DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER

Transcriptie

1 DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER Monitor 2010 Economie, Internationalisatie, Arbeidsmarkt, Innovatie Dr. Harry Webers Dr. Eli Pernot Soraya Van Donink Prof. dr. Chris Peeters

2

3 DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER Monitor 2010 Economie, Internationalisatie, Arbeidsmarkt, Innovatie Dr. Harry Webers Dr. Eli Pernot Soraya Van Donink Prof. dr. Chris Peeters Oktober 2010

4 NEDERLAND MARITIEM LAND serie 1. De Nederlandse Maritieme Cluster: Literatuuronderzoek en plan van aanpak Economische Impact Studies 2. De Maritieme Arbeidsmarkt: Vraag en aanbod van zeevaartkennis 3. De Nederlandse scheepsbouw- en toeleveringsindustrie: Economische betekenis en structuur 4. De Nederlandse offshoresector: Economische betekenis en structuur 5. De Nederlandse binnenvaartsector: Economische betekenis en structuur 6. De Nederlandse waterbouwsector: Economische betekenis en structuur 7. De Koninklijke Marine: Economische betekenis en structuur 8. De Nederlandse visserijsector: Economische betekenis en structuur 9. De Nederlandse watersportindustrie: Economische betekenis en structuur 10. De Nederlandse maritieme dienstverlening: Economische betekenis en structuur 11. De Nederlandse maritieme toeleveranciers: Economische betekenis en structuur 12. De Nederlandse zeehavensector: Economische betekenis en structuur 13. De Nederlandse maritieme cluster: Economische betekenis en structuur 14. Het maritieme clustermodel: Modellering en scenarioanalyse 15. Een kaderscheppend beleid voor de Nederlandse maritieme cluster 16. De innovativiteit van de Nederlandse maritieme cluster 17. Maritieme websites en e-business: Een verkenning 18. Maritiem kapitaalforum: Onderzoek naar de werking van de kapitaalmarkt in de sector van maritieme toeleveranciers 19. An international shipping company in the Netherlands: The tax perspective 20. E-business in de maritieme cluster: visies, strategieën, activiteiten 21. De arbeidsmarkt in de Nederlandse maritieme cluster 22. Leader firms in de Nederlandse maritieme cluster: Theorie en praktijk 23. De Koninklijke Marine als maritieme leader firm 24. De Nederlandse maritieme cluster: Monitor en dynamiek 25. European Maritime Clusters: Global trends, theoretical framework, the cases of Norway and the Netherlands, policy recommendations 26. Voorschriften voor / Rules for Commercial Cruising Vessels 27. Monitor Maritieme Arbeidsmarkt Dutch Maritime Research, Development and Innovation Expenditure 29. European Maritime Policy Conference: Proceedings 30. Dynamic European Maritime Clusters 31. De Nederlandse maritieme cluster: Economische monitor Monitor Maritieme Arbeidsmarkt Monitor Maritieme Arbeidsmarkt De Nederlandse maritieme cluster: Monitor 2010 Stichting Nederland Maritiem Land De Stichting Nederland Maritiem Land is op 27 juni 1997 opgericht met tot doel de Nederlandse maritieme cluster te promoten en te versterken. Het bestuur van de Stichting bestaat uit N. Wijnolst (voorzitter), G.W. Bos (vice-voorzitter), F.G.M. Conyn (secretaris/penningmeester) en verder, in alfabetische volgorde, M.J.M. Borsboom, K. Damen, D.C. Faber, A.H. Hubregtse, J.W. Kelder, G.J. Kramer, T.G. Muller, S.M.T. Schipper, A.G.F. Toet, G.G.P.M. van Beers, M.A.W. Wijsmuller. De directeur van de Stichting is H.P.L.M. Janssens. Het adres van de Stichting Nederland Maritiem Land is Beurs-World Trade Center, Beursplein 37 (bezoekadres), Postbus 30145, 3001 DC Rotterdam Tel.: , fax.: , info@dutch-maritime-network.nl

5 DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER Monitor 2010 Economie, Internationalisatie, Arbeidsmarkt, Innovatie in opdracht van STICHTING NEDERLAND MARITIEM LAND Oktober 2010

