en te mntren (ze: Kennslatfrm Verkeer en Verver, 2005,. 5; Hlbers et al., 2004,. 78). Vr het ntwkkelen van beled s het belangrk m berekbaarhed vanut meerdere kanten ged te kunnen bestuderen. Maar m bass van de nfrmate te kmen tt een afgewgen ttaalbeeld van de stand van zaken het gebed van berekbaarhed s melk. In dt aer beschrven we een dr ns ntwkkelde methde m tt z n afgewgen ttaalbeeld te kunnen kmen. Daarb staat de mete de rezgers meten nemen m een verlaatsng te maken centraal. Inmddels s een tweetal utwerkngen beschkbaar de deze benaderng zn gebaseerd. Ten eerste berekbaarhedsndcatren vr landzdge berekbaarhed van de manrts (KM, 2011a). Ten tweede de berekbaarhedsndcatr n de neuwe Structuurvse Infrastructuur en Rumte (mnstere van Infrastructuur en Mleu, 2011). De rest van het aer s als vlgt ngedeeld. Eerst wrden de hfdstrmngen n het denken ver berekbaarhed beschreven en geven we aan b welke strmng nze methde aanslut (aragraaf 2). Daarna wrdt de methdek utgebred beschreven (aragraaf 3). We sluten af met cncrete teassngen van de berekbaarhedsndcatr (aragraaf 4). 2 HOOFDSTROMEN IN HET DENKEN OVER BEREIKBAARHEID In het denken ver berekbaarhed zn ver hfdrchtngen te nderscheden, namelk, gercht : nfrastructuur, actvteten/rumte, td/rumte en nut (ze: Geurs, 2006; El- Genedy en Levnsn, 2006; Geurs en Van Wee, 2004; Sekermann en Neubauer, 2002; RIVM, 2001). Elk van deze hfdrchtngen kkt een andere maner naar berekbaarhed en kmt met andere cncluses ver he ged f slecht de berekbaarhed van een gebed s. 3

4 O nfrastructuur gercht: Deze benaderng rafelt berekbaarhed uteen n lsse cmnenten, zals: weglengte, aantal aanslutngen, mate van cngeste (denk aan lengte van fles) f gemddelde snelhed het hfdwegennet. De lsse cmnenten zn vr beledsmakers en ltc makkelk te begren en ut te leggen. Deze benaderng staat centraal n het Nederlandse verhedsbeled het gebed van berekbaarhed. Omdat deze benaderng een lange geschedens kent, zn vr elke cmnent veel data beschkbaar. Deze benaderng geeft echter geen afgewgen ttaalbeeld van de ntwkkelngen de nfrastructuur. Bvenden gaat berekbaarhed m meer dan alleen ntwkkelngen de nfrastructuur. Een gebed met veel fles, zals de Randstad, kan tch een gede berekbaarhed hebben mdat relatef krte afstand veel nwners, bedrven, wnkels en vretdsbestedngen aanwezg zn. O actvteten en rumte gercht: Het gaat n deze benaderng van berekbaarhed ust wel m de vraag heveel actvteten (nwners, arbedslaatsen, f bedrven) bnnen een beaalde restd f resafstand berekbaar zn. Deze methde geeft echter n de raktk k geen ttaalbeeld. Meestal wrdt alleen gekeken naar één f twee nrmateve restden (bvrbeeld 30 f 60 mnuten enkele res) en heveel arbedslaatsen daarbnnen kunnen wrden berekt als crterum vr berekbaarhed. De methde s data-ntensef en bewerkelk. De vele verkeers- en rumtelke data de ndg zn, meten daarnaast k allerle bewerkngen ndergaan. Daardr wrdt ngeleverd de transarante. O td en rumte gercht: Dt s een verdere utwerkng van de actvteten gerchte benaderng waarb het gaat m de mgelkheden en beerkngen van ersnen n td en rumte m te kunnen artceren n secfeke actvteten secfeke lcates. Berekbaarhed wrdt bekeken ndvdueel nveau. Het geeft geen ttaalbeeld. Net als de actvteten gerchte benaderng s k deze methde erg data-ntensef en bewerkelk. O nut gercht: De laatste nvalshek s nut gercht. Deze benaderng van berekbaarhed staat centraal n de ecnmsche evaluate van verkeersbeled, zals nvesterngen n wegen en srwegen, en rsbeled. Een belangrk nstrument hervr s de maatschaelke ksten-batenanalyse (MKBA). In de MKBA staan gegeneralseerde resksten als berekbaarhedsmaat centraal. Gegeneralseerde resksten zn een ntegrale berekbaarhedsmaat waarn alle ksten en nsannngen m de res van deur-tt-deur te maken zn verwerkt: fnancële utgaven, het tdsbeslag van de res, rblemen dr nbetruwbare restd, en ngemakken tdens de res zals het net kunnen vnden van een ztlaats n de tren. Een nadeel van gegeneralseerde resksten s dat dt een vr abstract begr s. Als we de nfrastructuur gerchte benaderng teassen de Randstad, dan kunnen we n termen van snelheden het wegennet tdens de sts en heveelhed cngeste cncluderen dat de Randstad de slechtste berekbaarhed heeft van alle reg s bnnen Nederland. Kken we echter dr de brl van de actvteten gerchte benaderng dan kunnen we het tegenvergestelde beweren: nwners van de Randstad hebben de beste 4

