Stadswandeling Joods Nijmegen. Stadsdeel Nijmegen Oost. Tweede route. Inleiding

Transcriptie

1 Stadswandeling Joods Nijmegen Stadsdeel Nijmegen Oost Tweede route Inleiding

2 Deze wandeling wordt u aangeboden door Stichting Kitty de Wijze. De stichting hoopt, in de voormalige Synagoge aan de Gerard Noodtstraat, het Kitty de Wijze Centrum te vestigen. Het Kitty de Wijze Centrum wil voor een breed publiek een brug slaan tussen de Joodse cultuur en geschiedenis én de actuele maatschappelijke thema s. Het Kitty de Wijze Centrum ijvert hiermee voor een verdraagzame pluriforme samenleving en houdt het bijzondere gebouw, en de verhalen welke ermee verbonden zijn, in stand. In deze voormalige Synagoge uit 1913, een van de markantste creaties van Oscar Leeuw, wordt de eeuwenlange geschiedenis van de Joden in Nijmegen zichtbaar. Het is bij uitstek de locatie voor activiteiten rondom etnische, culturele en levensbeschouwelijke onderwerpen. Deze wandeling Joods Nijmegen laat u raken aan onbekende levensverhalen. 3

3 De route in kaart gebracht Beschrijving van de Tweede route door Nijmegen Oost 4

4 Startpunt is de voormalige Synagoge aan de Gerard Noodtstraat 121. U wandelt via de grote singels naar de vroegere Begraafplaats aan de (17) Stenenkruisstraat. Langs het parkeerterrein loopt u linksaf de Bijleveldsingel in. Vervolgens rechtsaf naar de (18) Hendrik Hoogerstraat. Dan terug naar de (19) Bijleveldsingel. Steek de straat schuin over om de (20) Wilhelminasingel te bereiken. De straat gaat over in de (21) Johannes Vijghstraat. Rechtdoor komt u in de (22) Fagelstraat. Op het einde van deze straat staat u in de (23) Coehoornstraat. Rechtsaanhoudend wandelt u over de Groesbeekseweg. Desgewenst maakt u een omweg door linksaf naar de (24) van Heutsztraat te gaan. Via de (25) Groesbeekseweg wandelt u de (26) Fransestraat in. Linksaf via Javastraat naar de (27) Timorstraat. Ga rechtsaf de van Slichtenhorststraat in. U nadert het pleintje en wandelt naar de (28) Sumatrastraat. Terug naar dit pleintje, links aanhoudend, loopt u de (29) Borneostraat in. Aan uw rechterzijde ziet u de (30) Madoerastraat. Via de (31) Javastraat bent u terug in de Fransestraat. Links aanhoudend wandelt u door de (32) Pontanusstraat, vervolgens door de (33) Van Slichtenhorststraat en de (34) Van Spaenstraat. Via de grote singels, Oranjesingel en St. Canisiussingel, wandelt u terug naar het startpunt, de Synagoge aan de Gerard Noodtstraat. Ook kunt u vanaf hier de oversteek maken naar de derde route door Bottendaal. 5

5 Fragmenten van verhalen bij de Tweede Routebeschrijving door Nijmegen Oost (17) Algemene Begraafplaats aan de Stenenkruisstraat. Vanaf 1810 mocht er niet meer binnen de stadsmuren begraven worden en werd hier een Algemene Begraafplaats aangelegd. Deze bestond uit een Protestants, Rooms- Katholiek en Joods gedeelte. Het Joodse deel werd later niet gebruikt omdat er vanaf 1814 toch weer begraven mocht worden op de Joodse begraafplaats aan de Mariënburg. (18) Hendrik Hoogerstraat 5 Familie Frank Hendrik Hoogerstraat 5 Dhr. Nathan Frank (1897) werd geboren in Echteld. Hij had de Nederlandse nationaliteit, was handelsreiziger in textiel. Hij vestigde zich in Nijmegen in 1927, komende vanuit Echteld. Zijn vrouw Johanna Frank- van der Sluis (1901) werd geboren in Den Bosch. Zij trouwden op 26 april 1927 te Veghel. Vader Frank was bestuurslid van de Joodse Gemeentein Nijmegen. Het gezin telde drie zonen: David Emmanuel (1928), Emile (Miel) Simon Frank (1931) en Donald Louis (1936). Miel zat op de Nutsschool in de Hertogstraat tot die voor Joden verboden werd. In de nacht van 17 op 18 november 1942 werd het gezin opgepakt, naar Westerbork getransporteerd en op 27 november 1942 in Auschwitz vermoord. Het huis werd op 10 februari 1943 ontruimd. (19) Bijleveldsingel 72 Anneliese Cohn-Tobias Bijleveldsingel 72 (ook Timorstraat 16 / Groesbeekseweg 85) Mevrouw Anneliese Tobias (1907) werd geboren te Betzdorf (Dld). Haar ouders waren Siegfried Tobias en Pauline Cohen. Annelies trouwde op17 februari 1933 in Kevelaer met Edgar Cohn. Later wonen zij in de Timorstraat 16. Anneliese vestigde zich in Nijmegen, hier op dit adres, op 19 juli 1934 komende uit Oldenzaal. 6

