(On)gelijkheid: niets aan te doen?
|
|
- Lieven de Haan
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 REUTERS/Beawiharta (On)gelijkheid: niets aan te doen? Jan Van De Poel november 2014 (On)gelijkheid: niets aan te doen? 1 11.DOSSIER
2 Inhoud Inleiding 3 Hoofdstuk 1: De wereld wordt ongelijker. So what? 4 De ontdekking van ongelijkheid 4 Ongelijkheid heeft vele gezichten 5 Wat drijft ongelijkheid? 6 Ongelijkheid nefast voor armoedebestrijding en ontwikkeling 6 De argumenten voor ongelijkheid ontkracht 7 Hoofdstuk 2: To Gini or to Palma? Meten is weten 8 Hoofdstuk 3: Beleid voor een wereld in evenwicht 9 Ambitieuze, mondiale doelstellingen 9 Concrete actie: drie fundamentele shifts 9 11.DOSSIER Colofon: Redactie: Eindredactie: Vormgeving: Jan Van de Poel, met medewerking van Bart Tierens, Wiske Jult, Thijs Van Laer, Koen Detavernier, Sarah Lamote en Rudy De Meyer. Myriam Keustermans Bart Missotten 2 (On)gelijkheid: niets aan te doen?
3 Inleiding Ongelijkheid neemt toe en in grote delen van de wereld neemt die ongelijkheid schrikbarende proporties aan. Van gelijke kansen voor iedereen is absoluut geen sprake. Daarom neemt de handschoen op tegen ongelijkheid. De strijd tegen ongelijkheid vormt de rode draad in alle aspecten van ons werk, of we nu ijveren voor een rechtvaardige internationale fiscaliteit, een duurzaam klimaatbeleid of voor evenwichtige handels- en investeringsakkoorden zette in 2013 al tien vaststellingen over ongelijkheid op een rij. 1 We wilden toen een paar mythes ontkrachten aan de hand van duidelijke en recente cijfers. In deze bijdrage willen we een stapje verder gaan en onze kijk op ongelijkheid scherpstellen: waarover gaat het precies, waarom vinden we dat een probleem en wat kunnen we eraan doen. Ongelijkheid is geen natuurwet maar een gemaakt probleem. Dat is de centrale boodschap van dit dossier. Ongelijkheid is door mensen gemaakt en kan dus ook door mensen gerepareerd worden. Ongelijkheid tackelen vergt een flinke portie moed en wil van onze beleidsmakers. Ongelijkheid gaat met andere woorden over meer dan enkel cijfers, ongelijkheid gaat over een keuze. Een politieke keuze. Dit 11.dossier wil daarom niet alleen analyseren, maar ook oproepen tot een krachtdadig beleid voor een wereld in evenwicht. REUTERS/Ricardo Moraes 1 (On)gelijkheid: niets aan te doen? 3
4 Hoofdstuk 1: De wereld wordt ongelijker. So what? De 85 rijkste mensen bezitten evenveel als de armste helft van de wereldbevolking. 2 De ontdekking van ongelijkheid Ongelijkheid werd de laatste jaren ontdekt door beleidsmakers, van het IMF over de Wereldbank tot de OESO. Ook de jongste samenkomst van regerings- en bedrijfsleiders op het Wereld Economisch Forum in Davos, eind januari 2014, wees ongelijkheid aan als één van de grootste bedreigingen. De cijfers spreken dan ook voor zich. Het recentste rapport van het ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties toont aan dat tussen 1990 en 2010 de inkomensongelijkheid in ontwikkelingslanden toenam met 11%. 3 Drie vierde 2 Oxfam (2014), Even it up. Time to end extreme inequality, oxfam.org/sites/ 3 UNDP (2014), Humanity Divided: Confronting inequality in developing countries, van de huishoudens leeft vandaag in een maatschappij waar het inkomen ongelijker verdeeld is dan in de jaren In landen als Namibië of Bolivia verdient het rijkste tiende van de bevolking meer dan honderd keer meer dan het armste tiende. In de armste landen is de ongelijkheid de laatste twintig jaar het sterkst gestegen, met 12 procentpunt tegenover 9 procentpunt in de hoge-inkomenslanden. 4 Maar ook in midden- en hoge-inkomenslanden is de inkomensongelijkheid van huishoudens de laatste decennia sterk toegenomen. De onderstaande grafiek toont de evolutie van ongelijkheid tussen 1990 en 2010 op basis van de Gini-index, waarbij 0 staat voor perfecte gelijkheid en 100 voor perfecte ongelijkheid. Ook in de ontwikkelde wereld neemt ongelijkheid toe. Al in 2011 stelde de OESO een convergentie van ongelijkheid naar een gemeenschappelijk en hoger niveau vast. 5 Half oktober voegde de Zwitserse bankgroep Credit Suisse nog een dimensie toe aan die analyse. Hoewel de globale rijkdom het voorbije jaar nooit sneller groeide (met 8.3%), plukken steeds minder mensen de vruchten van die groei. Zo bezit de helft van de aardbewo- 4 Ibid. 5 OECD (2011), Divided We Stand. Why inequality keeps rising?, Bron: UNDP (2014) 4 (On)gelijkheid: niets aan te doen?
5 ners minder dan 1% van de globale rijkdom. De rijkste 1% ter wereld bezit bijna de helft (48.2%) van de globale activa. Wetenschappers zijn het met elkaar eens. Hoewel de ongelijkheid tussen landen de laatste jaren is afgenomen, neemt ze binnen landen duidelijk toe. Als we de wereld als één land zouden beschouwen dan zien we dat de inkomens ongelijker verdeeld zijn dan in Zuid-Afrika, het meest ongelijke land ter wereld. 6 Tegelijkertijd moet de afnemende ongelijkheid tussen landen gerelativeerd worden. Tussen de allerrijkste en de allerarmste landen is de kloof de laatste dertig jaar in absolute termen eerder toegenomen. Zo was België per hoofd van de bevolking 9,8 keer rijker dan Congo in 1960, en meer dan 270 keer rijker in Ongelijkheid heeft vele gezichten Wanneer we over ongelijkheid praten, hebben we het vaak over inkomensongelijkheid of inequality of outcomes. Even belangrijk zijn de ongelijkheden die daarachter liggen, de zogenaamde inequalities of opportunity of ongelijke kansen. Een bepaalde mate van inkomensongelijkheid is normaal, omdat mensen de kansen die ze krijgen anders benutten. De extreme inkomensongelijkheid die we vandaag zien, is dat niet meer. Die kan niet verklaard worden door anders omgaan met kansen. Die ongelijkheid is het gevolg van een ongelijke verdeling van kansen door ongelijke toegang tot essentiële basisrechten als onderwijs, waardig werk of een veilige leefomgeving. 6 Watkins, K. (2013), Inequality. Barrier to human development, Kapuscinski Development Lectures, (2013), 10 vaststellingen over ongelijkheid, TGD_ _10-vaststellingen-ongelijkheid.pdf Extreme inkomensverschillen hebben dus ook te maken met waar je bent geboren, of je als jongen of meisje opgroeit, of je al dan niet met een handicap bent geboren of met de naam van je etnische groep. Ondanks de vooruitgang van de afgelopen decennia, gaat nog steeds één kind op tien niet naar school in ontwikkelingslanden. 