5 berekbaarhed van alle Nederlanders. Het aantal arbedslaatsen, schlen, zekenhuzen, srtclubs en medebewners dat bnnen een uur berekt kan wrden, s n de Randstad van alle reg s bnnen Nederland namelk het grtst. Tch zegt het ng net alles als e bvrbeeld weet dat veel hgwaardge arbedslaatsen berekt kunnen wrden. Pas vr emand met een hg ledngsnveau s het nut van deze berekbaarhed hg. Vr het ntwkkelen van verkeer- en ververbeled s het belangrk m berekbaarhed vanut meerdere kanten ged te kunnen bestuderen en m bass van de nfrmate te kmen tt een afgewgen ttaalbeeld. De nut gerchte benaderng bedt hervr de beste rute (ze KM, 2011b). De methdek van de dr ns ntwkkelde berekbaarhedsndcatr s gebaseerd deze benaderng en wrdt n de vlgende aragraaf beschreven. Daarb wrdt k getracht het abstracte karakter van de nut gerchte benaderng te beerken. 3 GEGENERALISEERDE REISKOSTEN: METHODIEK VAN DE INDICATOR 1 Deze aragraaf werkt de methdek van de berekbaarhedsndcatr nader ut. De ndcatr meet de ntwkkelng van de gegeneralseerde resksten er klmeter n de td. Daarb wrdt geschnd vr verschuvngen tussen tyen verlaatsngen (het zgenaamde akketeffect ). Dt kmt later n deze aragraaf n meer detal aan de rde. Utendelk resulteert de relevante mutate n de ksten er afgelegde klmeter, de s aangemerkt als de veranderng n de berekbaarhed. Het begr gegeneralseerde resksten De berekbaarhedsndcatr meet veranderngen n de ksten van een verlaatsng waarb het begr ksten veel breder wrdt gevat dan alleen fnancële ksten. Dt begr mvat alle relevante factren de vr de rezger de mete utdrukken de ndg s m de afstand van herkmst naar bestemmng te verbruggen (MuCnsult, 1994; KM, 2010, ). B fnancële ksten gaat het m cncrete ut-f-cket ksten als brandstfksten, accnzen, rs trenkaarte e.d. Naast verversutgaven selen echter restden, frequentes, betruwbaarhed, cmfrt e.d. k een rl. In de verversecnme s het gebrukelk al deze reskenmerken samen te vatten nder de nemer gegeneralseerde resksten. In de raktk s dat net eenvudg, maar er s dt unt veel berekt. De gegeneralseerde resksten van een verlaatsng zn het rduct van vlume en rs. Het vlume s het aantal klmeters en de rs zn de ksten er klmeter 2. De ndcatr vr berekbaarhed geeft een beeld van de ksten van een klmeter verver en he de ksten zch ntwkkelen n de td. Net zals de cnsumenten rs ndex (CPI) een beeld geeft van de ksten van levensnderhud van cnsumenten. Dt aer vlgt een aanak de hfdlnen vergelkbaar s met de van de CPI, de n Nederland algemeen geldt als ndcatr vr de nflate. Daarb wrdt gebruk gemaakt van het cnsumteakket van Nederlandse geznnen. 1 Met dank aan Heymerk van der Grent (CBS, Dvse Macr Ecnmsche Statsteken, Sectr Ontwkkelng en Onderzek) vr zn waardevlle merkngen b nze cnceten. 2 Om raktsche redenen beerken we ns tt varabele verlaatsngsksten. Het betrekken van vaste ksten betekent dat we k kwaltetsverbeterngen aan aut s n de berekenng zuden meten betrekken. Dat gaat de sce van dt aer te buten. De begren rs en ksten er klmeter hebben n het vervlg van dt aer dezelfde betekens en zn dan k wllekeurg dr elkaar gebrukt. 5