6 Gepubliceerd en gedistribueerd onder auspiciën van de Stichting Nederland Maritiem Land door: IOS Press BV (imprint Delft University Press) Nieuwe Hemweg 6b 1013 BG Amsterdam Tel: Fax: Internet: / Studie uitgevoerd door: Policy Research Corporation Jan Moorkensstraat 68 Parklaan Antwerpen 2016 BC Rotterdam tel.: tel: fax.: fax: info@policyresearch.be info@policyresearch.nl website: website: CIP-DATA KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Harry Webers, Eli Pernot, Soraya Van Donink, Chris Peeters De Nederlandse maritieme cluster: Monitor 2010 / Harry Webers, Eli Pernot, Soraya Van Donink, Chris Peeters IOS Press ISBN NUR 781 Trefwoorden: maritieme cluster, internationalisering, arbeidsmarkt, innovatie Copyright 2010 Stichting Nederland Maritiem Land All rights reserved. No part of the material protected by this copyright may be reproduced or utilized in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or any information storage and retrieval system without written permission of the owner of this copyright. Permission may be obtained at the following address: Stichting Nederland Maritiem Land, Postbus 30145, 3001 DC Rotterdam, The Netherlands; info@dutch-maritime-network.nl; website: dutch-maritime-network.nl.

7 Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE VOORWOORD...xv SUMMARY...S.1 SAMENVATTING...S.7 INLEIDING...1 I. AFBAKENING MARITIEME CLUSTER...3 I.1. BALANS TUSSEN ENGE EN RUIME AFBAKENING...4 I.2. BALANS TUSSEN DIEPTE EN BREEDTE ONDERZOEK...5 I.3. BALANS TUSSEN EENMALIGE ANALYSE EN CONTINUE ACTUALISATIE...6 II. METHODOLOGISCHE AANPAK...7 II.1. ECONOMISCHE BETEKENIS EN WERKGELEGENHEID...7 II.1.1. Economische betekenis...7 II.1.2. Werkgelegenheid...14 II.2. INTERNATIONALISERING...15 II.3. INNOVATIE...19 III. DE MARITIEME CLUSTER IN III.1. CLUSTERNIVEAU...21 III.1.1. Structuur...21 III.1.2. Economische betekenis...23 Stichting Nederland Maritiem Land -i-

8 Inhoudsopgave III.1.3. Internationalisering III.2. SECTORNIVEAU III.2.1. Zeevaart III.2.2. Scheepsbouw III.2.3. Offshore III.2.4. Binnenvaart III.2.5. Waterbouw III.2.6. Havens III.2.7. Marine (Commando Zeestrijdkrachten) III.2.8. Visserij III.2.9. Maritieme dienstverlening III Watersportindustrie III Maritieme toeleveranciers III.3. CONCLUSIE IV. DE MARITIEME CLUSTER IN IV.1. CLUSTERNIVEAU IV.1.1. Structuur IV.1.2. Economische betekenis IV.2. SECTORNIVEAU IV.2.1. Zeevaart IV.2.2. Scheepsbouw IV.2.3. Offshore IV.2.4. Binnenvaart IV.2.5. Waterbouw IV.2.6. Havens IV.2.7. Marine (Commando Zeestrijdkrachten) IV.2.8. Visserij IV.2.9. Maritieme dienstverlening IV Watersportindustrie IV Maritieme toeleveranciers IV.3. CONCLUSIE V. EVOLUTIE MARITIEME CLUSTER V.1. NATIONALE EN INTERNATIONALE MARKTONTWIKKELINGEN ii- Stichting Nederland Maritiem Land

9 Inhoudsopgave V.2. DYNAMIEK OP CLUSTERNIVEAU V.2.1. Structuur van de cluster V.2.2. Economische betekenis V.3. DYNAMIEK OP SECTORNIVEAU V.3.1. Zeevaart V.3.2. Scheepsbouw V.3.3. Offshore V.3.4. Binnenvaart V.3.5. Waterbouw V.3.6. Havens V.3.7. Marine (Commando Zeestrijdkrachten) V.3.8. Visserij V.3.9. Maritieme dienstverlening V Watersportindustrie V Maritieme toeleveranciers V.4. CONCLUSIE VI. ARBEIDSMARKT VI.1. CLUSTERNIVEAU VI.2. SECTORNIVEAU VI.2.1. Zeevaart VI.2.2. Scheepsbouw VI.2.3. Offshore VI.2.4. Binnenvaart VI.2.5. Waterbouw VI.2.6. Havens VI.2.7. Marine (Commando Zeestrijdkrachten) VI.2.8. Visserij VI.2.9. Maritieme dienstverlening VI Watersportindustrie VI Maritieme toeleveranciers VII. INNOVATIE VII.1. INNOVATIE VII.2. INNOVATIE IN DE NEDERLANDSE MARITIEME CLUSTER Stichting Nederland Maritiem Land -iii-

