AARTSBISDOM MECHELEN-BRUSSEL VICARIAAT VLAAMS-BRABANT EN MECHELEN. PASTORAAL BIJ HET VORMSEL beleidsoriëntatie

Transcriptie

1 AARTSBISDOM MECHELEN-BRUSSEL VICARIAAT VLAAMS-BRABANT EN MECHELEN PASTORAAL BIJ HET VORMSEL beleidsoriëntatie MECHELEN PINKSTEREN 2012

2 2

3 1. INLEIDING 1.1. wat voorafging Deze beleidsoriëntatie kwam tot stand in opvolging van een bevraging onder catechisten, tijdens het voorjaar 2011, inzake de plechtige geloofsbelijdenis en het vormsel in het vicariaat Vlaams-Brabant en Mechelen. In antwoord op de resultaten van deze bevraging kwamen een tiental personen uit de territoriale pastoraal, catechese en onderwijs meerdere keren samen. Zij werkten een eerste ontwerp van beleidsoriëntatie uit, waarbij zij zich inhoudelijk inspireerden aan de brochure van de Interdiocesane Commissie voor Catechese Pastoraal bij het vormsel. Catechese en gemeenschap. (Licap, 2010). De lectuur van deze brochure verdient aanbeveling als achtergrond bij deze beleidsoriëntatie. Na bespreking door de dekens werd de ontwerptekst in het najaar van 2011 voorgelegd aan catechisten en pastores tijdens een luisterronde op drie plaatsen in het vicariaat. Op basis van de mondelinge en schriftelijke reacties werd het ontwerp, in verder overleg met de dekens, bijgestuurd. Dit bijgestuurd ontwerp van beleidsoriëntatie werd vervolgens voorgelegd aan de Bisschopsraad en in de zitting van 4 mei 2012 goedgekeurd. 3

4 1.2. horizon, oriëntaties en organisatie Deze beleidsoriëntatie bestaat uit drie delen. Eerst wordt de horizon van de vormselpastoraal beschreven. Waar is het ons ten gronde om te doen? Welke plaats neemt de vormselpastoraal in binnen het ruimere perspectief van de initiatiepastoraal? Vanuit de horizon zetten we vervolgens een aantal oriëntaties uit. Langs welke concrete wegen willen we gaandeweg de horizon bereiken? Deze oriëntaties hoeven niet meteen en overal ten volle in praktijk te worden omgezet. Veeleer zal de invulling ervan stap voor stap groeien in de loop van de komende jaren door de inzet van de plaatselijke catechisten en pastores en rekening houden met de evoluerende plaatselijke situaties en mogelijkheden. Tenslotte volgen een aantal precieze beleidslijnen die vanaf het werkjaar gelden. Hoe zullen we de vormselpastoraal concreet organiseren? Deze beleidslijnen sluiten aan bij de horizon en de oriëntaties, maar zijn niet meer dan een eerste invulling ervan. 4

5 2. HORIZON 2.1. christen worden in deze tijd Vele kinderen, jongeren en volwassenen van nu, die zich tot de parochies wenden naar aanleiding van het vormselsacrament, zijn weinig vertrouwd met het christelijk geloofsverhaal, het Evangelie, de persoon van Jezus of de plaatselijke geloofsgemeenschap. De huidige generaties groeien niet langer op in de cultuur van de christenheid. Ze worden niet als christenen geboren, maar kunnen het wel worden doorheen hun persoonlijk levensverhaal, via uiteenlopende gebeurtenissen, ontmoetingen en ervaringen. Deze tijdsgeest daagt geloofsgemeenschappen uit om zó in te gaan op de vraag naar het vormselsacrament dat dit zowel voor de kinderen als voor de ouders een kans wordt om dieper kennis te maken met het geloof, de liefde, de menselijkheid en de vreugde van de christenen de vraag naar het vormsel: kans tot initiatie Daarmee komt de horizon voor de vormselpastoraal in zicht: zo omgaan met de vraag van ouders en kinderen dat zij kunnen ontdekken wie Jezus is en wat leven volgens het Evangelie betekent. Zowel voor de kinderen als voor de ouders wil de vraag naar het vormsel uitgroeien tot een gebeuren dat hen op een aantrekkelijke en overtuigende wijze laat kennismaken met de manier van leven van 5