8 Armoede is een van de verklarende factoren kinderen uit arme gezinnen gaan drie keer minder vaak naar school dan kinderen uit rijke gezinnen. Naar schatting de helft van de kinderen die niet naar school gaan, leeft in door conflicten getroffen gebieden. Ook wie op het platteland woont, maakt minder kans om naar school te gaan. Meisjes uit de armste gezinnen of kinderen met een beperking gaan minder vaak naar school dan jongens. Onderstaande grafiek toont de band tussen inkomensongelijkheid en ongelijke verdeling van onderwijskansen in Nigeria. In landen met een sterke inkomensongelijkheid zijn factoren als etniciteit, (gender)achtergrond en woonplaats doorslaggevend voor de plaats die je inneemt binnen de verdeling van het nationale inkomen. 9 Zo kan je met grote zekerheid zeggen dat een dochter van laagopgeleide ouders op het platteland in Zuid-Afrika zich later onderaan de sociale en inkomensladder zal bevinden. In landen met een lage inkomensongelijkheid is dat verband er veel minder. Herverdeling compenseert in die landen voor de pech van een afgelegen geboortedorp of laaggeschoolde ouders, met een sterkere sociale mobiliteit als gevolg. 8 MDG%202014%20English%20web.pdf, pp Ferreira, F. (2013). Can we increase mobility by reducing inequality? (On)gelijkheid: niets aan te doen? 5
6 Wat drijft ongelijkheid? Hoewel ongelijkheid vele gezichten heeft, bepaalt de economische inkomensongelijkheid in grote mate de ongelijkheid op vlak van onderwijs, gezondheidszorg of cultuurbeleving. Waarom de economische ongelijkheid stijgt is minder duidelijk. Het gaat om een complex samenspel van politieke, sociale en economische factoren op globaal en lokaal niveau die elkaar onderling versterken. Op globaal niveau zien we dat een verregaande deregulering van de financiële sectoren en van de wereldhandel de vruchten van de groei vooral concentreert in de handen van een klein aantal winnaars. Op lokaal vlak worden de compensatiemechanismen voor de verliezers (minimumlonen, collectieve onderhandelingen) afgebouwd waardoor vaak de middenklasse inlevert. Die trend wordt nog versterkt door dalende investeringen in publieke diensten en een fiscaliteit die vooral weegt op arbeidsinkomens en veel minder op kapitaal. 10 Inkomensongelijkheid kan ook verklaard worden vanuit politieke ongelijkheid. In heel wat landen, zeker in ontwikkelingslanden, blijven grote groepen van de bevolking verstoken van participatie aan het politieke leven. Hun belangen worden niet gehoord en vertalen zich niet in een beleid dat hen kan versterken. 11 Inkomensongelijkheid, politieke ongelijkheid en ongelijke toegang tot diensten zoals gezondheid en onderwijs gaan dan vaak hand in hand. Ongelijkheid nefast voor armoedebestrijding en ontwikkeling Ongelijkheid is eerst en vooral een ethisch probleem. Het eerste artikel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens stelt dat alle mensen vrij en gelijk in waardigheid en rechten worden geboren. Zonder een zekere economische gelijkheid kan geen sprake zijn van gelijkheid in waardigheid en rechten. Dat ethische uitgangspunt vertaalde zich in bindende juridische bepalingen. Alle belangrijke mensenrechtenverdragen 12 bevatten bepalingen over ongelijkheid en non-discriminatie. Een staat is juridisch niet enkel verplicht om zelf niet te discrimineren, maar moet ook maatregelen nemen om ongelijkheid actief weg te werken, zowel bij de overheid als in de privésector. Naast dat ethische argument zijn er ook economische argumenten waarom ongelijkheid nefast is voor ontwikkeling. Decennialang gaat het ontwikkelingsdebat in essentie om het reduceren van armoede via economische ontwikkeling. Dat was de idee achter het eerste ontwikkelingsdecennium 10 UNDP (2014), op. cit., Chapter 3, undp/library/poverty%20reduction/inclusive%20development/humanity%20divided/humanitydivided_ch3_low.pdf 11 Zie een bijzonder interessante opiniebijdrage van Daron Acemoglu (MIT) en James Robinson (Harvard University) in The Huffington Post ( ), 12 Zie onder meer ICESCR art. 1-3, ICCPR art. 1-3, CEDAW art. 1-5, ICERD art. 2 en CRPD art. 5. van president Kennedy in de jaren 1960 en het was ook de idee achter de Millenniumdoelstellingen, waartoe de wereldgemeenschap zich engageerde in Maar hoewel het Bruto Nationaal Product in de lage- en middeninkomenslanden is verdubbeld sinds de jaren 1990, leven toch nog 1,2 miljard mensen in extreme armoede. 13 Een toename van de welvaart vertaalt zich niet noodzakelijk in een daling van de armoede. Stijgende inkomensongelijkheid betekent dan ook dat een toplaag het groeiende inkomen op zak steekt. In de VS ging 95% van de inkomensgroei sinds de financiële crisis naar de top 1%, terwijl negen op de tien Amerikanen verarmden. In een land als India kan een betere verdeling van de groei 55 miljoen mensen bijkomend uit extreme armoede halen. 14 De Britse ngo Save the Children rekende voor dat het erg onwaarschijnlijk is om absolute honger of kinder- en moedersterfte volledig uit te bannen en universele toegang tot zuiver drinkwater en basisonderwijs te garanderen, zonder ook ongelijkheid te reduceren en goed en inclusief bestuur te versterken. Hun analyse toont een spectaculaire vooruitgang wanneer ook op ongelijkheid wordt gewerkt. 15 Uit steeds meer studies blijkt dat ongelijkheid nefast is voor economische groei. 16 Daarvoor zijn verschillende verklaringen. Meer ongelijkheid betekent een verzwakking van de middenklasse en dus van de vraag. Sterk ongelijke landen investeren ook minder in een verhoging van de productiviteit via onderzoek en ontwikkeling of onderwijs. Bovendien blijkt dat sterk ongelijke economieën ook op politiek en sociaal vlak veel meer gepolariseerd zijn. 17 Ook dat heeft een negatieve impact op de economische ontwikkeling. Onderzoek in rijke samenlevingen wijst bovendien op een sterk negatief verband tussen welbevinden en ongelijkheid. Mensen in landen met een grote ongelijkheid blijken relatief minder welzijn te ervaren dan mensen in egalitaire landen Cijfers van de Wereldbank, zie: poverty/overview 14 Watkins, K. (2013), op. cit. 15 Save the Children (2013), Going to Zero. How we can be the generation to end poverty?, files/images/getting_to_zero.pdf 16 Stiglitz, J. (2012), The Price of Inequality, Norton & Company; IMF (2014), Redistribution, inequality and growth, 17 OECD (2014), All on board: making inclusive growth happen, Growth-Happen.pdf 18 Wilkinson, R. & Pickett, K. (2010), The Spirit Level. Why equality is better for everyone, London, Penguin Books. 6 (On)gelijkheid: niets aan te doen?
