IN SC H IP E N W E R F IS O PG E N O M E N H E T M A A N D B LA D DE TECH N ISC H E K R O N IE K

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "IN SC H IP E N W E R F IS O PG E N O M E N H E T M A A N D B LA D DE TECH N ISC H E K R O N IE K"

Transcriptie

1 S c h ip en W erf 14-D A A G S T IJD S C H R IF T, G E W IJD A A N SCH EEPSBO U W, SCH EEPV A A RT EN H A V EN BELA N G EN ORGAAN VAN DE VEREENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED DE CENTRALE BOND VAN SCHEEPSBOUWMEESTERS IN NEDERLAND HET INSTITUUT VOOR SCHEEPVAART EN LUCHTVAART HET NEDERLANDSCH SCHEEPSBOUWKUNDIG PROEFSTATION IN SC H IP E N W E R F IS O PG E N O M E N H E T M A A N D B LA D DE TECH N ISC H E K R O N IE K REDACTIE: ir. J. W. HEIL w.l, prof. dr. ir. W. P. A. VAN LAMMEREN, ir. G. DE ROOIJ s.i., prof. ir. L. TROOST en G. ZANEN R ed actie-ad res: H eem raadssingel 194, R o tte rd am 3, T elefoon ERE-COMITÉ: Ir. A. W. B A A R S, D ir e c te u r van W e r k s p o o r N A '., A m s te rd a m ; A. T. B R O N S I N G, O u d -D ir e c te u r der N.V. S toom v a a rt- M a a tsch a p p ij N e d e r la n d «A m s te rd a m ; ir. M. H. D A M M E, O u d -D ir e c te u r van W e rk sp o o r N.V., A m sterd a m ; ir. M. E I K E L E N fio O M, O u d -D ir e c t e u r V an N ie v e lt, G ou d riaari & C o s S toom va a rt M ij., R o tte r d a m ; P. G O E D K O O P D / n., D irecteu r N e d e rla n d s ch e D o k - en S ch eep sb ou w -M a a tsch a p p ij ( v. o. f. ), A m s te rd a m ; M. C. K O N I N G, O u d -lid van de Raad van B estuur d er K o n. P aketv u art M ij., A m s te r d a m ; W. H. D E M O N C H Y, V o o r z itte r van de K am er van K oop h an d el en Fabrieken te R o t t e r d a m ; C. P O T, O u d -D ir e c t e u r d er N. V. E le c tr o te c h n, In d u strie v / h W. S m it & C o., S lik k e rv e e r; F. G. S T O R K, D irecteu r d e r N.V. K o n. M a ch in e fa b rie k G e b r. S tork & C o., H e n g e lo ; ir. H. C. W E S S E L IN G, C om m issaris der N.V. K on. M ij. D e Schelde, Vlissingen ; S. V A N W E ST, O ud-d irecteur der N.V. D ok - en W erf-m aatschappij W ilton -F ijenoord, Schiedam. J a a r-a b on n em en t i'bij v o o r u itb e ta lin g ) ƒ In,, b u iten N ed erla n d ƒ 20, *, losse n u m m ers ƒ I,, va n ou d e jaargangen ƒ 1,21. UITGEVERS WYT-ROTTERDAM 6 T elefoon (10 lijn e n ), T elex 21403, Postrekening 58458, Pieter de H oochweg 111 MEDEWERKERS: J. B A K K E R, ir. W. V A N B E E L E N, p r o f. d r. ir. C. B. B IE Z E N O, V, V A N D E R B O R N, ir. B. E. C A N K R I E N, ir. C. A. P. D E L - I..A E R T, I.. F. D E R T, J. P. D R IE S S E N, G. F IG E E, ir. W. G E R R I T S E N, T H. V A N D E R G R A A F, J. F. G U G E L O T, F. C. H A A N E - B R 1 N K, P. 1 N T V E 1 D, p r o f. ir. H. E. J A E G E R, ir. J. J A N S Z E N, ir. M. C. D E J O N G, ir. C. K A P S E N B E R G, J. V A N K E R S E N, p rof. d r. ir. J. J. K O C H, ir. H. J. K O O Y J r., ir. W. K R O P H O L L E R. ir. W. H. K R U Y F F, p r o f. ir. A. J. T E R L I N D E N, dr. ir. W. M. M E IJE R, ir. j. C. M IL B O R N, J. J. M O E R K E R K ', ir. A. J. M O I.L IN G E R, A. A. N A G E L K E R K E, ir. J. S. P E L, J. C. P IE K, ir. K. V A N D E R P O L S, B. P O T, m r. d r. ir. A. W. Q U t N T, ir. W. H. C. E. R Ö S IN G H, ir. J. R O T G A N S, ir. D. T. R U Y S, C. J. R IJ N E K E, ir. V. P. G. S A R IS, ir. R. F. S C H E I.T E M A D E H EER.È, ir. A, M. S C H IP P E R S, d r. P. S C H O E N M A K E R, ir. H. C. S N E T H - L A G E, dr. J. S P U Y M A N, p r o f. ir. E. J. F. T H I E R E N S, ir. J. W. V A N D E R V A L K, C. V E R M E Y, C. V E R O L M E, ir. J. V E R S C H O O R, in g. E. V L I G, A. H. H. V O E T E L I N K, ir. G. D E V R IE S, I J. L. D E V R IE S, J. W. W II.L E M S E N, m r. J. W I T K O P, p r o f. ir. C. M. V A N W I J N G A A R D E N. ZEVENENTWINTIGSTE JAARGANG O vernem en van artikelen enz. zonder toestem m ing van de uitgevers verboden 9 DECEMBER 1960 No. 25 4? 4? l4 45!4 4? i4 «1 14 4?!4 4 i J4 4 j 14 4 f 14 4 i 14 Ü I- J e Besturen van de Vereeniging van Technici g S op Scheepvaartgebied en de Redactie en Uitgevers g van,,schip en W erf g 2 wensen leden, donateurs, abonnees, adverteerders en jj 41 > > > «jj verder allen, die aan de ontwikkeling g 4 { C ^ % van de vereniging of aan de inhoud van g *j het tijdschrift hebben medegewerkt g 41 g een gezegend Kerstfeest j» i en een voorspoedig ? }4 41 }4»