6 (20) Wilhelminasingel 38 Albert Cohn Wilhelminasingel 38 Albert Cohn (1871) werd geboren in Magdeburg (Dld). In Amsterdam was hij op 20 december 1933 getrouwd met Rachel Anna Mendes Da Costa. Hij dook vermoedelijk onder toen zijn vrouw in Zutphen op transport werd gesteld. Op 3 juni 1944 werd hij gearresteerd door de Nijmeegse politieagent Wiebe, in opdracht van de SD. Omdat hij geen Jodenster droeg en zonder toestemming meubels verkocht. Albert Cohn werd op 5 juni 1944 door wachtmeester Hidskes naar Westerbork gebracht. Hun woning, inmiddels aan de Groesbeekseweg 85, werd op 6 juni 1944 ontruimd. Zie voor meer informatie de Namenwand van de website Stichting Kitty de Wijze. (21) Johannes Vijghstraat 15, 33, 37, 48, 60 (tegenwoordig 70) Familie Boektje-Pais Johannes Vijghstraat 15 Abraham Boektje (1895) vestigde zich op 13 oktober 1934 in Nijmegen, komende vanuit Oss. Hij is lompenhandelaar. Abraham is getrouwd met Jetje Boektje- Pais (1892). Jetje werd in Harlingen geboren. Haar ouders zijn Benjamin Pais en Judik Spijer. Haar moeder runde op Terschelling een winkel in ijzerwaren en manufacturen. Abraham en Jetje hebben twee kinderen. Hun zoon Jozef (1923) werd in Blokzijl geboren en dochter Judith (1925) in Nijmegen. Johannes Vijghstraat 15 7

7 In het huis woonde ook de 82 jarige Elkan Speijer (1860). Dhr. Speijer was weduwnaar en kwam, vanuit Groningen in 1929 in Nijmegen wonen. Hij werd geboren in Harlingen. Op 28 augustus 1942 vertrekt Elkan Speijer naar Amsterdam. Hij heeft aan de Plantage Middenlaan 16 in Amsterdam gewoond. In 1943 keerde hij terug naar Nijmegen en verbleef op dit adres bij de familie Boektje- Pais. Allen werden naar Auschwitz vervoerd en vermoord. Het huis werd op ontruimd en ter beschikking gesteld aan een Nederlandse familie waarvan de zoon in Duitse dienst in 1944 om het leven kwam. Helene en Henriëtte Noach Rosenberg Johannes Vijghstraat 33 Helene Noach (1901) werd in Keulen (Dld) geboren. Op 5 augustus 1936 komt ze in Nijmegen wonen, komende vanuit Maastricht. Ze is ongehuwd en kapster. Helene was de dochter van Annij Noach (1873). Vader werd geboren in Deventer en verpleegd in het Centraal Israëlitisch Krankzinnigengesticht Het Apeldoornse Bos te Apeldoorn. Deze instelling werd in de nacht van 21 op 22 november 1943 ontruimd en alle patiënten werden op transport gesteld naar Auschwitz waar zij werden vermoord. Ook de moeder van Helene, Henriëtte Noach- Rosenberg, geboren in Delmenhorst Dld. (1872) woonde hier. Allen kwamen om in Auschwitz. Mathilde Noach (1899), de zus van Helene, was verpleegster en woonde aan de Tweede Boerhavestraat 71 I in Amsterdam. Mathilde is vermoord in Sobibor. Het echtpaar Noach had vier kinderen. Twee kinderen hebben de oorlog overleefd. Mathilde Noach 8

8 Ludwig Hirsch Johannes Vijghstraat 37 Dhr. Ludwig Hirsch (1911) werd geboren in Wenen (Oostenrijk). Komende vanuit Amersfoort, vestigde hij zich in Nijmegen op 8 oktober Op 7 april 1942 vertrok hij naar Amsterdam. Ludwig Hirsch was ongehuwd, statenloos en vertegenwoordiger in dagbladen. Aaltje van Embden Johannes Vijghstraat 48 Aaltje was één van de zes kinderen van Samuel Meijer van Embden en Martha Tal. Aaltje werd op 6 februari 1891 geboren in Wageningen. Haar ouders stierven in 1930 en werden begraven op de Joodse Begraafplaats aan de Postweg, Kwakkenbergweg. Komende vanuit Rotterdam, kwam Aaltje van Embden op 11 augustus 1934 weer naar Nijmegen. Zij was ongehuwd en lerares modevakschool. Bij de razzia van 17 november 1942 werd ze opgepakt en op 27 november in Auschwitz vermoord. Haar huis werd op 5 maart 1943 ontruimd. Het woonhuis van Aaltje staat er niet meer en is vervangen door nieuwbouw. Familie Van Geuns-Glaser, Sophie Glaser, Fam. Oppenheimer Johannes Vijghstraat 60 (tegenwoordig nr. 70) Léon van Geuns (1881) werd geboren in Sappemeer (Gr.) Van beroep veehandelaar vestigde hij zich in Nijmegen in Zijn vrouw, Vrouwke van Geuns-Glaser (1890 ) werd geboren in Nijmegen. Zij woonden aan de Johannes Vijghstraat 60 en hadden drie kinderen. Hun zoon Harry David werd als bakker en kok te werk gesteld in de kampen Laura-Hütte, Auschwitz en Mauthausen maar overleefde de oorlog. Hun zoon Abraham (1920) verbleef sinds 1930 in Het Apeldoornse Bos, en werd met 868 andere patiënten op 21 januari 1943 naar Auschwitz vervoerd en vermoord. Dochter Marthalina (1918) werd in Sappemeer geboren. Op 25 april 1941 huwde zij in Nijmegen Leo Oppenheimer (1907). Leo, in Oss geboren, was koopman, handelsreiziger, in schildersartikelen. Marthalina was hulp in de huishouding. 9