10 Inhoudsopgave VII.3. INNOVATIEONDERSTEUNING VII.3.1. Europese financieringsinstrumenten VII.3.2. Nationale financieringsinstrumenten VII.4. AFSTEMMING STRATEGIE EN BELEID VIII. SAMEN STERKER VIII.1. DE MARITIEME WERELD IN VIII.1.1. Een wereld in verandering VIII.1.2. Weerslag economische crisis VIII.1.3. Urgentie VIII.2. AFSTEMMING STRATEGIE EN BELEID VIII.3. INTEGRALITEIT VAN BELEID REFERENTIES GECONTACTEERDE PERSONEN BIJLAGE I: METHODOLOGISCHE AANPAK OP SECTORNIVEAU B.1 BIJLAGE II: OVERZICHT LEADER FIRMS... B.17 BIJLAGE III: OVERZICHT ECONOMISCHE KENGETALLEN... B.21 BIJLAGE IV: OPLEIDINGSNIVEAU EN ARBEIDSMOBILITEIT... B.45 BIJLAGE V: EXPORT NAAR SECTOR... B.57 BIJLAGE VI: EVOLUTIE IN CONSTANTE PRIJZEN... B.59 BIJLAGE VII: INNOVATIE MARITIEME SECTOREN... B.63 -iv- Stichting Nederland Maritiem Land

11 Lijst met figuren LIJST MET FIGUREN FIGUUR II-1: OVERZICHT GEVOLGDE ONDERZOEKSSTAPPEN PER SECTOR...8 FIGUUR III-1 : TOEGEVOEGDE WAARDE PER SECTOR, FIGUUR III-2 : TOTALE NEDERLANDSE WERKGELEGENHEID PER SECTOR, FIGUUR III-3 : TOTALE TERUGVLOEI PER SECTOR, FIGUUR III-4 : UITVOERINTENSITEIT PER SECTOR...29 FIGUUR III-5 : INVOERINTENSITEIT PER SECTOR...30 FIGUUR III-6 : UITBESTEDING PER SECTOR...31 FIGUUR III-7 : FIGUUR III-8 : FIGUUR III-9 : SECTORINTERNE GRENSOVERSCHRIJDENDE HANDEL PER SECTOR...32 EXPORT- EN IMPORTAANDEEL PER SECTOR...33 EVOLUTIE WERKGELEGENHEID LEADER FIRMS VAN NEDERLANDSE OORSPRONG...35 FIGUUR III-10 : WERKGELEGENHEID LEADER FIRMS IN NEDERLAND EN BUITENLAND...36 FIGUUR III-11 : AANTAL HANDELS- EN ZEESLEEPVAARTSCHEPEN ONDER NEDERLANDS BEHEER, FIGUUR IV-1 : TOEGEVOEGDE WAARDE PER SECTOR, FIGUUR IV-2 : TOTALE NEDERLANDSE WERKGELEGENHEID PER SECTOR, FIGUUR IV-3 : TOTALE TERUGVLOEI PER SECTOR, FIGUUR V-1 : EVOLUTIE DIRECTE TOEGEVOEGDE WAARDE, FIGUUR V-2 : EVOLUTIE DIRECTE TOEGEVOEGDE WAARDE, Stichting Nederland Maritiem Land -v-

12 Lijst met figuren FIGUUR V-3 : EVOLUTIE DIRECTE PRODUCTIEWAARDE EN TOEGEVOEGDE WAARDE PER WERKZAME PERSOON, FIGUUR V-4 : AANTAL SCHEPEN ONDER NEDERLANDSE VLAG, FIGUUR VI-1 : RELATIEVE LEEFTIJDSOPBOUW NEDERLANDSE BEROEPSBEVOLKING FIGUUR VI-2 : OPBOUW OPLEIDINGSNIVEAU PER LEEFTIJDSKLASSE, FIGUUR VI-3 : OPBOUW OPLEIDINGSNIVEAU PER SECTOR FIGUUR VI-4 : EVOLUTIE VAN DE VACATUREGRAAD VAN DE NEDERLANDSE ECONOMIE (OP BASIS VAN KWARTAALCIJFERS), FIGUUR VI-5 : INSTROOM MOBILITEIT PER SECTOR FIGUUR VI-6 : SECTORINTERNE VERSUS CLUSTERINTERNE INSTROOM PER SECTOR FIGUUR VI-7 : UITSTROOM MOBILITEIT PER SECTOR FIGUUR VI-8 : SECTORINTERNE VERSUS CLUSTERINTERNE UITSTROOM PER SECTOR FIGUUR VII-1 : VERDELING MARITIEME BEDRIJVEN NAAR GROOTTEKLASSE. 187 FIGUUR VII-2 : INNOVATIEKETEN FIGUUR VII-3 : FIGUUR VII-4 : MARITIEM GERELATEERDE EU FINANCIERINGSINSTRUMENTEN ( ) BELANGRIJKSTE NATIONALE INNOVATIESTIMULERINGSINSTRUMENTEN FIGUUR VII-5 : SAMENVATTING MIF FIGUUR VII-6 : SAMENVATTING MIP FIGUUR VII-7 : SAMENVATTING SIZ-REGELING FIGUUR VII-8 : SAMENVATTING SMI-REGELING FIGUUR VII-9 : SAMENVATTING SIB-REGELING FIGUUR VII-10 : SAMENVATTING QUICK WINS BINNENHAVENS FIGUUR VII-11 : SAMENVATTING ZIP-REGELING FIGUUR VII-12 : SAMENVATTING INNOVATIEVE REGELINGEN VOOR DE VISSERIJSECTOR vi- Stichting Nederland Maritiem Land