6 Prs als ksten er klmeter De berekbaarhedsndcatr beschrft het gemddelde kstenverl er afgelegde klmeter n de td n Nederland. Om de kstenntwkkelng van alle afznderlke klmeters n één cfer weer te geven s een aggregatefrmule ndg. Utgangsunt hervr s een verlaatsngsakket met een vaste basserde. Dt akket bevat alle verlaatsngen van Nederlanders. Stel het verlaatsngsakket bevat n verlaatsngen, met verlaatsng (=1,..n) n erde t en t als rs van een ndvduele q de n de basserde 0 afgelegde heveelhed klmeters van verlaatsng. De rsndex vr erde t vergeleken met de basserde 0 wrdt n symblen geschreven als: t, n 1 n 1 q t q (1) Frmule (1) s k te schrven als: t, n 1 w t waarn: w q n q 1 (2) het aandeel vrstelt van verlaatsng n de ttale gegeneralseerde resksten. Vergelkng (2) laat zen dat de ndex te zen s als een gewgen gemddelde van de rsndces er ndvduele verlaatsng. Crrecte vr structuurveranderngen: akketeffecten Gezen het grte aantal ndvduele verlaatsngen zn de vergelkngen (1) en (2) raktsch net teasbaar. Ter llustrate: n 2009 bele het ttaal aantal verlaatsngen n Nederland vlgens het Mbltetsnderzek Nederland crca 18 mlard, waarvan crca 6 mlard dr autbestuurders. Omdat dt een te grt aantal s m dr te rekenen, assen we een aggregate te naar tyen f srten verlaatsngen. Het vrgaande betekent dat de vergelkngen (1) en (2) zn te herschrven er tye verlaatsng n laats van een ndvduele verlaatsng. B tyen verlaatsngen valt te denken aan het ververmddel (aut, enbaar verver, fets), het resmtef (zakelk, wn-werkverkeer, scaal-recreatef) f aan de lcate (bv. landsdelen). t, m 1 m 1 t q q (3) t, m 1 w t waarn: w q m q 1 (4) 6

7 Per tye verlaatsng len de ksten gewnlk uteen. Z kent een zakelke verlaatsng een hgere tdwaarderng dan een verlaatsng vr recreateve delenden. En drgaans zullen k de ut-f-cket ksten vr een zakelke verlaatsng hger utvallen dan de vr een recreateve verlaatsng, gezen het relatef duurdere auttye dat een zakelke rder drgaans gebrukt. In de frmules (3) en (4) staan gemddelde rzen. Maar (3) en (4) zn alleen als znvlle utdrukkngen te beschuwen nden edere verlaatsng als hmgeen s aan te merken. Immers, alleen dan mgen de verlaatsngen er tye b elkaar wrden geteld. Vanwege deze es van hmgentet nderscheden we tyen verlaatsngen zals autbestuurder met zakelk del n de Randstad, trenrezger vr nderwsdelenden, enzvrt Het del s de kstenmutate zveel mgelk te schnen vr zgenaamde structuureffecten (akketeffecten), fwel vr verschuvngen tussen de tyen verlaatsngen. Wegng met het verlaatsngsatrn ut het bassaar zrgt ervr dat dergelke verschuvngen buten de kstenstgng blven. Crrecte vr structuurveranderngen ledt tt een geschnde kstenveranderng er afgelegde klmeter. En deze veranderng geldt n dt aer als een relevante maat vr de veranderng n de berekbaarhed. Vr elk (verslag)aar t berekenen we een kstenmutate bass van het verlaatsngsatrn n aar t-1. Een cfervrbeeld met dre tyen verlaatsngen Een eenvudg cfervrbeeld llustreert de teassng van de methdek. Tabel 1 geeft het verlaatsngsatrn en gegeneralseerde resksten n het verslagaar t en tabel 2 geeft het verlaatsngsatrn n het vrgaande aar t-1. De crrecte vr structuureffecten vndt laats n tabel 3. Tabel 1: Gegeneralseerde resksten n erde t (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (2) : (3) ut-f-cket (5) + (6) (2) * (7) verlaatsng afstand resduur snelhed Ksten tdksten rs/km resksten (km) (mnuten) (km/uur) (ct/km) (ct/km) (ct/km) (eur ct) ttaal Tabel 2 Gegeneralseerde resksten n erde 0 (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (2) : (3) ut-f-cket (5) + (6) (2) * (7) verlaatsng afstand resduur snelhed Ksten tdksten rs/km resksten (km) (mnuten) (km/uur) (ct/km) (ct/km) (ct/km) (eur ct) ttaal Tabel 3 Gegeneralseerde resksten n erde t met het verlaatsngsatrn van erde 0 (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (2) : (3) ut-f-cket (5) + (6) (2) * (7) verlaatsng Afstand resduur snelhed Ksten tdksten rs/km resksten (km) (mnuten) (km/uur) (ct/km) (ct/km) (ct/km) (eur ct) ttaal