9 Op 3 april 1941 vestigde het jonge paar zich in Nijmegen en woonde bij haar ouders in. De gehele familie is in de nacht van 17 op 18 november 1942 gearresteerd. Vrouwke en Léon komen om in Auschwitz (1942). Marthalina en Leo werden te werkgesteld in Westerbork. In 1943 werden zij in Sobibor vermoord. Tevens woonachtig op dit adres is Sophie Glaser (1895). Zij werd in Nijmegen geboren. Is zij een nichtje of zus van Vrouwke Glaser? Sophie is alleenstaand. Vanuit Westerbork werd zij op 8 juni 1943 op transport gesteld naar Sobibor. Het betrof een Kindertransport. Waarschijnlijk begeleidde zij een Joods familielid. Op hetzelfde adres woonde Louis Northeimer (1881). Hij werd geboren in Herwen en Aerdt en was ongehuwd. Van beroep veehandelaar.komende vanuit zijn geboorteplaats vestigde hij zich in 1930 in Nijmegen. Hij wordt bij de razzia van 17 november 1942 opgepakt en in Auschwitz vermoord. Zie voor meer informatie de Namenwand van de website Stichting Kitty de Wijze. Familie de Wijze Johannes Vijghstraat 60 (tegenwoordig nr. 70) Eerder woonde deze familie de Wijze aan de Graafseweg 84 in Nijmegen. Louis (Levi Mozes) de Wijze (1885) was getrouwd met Lea Groenewoudt (1895 ). Hij was veehandelaar en geboren in Beugen. Lea, geboren in Eindhoven, was de dochter van de Eindhovense vleeshouwer en ritueel slachter Hartog Andries Groenewoudt en Kaatje Hijmans. Het echtpaar Louis en Lea de Wijze kregen vier dochters, allen geboren in Boxmeer. Het gezin vestigde zich in 1932 in Nijmegen, komende vanuit Boxmeer. De oudste dochter is Sybilla, ook wel Elly (1919) was verzorgster in een Joodsch Rusthuis. Zij trouwde op 23 april 1942 in Nijmegen met de tien jaar oudere Herman van Beek. Hij verbleef in Oss. Ondanks haar huwelijk woonde Elly in Nijmegen. De tweede dochter is Kitty, ook wel Kaatje (1920). Zij is ongehuwd, steno- typiste en verpleegster. Naar haar is de Kitty de Wijzeplaats vernoemd en de Stichting Kitty de Wijze. 10

10 De derde dochter is Johanna Jeannette, ook wel Joke (1922). Zij is ongehuwd en kantoorbediende bij de Joodsche Raad. Albertina (1924), ook wel Tini, is de jongste dochter en leerling verpleegster. Samen met haar ouders werd Tini op 14 september 43 van Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd en op 17 september 1943 vermoord. Kitty en Joke werden al in december 1942 op transport gesteld en direct bij aankomst in Auschwitz- Monowitz vermoord. Wanneer Sybilla is opgepakt is niet bekend. Op bleek zij in Westerbork te zijn. Op 12 februari 1943 is zij in Auschwitz vermoord. (22) Fagelstraat 44, 76 Helena Vos Fagelstraat 44 Mevrouw Helena Vos (1876) werd geboren in Coevorden. Zij vestigde zich op 30 april 1914 in Nijmegen, komende vanuit Coevorden. Helena Vos was ongehuwd. Ze werd in december 1942 in Auschwitz vermoord. Isaäc Koren Fagelstraat 76 Isaäc Koren (1889) werd geboren in Amsterdam. Hij vestigde zich op 30 april 1936 in Nijmegen, komende vanuit Arnhem. In Nijmegen huwde hij op 29 mei 1941 Maria Antonia Westerhuis, geboren op 5 maart 1895 te Groningen. Dhr. Koren was vertegenwoordiger in kantoormachines. Hij werd via Westerbork op transport gesteld naar Auschwitz en vermoord (1942). 11

11 (23) Coehoornstraat 36, 89, 91 Maurits en Cato Rosalie Gersons- van Embden Coehoornstraat 36 Maurits Gersons (1895 ) werd geboren in Tilburg. Hij vestigde zich in 1928 in Nijmegen, komende uit zijn geboortestad. Hij is kledingfabrikant. Cato Rosalie van Emden (1907) werd geboren in Amsterdam. Zij was de dochter van Hartog van Embden en Rachel Frank. Cato Rosalie vestigde zich in Nijmegen in 1931, komende vanuit Amsterdam. Uit het huwelijk van Cato en Maurits Gersons- van Embden zijn geen kinderen bekend. Tijdens de bezetting doken zij onder. De hoofdcommissaris van Politie te Nijmegen verzocht om hun aanhouding. Hun huis werd op 24 december 1942 ontruimd. Zij werden op 16 november 1943 via Westerbork op transport gesteld. Mevrouw kwam om in Auschwitz (november 1943). Dhr. Gersons is vier maanden later dan zijn vrouw omgebracht (maart 1944). Aron en Dorothea Kaufman-Mendel Coehoornstraat 89 Aron Kaufman (1889) werd geboren in Gennep. Hij vestigde zich in 1927 in Nijmegen, komende vanuit Amsterdam. Dorothea Mendel (1880) werd geboren in Lingen (Dld). Zij komt in 1928 naar Nijmegen vanuit Essen (Dld). Uit hun huwelijk zijn geen kinderen bekend. Aron Kaufman is vertegenwoordiger in sanitair. Het huis werd op 8 en 12 oktober 1942 ontruimd. In tegenstelling tot haar man dook Dorothea onder, kennelijk met een grote som geld. In januari 1943 laat de politie een opsporingsbericht uitgaan. In 1944 werd zij opgespoord en via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Daar werd zij bij aankomst vermoord (22 mei 1944).. Haar man Aron was al eerder in dit kamp omgekomen (oktober 1942). 12 Coehoornstraat 89 en 91