13 Lijst met figuren FIGUUR B.1 : EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU ZEEVAART, B.45 FIGUUR B.2 : EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU SCHEEPSBOUW, B.47 FIGUUR B.3 : EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU OFFSHORE, B.48 FIGUUR B.4 : EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU BINNENVAART, B.49 FIGUUR B.5 : EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU WATERBOUW, B.50 FIGUUR B.6 : EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU HAVENS, B.51 FIGUUR B.7 : EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU MARINE, B.52 FIGUUR B.8 : EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU VISSERIJ, B.53 FIGUUR B.9 : FIGUUR B.10 : FIGUUR B.11 : FIGUUR B.12 : EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU MARITIEME DIENSTVERLENING, B.54 EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU WATERSPORTINDUSTRIE, B.55 EVOLUTIE HOOG OPLEIDINGSNIVEAU MARITIEME TOELEVERANCIERS, B.56 EVOLUTIE DIRECTE PRODUCTIEWAARDE EN TOEGEVOEGDE WAARDE PER PERSOON IN CONSTANTE PRIJZEN, (2009 = 100%)... B.61 Stichting Nederland Maritiem Land -vii-

14 Lijst met figuren -viii- Stichting Nederland Maritiem Land

15 Lijst met tabellen LIJST MET TABELLEN TABLE S.1: INDEX (CURRENT PRICES) DIRECT VALUE ADDED, S.5 TABEL S.1 : INDEX (LOPENDE PRIJZEN) DIRECTE TOEGEVOEGDE WAARDE, S.11 TABEL II-1 : RELATIE TUSSEN SECTOREN EN SBI-KLASSEN...10 TABEL II-2 : INDICATOREN INTERNATIONALISERING...17 TABEL III-1 : BEDRIJVEN UIT DE MARITIEME CLUSTER NAAR BEDRIJFSGROOTTE...22 TABEL III-2 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME CLUSTER, TABEL III-3 : EFFECT INTERNATIONALISERING OP WERKGELEGENHEID (LEADER FIRMS)...34 TABEL III-4 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS ZEEVAART, TABEL III-5 : RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT ZEEVAART...40 TABEL III-6 : BINNENLANDSE EN BUITENLANDSE ACTIVITEITEN LEADER FIRMS...41 TABEL III-7 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS SCHEEPSBOUW, TABEL III-8 : RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT SCHEEPSBOUW...43 TABEL III-9 : BINNENLANDSE EN BUITENLANDSE ACTIVITEITEN LEADER FIRMS...45 TABEL III-10 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS OFFSHORE, TABEL III-11 : RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT OFFSHORESECTOR...48 TABEL III-12 : BINNENLANDSE EN BUITENLANDSE ACTIVITEITEN LEADER FIRMS...49 TABEL III-13 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS BINNENVAART, TABEL III-14 : RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT BINNENVAART...51 Stichting Nederland Maritiem Land -ix-