8 Teassng van vergelkng (4) levert nderstaande utkmst waarb de kstenmutate het gewgen gemddelde van de ksten er tye vertugklmeter s: t, 3 1 w berekbaarhed t 1384 = 1, fwel 15% kstenstgng, fwel 15% slechtere Samengevat: (a) mutate resksten 45% (1750/1206) (b) mutate klmeters 25% (60/48) (c) mutate ksten er klmeter 20% (a b) (d) mutate ksten er klmeter gecrrgeerd 3 15% (e) structuurveranderng 5% (c d) 4 DE BEREIKBAARHEIDSINDICATOR TOEGEPAST VOOR WEG EN SPOOR In dt hfdstuk assen we de methdek te de ersnenaut en de tren. De berekbaarhedsndcatr meet de berekbaarhed dr veranderngen te berekenen n de rs de een rezger betaalt m zch één klmeter te verlaatsen. We resenteren de berekbaarhedsndcatr als een ndex de het bassaar stelt. Een gecrrgeerde rsmutate van +15% ten zchte van het bassaar wl zeggen dat de berekbaarhed met 15% s verslechterd. Dt resenteren we als: berekbaarhedsndcatr = 85. O deze wze hen we ls te kmen van nveaus van de gegeneralseerde resksten n eur s, en de nadruk te leggen de veranderng van de berekbaarhed n één kengetal. Dt kunnen we neuw vergelken met macrecnmsche gegevens. Weng Nederlanders weten he het brut bnnenlands rduct (BBP) wrdt berekend, maar het kengetal ecnmsche gre n rcenten s nettemn gemeenged. Evenz kan va de berekbaarhedsndcatr ver de mvang van de veranderng van de berekbaarhed wrden gesrken znder dat edereen reces heft te weten he deze s berekend. Het del van dt hfdstuk s te laten zen he de berekbaarhedsndcatr kan wrden berekend bass van bestaande databrnnen en aangrngsunten bedt vr verkeer- en ververbeled. Tenz anders vermeld s gebruk gemaakt van het Mbltetsnderzek Nederland, MON, ONTWIKKELING BEREIKBAARHEID PERSONENAUTO In tabel 4 zn de utkmsten vr de berekbaarhed vr rtten met ersnenaut s samengevat. Het blkt dat de berekbaarhed tussen 2000 en 2007 s verslechterd met 6%. De verslechterng wrdt vr rum de helft (-3,3%) verrzaakt dr gestegen brandstfksten, vral als gevlg van de stgng van de reële brandstfrzen n de beschuwde erde. Een klene helft (-2,7%) van de verslechterng van de berekbaarhed kmt vrt ut gestegen tdksten. Dt hangt vral samen met een 3 Vr verschuvngen n verlaatsngsatrn n erde t vergeleken met erde. 4 O grnd van betruwbaarhed van de gebrukte data s gekzen vr een vergelkng van 2007 t..v Meer recente data van het Mbltetsnderzek Nederland zn net znder meer vergelkbaar met de data van 2007 en

9 tegenmen waarde (er uur) van restdwnst. De snelhed waarmee werd geresd s gestegen, ndanks tegenmen cngeste 5. Tt slt s de betruwbaarhed van restden afgenmen 6. Tabel 4: Ontwkkelng berekbaarhedsndcatr ersnenaut (rzen 2000) n % gecumuleerd (- = verslechterng) Veranderng berekbaarhedsndcatr -6,0 effect brandstfksten -3,3 Brandstfrs -4,0 zunger verbruk 0,7 effect tdksten -2,7 Snelhed 0,8 cngeste hfdwegennet -0,8 verge snelhedseffecten 1,6 waarde restd -3,2 betruwbaarhed restd -0,3 Effect van cmfrt Ng net bekend Hewel de berekbaarhedsndcatr zals geresenteerd n tabel 4 b een eerste blk msschen ngewkkeld lkt, zen we tch veel vrdelen. Beledsnsannngen gren mmers aan meerdere asecten van de berekbaarhed wat met de her geresenteerde ndcatr tt zn recht kmt. Reducte van de cngeste heeft een gunstge nvled het nderdeel restd. Ok beled gercht verbeterng van de betruwbaarhed ledt rechtstreeks tt een verbeterng van de berekbaarhedsndcatr. Ok de brandstfksten wrden dr beled beïnvled: deels drect, va accnzen, en deels ndrect, va de effcency (zunger aut s). Ok deze effecten maken deel ut van de berekbaarhedsndcatr. Bvenden kunnen n de berekbaarhedsndcatr cmfrt asecten van de res wrden meegenmen. Het s een wereld van verschl f e n een rume aut met arc, muzek, rute nfrmate en telefn rdt f stlstaat n de fle f dat e slechts een kale aut tt e beschkkng hebt. We verwachten dat het effect van cmfrt de berekbaarhedsndcatr steeds belangrker gaat wrden. Meer cmfrt betekent restdverrkng en kan daardr een verlagend effect hebben de waarde (er uur) van restdwnst (ze Gunn, 2001). Gegeven de beschkbaarhed van data s b de aut gekzen