12 Nr. 89 links en Nr. 91 rechts van ronde siersteen boven Salomon en Sabine Grünhut-Litman Coehoornstraat 91 Salomon Litman (1874) werd geboren in Kaisersdorf-Pimany (Dld). Hij is statenloos, weduwe en zonder beroep. Salomon vestigde zich in 1940 in Nijmegen, komende vanuit Zandvoort. Sabine Grünhut- Litman (1883) werd geboren in Kaisersdorf-Pimany (Dld). Zij was gehuwd met Jakob Grünhut die op 21 november 1935 te Wenen was overleden. Sabine is in Nederland zonder nationaliteitsverklaring. In 1940 vestigde zij zich in Nijmegen, komende vanuit Zandvoort. Mogelijk zijn Salomon en Sabine broer en zus. Het huis werd op 22 oktober 1942 ontruimd. Via Westerbork worden zij naar Auschwitz gedeporteerd en vermoord. (24) van Heutzstraat 35 Betje Frankenhuis- van Creveld, van Heutszstraat 35 (ook Smidsstraat 44a) Betje Frankenhuis-van Creveld (1867) vestigde zich in 1895 in Nijmegen, komende vanuit Amsterdam. Betje van Creveld was op 20 juni 1895 in Nijmegen getrouwd met Izaak Frankenhuis, die echter op 70 jarige leeftijd, op 12 april 1941 in Nijmegen, stierf. Ze was weduwe en werd bij de razzia van 17 november 1942 in Nijmegen opgepakt en via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd en vermoord op 27 november (25) Groesbeekseweg 85 Albert Cohn en Rachel Cohn- Mendes da Costa Groesbeekseweg 85 Eerder al werd de verblijfplaats van Albert Cohn genoemd (Zie: Wilhelminasingel 35). Zijn vrouw Rachel (1892) kwam in mei 1934 naar Nijmegen. In december 1933 waren zij in Amsterdam getrouwd. Zij was gehuwd geweest met Jonkheer Mozes Lopes Suasso in 1927 maar hij overleed in Rachel Cohn- Mendes Da Costa werd verpleegd in de psychiatrische inrichting Groot Gaffel in Warnsveld. Daar zou ze zijn weggehaald. 13

13 Via Westerbork werd ze op transport gesteld naar Sobibor waar ze direct na aankomst werd vermoord op 16 april Mogelijk was ze ondergedoken. Haar buurvrouw aan de Groesbeekseweg 87 was Georgine Knurr (zie Van Spaenstraat 23). Zie voor meer informatie de Namenwand van de website Stichting Kitty de Wijze. (26) Fransestraat 17, 40, 50 Benjamin Lion, Benjamin M.W. van Zuiden en Rosetta C. van Zuiden-Lion Fransestraat 17 Dhr Benjamin Lion (1854) werd geboren in Boxmeer. Hij was weduwnaar. In 1931 vestigde hij zich in Nijmegen, vanuit Rotterdam. Zijn dochter Rosetta Celina van Zuiden- Lion (1883) woonde op hetzelfde adres. Rosetta werd geboren in Culemborg en vestigde zich in Nijmegen in 1940, komende uit Maastricht. Zij was gehuwd en haar echtgenoot heeft de oorlog overleefd. Op dit adres woonde ook Benjamin Maurits Willem van Zuiden (1927). Benjamin werd geboren in Hoogeveen waar hij aan de Hoofdstraat 206a woonde tot in februari Op 27 februari 1942 kwam hij naar Nijmegen. Benjamin werd 15 jaar oud. Zijn ouders en één kind dat nog thuis woonde, overleefden de oorlog. De precieze verwantschap is niet bekend. Mogelijk was Benjamin een neefje uit de familie van Rosetta s echtgenoot. Benjamin van Zuiden werd op 4 mei 1943 via Westerbork op transport gesteld naar Sobibor. Daar werd hij direct na aankomst vermoord. Benjamin Lion en zijn dochter Rosetta van Zuiden- Lion kwamen om in Auschwitz (1942). Alfred Glaser, Jacques Samuel Glaser, Theodora Glaser-Wolf Machoel en Marie Wolf Machoel-van Esso, Fransestr. 40 Theodora Glaser- Wolf Machoel (1905) werd geboren in Vlissingen en vestigde zich in 1935 in Nijmegen. Zij was gehuwd met Alfred Glaser (1908),geboren in Nijmegen en de zoon van Isaak en Berhardine Glaser-Passman(n). 14

14 Alfred had de Nederlandse nationaliteit en was koopman in bazar artikelen. Met hun zoontje, Jacques Samuel Glaser (1938) die in Nijmegen geboren was, woonde ook de moeder van Theodora in. Mevrouw Marie Wolf Machoel- van Esso (1879) kwam uit Vlissingen in september 1940 in Nijmegen wonen. Op 2 maart 1943 werd zij vanuit Westerbork naar Sobibor op transport gesteld waar zij op 5 maart 1943 werd vermoord. Jacques Samuel werd samen met zijn ouders Alfred en Theodora op 25 mei 1943 via Westerbork naar Sobibor gedeporteerd waar allen werden vermoord. Jozef Pront Fransestraat 50 Jozef Pront (1900) werd geboren in Amsterdam. Hij kwam op 10 februari 1940 naar Nijmegen, komende vanuit Amsterdam. Daar was hij in 1938 gehuwd met Katharine Antonie Schüller. Maar zij scheidden in Waarschijnlijk was zijn vrouw niet Joods. Dit betekende dat hij niet langer gevrijwaard was van deportatie. Hij verdiende de kost als regenjasplakker. Ook heeft hij gewoond in het pension van Betje Zilversmit aan de Ubbergscheveldeweg 71. Jozef was de oudste zoon van Abraham Pront en Leentje Kanes, woonachtig in Amsterdam aan de Nieuwe Prinsengracht 110 II. Jozef Pront had twee zussen (Sara en Bertha) en twee broers (Levie en Jacob). Zijn ouders kwamen om in Sobibor. Jozef Pront kwam in 1944 om het leven, ergens in Midden-Europa. (27) Timorstraat 16, 18 Edgar en Anneliese Cohn-Tobias, Timorstraat 16 Voor de biografie van Anneliese Cohn Tobias (zie Bijleveldsingel 72). Anneliese was gehuwd met Edgar Cohn (1905). Vanuit Oldenzaal vestigde hij in Nijmegen op 19 juli Dhr. Cohn is statenloos en werkzaam als kantoormedewerker. Bij de beruchte razzia van 17 november 1942 werden hij en zijn vrouw aan de Timostraat 16 opgehaald. 15