16 Lijst met tabellen TABEL III-15 : BINNENLANDSE EN BUITENLANDSE ACTIVITEITEN LEADER FIRMS TABEL III-16: TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS WATERBOUW, TABEL III-17 : RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT WATERBOUW TABEL III-18 : BINNENLANDSE EN BUITENLANDSE ACTIVITEITEN LEADER FIRMS TABEL III-19 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS ZEEHAVENS, TABEL III-20 : RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT HAVENSECTOR TABEL III-21 : BINNENLANDSE EN BUITENLANDSE ACTIVITEITEN LEADER FIRMS TABEL III-22 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS MARINE, TABEL III-23 : RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT MARINE TABEL III-24 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS VISSERIJ, TABEL III-25 : RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT VISSERIJ TABEL III-26 : TABEL III-27 : TABEL III-28 : TABEL III-29 : TABEL III-30 : BINNENLANDSE EN BUITENLANDSE ACTIVITEITEN LEADER FIRMS TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME DIENSTVERLENING, RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT MARITIEME DIENSTVERLENING BINNENLANDSE EN BUITENLANDSE ACTIVITEITEN LEADER FIRMS TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS WATERSPORTINDUSTRIE, TABEL III-31 : RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT WATERSPORTINDUSTRIE TABEL III-32 : TABEL III-33 : TABEL III-34 : TABEL III-35 : BINNENLANDSE EN BUITENLANDSE ACTIVITEITEN LEADER FIRMS TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME TOELEVERANCIERS, RELATIE HANDEL EN PRODUCTIVITEIT MARITIEME TOELEVERANCIERS BINNENLANDSE EN BUITENLANDSE ACTIVITEITEN LEADER FIRMS x- Stichting Nederland Maritiem Land

17 Lijst met tabellen TABEL IV-1 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME CLUSTER, TABEL IV-2 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS ZEEVAART, TABEL IV-3 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS SCHEEPSBOUW, TABEL IV-4 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS OFFSHORE, TABEL IV-5 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS BINNENVAART, TABEL IV-6 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS WATERBOUW, TABEL IV-7 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS HAVENS, TABEL IV-8 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS MARINE, TABEL IV-9 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS VISSERIJ, TABEL IV-10 : TABEL IV-11 : TABEL IV-12 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME DIENSTVERLENING, TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS WATERSPORTINDUSTRIE, TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME TOELEVERANCIERS, TABEL V-1 : AANDEEL MARITIEME CLUSTER IN DE DOOR DE BEDRIJFS- KLASSEN GEVORMDE TOEGEVOEGDE WAARDE, TABEL V-2 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME CLUSTER, TABEL V-3 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS ZEEVAART, TABEL V-4 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS SCHEEPSBOUW, TABEL V-5 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS OFFSHORE, TABEL V-6 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS BINNENVAART, TABEL V-7 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS WATERBOUW, TABEL V-8 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS HAVENS, TABEL V-9 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS MARINE, TABEL V-10 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS VISSERIJ, TABEL V-11 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME DIENSTVERLENING, Stichting Nederland Maritiem Land -xi-

18 Lijst met tabellen TABEL V-12 : TABEL V-13 : DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS WATERSPORTINDUSTRIE, DIRECTE ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME TOELEVERANCIERS, TABEL VI-1: IN- EN UITSTROOM IN DE MARITIEME CLUSTER, TABEL VI-2: IN- EN UITSTROOM IN DE MARITIEME CLUSTER, TABEL VI-3 : INSTROOM VANUIT ARBEIDSMARKT PER SECTOR TABEL VI-4 : UITSTROOM NAAR ARBEIDSMARKT PER SECTOR TABEL VI-5 : WERKGELEGENHEID IN DE ZEEVAART NAAR FUNCTIE EN NATIONALITEIT, TABEL VII-1 : INNOVATIEF VERMOGEN PER SECTOR TABEL VII-2 : INNOVATIE VAN LEADER FIRMS PER SECTOR, TABEL B.1 : EVOLUTIE ZEEVAART ONDER NEDERLANDSE VLAG, B.21 TABEL B.2 : ECONOMISCHE BETEKENIS ZEEVAART, B.22 TABEL B.3 : WERKGELEGENHEID IN DE ZEEVAART NAAR FUNCTIE EN NATIONALITEIT, B.23 TABEL B.4 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS SCHEEPSBOUW, B.24 TABEL B.5 : KENGETALLEN DEELSECTOREN SCHEEPSBOUW, B.24 TABEL B.6 : KENGETALLEN DEELSECTOREN SCHEEPSBOUW, B.25 TABEL B.7 : ECONOMISCHE BETEKENIS OFFSHORE, B.26 TABEL B.8 : KENGETALLEN DEELSECTOREN OFFSHORE, B.26 TABEL B.9 : KENGETALLEN DEELSECTOREN OFFSHORE, B.27 TABEL B.10 : ECONOMISCHE BETEKENIS BINNENVAART, B.28 TABEL B.11 : KENGETALLEN DEELSECTOREN BINNENVAART, B.28 TABEL B.12 : KENGETALLEN DEELSECTOREN BINNENVAART, B.29 TABEL B.13 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS WATERBOUW, B.30 TABEL B.14 : KENGETALLEN DEELSECTOREN WATERBOUW, B.30 TABEL B.15 : KENGETALLEN DEELSECTOREN WATERBOUW, B.31 -xii- Stichting Nederland Maritiem Land