7 De argumenten voor ongelijkheid ontkracht Sommige economen en commentatoren verdedigen ongelijkheid. We zetten hun belangrijkste argumenten op een rijtje. 1. Ongelijkheid doet er niet toe zolang er groei is die mensen uit de armoede tilt Er is geen bewijs dat ongelijke samenlevingen sneller zouden groeien. Integendeel, ongelijke landen hebben doorgaans meer groei nodig om dezelfde resultaten op vlak van armoedebestrijding te boeken dan meer egalitaire landen. Ook vanuit ethisch oogpunt kiezen we beter voor groei die gepaard gaat met dalende ongelijkheid. Bovendien zorgt grotere ongelijkheid voor een dalende consumptie en dus een lagere vraag. 2. Ongelijkheid is fair omdat mensen met grote individuele verdiensten ook veel verdienen De positie van mensen op de inkomensladder is naast persoonlijke verdiensten ook het resultaat van vooraf bepaalde factoren als maatschappelijke klasse, afkomst of geslacht. Volgens Branko Milanovic zou 60% van de ongelijkheid te verklaren zijn door verschillen tussen landen. In landen met een grote ongelijkheid is sociale mobiliteit trouwens veel kleiner dan in meer egalitaire landen Ongelijkheid is het noodzakelijk gevolg van het verschil in vaardigheden tussen mensen De theorie van de marginale productiviteit 20 waar dit argument op gebaseerd is, is niet vol te houden als je kijkt naar de enorme boom in de inkomens van CEO s en topmanagers. Het is onwaarschijnlijk dat de productiviteit van een CEO significant hoger is wanneer hij tien miljoen euro in plaats van vijf miljoen euro verdient. Volgens economen als Piketty en Stiglitz hebben die groeiende topinkomens veel meer te maken met rent-seeking en de onderhandelingsmacht van een topelite. 19 Milanovic, B. (2011), The haves and the have-nots. A brief and idiosyncratic history of global inequality, Basic Books. 20 Economische theorie die ervan uitgaat dat de hoogte van het loon altijd een perfecte weerspiegeling is van de productiviteit van een werknemer. (On)gelijkheid: niets aan te doen? 7
8 Hoofdstuk 2: To Gini or to Palma? Meten is weten Peter Parks/AFP In het ontwikkelingsdebat ligt de klemtoon vaak op armoede. Ook de Millenniumdoelstellingen focussen vandaag enkel op de absolute armoede, gedefinieerd volgens de relatief arbitraire inkomensstandaard van 1,25 dollar per dag. Nationale armoedestandaarden zijn vaak meer relatief en worden bepaald op basis van een percentage van het mediaan inkomen, het middelste inkomen binnen een populatie. In Europa legt men bijvoorbeeld de armoedegrens op 60% van het mediaan inkomen. Dat is in essentie een maat voor ongelijkheid. Armoede bestrijd je dus niet door alleen naar de onderkant van de verdeling te kijken. Je moet ook zien wat er aan de bovenkant gebeurt. Het is dan ook cruciaal om het debat rond de ontwikkelingsuitdagingen van vandaag en morgen ook over ongelijkheid te doen gaan. Daarom moeten we ook op zoek naar nieuwe indicatoren, verklikkers die ons vertellen welke kant we uitgaan. Ongelijkheid wordt meestal gemeten aan de hand van de Gini-index, genoemd naar de Italiaanse statisticus (en overtuigd fascist nota bene) die hem ontwikkelde. De Ginicoefficiënt geeft het verschil weer tussen de werkelijke situatie in een bepaald land en de situatie van perfecte gelijkheid waarin iedereen precies evenveel heeft. Een Gini met waarde 0 betekent perfecte gelijkheid en een Gini met waarde 1 betekent dat één iemand alle rijkdom in handen heeft en de rest niets. Stel je voor dat we twee landen met elkaar vergelijken: land A met een Gini van 0,40 en land B met 0,45. We kunnen met zekerheid stellen dat land A een beetje meer gelijk is dan land B. Meer niet. We weten niet of land B meer extreem armen telt of een smalle middenklasse heeft. De berekening van de Gini houdt meer rekening met veranderingen in het midden van de inkomensverdeling en veel minder met veranderingen aan de top en de basis van de piramide. 21 De Gini helpt je niet om verschillen, zoals die tussen land A en B in het voorbeeld, te achterhalen. Terwijl dat soort verschillen wel essentieel zijn als we een adequate oplossing willen formuleren voor het probleem van ongelijkheid. Daarom werd een nieuwe maatstaf ontwikkeld, de Palma-ratio. Die maatstaf vertrekt vanuit het werk van de Chileense econoom Gabriel 21 Cobham, A. & Sumber, A. (2013), Putting the Gini back in the bottle? The Palma as a policy relevant measure of inequality, ac.uk/aboutkings/worldwide/initiatives/global/intdev/people/sumner/ Cobham-Sumner-15March2013.pdf 8 (On)gelijkheid: niets aan te doen? Palma. Palma ontdekte dat de middenklasse steeds ongeveer de helft van de rijkdom in een land naar zich toe trekt. Onder middenklasse vallen de huishoudens tussen het vijfde en het negende tiende van de inkomensverdeling. Dat betekent dat er nog eens de helft overblijft voor de 10% rijksten en 40% armsten. Grote ongelijkheid zie je dus in landen waar de rijkste groepen beslag leggen op het inkomensdeel dat ze delen met de onderste 40%. Herverdeling is dan ook de inzet van een politieke strijd tussen rijk en arm waarbij de middenklasse beslissend is voor de uiteindelijke uitkomst. De meetlat gebaseerd op de vaststellingen van Palma, een idee van Andy Sumner, biedt dus een groter inzicht in de specifieke, onderliggende dynamieken van ongelijkheid. De Palmaratio vergelijkt de rijkdom van de rijkste 10% met de armste 40%. Een Palma-ratio van 7 betekent dat de rijkste 10% zeven keer meer verdienen dan de armste 40%. Wanneer de Palmaratio van een land stijgt van 2 naar 3, betekent dit dat de rijkste 10% haar inkomen zag stijgen van het dubbele naar het drievoud van het inkomen van de armste 40%. Dergelijke nieuwe meetlat is niet alleen een speeltje voor statistici. Ze maakt ook duidelijk welk medicijn nodig is: het inkomen van de armste 40% verhogen of dat van de rijkste 10% beperken? Onderzoek leert bovendien dat landen die erin slaagden de Palma-ratio te doen dalen, beter scoren voor de Millenniumdoelstellingen. Vergeleken met landen met een stijgende Palma-ratio gaan ze drie keer meer vooruit in de bestrijding van extreme armoede en honger, verminderen ze twee maal meer het aantal mensen zonder toegang tot drinkbaar water en hebben ze een derde meer succes in het bestrijden van kindersterfte. 22 De focus op de rijkste 10% heeft ook nadelen. Op wereldschaal gaat dat nog altijd over 700 miljoen mensen, waartoe ook het grootste deel van de Westerse middenklasse behoort. Met een spaarrekening van om en bij de behoor je al tot de 10% rijkste mensen ter wereld. 23 Daarom wordt de jongste jaren, onder invloed van onder meer Thomas Piketty, de focus meer gelegd op de absolute toplagen van de inkomensverdeling, de top 1% en zelfs 0.1%. Die absolute toplaag trekt trouwens een steeds groter deel van de koek naar zich toe, en niet alleen in de VS. Volgens de Europese Centrale Bank zou de top 1% in landen als Duitsland en Oostenrijk al meer dan 30% van de nationale rijkdom bezitten. 24 Die cijfers onderschatten vaak nog de realiteit vermits grote delen van de rijkdom van de top 1% verstopt zitten in ondoorzichtige offshore structuren. 22 Ibid. 23 Credit Suisse (2014), Global Wealth Report, credit-suisse.com/tasks/render/file/?fileid=60931fde-a2d2-f568- B041B58C5EA591A4 Op de website van het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck staat een handige module waarmee je kan zien waar je je bevindt binnen de Belgische inkomensverdeling: 24 Vermeulen, P. (2014), How fat is the top tail of the wealth distribution?, ECB Working Papers 1692,
9 Hoofdstuk 3: Beleid voor een wereld in evenwicht Ongelijkheid is geen natuurwet, maar het gevolg van keuzes die overheden en andere maatschappelijke spelers maken. Dat bedoelt ook James Galbraith wanneer hij zegt dat ongelijkheid net zoals de bloeddruk onder controle kan gebracht worden. Er zit bijzonder veel waarheid in die vergelijking want net zoals een verhoogde bloeddruk is ook ongelijkheid een silent killer die het maatschappelijke weefsel aantast. Voor is (on)gelijkheid een politieke keuze. Onze politici moeten daarom keuzes maken die ongelijkheid zowel op internationaal als nationaal niveau aanpakken. Ambitieuze, mondiale doelstellingen Momenteel lopen de onderhandelingen over een opvolgkader voor de Millenniumdoelstellingen, die in 2015 aflopen. De wereld staat voor de uitdaging om de oude ontwikkelingsagenda voor armoedebestrijding te verruimen tot een inclusieve agenda die zowel de ecologische, economische als sociale pijlers van duurzame ontwikkeling omvat. De strijd tegen ongelijkheid moet een cruciale pijler zijn van deze nieuwe duurzame ontwikkelingsdoelen. Dat moet op twee manieren: 2. Rode draad in alle doelen ziet de strijd tegen ongelijkheid als rode draad in de formulering van alle doelstellingen voor duurzame ontwikkeling. Meer gelijkheid versterkt de haalbaarheid van de andere doelen op het gebied van armoede, onderwijs, gezondheid, veiligheid, klimaatverandering, enzovoort. Bijzondere aandacht moet gaan naar doelstellingen die de inkomens van de basis van de piramide kunnen versterken: onderwijs en waardig en productief werk. De reductie van ongelijkheid moet ook de toetssteen zijn van nieuwe vormen van internationale samenwerking, die noodzakelijk zijn voor structurele veranderingen zoals meer evenwichtige handelsrelaties en een stabiel en inclusief financieel systeem. 