15 Via Westerbork werden zij op transport gesteld en op 13 juli 1943 naar Sobibor gedeporteerd waar zij direct bij aankomst werden vermoord. Mozes Hijman en Jeanette Lezer- Manassen Timorstraat 18 Mozes Hijman Lezer (1905) werd geboren in Assen. Hij kwam naar Nijmegen in 1930, komende vanuit Assen. Mozes Lezer was gehuwd met Jeannette Lezer- Manassen (1906). Zij werd geboren in Tiel en kwam op 26 januari 1926 naar Nijmegen vanuit haar geboorteplaats. Dhr. Lezer was winkelbediende en medewerker Joodse Raad, afd. Nijmegen. Mevrouw Lezer, apothekersassistente, lijkt zonder werk te zijn. Op 6 maart 1943 verhuizen zij naar Amsterdam. In augustus 1943 werden zij vanuit Westerbork op transport gesteld naar Auschwitz. Zij overleven het kamp niet. Timorstraat 16 en 18 (28) Sumatrastraat 9 Lotje Prins-Frank Sumatrastraat 9 Mevrouw Lotje Prins- Frank (1870) werd geboren in Nijmegen. Op 2 augustus 1918 vestigde zij zich weer in Nijmegen. Komende uit Doetichem. Zij trouwde in daar op 24 juli 1918 met Jacob Prins (1892). 16

16 Hij werd geboren in Den Bosch en stierf ergens in Midden Europa. Lotje Prins- Frank werd op 05 oktober 1942 vanuit Westerbork op transport gesteld naar Auschwitz waar zij werd vermoord. Lotje Prins- Frank bereikte de leeftijd van 72 jaar. Zij was de zus van Dina Ligtenstein-Frank, pensionhoudster aan de Stijn Buysstraat 49 en tante van Elisabeth Ligtenstein. Voor meer informatie die de Namenwand van de website Stichting Kitty de Wijze. (29) Borneostraat 22 Familie Kaufman-Zilversmit Borneostraat 22 Elie Kaufman (1892) werd geboren in Gennep. Zijn vrouw, Cato Kaufman- Zilversmit (1890), werd geboren in Hengelo (O). Zij woonden hier met hun twee zonen. De oudste, John David (1924) werd geboren in Hengelo (O). Martijn (1926 ) in Rotterdam. Het gezin Kaufman- Zilversmit vestigde zich in september 1940 Nijmegen, vanuit Rotterdam. Dhr. Elie Kaufman was koopman in levensmiddelen. Allen doken onder maar werden opgepakt en naar Westerbork gedeporteerd. De ouders werden bij aankomst in Auschwitz vermoord (maart 1944). De twee zonen moesten dwangarbeid verrichten en werden later van hun leven beroofd (juli 1944). (30) Madoerastraat 5, 24 Familie Bernstein Madoerastraat 5 Alexander Bernstein (1902) werd geboren in München (Dld). Zijn vrouw is de Pools- Russische Riwke Mindel Schumer (1905). Zij werd geboren in Swistelniki (P). Ze zijn statenloos en vestigen zich in mei 1933 in Nijmegen, komende vanuit Düsseldorf (Dld). In deze stad werden drie kinderen geboren: Jacob (1929), Elfriede (1930) en Eduard (1931). Kennelijk verhuisde het gezin naar België want in Kalmthout worden twee kinderen geboren: Norbert (1937) en Jutta (1939). In april 1940 vestigde het gezin zich opnieuw in Nijmegen. 17

17 Komende vanuit Antwerpen. Vader Alexander is koopman in elektrische artikelen. In Nijmegen werd Witte Miriam geboren (1941). Het kleintje werd, tegelijk met moeder, broertjes en zusjes in november 1942 vermoord in Auschwitz. Dhr. Bernstein werd na acht maanden dwangarbeid ook vermoord in Auschwitz. Salomon Stahl en Joseph Talel Stahl, Madoerastraat 5 Salomons Stahl (1919) werd geboren in Sighet (Roemenië). Aan de Madoerastraat 5 verbleef hij met Joseph Talel Stahl (1922). Ook Joseph is geboren in Sighet (Roemenië). Zij zijn statenloos, ongehuwd en komen op 4 november 1940 vanuit Den Haag naar Nijmegen. Salomon werd vermoord in Mauthausen (1942), Joseph komt om het leven in Auschwitz ( 1943). Mogelijk zijn zij broers. Louis Wolf Madoerastraat 24 De heer Louis Wolff (1882) werd geboren in Nijmegen. Hij was vader van drie kinderen, weduwnaar en koopman in oude metalen. Komende uit Alphen aan den Rijn vestigde hij zich opnieuw in Nijmegen. Op 60 jarige leeftijd trok hij in bij Harry Hermann Löwenstein, in Pension Löwenstein aan de Madoerastraat 24. Dhr. Louis Wolf komt in Auschwitz om het leven na de razzia van 17 november Moses of Mozes Azderbal Madoerastraat 24 Op dit adres, in hetzelfde Pension Löwenstein vond ook Moses Azderbal (1879) onderdak.hij werd geboren in Polen, te Budzanow. Volgens de bron Joods Monument was hij alleenstaand. Er zou geen gezinsverband bekend zijn. Toch wordt hij ook vermeld als weduwnaar. Mozes is statenloos en zonder beroep. Op 9 oktober 1940 vestigde hij zich in Nijmegen, komende vanuit Haarlem. Hij werd in Auschwitz vermoord op 26 januari