19 Lijst met tabellen TABEL B.16 : ECONOMISCHE BETEKENIS HAVENS, B.32 TABEL B.17 : KENGETALLEN DEELSECTOREN HAVENS, B.32 TABEL B.18 : KENGETALLEN DEELSECTOREN HAVENS, B.33 TABEL B.19 : TOTALE ECONOMISCHE BETEKENIS MARINE, B.34 TABEL B.20 : KENGETALLEN DEELSECTOREN MARINE, B.34 TABEL B.21 : KENGETALLEN DEELSECTOREN MARINE, B.35 TABEL B.22 : WERKGELEGENHEID DEELSECTOREN CZSK, B.35 TABEL B.23 : WERKGELEGENHEID DIRECTIES CZSK, B.36 TABEL B.24 : ECONOMISCHE BETEKENIS VISSERIJ, B.37 TABEL B.25 : KENGETALLEN DEELSECTOREN VISSERIJ, B.37 TABEL B.26 : KENGETALLEN DEELSECTOREN VISSERIJ, B.38 TABEL B.27 : TABEL B.28 : TABEL B.29 : ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME DIENSTVERLENING, B.39 KENGETALLEN DEELSECTOREN MARITIEME DIENSTVERLENING, B.39 KENGETALLEN DEELSECTOREN MARITIEME DIENSTVERLENING, B.40 TABEL B.30 : ECONOMISCHE BETEKENIS WATERSPORTINDUSTRIE, B.41 TABEL B.31 : KENGETALLEN DEELSECTOREN WATERSPORTINDUSTRIE, B.42 TABEL B.32 : KENGETALLEN DEELSECTOREN WATERSPORTINDUSTRIE, B.42 TABEL B.33 : TABEL B.34 : TABEL B.35 : ECONOMISCHE BETEKENIS MARITIEME TOELEVERANCIERS, B.43 KENGETALLEN DEELSECTOREN MARITIEME TOELEVERANCIERS, B.43 KENGETALLEN DEELSECTOREN MARITIEME TOELEVERANCIERS, B.44 TABEL B.36 : EVOLUTIE ARBEIDSMOBILITEIT ZEEVAART, B.46 TABEL B.37: EVOLUTIE ARBEIDSMOBILITEIT SCHEEPSBOUW, B.47 TABEL B.38: EVOLUTIE ARBEIDSMOBILITEIT OFFSHORE, B.48 TABEL B.39: EVOLUTIE ARBEIDSMOBILITEIT BINNENVAART, B.49 TABEL B.40 : EVOLUTIE ARBEIDSMOBILITEIT WATERBOUW, B.50 Stichting Nederland Maritiem Land -xiii-

20 Lijst met tabellen TABEL B.41 : EVOLUTIE ARBEIDSMOBILITEIT HAVENS, B.51 TABEL B.42 : EVOLUTIE ARBEIDSMOBILITEIT VISSERIJ, B.53 TABEL B.43 : EVOLUTIE ARBEIDSMOBILITEIT MARITIEME DIENSTVERLENING, B.54 TABEL B.44 : EVOLUTIE ARBEIDSMOBILITEIT WATERSPORTINDUSTRIE, B.55 TABEL B.45 : EVOLUTIE ARBEIDSMOBILITEIT MARITIEME TOELEVERANCIERS, B.56 TABEL B.46 : EXPORT NAAR SECTOR, B.57 TABEL B.47 : INFLATIEVOET, B.59 TABEL B.48 : INFLATIEVOET, B.60 TABEL B.49 : TABEL B.50 : INDEX EVOLUTIE DIRECTE TOEGEVOEGDE WAARDE IN CONSTANTE PRIJZEN, B.60 INDEX EVOLUTIE DIRECTE TOEGEVOEGDE WAARDE IN CONSTANTE PRIJZEN, EN B.61 -xiv- Stichting Nederland Maritiem Land