1. Een doel op zich In opvolging van de Rio+20 conferentie werd afgesproken dat de future goals should be action oriented, concise, easy to communicate, limited in number, aspirational, global in nature, universally applicable to all countries. 25 Een afzonderlijk doel om ongelijkheid aan te pakken is bij uitstek actiegericht. Het vergt immers concrete maatregelen op internationaal en nationaal vlak voor progressieve en effectieve belastingsystemen, voor de aanpak van kapitaalvlucht via belastingparadijzen en voor migratie en handel steunt het voorstel van Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz voor een ambitieuze doelstelling. Stiglitz stelt voor om extreme inkomensongelijkheid te beperken, zodat het inkomen na belasting van de top 10% niet groter is dan het inkomen na transfers van de armste 40%. Daarenboven moeten landen publieke commissies oprichten die de effecten van nationale ongelijkheid evalueren en daarover rapporteren. 26 Dit voorstel gaat verder dan het voorstel van de intergouvernementele working group van de Algemene Vergadering van de VN. Dat voorstel biedt onvoldoende garanties om ongelijkheid aan te pakken omdat het blind is voor de top van de piramide The Future We Want, A/RES/66/288, Doyle, M.W. & Stiglitz, J.E. (2014), Eliminating extreme inequality: a sustainable development goal , in: Ethics and International Affairs, March 20th. 27 by 2030 progressively achieve and sustain income growth of the bottom 40% of the population at a rate higher than the national average. In: Open Working Group on Sustainable Development Goals, We are the 99% Concrete actie: drie fundamentele shifts Hoe kunnen we dergelijke ambitieuze, mondiale doelstellingen vertalen naar concrete acties, zowel internationaal als nationaal stelt drie fundamentele shifts voor die noodzakelijk zijn om ongelijkheid aan te pakken. 1. Een shift naar duurzame en inclusieve ontwikkeling Ongelijkheid is geen probleem dat we eenvoudigweg kunnen ontgroeien. In heel wat ontwikkelde landen kondigt zich een langere periode van lage groei aan, terwijl de sterke groei in heel wat ontwikkelingslanden zeer onevenwichtig wordt verdeeld. Om ongelijkheid Outcome Document, documents/4518sdgs_final_proposal%20of%20owg_19%20 July%20at%201320hrsver3.pdf (On)gelijkheid: niets aan te doen? 9
10 aan te pakken zijn niet alleen groeibevorderende maar ook herverdelende maatregelen een must. Inclusieve en duurzame ontwikkeling heeft dus groei nodig die evenwichtig is gespreid. Enkele noodzakelijke pistes om die spreiding te realiseren: Progressieve belastingsystemen versterken. Initiatieven die de capaciteit van ontwikkelingslanden inzake progressieve fiscaliteit, effectieve inning en beheer van de internationale dimensies van fiscaliteit versterken, kunnen daarbij helpen. De internationale fiscale spelregels fundamenteel herdenken. Elk jaar verliezen ontwikkelingslanden $ 160 miljard aan belastinginkomsten, vooral door belastingontwijking van bedrijven die internationaal actief zijn. 28 Ook in de Europese Unie bedraagt de belastingontwijking en ontduiking 1000 miljard euro. 29 Het zwaartepunt van de strijd tegen grensoverschrijdende belastingontwijking en ontduiking ligt vandaag bij de OESO, dat in het kader van haar BEPS-actieplan ook multinationals viseert. 30 Maar de ontwikkelingslanden, die de grootste slachtoffers zijn van de fiscale race to the bottom, zijn daarbij te weinig betrokken. De komende internationale conferentie rond financiering voor ontwikkeling in Addis Abeba, in juli volgend jaar, vormt een uitgelezen kans om daar stappen vooruit te zetten en te pleiten voor een meer inclusief samenwerkingsplatform in fiscale zaken. De lasten verschuiven naar activiteiten die ongelijkheid in de hand werken. Daarbij valt te denken aan taksen op vermogens, op speculatie (het idee van de Financiële Transactietaks), op monopoliewinsten uit dominante machtspositie of inelastische inkomensbronnen zoals olie en andere minerale grondstoffen. Een grondige hervorming van het financieel systeem met sterkere regulering, verhoogde transparantie en meer inclusief bestuur. Duurzame en inclusieve groei betekent niet alleen een betere spreiding van de middelen. Duurzame groei moet ook de capaciteit voor toekomstige generaties om die middelen te genereren intact houden. Dat betekent dat de keuze van een land om groei inclusief te maken en ongelijkheid te reduceren moet losgekoppeld worden van het stijgend gebruik van primaire grondstoffen en de milieu-impact van productie en consumptie. Daarom zijn investeringen in koolstofarme technologieën broodnodig en moeten de mogelijkheden van innovatieve financieringsmechanismen, zoals 28 Christian Aid, Death and taxes. The true tool of tax dodging, index_en.htm 30 BEPS staat voor Base Erosion en Profit Shifting en wil de meest voorkomende mechanismen aanpakken waardoor multinationale ondernemingen aan belastingen ontsnappen. Het gaat vooral over misbruik van de verschillen tussen nationale belastingsystemen en het doorschuiven van winsten naar belastingparadijzen waar geen of weinig belasting moet betaald worden. 10 (On)gelijkheid: niets aan te doen? een CO2-taks, verder verkend worden. Daarbij kunnen we lessen trekken uit het Europees systeem van emissierechten. 2. Een shift naar waardig werk en volwaardige sociale bescherming Werkloosheid en gebrekkige arbeidsbescherming bestendigen ongelijkheid. Ook James Galbraith pleit voor jobcreatie en een versterking van de lonen als wapen tegen groeiende ongelijkheid. Productieve tewerkstelling en waardig werk zijn sleutels in de strijd tegen ongelijkheid. Overheden moeten dan ook werk maken van de volledige uitvoering van de waardig werkagenda van de Internationale Arbeidsorganisatie. Die agenda steunt op vier strategische zuilen: jobcreatie, bescherming van arbeidsrechten, sociale bescherming en een versterkte sociale dialoog. Sociale bescherming is een universeel basisrecht en onderdeel van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Toch beschikt 73% of vijf miljard mensen niet over een volwaardige sociale bescherming. 31 De meesten daarvan leven in armoede, behoren tot de working poor of zijn actief in de informele sector in ontwikkelingslanden. Zowel nationale als internationale overheden moeten het recht op sociale bescherming in hun wetgeving en normatieve kaders verankeren. Samen met de relevante en representatieve sociale actoren moet elke overheid een globaal beleid van sociale bescherming bepalen en realiseren. Volwaardige sociale bescherming herverdeelt rijkdom binnen de samenleving en voorkomt dat ongelijkheid groeit door gebeurtenissen tijdens het leven of economische risico s. Overheden moeten de financiering van systemen van sociale bescherming garanderen. Daarom is een actief loon- en inkomensbeleid noodzakelijk dat aan iedereen een waardig inkomen verzekert en toelaat om belastingen en/of sociale bijdragen te innen. Bijkomend zijn ook aanvullende internationale financieringsmechanismen wenselijk, die onder meer kunnen bestaan uit een mondiaal fonds voor sociale bescherming. 31 IAO, World Social Protection Report 2014 We are the 99%
11 3. Een shift naar een beleid gebaseerd op mensenrechten Een beleid voor duurzame en inclusieve ontwikkeling dat ongelijkheid aanpakt, moet ook de mensenrechten respecteren en actief promoten en een mensenrechtenbenadering hanteren. Ongelijkheid bestrijden kan immers alleen mits voldoende verantwoording, transparantie, gebruik van juridisch afdwingbare instrumenten, maar vooral ook participatie van alle groepen, ook kwetsbare groepen, aan het beleid. Zowel hier als in het Zuiden. het beleid en het respect voor publieke vrijheden. Er moet een geschikt klimaat zijn, een enabling environment, om een inclusief publiek debat te voeren over ongelijkheid, haar maatschappelijke gevolgen en de maatregelen om hier iets aan te doen. Deze verantwoordelijkheid om genoeg politieke ruimte te creëren ligt vooral bij de nationale overheid, maar ook internationale actoren zoals België kunnen hieraan bijdragen, langs haar ontwikkelingssamenwerking en diplomatieke kanalen. Alle individuen moeten voldoende empowered worden om deel te nemen aan het publieke debat over ongelijkheid. Dit vereist dat die individuen hun rechten kennen, maar vooral ook dat overheden hun plichten kennen op vlak van participatie van hun burgers aan REUTERS/Danish Siddiqu (On)gelijkheid: niets aan te doen? 11
12 vzw Vlasfabriekstraat Brussel CONTACT Jan Van De Poel Beleidsmedewerker fiscaliteit & private sector Tel. +32 (0)
Armoede en ongelijkheid in de wereld. Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016
Armoede en ongelijkheid in de wereld Inleiding tot een eenvoudig én complex onderwerp Francine Mestrum, 27 maart 2016 Wat gaan we bestuderen? Wanneer en hoe zijn armoede en ongelijkheid op de agenda van
Nadere informatieSustainable development goals
Sustainable development goals The road to dignity by 2030 Ending Poverty, Transforming all Lives and Protecting the Planet = De weg naar waardigheid, Armoede beëindigen, alle levens veranderen en de aarde
Nadere informatieKoopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn.
Koopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn. 1. De Wereldbank berichtte onlangs dat de Chinese economie binnen afzienbare tijd de grootste economie van
Nadere informatieWAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van
WAAR WIJ VOOR STAAN. Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten & Democraten in het Europees Parlement Strijden voor sociale rechtvaardigheid, het stimuleren van werkgelegenheid en groei, hervorming
Nadere informatieF Lees bron 1 en beantwoord daarna opdracht 1.
Opdracht Expert Overheidsbeleid Het crisisteam is samengesteld. Jij bent als expert overheidsbeleid ingevlogen om vast te stellen wat de overheid doet om ruimtelijk ongelijkheid te verminderen. De deskundigheid
Nadere informatie1. GEEN ARMOEDE 2. GEEN HONGER. Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal. Honger beëindigen, betere voeding en duurzame landbouw promoten
1. GEEN ARMOEDE Armoede uitroeien, in al zijn vormen en overal Ondanks de halvering van de extreme armoede in de wereld tijdens de afgelopen decennia, leeft nog steeds 1,3 miljard mensen in extreme armoede.
Nadere informatieEr zijn meer werkende armen dan we denken. Prof. dr. B. Merlevede, UGent
Er zijn meer werkende armen dan we denken Prof. dr. B. Merlevede, UGent Prijzen van brandstoffen in Frankrijk: + 0,13/l. 01/2018 => + 140 per jaar/15 000 km http://www.fiches-auto.fr/articles-auto/prix-des-carburants/s-1762-evolution-du-prix-du-gazole.php
Nadere informatieDe inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken
Bron: K. Caminada & K. Goudswaard (2017), De inkomensverdeling van ouderen internationaal vergeleken, Geron Tijdschrift over ouder worden & maatschappij jaargang 19, nummer 3: 10-13. De inkomensverdeling
Nadere informatieInclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland
Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland Nederland scoort relatief hoog op economische groei en het aanpakken van ongelijkheid, maar de ongelijkheid
Nadere informatie"De financiële sector is het probleem,
1 van 5 22-2-2019 07:44 sg.uu.nl "De financiële sector is het probleem, niet de oplossing" 6-8 minuten Investeren in een duurzamere wereld? Als het aan de aandeelhouders ligt, liever niet. Onderzoeker
Nadere informatiebetreffende onderwijs in ontwikkelingssamenwerking
ingediend op 439 (2014-2015) Nr. 1 16 juli 2015 (2014-2015) Voorstel van resolutie van Ingeborg De Meulemeester, Sabine de Bethune, Herman De Croo, Tine Soens en Wouter Vanbesien betreffende onderwijs
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 24 515 Preventie en bestrijding van stille armoede en sociale uitsluiting Nr. 482 BRIEF VAN DE MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN EN WERKGELEGENHEID Aan
Nadere informatieOpeningstekst VN-Resolutie: 2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling. Resolutie goedgekeurd door de Algemene Vergadering op 25 september 2015
Openingstekst VN-Resolutie: 2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling Verenigde Naties A/RES/70/1 Algemene Vergadering Distr.: Algemeen 21 oktober 2015 Zeventigste zitting Agendapunten 15 en 116 Resolutie
Nadere informatieSuperrijken staan symbool voor de kloof - NRC
NRC Media Holding BV maakt gebruik van cookies en daarmee vergelijkbare technieken. www.nrc.nl gebruikt functionele en analytische cookies om u een optimale bezoekerservaring te bieden. Bovendien plaatsen
Nadere informatieDe impact van supersterbedrijven op de inkomensverdeling
VIVES BRIEFING 2018/05 De impact van supersterbedrijven op de inkomensverdeling Relatief verlies, absolute winst voor werknemers Yannick Bormans KU Leuven, Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen,
Nadere informatieSteunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting
Steunpunt tot bestrijding van armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting Feiten en cijfers ja Neemt de inkomensongelijkheid tussen arm en rijk toe? Toelichting: Een vaak gehanteerde maatstaf voor
Nadere informatie2513AA22XA. Inleiding. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE
> Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333
Nadere informatieEen taks shift naar financieel vermogen, is een shift weg van de middenklasse
Economie gepubliceerd dinsdag16 december 2014 Een taks shift naar financieel vermogen, is een shift weg van de middenklasse Dirk Verwerft - Inti Ghysels - Jan Cornillie Alexander De Croo wil geen vermogenswinstbijdrage
Nadere informatieFacts & Figures. over de lokale besturen n.a.v. de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2018
Facts & Figures over de lokale besturen n.a.v. de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2018 Facts & figures De lokale overheden zijn een zeer belangrijke speler in ons land. De bevoegdheden die ze
Nadere informatie10997/19 DAU/cg 1 RELEX.1.B
Raad van de Europese Unie Brussel, 8 juli 2019 (OR. en) 10997/19 RESULTAAT BESPREKINGEN van: d.d.: 8 juli 2019 aan: het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties nr. vorig doc.: 9233/19 Betreft:
Nadere informatie2 jaar SDGs: waar liggen de grootste uitdagingen voor België?
2 jaar SDGs: waar liggen de grootste uitdagingen voor België? Auteur: Jules De Winter, stafmedewerker VVSG Internationaal Inhoud 1 Inleiding... 1 2 De mondiale duurzame ontwikkelingsdoelstellingen concretiseren.