vr een nderverdelng naar afstand + mtef + Randstad/net-Randstad + sts/net-sts. Daarb maken we een nderverdelng naar 144 srten verlaatsngen, 12 (afstand) x 3 (mtef) x 2 (Randstad/net-Randstad) x 2 (sts/net-sts). Bkmend vrdeel s dat we daarmee vr 144 cases de ntwkkelng van de gegeneralseerde autksten n beeld brengen. Deze ndelng maakt het k mgelk m de berekbaarhedsndcatr te resenteren vr secfeke green rtten, zals rtten ver lange afstanden f wnwerk rtten. Onderstaande tabel geeft een verzcht van het verl van de berekbaarhedsndcatr vr de nderverdelngen Randstad/buten de Randstad, 5 Per sald s de snelhedswnst buten de Randstad grter dan het verles n de Randstad. 6 In de berekenngen vr de berekbaarhedsndcatr s de betruwbaarhed vrmgegeven dr een slag van 25% de ksten van restd te hanteren n het bassaar en vervlgens deze slag n de l der aren mee te laten fluctueren met het verl van de betruwbaarhed n de sts, zals aangegeven n de Natnale Mbltetsmntr (2008,. 20). O deze maner ntstaat een synthese tussen de slagwaarde de gebrukelk wrdt gehanteerd n ksten-batenanalyses en de ntwkkelng van de (gemeten) betruwbaarhed n de sts. 9

10 sts/net sts, de resmteven zakelk, wn-werk en verg (vral recreatef) en vr een vertal verlaatsngsafstanden. Tabel 5: Berekbaarhedsndcatr ersnenaut (2000=100) naar srt rt* Plaats: Randstad 93 Buten Randstad 95 Tdst: Sts 92 Buten Sts 95 Resmtef: Zakelk 98 Wn-werk 91 Overg 94 Afstand: Tt 15 km tt 30 km tt 50 km 93 *) <100 = verslechterng Meer dan 50 km 96 Tabel 5 geeft het eerste g lausbele beelden de sren met ruwe ntes ver de ntwkkelng van de berekbaarhed. Z heeft de cngeste zch zwel n de Randstad als n de sts ngunstger ntwkkeld dan buten de Randstad en buten de sts. Naar resmtef ndersteunen bvenstaande utkmsten de nte dat vral het wn-werk verkeer relatef veel mete heeft m de cngesteknelunten te vermden. De berekbaarhed vr deze gre autmblsten s aanzenlk sterker verslechterd dan het zakelk verkeer. Blkbaar s de laatste gre dus veel beter n staat m de fles te vermden 7. Een en ander s waarschnlk k net ls te zen van de relatef hge restdwaarderng van zakelke autmblsten; deze vrmt een rkkel m net n de fle te gaan staan. Grfweg hetzelfde beeld zen we terug b de berekbaarhedsndcatr utgesltst naar verlaatsngsafstand. Omdat veel wn-werkverkeer een verlaatsngsafstand kent van 15 tt 30 km zen we her de relatef meest ngunstge ntwkkelng van de berekbaarhed. Autberekbaarhed n de tekmst Tabel 6 geeft aan he de berekbaarhedsndcatr zch ntwkkelt n de lange termn scenar s van de lanbureaus (CPB/MNP/RPB, 2006). Het blkt dat n de beledsarme scenar s een verslechterng van de berekbaarhed treedt. Met name n het Glbal Ecnmy scenar (GE) zrgt de scher lende cngeste vr een achterutgang van de berekbaarhed met crca 16%. Deze verslechterng s vlledg te te schrven aan lende tdksten dr restdverlezen. Dr de lagere ecnmsche gre n Regnal Cmmuntes (RC) treedt een lchte verslechterng van de berekbaarhed. Dalende reële brandstfksten mede dankz effcency verbeterng - cmenseren vr een belangrk deel de gelen tdksten. Per sald resteert ten zcht van 2005 een achterutgang van de berekbaarhed met crca 4%. Beled ngevuld dr aanleg van neuwe nfrastructuur en berzen ledt ten zchte van de beledsarme scenar s tt een verbeterng van de berekbaarhed. In het GE 7 Ok de nadelen van utwken naar andere tden en rutes nder nvled van cngeste, kunnen als gegeneralseerde resksten wrden aangemerkt. Deze ksten heeft het KM eerder meegenmen b het berekenen van de ttale cngesteksten n Nederland (KM, 2010,. 71). In de tekmst begen we k de utwkksten mee te nemen n de berekbaarhedsndcatr. 10