18 Abraham Windmüller Madoerstraat 24 Abraham Windmüller (1886) werd geboren in Beckum (Dld). Hij was statenloos en dierenarts. Op 11 februari 1941 vestigde hij zich in Nijmegen, komende vanuit Westerbork (!). Eerder was hij overgebracht naar kamp Westerbork,vanuit Amsterdam. Volgens zijn persoonskaart (PK) was hij vader van een kind; een echtgenote is niet bekend. Op 7 september 1943 werd hij via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd en aldaar vermoord. Harry Hermann en Ottilie Löwenstein- Meijer Madoerastraat 24 Harry Hermann Löwenstein (1908) kwam in augustus 1933 naar Nijmegen, vanuit Kirberg (Dld). Hij was getrouwd met Ottilie Meier (1906). Zij werd in Eitorf geboren. Harry Löwenstein was pensionhouder van Pension Löwenstein aan de Madoerastraat 24. Ook was hij groenten- en fruitkweker. In 1936 komen ook de ouders van Otillie hier wonen, vanuit Eitorf. Vader Simon Meier (1874) werd geboren in Kirchgens (Dld). Zijn vrouw, Otillie s moeder Lina Meier-Simon (1883) werd geboren in Hamm (Dld). Allen komen om in Auschwitz na de razzia van 17 november 1942 in Nijmegen. (31) Javastraat 136, 116, 4 Familie Glaser Javastraat 136 Jonas Glaser (1904) werd geboren in Nijmegen. Zijn vrouw Betty Glaser- van der Hove (1908) werd geboren in Winschoten. Zij kwam, vanuit Amsterdam, in september 1930 naar Nijmegen. Het echtpaar had drie zonen: Henri Carl (1934), Bernard (1936) en Rudi (1939). Hun drie kinderen werden in Nijmegen geboren. Jonas Glaser was koopman in bazar artikelen. Het gehele gezin is in Auschwitz vermoord. 19

19 Henriëtte Rosa van der Hove- Gersons Javastraat 116 Mevrouw Henriëtte Rosa van der Hove-Gersons (1874) werd geboren in Tiel. Daar trouwde zij op 12 april 1905 met Moritz van der Hove. Haar echtgenoot overleed; zij vestigde zich in 1923 in Nijmegen, komende vanuit Zwolle. Zij was de moeder van Betty Glaser- van der Hove aan de Javastraat 136. Tijdens de bezettingstijd dook zij onder. Dit blijkt uit een verzoek tot haar aanhouding, gepubliceerd in het Algemeen Politieblad (nr.7, 18 februari 1943, 178, bericht 509). Henriëtte Rosa van der Hove-Gersons is in Auschwitz vermoord (1944). Zij werd 70 jaar. Sara Anselma E. Ph. Haas, Marianna H. Haas Javastraat 4 Sara Anselma Eva Philippina Haas (1864) werd geboren in Wageningen. Zij kwam in augustus 1910 naar Nijmegen, vanuit Wageningen. Haar zus Marianna Henriëtte Haas (1872), geboren in Wageningen kwam op dezelfde dag mee. Op 8 juni 1943 werden de zussen via Westerbork op transport gesteld naar Sobibor. Trein 68 betrof een kindertransport waarvoor zij waarschijnlijk als begeleidsters van enkele kinderen mee moesten. De twee ongehuwde zussen werden in Sobibor vermoord. (32) Pontanusstraat 27, 33, 35, 42, (34 of 43?) Jacob en Saartje de Wijze- Katan, Pontanusstraat 27 Jacob de Wijze (1891) werd geboren in Beugen (Br.). Zijn roepnaam was Jaap. Hij was gehuwd met Saartje de Wijze- Katan. Zij werd geboren in Maassluis (1894). Het echtpaar kreeg drie kinderen (Kitty, Ellie en Louis) die de oorlog hebben overleefd. Met name Louis de Wijze ( ) heeft zich in Nijmegen ingezet. Voor de nagedachtenis van de niet teruggekeerde Nijmeegse Joodse inwoners. Jacob de Wijze vestigde zich op 3 mei 1932 in Nijmegen, komende vanuit Boxmeer. 20

20 Hij zat in de veehandel en was medefirmant van een vee- en exportslachterij in Cuijk. Het gezin de Wijze werd bij een razzia in de nacht van 2 op 3 oktober uit huis gehaald en naar Westerbork vervoerd. Op 16 februari 1943 werden zij gedeporteerd naar Auschwitz waar vader en moeder direct bij aankomst werden vermoord. Hetzelfde lot trof Inge Marga Meierhof die als Duitse vluchtelinge haar toevlucht had gezocht bij de familie de Wijze. De herinneringen van Louis de Wijze staan opgetekend in het boek Ontsnapping uit de dodenmars, van Kees van Cadzand. Familie Lion- Löwenberg Pontanusstraat 33 Dhr. Joseph Silo Lion (1871) werd geboren in Boxmeer. Vanuit zijn geboorteplaats vestigde hij zich in 1909 in Nijmegen. Zijn vrouw, Jülchen Lion-Löwenberg (1877) werd geboren in Keulen (Dld). Zij vestigde tegelijk met haar man in Nijmegen. De zoon van het echtpaar, Silo Ernst Lion (1908), werd geboren in Boxmeer. Vanuit Oss komt hij in oktober 1937 in Nijmegen. Ook hij zat in de veehandel, net als zijn vader die oprichter was van de vleeswarenen margarinefabriek Jos Lion Löwenberg te Boxmeer. Een aanzienlijk bedrijf en van belang voor de regio. In 1921 telde de firma meer dan 200 werknemers. In Boxmeer bestaat nog een Lionstraat. Eind jaren 20 ging het minder goed en werd het bedrijf uiteindelijk verkocht. Het echtpaar Lion-Löwenberg werd op 23 februari 1943 gearresteerd en op 10 maart 1943 vanuit Westerbork naar Sobibor gedeporteerd. Silo Ernst overleed in kamp Borbeck (Dld). Threse Leviticus-Bromet Pontanusstraat 33 Trese Leviticus-Bromet (1878) werd geboren in Hardenberg. Zij vestigde zich in Nijmegen in 1919, komende vanuit Vierlingsbeek. Haar ouders waren David Meijer Bromet en Sara Cantor. Te Hardenberg trouwde Threse in 1911 met Isodor Leviticus. Ze werd weduwe in In november 1942 werd zij vanuit Westerbork op transport gesteld naar Auschwitz waar zij direct na aankomst werd vermoord. 21