21 Voorwoord VOORWOORD Koers op de toekomst Welk beleid maakt en houdt landen economisch succesvol is een onderwerp dat sinds de tweede olie crisis van 1979 vele overheden en academici indringend heeft bezig gehouden. Een van de conceptuele modellen die daaruit is voortgekomen is de economische clustertheorie van professor Michael Porter zoals beschreven in The competitive advantage of nations (1990). Zijn centrale these was dat regio s waarin bedrijven en instellingen binnen de gehele waardeketen rond een product of dienst intensief samenwerken, concurreren, en kritische massa weten te creëren, en waarin onderzoek en innovatie snel door de gehele keten verspreid worden, in staat zijn zichzelf te vernieuwen en vrijwel iedere concurrentie het hoofd te bieden. Ook in Nederland vond Porter s visie gehoor bij beleid en politiek. Een van de sectoren waar het Ministerie van Verkeer en Waterstaat voor verantwoordelijk was, de zeevaartsector, werd na de introductie van het succesvolle nieuwe scheepvaartbeleid dat in 1996 werd ingevoerd, uitgekozen om de economische clusteraanpak vorm te geven. Daartoe werd in april 1997 de Stichting Nederland Maritiem Land opgericht met een bestuur bestaande uit vertegenwoordigers van het maritieme bedrijfsleven en financieel sterk ondersteund door het Ministerie. In de afgelopen 13 jaar is er veel door de Stichting en haar deelnemende organisaties tot stand gebracht. In vele studies en evaluaties is niet alleen aangetoond dat er in Nederland een zeer compleet en vooraanstaand maritiem cluster bestaat en functioneert, maar ook dat de actoren in de driehoek bedrijfsleven-wetenschap-beleid, steeds intensiever met elkaar samenwerken op Stichting Nederland Maritiem Land -xv-

22 Voorwoord het gebied van export inspanningen, innovatie projecten, jongerencommunicatie, arbeidsmarkt en onderwijs, en Europa. De maritieme wereld is door haar globale karakter een van de meest concurrerende markten. Nieuwe spelers in opkomende maritieme naties hebben het speelveld voortdurend gewijzigd en zullen dat blijven doen. Dat leidt ook tot structurele wijzigingen van de Nederlandse maritieme cluster. Een van de meest in het oog springende veranderingen is de snelle en krachtige internationalisatie van de Nederlandse maritieme bedrijven, hetgeen tot uitdrukking komt in het aanzienlijk aantal buitenlandse werknemers dat in dienst is van bedrijven met een Nederlandse moeder. Deze buitenlandse werkgelegenheid bedraagt thans personen en is spectaculair gegroeid. Dit terwijl de directe werkgelegenheid in Nederland zelf vrijwel onveranderd is gebleven op personen. Zonder deze buitenlandse groei van de activiteiten zou de maritieme cluster in Nederland zijn gekrompen vanwege de te kleine thuismarkten en aldus verlies van marktpositie. Om de vooraanstaande positie van de Nederlandse maritieme cluster in het buitenland te kunnen handhaven en uitbreiden is een continue versterking vereist door innovatie en onderzoek. Dit vraagt op zich weer om hoog opgeleide professionals met een maritieme kennisbasis. Dit dreigt steeds meer in de verdrukking te komen. Wij zullen daarom alle zeilen bij moeten zetten om gespecialiseerde nautische en maritiem-technische opleidingen in stand te houden en jongeren te interesseren voor een uitdagende carrière in de maritieme wereld. Investeren in en faciliteren van de maritieme wereld door bedrijfsleven en overheid blijft van belang omdat de maritieme markten enablers zijn van de wereldhandel en economie. Hoewel de maritieme wereld niet immuun is voor economische cycli, toont het verleden aan dat groei een constante factor is geweest en waarschijnlijk ook zal blijven. Ergo, we kunnen met zijn allen een goed inkomen blijven verwerven zolang wij maar bij de les blijven en onze slimheid weten om te zetten in een blijvend concurrentievoordeel, zoals Porter dat destijds ook geformuleerd heeft. -xvi- Stichting Nederland Maritiem Land