Nadere informatieNIEUWE NIVELLERINGS- POLITIEK
NIEUWE NIVELLERINGS- POLITIEK Jesse Klaver november 2014 NIEUWE NIVELLERINGSPOLITIEK De kloof tussen arm en rijk in Nederland neemt toe. GroenLinks pleit daarom bij het bezoek van Thomas Piketty aan Nederland
Nadere informatieUIT personele inkomensverdeling
De personele inkomensverdeling. Bij de personele inkomensverdeling kijken we naar de verschillen tussen rijk en arm, in een land. Omdat we niet alle inkomens in een land individueel kunnen vergelijken,
Nadere informatieDe Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie
De Drievoudige Bottom Line, een noodzakelijke economische innovatie Feike Sijbesma, CEO Royal DSM In de loop der tijd is het effect van bedrijven op de maatschappij enorm veranderd. Vijftig tot honderd
Nadere informatieDe kloof wordt breder. Boekverslag door H woorden 15 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Boekverslag door H. 1034 woorden 15 februari 2007 6.6 80 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Hoofdstuk 2 het Noorden tegenover het Zuiden 2 Noord- Zuidverhoudingen 2.1 De kloof wordt
Nadere informatieMOMENTUM VOOR ANDERE GLOBALISERING
MOMENTUM VOOR ANDERE GLOBALISERING Monika Sie Dhian Ho, voorzitter van het bestuur van The Broker De Brokerdag op 14 April 2014 Diepe economische crises zijn momenten van politieke waarheid. De geschiedenis
Nadere informatieGoede tijden, slechte tijden. Soms zit het mee, soms zit het tegen
Slides en video s op www.jooplengkeek.nl Goede tijden, slechte tijden Soms zit het mee, soms zit het tegen 1 De toegevoegde waarde De toegevoegde waarde is de verkoopprijs van een product min de ingekochte
Nadere informatieeen wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek
een wereld apart Vanuit aardrijkskundige (= geografische) invalshoek Wat is aardrijkskunde op zoek naar een verklaring voor de ruimtelijke verschijnselen aan het aardoppervlak. Beschrijvende vragen: bodem
Nadere informatieHANDOUT VOOR DE LES IN HET KADER VAN UNIVERSITEIT DERDE LEEFTIJD LEUVEN:
HANDOUT VOOR DE LES IN HET KADER VAN UNIVERSITEIT DERDE LEEFTIJD LEUVEN: ONGELIJKHEID EN ARMOEDE OP WERELDVLAK: WAT METEN WE? WAT WETEN WE? A NDRÉ DECOSTER DINSDAG 15 MAART 2005 Samenvatting De vraag naar
Nadere informatieMultiple choice quiz Vraag 1 Vraag 2
Multiple choice quiz Op www.kidsrights.nl vindt u quizvragen met multiple choice antwoorden, die uitnodigen tot doorpraten en discussiëren. De vragen worden kort ingeleid. Onderwerpen zijn onder meer de
Nadere informatie3. Meer dan de helft van de 57 miljoen niet-schoolgaande kinderen leeft in Afrika bezuiden de Sahara. Juist Bron: www.un.org
of fout 1. In Afrika bezuiden de Sahara is het aantal personen in extreme armoede gestegen tussen 1990 en 2010. 290 miljoen in 1990, 414 miljoen in 2010. 2. Tussen 2000 en 2011 is het aantal niet-schoolgaande
Nadere informatieEUROPEES PARLEMENT. Zittingsdocument 11.1.2006 B6-0038/2006 ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van vraag voor mondeling antwoord B6-0345/2005
EUROPEES PARLEMENT 2004 Zittingsdocument 2009 11.1.2006 B6-0038/2006 ONTWERPRESOLUTIE naar aanleiding van vraag voor mondeling antwoord B6-0345/2005 ingediend overeenkomstig artikel 108, lid 5 van het
Nadere informatieWAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS?
WAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS? Driekwart van de buitenlandse besluitvormers vindt dat Frankrijk een aantrekkelijke bestemming is voor investeringen (74%, toename van
Nadere informatieF Lees bron 1 en beantwoord daarna opdracht 1.
Antwoordmodel: Expert Overheidsbeleid Het crisisteam is samengesteld. Jij bent als expert overheidsbeleid ingevlogen om vast te stellen wat de overheid doet om ruimtelijk ongelijkheid te verminderen. De
Nadere informatieDe toekomst van de welvaartsstaat
De toekomst van de welvaartsstaat Bea Cantillon Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck,, Universiteit Antwerpen Leuven, 17 november 2008 0 Het sociaal pact van 1944 het compromis tussen arbeid en kapitaal
Nadere informatieEU-ontwikkelingsbeleid Onze wereld, onze toekomst, onze waarden
EU-ontwikkelingsbeleid Onze wereld, onze toekomst, onze waarden NL We leven in tijden van ingrijpende veranderingen die vragen om een aangepast EU-ontwikkelingsbeleid. De Global Development Framework after
Nadere informatieSteeds ongelijker? Inkomensverdeling en armoede in OESO-landen
Pub Cover Growing Unequal? : Income Distribution and Poverty in OECD Countries Summary in Dutch Steeds ongelijker? Inkomensverdeling en armoede in OESO-landen Samenvatting in het Nederlands Is de inkomensongelijkheid
Nadere informatieNeemt de ongelijkheid in de wereld nu toe of af?
Neemt de ongelijkheid in de wereld nu toe of af? LES(S) is more: een samenvatting van Kristof Bosmans, Koen Decancq and André Decoster (2014), The relativity of decreasing inequality between countries,
Nadere informatieStudiedienst PVDA Studie over de transfers van lonen naar winsten onder de regering-michel.
Studiedienst PVDA Studie over de transfers van lonen naar winsten onder de regering-michel. EEN TRANSFER VAN BIJNA 9 MILJARD UIT DE PORTEMONNEE VAN DE WERKENDE MENSEN NAAR DE BEDRIJFSWINSTEN. EEN VERLIES
Nadere informatieHet Kinderrechten lespakket
Het Kinderrechten lespakket want ieder kind kan de wereld in beweging brengen Multiple choice quiz Op www.kidsrights.nl/scholen vindt u quizvragen met multiple choice antwoorden, die uitnodigen tot doorpraten
Nadere informatieVERKLARING OMTRENT MENSENRECHTENBELEID VAN UNILEVER
VERKLARING OMTRENT MENSENRECHTENBELEID VAN UNILEVER Wij zijn ervan overtuigd dat bedrijven alleen succesvol kunnen zijn in maatschappijen waarin mensenrechten beschermd en gerespecteerd worden. Wij erkennen
Nadere informatieEerlijker, eenvoudiger, efficiënter
Eerlijker, eenvoudiger, efficiënter Naar een nieuw en modern belastingsysteem #jijmaaktmorgen België is uitzonderlijk. Je belast kapitaal niet en je overbelast arbeid. Dat moet je dus herzien. Pascal Saint-Amans
Nadere informatieEconomische ongelijkheid in 8 figuren
Economische ongelijkheid in 8 figuren Economische ongelijkheid staat hoog op de internationale politieke en academische agenda. Hoe staat het met de economische ongelijkheid en haar gevolgen in Nederland?
Nadere informatieMax Havelaar: 25 jaar ontwikkeling. Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur
Max Havelaar: 25 jaar ontwikkeling Persontmoeting 28 augustus 2014 Lily Deforce Directeur Agenda 25 jaar Fairtrade: van de boer in het Zuiden tot op ons bord - Evolutie van 1989 tot 2014 - Trade not aid
Nadere informatieEAPN Assessment: Nationale Hervormingsprogramma s en Nationale Sociale Rapporten. 26 september 2012 Brussel
EAPN Assessment: Nationale Hervormingsprogramma s en Nationale Sociale Rapporten 26 september 2012 Brussel 1. Europa 2020 - Minder en minder aandacht voor inclusieve groei en armoede doelstelling Economisch
Nadere informatieBasiscursus Natuur- en Milieueducatie NME in een wereld in verandering
Basiscursus Natuur- en Milieueducatie NME in een wereld in verandering Opdracht Neem 10 minuten de tijd om, samen met je tafelgenoten, na te denken over je eigen beroepspraktijk. Welke belangrijke maatschappelijke
Nadere informatieDe rol van de International Arbeidsorganisatie in de XXI ste eeuw
De rol van de International Arbeidsorganisatie in de XXI ste eeuw Rudi Delarue Directeur Internationaal Arbeidsbureau voor de EU en de Benelux landen Presentatie voor de Alumnidag vande KU Leuven 09-03-2012
Nadere informatiefilosofie havo 2017-II
Opgave 1 Internationale drugshandel 1 maximumscore 3 een uitleg dat een handelend persoon gezien kan worden als iemand die de vrijheid heeft om zijn eigen leven vorm te geven 1 een uitleg dat een hulpeloos
Nadere informatieMINDER ARMOEDE MILLENNIUMDOEL 1. Beantwoord de volgende vragen en gebruik daarbij de kaart MINDER ARMOEDE.
MILLENNIUMDOEL 1 MINDER ARMOEDE kaart MINDER ARMOEDE. 1. Wat betekent de extreme armoedegrens? 2. In welk werelddeel liggen de meeste landen waar mensen onder de armoedegrens van 1,25 dollar per dag leven?