21 Saara de Jong Pontanusstraat 35 Saara de Jong (1895) werd geboren in Millingen a/d Rijn. Vanuit die plaats komt ze in september 1912 naar Nijmegen. Ze is Nederlandse, ongehuwd en leerling-verpleegster. Ze werd in 1943 vermoord in Auschwitz. Familie Voet-Kool, Pontanusstraat 42 Salomon Voet (1900) werd geboren in Amsterdam. Hij was regenjassenplakker. Zijn vrouw Reintje Voet- Kool (1900) werd ook geboren in Amsterdam. Daar werd hun zoon Harry (1931) geboren. Het gezin Voet- Kool vestigde zich in mei 1941 in Nijmegen, komend uit Amsterdam. Aanvankelijk woonden zij in het pension van Betje Zilversmit, aan de Ubbergseveldweg 71. Daarna verhuisde het gezin. Volgens De Gelderlander van 1 mei 1941 naar de Ruijschstraat 90/2 te Amsterdam. Of toch, zoals de papieren ook aangeven, naar de Pontanusstraat 42? Het huis werd op 24 maart 1943 ontruimd. Moeder en zoon werden op 3 december 1942 in Auschwitz vermoord. Vader Salomon is later omgebracht, ergens in Midden Europa. Mozes Farro Pontanusstraat 42 Mozes Farro (1902) werd in Amsterdam geboren. Van hem is geen gezinsverband bekend. Vanuit Amsterdam vestigde hij zich in februari 1940 in Nijmegen. Mozes Farro was regenjassenplakker en verbleef ook aan de Fransestraat 50 waar Jozef Pront woonde. Volgens Adresboek Nijmegen (1940 ) woonde M. Farro aan de Spoorstraat 20. Mozes Farro is vermoedelijk overgebracht naar een concentratiekamp, ergens in Duitsland. Hij overleed in een onbekende Duitse gemeente en stierf enkele dagen voor het einde van de oorlog. 22

22 Charly Salomon Zwarenstein Pontanusstraat 43 Charly Salomon Zwarenstein (1912) werd in Nijmegen geboren. Zijn ouders waren Salomon Zwarenstein en Helena Rubens (Zie: Prins Hendrikstaat 5). Hij was hun oudste zoon. Charly verliet de stad maar keerde op 2 januari 1941 vanuit Arnhem terug. Na zijn eerste huwelijk trouwde hij voor de tweede maal, met Henriëtte van Gelder die bij haar ouders woonde in Amsterdam. Op 13 juli 1942 vertrekt Charly Salomon naar de Sarphatistraat 13 te Amsterdam. Charly Zwarenstein was vader van een dochter. Na zijn arrestatie werd hij naar Mauthausen overgebracht en daar vermoord. Lina Cohn Pontanusstraat 43 Mevrouw Lina Cohn (1892) werd geboren in Neuteich (Dld). Zij kwam op 1 maart naar Nijmegen, komende vanuit Berlijn. Zij was statenloos en woonde als huishoudster bij Charly Salomon Zwarenstein. Zij zou nog op 31 december 1942 in Westerbork zijn. Anderen bronnen geven als datum van haar overlijden 27 november 1942 aan (F. Eliëns; OGS; Joods Monument). (33) Van Slichtenhorststraat 14, 16 Samuel en Roosje Kaufman-Drievoet Van Slichtenhorststraat 14 Samuel Kaufman (1886) werd geboren in Gennep (L). Zijn echtgenote, Roosje Kaufman-Drievoet (1888) werd geboren in Poederoijen. Zij hebben de Nederlandse nationaliteit. Samuel Kaufman is veekoopman. Vanuit Gennep komen zij op 16 mei 1934 in Nijmegen wonen. Het huis werd op 20 april 1943 ontruimd. Opvallend is, dat Samuel Kaufman eerder vanuit Westerbork op transport werd gesteld (naar Auschwitz) dan zijn vrouw (naar Sobibor). Gewoonlijk werden echtparen samen, zeker als zij geen kinderen hadden, weggevoerd. 23

23 Hugo en Sophie S. Liefmann - Stern Van Slichtenhorststraat 16 Hugo Liefmann (1871) werd geboren in Dinslaken (Dld). Op 21 augustus 1906 trouwen Hugo Liefmann en Sophie Stern (1883) in haar geboorteplaats Kamen (Dld). Ook zij kreeg zij de naam Sara toegevoegd door de Duitse nazi s. Voor haar man gold Israël. Vanuit Haarlem komen zij in oktober 1940 in Nijmegen wonen. Het echtpaar Liefmann- Stern was statenloos en zonder beroep. Waarschijnlijk woonden zij bij aankomst in Nijmegen aan de Parkweg 32. In het bevolkingsregister werd bij haar naam aangetekend, per 19 december 1942, dat zij was vertrokken naar het buitenland. Zij was echter al op 7 december 1942 omgekomen in concentratiekamp Auschwitz. Ook Hugo Liefmann komt eveneens om in Auschwitz (7 december 1942). Gustav en Julie Amalie Wolf-Strauss Van Slichtenhorststraat 16 Gustav Wolf (1873),geboren in Bickenbach (Dld) en Julie Amalie Wolf Strauss (1880) trouwden op 29 maart Zij was een dochter van Löw Strauss en Hannchen Appel. Julie werd in Frankfurt am Main geboren. Gustav en zijn broer Leo Wolf waren eigenaren van de firma Stabil-Union, gevestigd in Frankfurt. Een firma in machines en technische apparatuur. Gustav en zijn vrouw vluchtten in 1939 naar Nederland (Heemstede). In die plaats woonde hun enige zoon Hans Gabriël Wolf ( ). Later, op 23 december 1940 verhuisden zij naar de Van Slichtenhorststraat 16 na een kort verblijf aan de Hindestraat 58.Hun huis werd op 20 april 1943 ontruimd. In het 24