6 christenen vandaag. De pastoraal bij het vormsel kan dan een uitnodiging worden om aan te sluiten bij de gemeenschap die het geloof in Jezus beleeft als een zinvol en inspirerend perspectief, dat kracht en vreugde schenkt aan het leven. Het is bovendien de beste manier om oprecht te antwoorden op de vraag van de ouders door hun kind en henzelf aan te bieden wat ons, als christenen, geschonken is: kennis van Jezus en het Evangelie, meeleven met de hoop en de vreugde, de angst en het verdriet van mensen om ons heen, gedragen worden door de vriendschap en verbondenheid met andere christenen. De initiatiepastoraal krijgt hierdoor een heel concrete inhoud: de geloofsgemeenschap getuigt voor kinderen en ouders van haar geloof in de Levende Heer en neemt hen hierin op vertrouwen Misschien vraag je je af: Is dat niet te hoog gegrepen? Hoe kan je kinderen en ouders laten kennis maken met de Heer Jezus en zijn Evangelie? Hoe hen onthalen in onze christelijke gemeenschap en initiëren in ons geloofsverhaal? Hoe mensen zinvolle groeikansen bieden in het gebed, in de geest van verbondenheid, in de zorg voor en dienst aan armen en kleinen? Is een parochie daartoe wel in staat? Deze vragen zijn reëel en terecht. Het zal ook allemaal niet zomaar gaan. Het zal een hele leerschool zijn. Daartoe reikt de horizon ons een duidelijk perspectief aan. De horizon 6

7 wordt niet zomaar opgelegd in onmiddellijk te realiseren beleidslijnen. Het zal stap voor stap moeten gaan en zonder verlammende angst van Waar zal het ons brengen? of van Heeft het nog zin?. Het komt er op aan in vertrouwen op de Heer op weg te gaan binnen het perspectief dat de horizon biedt. In de concrete vraag naar het vormselsacrament zit reeds een aanzet tot geloofsinitiatie: zo omgaan met kinderen en ouders dat zij Jezus kunnen ontdekken en de goede smaak van het christen-zijn kunnen proeven. En de Heer zal hierin nabij zijn. Hij is het immers die blijft mensen uitzenden om het Evangelie te verkondigen als een blijde boodschap voor alle generaties: de kinderen, de jongeren en volwassenen van onze tijd. Immers, in elke tijd opnieuw, vraagt Jezus om de netten uit te gooien. Hij geeft hiertoe de nodige moed, kracht en hulp. En het zal inderdaad niet allemaal zomaar lukken. Net als bij de eerste leerlingen zullen de netten niet elke dag automatisch vollopen door ze naar eigen goeddunken uit te gooien. Wie, vertrouwend op de Heer, de netten durft uitgooien, zal het wonder van de initiatie zien gebeuren: kinderen en ouders die thuiskomen in een geloofsgemeenschap, er de levenskracht van het Evangelie ontdekken en er met het beste van zichzelf voor kiezen. 7

8 3. ORIËNTATIES Vanuit de horizon volgen nu een aantal concrete oriëntaties: hoe willen we gaandeweg de horizon bereiken en concrete inhoud geven aan een initiatie- en vormselpastoraal? 3.1. betrokkenheid van de ouders Hoe de ouders sterker betrekken bij de vormselpastoraal? Kinderen en aankomende tieners kunnen niet thuiskomen in de geloofsgemeenschap indien ze hierin niet ondersteund en bemoedigd worden door hun ouders. Door hen intenser te betrekken in de voorbereiding op het vormsel van hun kind, kunnen ook ouders groeien in geloof. De ervaring van meerdere parochies in ons vicariaat wijst uit dat de aandacht voor de betrokkenheid van ouders beantwoordt aan een diep, weliswaar vaak verborgen, verlangen verbondenheid met het zondagsgebeuren Kennismaken met het geloof en de vreugde van de christenen vormt een centrale doelstelling aan de horizon van de initiatiepastoraal. Juist daardoor is het aangewezen dat de zondag voorname aandacht krijgt in de pastoraal bij het vormsel, want op zondag komt de geloofsgemeenschap samen. Op zondag komt de Heer Jezus aanwezig in ons midden: Hij spreekt tot ons door het 8

9 Evangelie, Hij bidt met ons en Hij legt zijn Lichaam en Bloed in onze handen. De zondagseucharistie is een unieke ontmoetingsplaats met Jezus, met het Evangelie en met de geloofsgemeenschap. Niemand kan christen worden zonder thuis te komen in de eucharistie. En hoe zou je christen kunnen blijven indien je niet van zondag tot zondag in de uitdrukkelijke Aanwezigheid van de Heer vertoeft en je laat voeden met zijn Woord en Eucharistie? Het is daarom aangewezen dat de vormelingen en hun ouders geregeld deelnemen aan het zondagsgebeuren van de gemeenschap: de eucharistie op zaterdagavond of op zondag initiatie op zondag Wij hopen dat er in ons vicariaat meer plaatsen ontstaan waar vormelingen en hun ouders, naar aanleiding van de eucharistieviering, ieder een eigen vormend moment van samenzijn hebben. Tijdens deze momenten kunnen sommige catechisten ouders helpen groeien in geloof terwijl anderen meer aandacht schenken aan de geloofsinitiatie van de vormelingen. Voor de samenkomst met ouders denken we concreet aan een korte voordracht waarin een aspect van het Evangelie verhelderd wordt of aan een gesprek over uitdagingen van geloofsopvoeding van de kinderen. 9