11 scenar wrdt de achterutgang van de berekbaarhed beerkt tt ngeveer 12%; n het RC scenar blft de berekbaarhed ruwweg het nveau van Tabel 6: Ontwkkelng berekbaarhedsndcatr ersnenaut lange termn (rzen 2000; 2005=100) Beledsarme scenar s Glbal Ecnmy 2020 Regnal Cmmuntes Cngeste (cursef: alleen HWN) (1) 177,5 139,4 99,2 81,0 Olers (2) 104,4 101,0 Berekbaarhedsndcatr (3) 83,6 96,2 waarvan: brandstfksten /km (4) -1,8% -3,3% tdksten /km (4) 18,2% 7,1% Met realsate beledsdelen Cngeste (cursef: alleen HWN) (1) 96,0 54,0 51,1 30,3 Berekbaarhedsndcatr (3) 87,9 99,1 waarvan: brandstfksten /km (4) -1,8% -3,3% tdksten /km (4) 13,9% 4,2% (1) Vertugverlesuren, 2005= 100; (2) cnstante rzen, 2005= 100; (3) 2005= 100; <100 = verslechterng; (4) gecumuleerde % mutate 2020 tv ONTWIKKELING BEREIKBAARHEID TREIN We resenteren de berekbaarhedsndcatr vr verlaatsngen met de tren, nclusef vr- en natransrt. Ut tabel 7 blkt dat de berekbaarhed tussen 2000 en 2007 s verslechterd met crca 6%. De gestegen rzen van trenkaartes nemen een belangrk deel van deze verslechterng vr hun rekenng. Gecrrgeerd vr nflate stegen ver de erde de gemddelde trentareven met crca 12% 8. Daarnaast had de verslechterng van de gemddelde snelhed een ngunstg effect de berekbaarhed. Ok de tegenmen waarde (er uur) van restd seelt een belangrke rl n het ngunstge verl van de berekbaarhed. In tegenstellng tt de utkmsten vr de aut s de betruwbaarhed van restden b de tren verbeterd. Een en ander s te te schrven aan een verbeterng van de unctualtet 9 tt 86,9% (2000: 85,1%) en een vermnderng van het aantal utgevallen trenen tt 1,6% n 2007 (2000: 3,0%) 10. Tabel 7: Ontwkkelng berekbaarhedsndcatr tren (rzen 2000) n %, gecumuleerd (- = verslechterng) Veranderng berekbaarhedsndcatr -6,1 effect ksten trenkaarte -4,5 effect tdksten -1,6 Snelhed -0,9 waarde restd -2,7 betruwbaarhed restd 2,0 effect van cmfrt Ng net bekend 8 Deze rsstgng laat de berekbaarhedsndcatr dalen met 4,5%. 9 Afgemeten aan het aantal trenen met een vertragng van mnder dan 3 mnuten. 10 De ksten van nbetruwbaarhed zn berekend dr standaarddevates van restden te berekenen de treden dr vertragngen en utgevallen trenen. De standaarddevates zn gewaardeerd met een Value f Relablty (VOR), de 140% s van de Value f Travel Tme (RAND Eure, 2005). 11

12 Verbeteren van de unctualtet en het vermnderen van het ercentage utgevallen trenen leden rechtstreeks tt een verbeterng van de berekbaarhedsndcatr. Her kan het beled drect nvled utefenen va de aanbestedngen en restatecntracten. Hetzelfde geldt vr het verbeteren van: cmfrt n de tren; cmfrt statns; velghed n de tren; velghed statns en errns; de nzet van snelle trenen; f het mnmalseren van het ttaal aantal mnuten wachten vr verstaen van de ene de andere tren. Al deze effecten maken deel ut van de berekbaarhedsndcatr. Ok de trentareven hebben een effect de berekbaarhedsndcatr. Deze kunnen deels ndrect dr het beled wrden beïnvled. De trentareven wrden dr de NS vastgesteld. Vrdat NS neuwe tareven vr het basskaartassrtment 11 nvert, met het vrstel dr de mnster van I&M wrden gedgekeurd. B de bealng van de berekbaarhedsndcatr s een ndersched aangebracht naar 36 tyen trenrtten (3 mteven en 12 afstandsklassen). Dat s gedaan m de snelhed van rtten zveel mgelk te crrgeren vr veranderngen n de samenstellng van het verkeer. Deze ndelng maakt het k mgelk m de berekbaarhedsndcatr te resenteren vr secfeke green rtten, zals rtten ver lange afstanden f wnwerk rtten. Tabel 8 geeft een verzcht van het verl van de berekbaarhedsndcatr vr de resmteven zakelk, wn-werk en verg (vral recreatef) en vr een dretal verlaatsngsafstanden. Het blkt dat de berekbaarhed het sterkst s verslechterd vr rezen ver lange afstanden en vr verg verkeer (nderws, scaal-recreatef). Tabel 8: Berekbaarhedsndcatr tren (2000=100) naar srt rt* Resmtef: Zakelk 92 Wn-werk 95 Overg 91 Afstand: Tt 40 km tt 50 km 94 *) <100 = verslechterng Meer dan 50 km 88 Berekbaarhed er tren n de tekmst Tabel 9 geeft aan he de berekbaarhedsndcatr vr de tren zch ntwkkelt n de lange termn scenar s van de lanbureaus. Daarb s een ndersched aangebracht naar de ntwkkelng tussen 2005 en 2020 n beledsarme scenar s en n scenar s waarn het beledsdel unctualtet wrdt berekt. Het beledsdel s ntleend aan de Nta Mbltet, waarn vr 2010/2020 een unctualtet het sr haalbaar wrdt geacht van 89/91% (mnstere van Verkeer en Waterstaat, 2004,. 