24 bevolkingsregister staat vermeld dat zij was vertrokken naar het buitenland. Het echtpaar werd al op 17 november 1942 bij de grote razzia opgepakt. Tien dagen later werden ze in Auschwitz vermoord. Broer Leo Wolf is met zijn vrouw en kind om het leven gekomen in het ghetto van Litzmannstadt (Lodz) in Polen. (34) Van Spaenstraat 23 Familie Elsbach-Gotschalk Van Spaenstraat 23 Salomon Elsbach (1869) werd geboren in Grave. Zijn ouders waren Koppel Elsbach en Sibilla Servos. Salomon trouwde in Oss op 18 juli 1899 met Elisabeth Gotschalk (1873). Zij werd geboren in Heusden uit het huwelijk van Benjamin Gotschalk en Johanna van der Wielen. Salomon en Elisabeth komen in september 1909 in Nijmegen wonen, vanuit Oss. Hij was olie- en verffabrikant. Een zoon, Otto Isaäc (1913), studeerde scheikunde in Utrecht maar woonde bij zijn ouders in Nijmegen (in 1932 blijkt de familie te wonen aan de Vredestraat 2). Deze zoon werd in het kamp Bismarckhütte (Hajduki) om het leven gebracht tegelijk met zijn broer Emile Benjamin. Zoon Siegfried Paul (1898) kwam in augustus 1943 om het leven, ergens in Midden Europa. De zonen Emile en Siegfried woonden in Den Haag. Hun ouders, Salomon en Elisabeth werden in Auschwitz vermoord (1942). Julius en Frieda Sanders-Goldschmitt Van Spaenstraat 23 Julius Israël Sanders (1898) werd geboren in Kaldenkirchen (Dld). Zijn vrouw, Frieda Goldschmitt (1910) werd geboren in Essen (Dld). Dhr. Sanders was koopman in slachtvee voor de Firma Sanders, Cohen& Co in Duitsland. In de jaren 30 vluchtte hij naar Nijmegen waar hij introk bij zijn neef Jacob de Wijze. Ze waren statenloos. Mevrouw Sanders vestigde zich in Nijmegen op 15 juli Komende vanuit Amsterdam. Zij doken onder. Het echtpaar Julius en Frieda Sanders- Goldschmitt werd in Auschwitz vermoord (1942). 25

25 Simon en Sara de Wijze- Goslinski Van Spaenstraat 23 Simon de Wijze (1890) werd geboren in Beugen. Hij kwam, vanuit Boxmeer, naar Nijmegen op 30 april Simon was administrateur in een Joods Rusthuis. Eerder, export- slager, reiziger en handelsagent in boullion. Zijn vrouw Sara Goslinski (1894) werd in Groningen geboren. Zij kwam tegelijk met haar man, vanuit Boxmeer, naar Nijmegen. Het echtpaar werd in Auschwitz vermoord. Hun huis werd op 19 en 20 april 1943 ontruimd. Marianne van Huiden Van Spaenstraat 23 Mevrouw Marianne van Huiden, roepnaam Jo, (1877) werd geboren in Oude Pekela (Gr.). Haar ouders: Emanuel van Huiden en Esther Adelaar. Zij kwam vanuit Zwolle in 1933 naar Nijmegen. Destijds verhuisde Marianne samen met haar zuster Rika van Oude Pekela naar Zwolle om er aan de Sassenstraat een breierij op te zetten. Rika was een zeer zelfstandige vrouw. Ik hoef niet te trouwen, ik kan wel voor mezelf zorgen, luidde haar uitspraak. De twee zusters bleven ongehuwd. Marianne werd in Nijmegen opgepakt, en via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd en vermoord. Foto: Marianne (Jo) eerste van links boven en haar zuster Rika of Rieka, derde van links boven. Bron: Internetsite Joods Zwolle. 26

26 Georgine Knurr Van Spaenstraat 23 Georgine Knurr (1865) werd geboren in Neustadtgödens (Dld). Haar ouders waren Joseph Knurr en Alida Cohen. Zij was ongehuwd en had de Nederlandse nationaliteit. Eerder had ze in Nijmegen aan de St. Canisiussingel 22 gewoond. Haar broer Friede Knurr die op 29 maart 1937 in Nijmegen overleed, was een vooraanstaand persoon geweest in de Nijmeegse Joodse gemeenschap. Hij behoorde tot een van de stichters van de Joodse begraafplaats in Nijmegen. Over Georgine is minder bekend. Haar buurvrouw aan de Groesbeekseweg 85 was Rachel Anna Cohn- Mendes da Costa. Georgine werd in de nacht van 17 op 18 november 1942 in Nijmegen bij de grote razzia opgehaald. Zij werd op 23 februari 1943 vanuit Westerbork op transport gesteld naar Auschwitz waar zij bij aankomst op 26 februari 1943 direct werd vermoord. Familiebericht Algemeen Handelsblad Einde van de wandeling 27

27 Bronvermelding Deze wandeling is tot stand gekomen middels twee bronnen: en Alle hier geboden informatie kunt u via deze bronnen terugvinden. De website van Stichting Kitty de Wijze laat u delen in de resultaten van historisch onderzoek. De informatie wordt verwerkt middels sociale portretten. Achter de Namenwand van treft u in toenemende mate aanvullende gegevens aan. Aanvullende informatie is te vinden via: Websites: (Oorlogsgraven Stichting, OGS) (Regionaal Archief Nijmegen) (A. Verheij/ Woord en Geschrift) (Joodse Gemeente Nijmegen) Literatuur en documenten: Collectie Bart Janssen; Gedenkboeken; Jaarboeken Numaga; Google Maps; Persoonskaarten (PK); F.M.Eliëns, Nijmegen tussen bezetting en bevrijding; H. van den Berg, Onse Joeden, Nijmegen en de geschiedenis van haar Joden. Uitg. Walburg Pers, Zutphen, Samenstelling Deze wandeling is uitgegeven door Stichting Kitty de Wijze. Redactie: Jem van den Burg, Emmy Smithuis 28