Nadere informatieCPB-reactie op OESOstudie over de relatie tussen inkomensongelijkheid. economische groei
CPB Notitie 22 december 2014 CPB-reactie op OESOstudie over de relatie tussen inkomensongelijkheid en economische groei Uitgevoerd op verzoek van de vaste commissie Financiën van de Tweede Kamer CPB Notitie
Nadere informatieGENEESKUNDE VOOR DE DERDE WERELD INTERACTIEVE VORMINGSMODULE TOEGANG TOT GEZONDHEIDSZORG. Conclusie
GENEESKUNDE VOOR DE DERDE WERELD TOEGANG TOT GEZONDHEIDSZORG Conclusie Situatie vandaag: wereldwijde ongelijkheden in gezondheid Ontwikkelingslanden Dragen 90 percent van globale ziektelast. (WHO Globale
Nadere informatieManifest voor de Rechten van het kind
Manifest voor de Rechten van het kind Kinderen vormen de helft van de bevolking in ontwikkelde landen. Ongeveer 100 miljoen kinderen leven in de Europese Unie Het leven van kinderen in de hele wereld wordt
Nadere informatieBuitenlandse handel. Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010.
Buitenlandse handel Europese Schoolagenda De volgende pagina s zijn afkomstig uit de Europese Schoolagenda 2009/2010. Link naar editie 2008/2009 van de Europese Schoolagenda: www.ec.europa.eu/consumers/empowerment/cons_education_en.htm#diary
Nadere informatieOM TE COMPENSEREN WAT LOONTREKKENDEN ONDER DE VOOR EEN MEDIAAN LOON IS DAT EEN STIJGING SAMENVATTING
Studiedienst PVDA De echte loonmarge OM TE COMPENSEREN WAT LOONTREKKENDEN ONDER DE REGERING-MICHEL HEBBEN VERLOREN, MOETEN DE LONEN MET 4,2 PROCENT STIJGEN - Datum: februari 2019 SAMENVATTING VOOR EEN
Nadere informatieKritisch kijken op verschillende schaalniveaus
Kritisch kijken op verschillende schaalniveaus Inleiding In het eerste jaar van Geogenie ben je begonnen vanuit België naar de wereld te kijken. In het tweede jaar heb je veel geleerd over Europa en in
Nadere informatieVoelen arme mensen zich eigenlijk arm?
Journalisten, politici en wetenschappers beweren van alles over armoede. Maar de cijfers die ze gebruiken zijn niet onomstreden. Deze zomer zoeken wij uit waarom het zo moeilijk is om armoede te meten.
Nadere informatieDe Bilt, 7 februari 2019
De Bilt, 7 februari 2019 De Global Goals (1) Wereldwijde agenda met 17 doelen voor duurzame ontwikkeling: Sustainable Development Goals Duurzaamheid in de breedste zin In 2015 vastgesteld door VN Te realiseren
Nadere informatieRaad van de Europese Unie Brussel, 10 februari 2017 (OR. en)
Raad van de Europese Unie Brussel, 10 februari 2017 (OR. en) 6082/17 ENV 111 DEVGEN 19 ONU 24 RELEX 109 FIN 89 NOTA van: aan: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente vertegenwoordigers/de
Nadere informatieONS ENGAGEMENT VOOR UW TOEKOMST ONTCIJFERD
ONS ENGAGEMENT VOOR UW TOEKOMST ONTCIJFERD UW TOEKOMST ONTCIJFERD we creëren sociale welvaart met vier bouwstenen 1 meer jobs 2 stijgende koopkracht 3 sociale zekerheid voor iedereen 4 een toekomst voor
Nadere informatieHoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012)
Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012) De Hoge Raad voor Vrijwilligers (HRV) kijkt relatief tevreden terug op 2011, het Europees Jaar voor het Vrijwilligerswerk.
Nadere informatieEerste krachtlijnen. Het Post-2015 doelstellingenkader. Coördinatie Ontwerp Standpuntbepaling. voor de Vlaamse Regering
Het Post-2015 doelstellingenkader Coördinatie Ontwerp Standpuntbepaling voor de Vlaamse Regering Eerste krachtlijnen VI E Staten-generaal van de Belgische Ontwikkelingssamenwerking I. INLEIDING: HET WAAROM
Nadere informatiePK Benelux BV. Plan van aanpak maatschappelijk verantwoord ondernemen
PK Benelux BV Plan van aanpak maatschappelijk verantwoord ondernemen INLEIDING Dit Plan van aanpak gaat over maatschappelijk verantwoord onderrnemen en Maatschappelijk verantwoord inkopen (ook wel duurzaam
Nadere informatieExamen HAVO. economie. tijdvak 2 woensdag 23 juni 13.30-16.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2010 tijdvak 2 woensdag 23 juni 13.30-16.00 uur economie tevens oud programma economie 1,2 Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 27 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieUitdagingen voor jongeren en EU beleid
Uitdagingen voor jongeren en EU beleid Floor van Houdt Plv afdelingsleider voor Europese Commissie Date: in 12 pts Europa 2020 Strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei Aandacht voor jongeren
Nadere informatieEindexamen maatschappijleer vwo 2003-II
Opgave 1 Armoede en werk 1 Het proefschrift bespreekt de effecten van het door twee achtereenvolgende kabinetten-kok gevoerde werkgelegenheidsbeleid. / De titel van het proefschrift heeft betrekking op
Nadere informatieMDG. Eerst en tweede graad. Te lezen zinnen (in willekeurige volgorde!)
MDG Eerst en tweede graad De leerkracht leest één van de volgende stellingen en de groep bekijkt de acht millenniumdoelstellingen om te achterhalen met welke doelstelling de zin overeenkomt. Ze leggen
Nadere informatieAdvies. over het ontwerp van kaderdecreet Vlaamse ontwikkelingssamenwerking
Brussel, 5 juli 2006 050706_Advies_kaderdecreet_Vlaamse_ontwikkelingssamenwerking Advies over het ontwerp van kaderdecreet Vlaamse ontwikkelingssamenwerking 1. Inleiding Op 24 mei 2006 heeft Vlaams minister
Nadere informatieNaam : Klas : Datum :
Duurzame ontwikkeling Over duurzame ontwikkeling circuleren inmiddels honderden definities. Vaak wordt de internationaal aanvaarde definitie uit het rapport "Our Common Future" (Brundtland-rapport, 1987)
Nadere informatieWelzijn vmbo-kgt34. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 November 2016 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/82615 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.
Nadere informatieWorkshop Values & Frames
Mirjam Vossen ErnstJan Stroes Workshop Values & Frames 23 mei 2019, Breda Intro Programma Intro Deel A Basic Human Values Deel B Frames en framing Deel C Analyseer je communicatie Deel D
Nadere informatieDe evolutie van de sociale situatie en de sociale bescherming in België Samenvatting en kernboodschappen
De evolutie van de sociale situatie en de sociale bescherming in België 2018 Samenvatting en kernboodschappen September 2018 ANNEX 6 : NEDERLANDSTALIGE SAMENVATTING EN KERNBOODSCHAPPEN VAN DE ANALYSE
Nadere informatieDiverse school, diverse kansen
Diverse school, diverse kansen Stel je buur de volgende 3 vragen: 1. Hoe kom jij in aanraking met diversiteit in onderwijs? 2. Wat is het eerste gevoel dat jij hebt wanneer je denkt aan diversiteit? 3.
Nadere informatieCijfers en wegwijzers Armoede in Vlaanderen en Brussel. ChanceArt 10 december 2009
Cijfers en wegwijzers Armoede in Vlaanderen en Brussel ChanceArt 10 december 2009 Inhoud 1. De naakte cijfers 2. Decenniumdoelstellingen 3. Armoedebarometers 4. Armoede en cultuurparticipatie 5. Pleidooi
Nadere informatieEUROPEES PARLEMENT. Commissie internationale handel PE v01-00
EUROPEES PARLEMENT 2004 ««««««««««««Commissie internationale handel 2009 20.9.2005 PE 362.727v01-00 AMENDEMENTEN 1-17 Ontwerpadvies Johan Van Hecke Een ontwikkelingsstrategie voor Afrika (2005/2142(INI))
Nadere informatieVan BBP naar naar NBP Wat houdt ons tegen?