57). In de beledsarme scenar s verslechtert de berekbaarhed dr reëel stgende trentareven (1% er aar, ze Advesbureau 4Cast, 2005,. 77) en tdksten met crca 11% n het RC-scenar en rum 16% n het GE-scenar. Omdat s aangenmen dat n het GE-scenar de gre van de reële tdksten hger utvalt dan n het RC-scenar, valt k de berekbaarhed n het GE-scenar slechter ut. 11 Dt geldt vr enkele rezen, returs, maandkaarten en aartraectkaarten vr de tweede klas. Trentareven vr de eerste klas stelt NS zelfstandg vast. 12

13 Ovallend s de bescheden verbeterng van de berekbaarhed n bede scenar s, de treedt b een beledsdel gercht een verbeterng van de unctualtet naar 89/91% n 2010/2020 vergeleken met 84,7% n In bede scenar s ledt een en ander tt een verbeterng van de berekbaarhedsndcatr met slechts 0,3%. De unctualtet heeft slechts een beerkte nvled de ndcatr mdat andere elementen k sterk meewegen: utgevallen trenen, trenksten en de waarde van restd. Tabel 9: Ontwkkelng berekbaarhedsndcatr tren lange termn (rzen 2000; 2005=100) Glbal Ecnmy 2020 Beledsarme scenar s Punctualtet (1) 84,7 84,7 Trentareven (2) Regnal Cmmuntes Berekbaarhedsndcatr (3) 83,4 88,7 waarvan: trenksten /km (4) 6,1 6,1 tdksten /km (4) 10,5 5,2 realsate beledsdel unctualtet Punctualtet (1) 90,0 90,0 Trentareven (2) Berekbaarhedsndcatr (3) 83,7 89,0 waarvan: trenksten /km (4) 6,1 6,1 tdksten /km (4) 10,5 5,2 betruwbaarhed /km (4) -0,3-0,3 (1) % trenen met vertragng < 3 mnuten; (2) cnstante rzen 2005=100; (3) 2005= 100; <100 = verslechterng; (4) gecumuleerde % mutate 2020 tv CONCLUSIES EN DISCUSSIE Vr het ntwkkelen van verkeer- en ververbeled s het belangrk m berekbaarhed vanut meerdere kanten ged te kunnen bestuderen. Maar m bass van de nfrmate te kmen tt een afgewgen ttaalbeeld van de stand van zaken het gebed van berekbaarhed s melk. Dt aer beschrft de eratnalsate van een berekbaarhedsndcatr de kan wrden gebrukt m tt z n afgewgen ttaalbeeld te kmen. Een vergelkbare benaderng s nmddels k tegeast n de Structuurvse Infrastructuur en Rumte van het mnstere van Infrastructuur en Mleu (2011). De n dt aer beschreven berekbaarhedsndcatr meet veranderngen n geld, td en mete vr de rezger m de afstand van herkmst naar bestemmng te verbruggen. Geld, td en mete maken we nderlng vergelkbaar dr alles ut te drukken n Eur s: de gegeneralseerde resksten. De ndcatr kkt naar het verl van de gegeneralseerde resksten er klmeter n de td. Daarb wrdt geschnd vr verschuvngen tussen tyen verlaatsngen m z alleen de echte kstenveranderng n de td ver te huden. Het aer laat zen he de beschreven berekbaarhedsndcatr kan wrden berekend bass van bestaande databrnnen. 13

14 De geresenteerde berekbaarhedsndcatr leent zch m een breed scala aan beledseffecten te mntren. Ok s de ndcatr teasbaar m beledsdelen te frmuleren, scenar s dr te rekenen, en neuw berekbaarhedsbeled te ntwkkelen. Dr het cntanerbegr berekbaarhed te benaderen vanut het cncet gegeneralseerde resksten kunnen beledsmakers en ltc neuwe nzchten den vr berekbaarhedsbeled de verder gaan dan het gercht lssen van fleknelunten f het verbeteren van trenunctualtet. Beledsnterventes de net tt het gebrukelke akket bnnen het berekbaarhedsbeled behren, zullen dan aandacht meten krgen mdat nzchtelk kan wrden gemaakt dat ze secfeke asecten van de mete m van A naar B te kmen, beïnvleden. Denk bvrbeeld aan: De steeds verdergaande cmfrtverbeterng n de aut (navgate, resnf, kunnen werken va de mbel); Beled gercht het verbeteren van cmfrt tdens de trenres (ztlaats, kunnen werken f recreëren met de lat) en statns (velg en rettg, mgelkhed m bdschaen te den, kunnen