10 3.4. het concrete leven van christenen Deze samenkomsten met ouders en vormelingen kunnen ook bestaan in een getuigenis vanuit een gelovig geïnspireerd engagement voor zieken, gevangenen of mensen in nood. Het is immers belangrijk dat vormelingen en ouders kennis maken met de diaconie, het dienende leven van de christenen: de zorg voor zieken, de hulpbehoevende bejaarden, de migranten, de mensen met een handicap, de armen. Dat kan ook door een bezoek aan een of ander diaconaal initiatief of zelfs door er aan deel te nemen. Ook op deze wijze maken jong en oud kennis met de Heer Jezus en vinden ze inspiratie om Hem te volgen in het gewone leven een ruimere catechese, een ruimere groep catechisten De vooropgestelde horizon verruimt de pastoraal bij het vormsel en vraagt om een ruime groep catechisten. Eigenlijk wordt heel de geloofsgemeenschap op de een of andere wijze betrokken bij de vormselpastoraal, al is het maar door de zorg en de aandacht voor een goed onthaal van kinderen en ouders, door zelf te bidden, te zingen, te luisteren naar Gods Woord en mee te vieren. Zo wordt uiteindelijk de hele gemeenschap verantwoordelijk voor de catechese: iedereen in de geloofsgemeenschap wordt catechist! Ja, er zullen nog steeds catechisten nodig zijn. Zelfs meer catechisten, maar dan wel in een grotere verscheidenheid. Sommigen zullen zich toeleggen op de vormelingen, 10

11 anderen meer op de ouders. Nog anderen verzekeren de praktische organisatie. Sommige catechisten zullen via huisbezoeken persoonlijk contact leggen met ouders. Maar er is ook nood aan mensen die zorg dragen voor een mooie liturgie: een goed koor, enkele misdienaars, lectoren De manier waarop zij getuigen van hun geloof, is een waardevolle bijdrage tot een initiërende pastoraal bij het vormsel. Uit de ervaring in verschillende parochies van ons vicariaat blijkt dat heel wat ouders een verruimde vormselpastoraal ook met hun eigen engagement willen versterken. Zo vinden ouders trouwens meteen een weg naar een eigen plaats in een geloofsgemeenschap die ze opnieuw of voor het eerst hebben ontdekt samenwerken We beseffen goed dat deze oriëntaties de plaatselijke geloofsgemeenschappen voor heel wat uitdagingen stellen. Niet al deze uitdagingen vragen om een onmiddellijke aanpak. Er is tijd om te groeien. Er is tijd om stappen te zetten: doordacht, weloverwogen en goed begeleid. Sommige parochies zullen deze uitdagingen niet op hun eentje aankunnen. Daarom is het goed en zelfs wenselijk dat de vormselpastoraal parochieoverschrijdend nieuwe samenwerkingsverbanden doet ontstaan. We zullen deze samenwerking alvast alle kansen bieden. 11

12 4. ORGANISATIE Wij vragen aan alle betrokkenen in de catechese om in de komende tijd de nodige zorg te besteden aan een geleidelijke realisatie van de vooropgestelde oriëntaties. Daartoe willen ook de volgende concrete, organisatorische beleidslijnen bijdragen pastoraal bij het vormsel Vanaf het werkjaar wordt wat we vandaag de plechtige geloofsbelijdenis noemen, geïntegreerd in de vormselviering onder de vorm van de hernieuwing van de doopbeloften. In het kader van een initiatiepastoraal beslaat een meer intensieve en doelgerichte voorbereiding op het vormselsacrament van aanvang tot viering minimaal ongeveer een jaar. Deze voorbereidingsperiode valt hoofdzakelijk samen met het laatste leerjaar van de basisschool. Op het einde van het vijfde leerjaar worden kinderen en ouders uitgenodigd voor een informatief moment waarin de bedoeling van de vormselpastoraal inhoudelijk en praktisch wordt toegelicht. Bij de aanvang van het zesde leerjaar vindt een eucharistieviering plaats, waarin de kinderen en hun ouders kennismaken met en onthaald worden door de gemeenschap. In dit kader kan eventueel een naamopgave plaatsvinden waarbij kinderen, 12