Van BBP naar naar NBP Wat houdt ons tegen? Paul Teule 7 juni 2018 (p.r.teule@uva.nl) Het komende uur: Kritiek op het Bruto Binnenlands Product Waarom geen Groen Netto Binnenlands Product? Probleem 1a:
Nadere informatieOut of the box Over de grenzen. SIETAR Nederland Seminar. 14 juni 2014 INGE HEETVELT 23-06- 14. SIETAR Nederland - Out of the Box
Out of the box Over de grenzen SIETAR Nederland Seminar 14 juni 2014 INGE HEETVELT o De wereld stuitert en beweegt o De schijnzekerheid van cijfers o Het optimisme in Afrika o Ondernemers met lef & hart
Nadere informatiePERSONEELSVERGADERING ACOD UNIVERSITEIT GENT
PERSONEELSVERGADERING ACOD UNIVERSITEIT GENT De maatregelen in deze presentatie zijn gebaseerd op de informatie zoals ze beschikbaar was op 25 NOVEMBER 2014 Vooraf: wat is ACOD? ABVV Socialistische vakbond
Nadere informatieDe toekomst van het sociale Europa en de implicaties voor Vlaanderen / België
De toekomst van het sociale Europa en de implicaties voor Vlaanderen / België Ides Nicaise, KU Leuven VLEVA Rondetafel Europese Pijler van Sociale Rechten Brussel, 30 mei 2017 Re-InVEST u Actie-onderzoek
Nadere informatieCursusgids belastingontwijking. Onderhandelen met de Belastingdienst, u kunt het ook!
Cursusgids belastingontwijking Onderhandelen met de Belastingdienst, u kunt het ook! "Belastingen, leuker kunnen we het niet maken, wel makkelijker". Aldus de slogan waarmee de Belastingdienst ons jarenlang
Nadere informatieVoorontwerp van decreet tot wijziging en optimalisatie van diverse bepalingen van het kaderdecreet van 22 juni 2007 inzake ontwikkelingssamenwerking
Voorontwerp van decreet tot wijziging en optimalisatie van diverse bepalingen van het kaderdecreet van 22 juni 2007 inzake ontwikkelingssamenwerking DE VLAAMSE REGERING, Op voorstel van de minister-president
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/35767 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Thewissen, Stefan Hubert Title: Growing apart : the comparative political economy
Nadere informatieArm & rijk in Nederland
Arm & rijk in Nederland Willem Vermeend ARM & RIJK IN NEDERLAND Hoe het echt zit met inkomen en vermogen Uitgeverij Carrera, Amsterdam 2014 2014 Willem Vermeend 2014 Uitgeverij Carrera, Amsterdam Omslagontwerp
Nadere informatiePERSDOSSIER. Heeft de regering Michel de moed voor een tax shift in het voordeel van werknemers en gewone burgers?
Persconferentie van 13 juli 2015 PERSDOSSIER Heeft de regering Michel de moed voor een tax shift in het voordeel van werknemers en gewone burgers? Duidelijkheid scheppen MOC, beweging.net en de partnerorganisaties
Nadere informatieVrienden, ik wil eindigen met een driedubbele oproep:
Beste vrienden, We zijn aan het einde gekomen van een gevulde dag, met interessante sprekers. Over generaties heen en tussen generaties in, het debat voeren over solidariteit is niet evident. Maar waar
Nadere informatieMet Saved by the bell werken wij enkel met de vierde doelstelling: Kwaliteitsonderwijs.
In deze korte kwis met 10 vragen raken we enkele onderwerpen aan bij het thema Kwaliteitsonderwijs. De leerlingen zullen even moeten nadenken over de antwoorden. Ze kunnen ook in kleinere groepjes samen
Nadere informatiePiketty: opmerkingen bij een nieuw icoon. Floris Heukelom
Piketty: opmerkingen bij een nieuw icoon Floris Heukelom f.heukelom@fm.ru.nl Inhoud presentatie Wat zegt Piketty precies? Vanwaar de snelle en enorme impact? Kritiek op Piketty Wat moeten we er van vinden?
Nadere informatieBijstandsuitkeringen in veel OESO-landen gedaald
Bron: O. van Vliet (2017) Bijstandsuitkeringen in veel OESO-landen gedaald, Sociaal Bestek, nr. 6, pp. 58-59. Bijstandsuitkeringen in veel OESO-landen gedaald Olaf van Vliet Universiteit Leiden Voor veel
Nadere informatieBrussels Observatorium voor de Werkgelegenheid
Brussels Observatorium voor de Werkgelegenheid Juli 2013 De evolutie van de werkende beroepsbevolking te Brussel van demografische invloeden tot structurele veranderingen van de tewerkstelling Het afgelopen
Nadere informatieSamenvatting Maatschappijwetenschappen Ontwikkelingssamenwerking
Samenvatting Maatschappijwetenschappen Ontwikkelingssamenwerking Samenvatting door E. 2091 woorden 12 mei 2015 0 keer beoordeeld Vak Maatschappijwetenschappen Hoofdstuk 1 Wat is ontwikkelingssamenwerking?
Nadere informatieKeurmerk: Duurzame school
Keurmerk: Duurzame school Doorlopende leerlijn voor duurzame ontwikkeling van basisonderwijs (PO) t/m voortgezet onderwijs (VO) PO-1 Kennis en inzicht (weten) Vaardigheden (kunnen) Houding (willen) Begrippen
Nadere informatieVOORSTELLING VAN DE RESULTATEN
VOORSTELLING VAN DE RESULTATEN door dhr. Régis De Muylder en dhr. Jo Bellens, pedagogische begeleiders van het project Bekijken van armoede-indicatoren Het gaat hier om een belangrijk zaak, want het is
Nadere informatieVragen rond gelijkheid en ongelijkheid in de samenleving
Emeritiforum KU Leuven donderdag 24 maart 2016 Vragen rond gelijkheid en ongelijkheid in de samenleving Prof. Dr. A. Decoster Faculteit Economie & Bedrijfswetenchappen KU Leuven andre.decoster@kuleuven.be
Nadere informatieLuc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen
Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen Inhoud Mijn overtuigingen 2 Mijn prioriteiten 3 Bakens voor morgen 8 Laten we samen aan Europa bouwen 1 Mijn overtuigingen Mijn overtuigingen Een Europa,
Nadere informatieOngelijkheid en armoede op wereldvlak: wat meten we? wat weten we? André Decoster Departement Economie ETEW
Ongelijkheid en armoede op wereldvlak: wat meten we? wat weten we? André Decoster Departement Economie ETEW Human Development Report, 1999, p.3: "The income gap between the fifth of the world's people
Nadere informatieArm maakt ziek, ziek maakt arm
SOCIALE BESCHERMING VOOR IEDEREEN Arm maakt ziek, ziek maakt arm Thomas Rousseau Beste politieke leider van een land in Sub-Sahara-Afrika, in uw land leeft het overgrote deel van de burgers in extreme
Nadere informatieSlottoespraak Ann Vermorgen, nationaal secretaris ACV
Slottoespraak Ann Vermorgen, nationaal secretaris ACV 24 november 2017 (Vlaams ACV-congres) Beste militanten Beste collega s Beste genodigden Gelijkheid maakt het verschil. Onder deze titel hebben we de
Nadere informatieSlechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)!
Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)! Vragen aangeduid met een * toetsen in het bijzonder het inzicht en toepassingsvermogen. Deze vragenreeksen zijn vrij beschikbaar.
Nadere informatieEvolutie van het arbeidsongevallenrisico in de privésector in België tussen 1985 en 2013
Evolutie van het arbeidsongevallenrisico in de privésector in België tussen 1985 en 2013 Verschillende factoren bepalen het aantal arbeidsongevallen. Sommige van die factoren zijn meetbaar. Denken we daarbij
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 1480 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BUITENLANDSE
Nadere informatie