werken); Naast de unctualtet van trenen s k het terugdrngen van het ercentage utgevallen trenen van belang vr de dr de rezger ervaren berekbaarhed; en Het stmuleren van rezgersnfrmate n de tren de k nzcht geeft n aanslutngen met regnaal OV (aanslutngen n mult-mdale ketens). De geresenteerde berekbaarhedsndcatr heeft naast vrdelen k beerkngen. De hge mate van aggregate maakt de ndcatr mnder geschkt vr de analyse van berekbaarhed van secfeke lcates. In het verlengde daarvan kunnen de ndcatr geen nvesterngsbeslssngen wrden gebaseerd; daarvr blven ksten-batenanalyses ndg. Wel maken ksten-batenanalyses gebruk van dezelfde defnte van gegeneralseerde resksten als de ndcatr waardr de cnsstente grter s dan b het gebruk van artële berekbaarhedsndcatren. De ksten van utwken naar andere rutes en vertrektden nder nvled van cngeste zn ng net meegenmen n deze eratnalsate van de ndcatr. Dt lkt ns een nuttge vlgende sta. Het tevens ntegreren van cmfrt en rezgersnfrmate n de ndcatr zal net eenvudg zn, nder meer mdat deze grtheden tt dusverre net systematsch wrden gemeten. Hewel we de ndcatr eenvudg resenteren, blven de ngewkkelde berekenngen achter de ndcatr vr veel mensen ndrzchtg. Deze eratnalsate van de berekbaarhedsndcatr s geen anacee waarmee alle asecten van berekbaarhed eenvudg meetbaar zn. Het vrmt een eerste aanzet naar een ntegrale benaderng van berekbaarhed. 14

15 LITERATUUR Advesbureau 4Cast, 2005, LMS runs vr WLO, een rart vr de Advesdenst Verkeer en Verver van het Mnstere van Verkeer en Waterstaat, P AVV, 2003, Nulmetng NVVP Mntr 2003, Rtterdam. CPB/MNP/RPB, 2006, Welvaart en leefmgevng: Een scenarstude vr Nederland n 2040, utgegeven dr de lanbureaus CPB, MNP en RPB. El-Genedy, A., D.M. Levnsn, 2006, Access t destnatns: Develment f accessblty measures, Unversty f Mnnesta. Geurs, K., 2006, Accessblty, land use and transrt, refschrft Unverstet Utrecht. Geurs, K.T., B. van Wee, 2004, Accessblty evaluatn f land-use and transrt strateges: revew and research drectns, In: Jurnal f Transrt Gegrahy, vl. 12 (2004), Gunn, H., 2001, Satal and temral transferablty f relatnshs between travel demand, tr cst and travel tme, In: Transrtatn Research Part E, 37, Hlbers, H., J. Rtsema van Eck, D. Snellen, 2004, Behalve de dagelkse fles; Over betruwbaarhed van restd, Utgave van Rumtelk Planbureau, NAI Utgevers, Rtterdam. Kennslatfrm Verkeer en Verver, 2005, Berekbaarhed ntslten, Den Haag. KM Kennsnsttuut vr Mbltetsbeled, 2010, Mbltetsbalans 2010, Utgegeven dr het mnstere van Verkeer en Waterstaat, Den Haag. KM Kennsnsttuut vr Mbltetsbeled, 2011a, Indcatren landzdge berekbaarhed manrts; Meta-analyse, vraagsecfcate en llustrate, Den Haag. KM Kennsnsttuut vr Mbltetsbeled, 2011b, Berekbaarhed anders bekeken; Menukaart van Berekbaarhed, Den Haag. MuCnsult, 1994, Oeratnalsate van het begr BERekbaarhed (OBER), rart vr AVV. MuCnsult, 2001, Bealng van beledseffecten berekbaarhed, rart geschreven vr AVV, Amersfrt. Mnstere van Infrastructuur en Mleu, 2011, Structuurvse Infrastructuur en Rumte, Den Haag. Mnstere van Verkeer en Waterstaat, 1990, Tweede Structuurschema Verkeer en Verver- Verkeer en verver n een duurzame samenlevng, Den Haag. Mnstere van Verkeer en Waterstaat, 2004, Naar een betruwbare en vrselbare berekbaarhed, Den Haag. Natnale Mbltetsmntr, 2008, Natnale Mbltetsmntr 2008, utgegeven dr de Stuurgre Natnale Mbltetsmntr, Den Haag. Plcy Research Crratn, NEA, VU Amsterdam, 2005, Ecnmsche ndcatren; Defnte en ntwkkelng ndcatren, rart geschreven vr RWS-AVV, Rtterdam. RAND Eure, 2005, The Value f Relablty n Transrt: rvsnal values fr the Netherlands based n exert nn, Preared fr AVV Transrt Research Centre f the Dutch Mnstry f Transrt. RIVM, 2001, Accessblty measures: Revew and alcatn, Blthven. Sekermann K, J. Neubauer, 2002, Eurean accessblty and erheralty: Cncets, mdels and ndcatrs, Nrdreg Wrkng Paer. 15