23 Voorwoord De activiteiten van de Stichting Nederland Maritiem Land worden bekostigd door bijdragen van de deelnemers uit het maritieme bedrijfsleven, maar ook substantieel door de Ministeries van Verkeer en Waterstaat en Economische Zaken. Eind 2009 hebben deze ministeries voor de vierde, en laatste keer een financiële bijdrage toegezegd, die ultimo 2013 af zal lopen. Het is de wens van de overheid dat het maritieme bedrijfsleven dan na 17 jaar de maritieme cluster activiteiten volledig zal gaan financieren. De deelnemers in Nederland Maritiem land, hebben de afgelopen 13 jaar de meerwaarde kunnen ervaren van samenwerking in de maritieme waardeketen en hebben de handschoen opgepakt. Er wordt dan ook druk overleg gevoerd met betrokkenen om de transitie vorm te geven, niet alleen inhoudelijk en organisatorisch, maar ook financieel. De uitkomst en implementatie van dit proces zal in de loop van 2011 waarschijnlijk haar beslag krijgen. De onderhavige Monitor 2010 studie is daarbij een solide basis om de koers naar de toekomst uit te zetten. Dit is alweer de vierde monitor, die wederom door Policy Research Corporation is uitgevoerd en die iedere keer completer wordt. Naast de ontwikkelingen binnen de sectoren en cluster als geheel over de periode met een vooruitblik naar het lopende jaar 2010, wordt in deze monitor het inzicht in de internationalisatie verder verdiept. Daarnaast zijn er twee nieuwe onderdelen aan toegevoegd: arbeidsmarkt en innovatie. Wij zijn trots op het inzicht dat hierdoor aan alle stakeholders geboden wordt in de vorm van een van de meest complete cluster analyses in de wereld. Wij hebben er alle vertrouwen in dat eenieder dit op waarde zal weten te schatten en zich daardoor zal blijven inzetten om de positie van Nederland als een van meest vooraanstaande maritieme naties ter wereld te bestendigen. Prof. dr. ir. Niko Wijnolst Voorzitter Stichting Nederland Maritiem Land Rotterdam, september 2010 Stichting Nederland Maritiem Land -xvii-

24 Voorwoord -xviii- Stichting Nederland Maritiem Land

25 Summary SUMMARY This book describes the findings of a monitoring study of the economic significance, labour market, internationalisation and innovation of the Dutch maritime cluster for the period Policy Research Corporation has carried out this research project on behalf of the Dutch Maritime Network. The insights and developments have resulted in a number of specific recommendations for both industry and government. At the end of the book, the main challenges and action points are summarised under the motto Stronger together. a/ Starting point In the year 2000, Policy Research completed an integral study of the Dutch maritime cluster 1. In 2003 and 2006, the data series were updated for the years 2002 and 2005 respectively. The current study provides an actual description of the maritime cluster for the period , supplemented with the most recent developments in Based on this comprehensive representation of the actual situation, appropriate actions can be set up by both industry and government. 1 Based on this study (with data for the year 1997), the Board of the Dutch Maritime Network has established its priorities and focused on cluster-wide themes such as communication, labour market / education, export and innovation. Export efforts were joined, promotion campaigns to increase the maritime labour market s attractiveness were worked out and cooperation between industry and knowledge institutes was encouraged. In the last years, continuous efforts were made to consolidate these projects and to join forces on a European level by means of the European Network of Maritime Clusters. Stichting Nederland Maritiem Land -S.1-

26 Summary b/ Measuring the scale and dynamics of the cluster The basis to chart the recent developments in the maritime cluster and its eleven sectors is formed by a methodological reassessment. The aim of this reassessment is to: Search for a direct link with publicly available data; Optimally fit in statistical developments of Statistics Netherlands (CBS); Reconsider the definition maritime and test it with respect to publicly available data; Allow for an easier actualisation in the future. That way, developments in turnover, production value and employment are adequately studied. Furthermore, the analysis pays explicit attention to the efforts of the Dutch maritime companies in foreign countries. The contribution of these companies to the European (or worldwide) economy was assessed by means of a number of quantitative and qualitative indicators. In accordance with the methodology put forward in the CBS Internationalisation Monitor 2008, both the relationship between international trade and productivity and the relationship between international trade and investments were studied 2. This integral approach tailor-made for each maritime sector guarantees a robust measurement of the developments in the eleven sectors of the Dutch maritime cluster. Supplementary to the economic monitoring study, several underlying principles of the maritime labour market such as inflow and outflow, and education have been examined. Finally, also the innovative capacity of the maritime cluster as a whole and of its eleven sectors has been explored. 2 The research on the relationship between international trade and productivity concerns the study of four indicators describing the process of internationalisation. On the one hand, two more general indicators also incorporated in earlier monitor studies are looked into: import intensity and export intensity. On the other hand, two specific indicators clarifying international fragmentation are investigated: outsourcing and sector internal cross border trading. These four indicators are frequently used in the literature, among others by CBS in the Internationalisation Monitor The relationship between international trade and investments was rather qualitatively studied based on the data of approximately 60 maritime leader firms. -S.2- Stichting Nederland Maritiem Land