13 ouders en ook de gemeenschap een engagement bij de vormselpastoraal uitspreken. Het aantal en het verloop van de catechesemomenten worden plaatselijk bepaald. De planning van deze momenten zal voldoende aandacht hebben voor de betrokkenheid van vormelingen en ouders bij het leven van de geloofsgemeenschap, in het bijzonder bij de eucharistieviering. Het zesde hoofdstuk en het uitneembare middendeel van de brochure Pastoraal bij het vormsel. Catechese en gemeenschap. (LICAP, 2010) reiken een concreet model voor zulke planning aan. Initiatiepastoraal houdt vanzelfsprekend niet op bij een voltooide vormselvoorbereiding. Graag zien we de betrokkenheid van kinderen en ouders doorlopen in bestaande of nieuwe projecten van jongeren- en volwassenencatechese. Op de nieuwe afspraak om de plechtige geloofsbelijdenis voortaan te integreren in de vormselviering kan een uitzondering gemaakt worden. Bij een positieve evaluatie van een plaatselijke catechesewerking met plechtige geloofsbelijdenis en vormsel als twee onderscheiden momenten, kan dit onderscheid behouden blijven. De vormselviering wordt dan niet bij het einde van het basisonderwijs maar later gevierd. Zulke uitzondering 13

14 wordt pas toegekend na overleg met de deken en het vicariaat en zal steeds de integratie van de hoger vermelde oriëntaties tot voorwaarde hebben de vormselviering Vanaf het werkjaar vinden de vormselvieringen plaats tijdens een zondagse eucharistieviering (zaterdagnamiddag vanaf uur tot zondagavond) in de uitgebreide Paastijd: van Beloken Pasen tot Drieeenheidzondag (met inbegrip van het hoogfeest van Onze- Heer-Hemelvaart). In geval van uitzondering vinden de vormselvieringen plaats buiten de paastijd, maar nooit tijdens de advent of veertigdagentijd. Tenzij plaatselijke of praktische omstandigheden dit ernstig bemoeilijken, worden vormselvieringen georganiseerd per federatie. Om het aantal vieringen in de hand te houden, kan men geen vormselviering voor twaalfjarigen organiseren voor minder dan 30 vormelingen. Vanaf een getal van 60 vormelingen binnen eenzelfde federatie bestaat de mogelijkheid om twee vormselvieringen te organiseren. In overleg met de deken, de plaatselijke federatie- en catecheseverantwoordelijken en het vicariaat werden in de loop van het voorjaar 2012 het aantal vormselvieringen voor het werkjaar bepaald. Zo mogelijk worden deze afspraken voor de volgende jaren behouden. 14

15 Het vicariaat legt de definitieve vormseldatum vast. De hulpbisschop duidt de vormheer aan en wijst hem toe projecten lange weg en buitengewoon onderwijs Enkele geloofsgemeenschappen in ons vicariaat hebben gekozen voor het catecheseproject van de zogenoemde Lange Weg. Alle bestaande projecten kunnen behouden blijven. Nieuwe projecten voor het vormsel op latere leeftijd (na 12 jaar) vormen een uitzondering op de regel van deze beleidsoriëntatie en kunnen niet starten zonder voorafgaand overleg en toestemming van het vicariaat. Voor het buitengewoon onderwijs worden de afspraken voor vormselvieringen, die naar bestaande, goede en zinvolle gewoonte voorbereid worden in de school en daar ook vaak plaatsvinden, steeds gemaakt met het vicariaat vorming en begeleiding Ook al zullen er werkmiddelen worden uitgewerkt of aangepast, mensen toerusten voor hun taak en verantwoordelijkheid binnen de vormselpastoraal vereist meer dan een goede werkmap. Vanaf het werkjaar zullen de vormingsmedewerkers van het vicariaat veel aandacht schenken aan catechisten en andere betrokkenen 15

16 in de initiatiepastoraal. Het vormingsaanbod zal ondermeer aan de vooropgestelde oriëntaties, zoals betrokkenheid van ouders, onthalende gemeenschap en het catechetisch zondagsgebeuren, meer inhoudelijke en concrete invulling geven. De bestaande werkmap Ooggetuigen rond de figuur van Teofil zal worden aangevuld met een catechese bij het Pinksterverhaal en het sacrament van het vormsel. Deze module is beschikbaar via de bestaande website In de loop van het werkjaar zal deze website volledig herwerkt en aangepast worden aan de nieuwe beleidsoriëntatie. Ook de vicariale traditie van een groter jaarlijks moment van vorming en ontmoeting zal weer opgenomen worden. 16