2 DE H A V EN V A N HAM BURG Op 7 mei 1189 verleende, aldus een bijdrage in de Scandinavian Shipping Gazette, de Duitse keizer van het Heilige Romeinse Rijk, Frederik I, Hamburg het recht van vrijhandel en van in komsten op de beneden Elbe. Deze voor Hamburg zo belangrijke beslissing wordt nog ieder jaar door de Hamburgse autoriteiten en door de elders vertoevende Hamburgers in de vorm van de z.g. Überseetag herdacht en gevierd. H et oude Hamburg beschikte uiteraard niet over kranen met een behoorlijk hefvermogen maar de 250 ton dieselelektrische drijvende kraan, die over eigen voortstuwingsmachines beschikt en die thans deel uitmaakt van de havenoutillage, had een bescheiden voorganger in Het was een met de hand bediende draaibare walkraan die, met een contragewicht uitgerust, een hefvermogen van, 40 ton had, hetgeen voor die tijd een prestatie was waarop de toenmalige havenautoriteiten terecht trots waren. De schepen moesten worden verhaald naar de kraan die op een gemetselde fundering rustte. Het transitoverkeer was zes-en-een-halve eeuw lang voornamelijk aangewezen op wegvervoer en op de binnenscheepvaart. Toen in de jaren de eerste spoorverbinding tussen Hamburg en één van de tegenwoordige omliggende gemeenten t.w. Bergedorf tot stand kwam, werd de eerste stap gezet op de weg naar een technische evolutie die, slechts onderbroken door de beide wereldoorlogen, tot op de dag van heden voortduurt. In 1846 volgde de spoorverbinding met Berlijn. Nadat in 1887 een 150 ton draaibare stoomkraan was geïnstalleerd en deze een succes was gebleken eerst in 1937 werd deze kraan, die een tijd lang de trots van de haven was, voor sloop verkocht volgden meerdere kranen. De mechanisering der havenuitrusting had de volle aandacht der betrokken instanties. In 1866 werd de nieuwe Sandthorhaven in gebruik genomen; zij was uitgerust met een aantal stoomkranen die een hefvermogen van 1 /z-^/z ton hadden. Vierentwintig jaar later beschikte men in het haventerritoor over ongeveer 300 dergelijke kranen, terwijl het aantal walkranen in 1930 tot 937 was gestegen! Voorts beschikte men over 181 vaste en 24 drijvende kranen, 2 drijvende grijpers, 6 kolentransporteurs en 22 graan-elevators. Kortgeleden werd de geheel gerestaureerde Mönckebergkade in gebruik genomen; deze kade is u itgerust met de meest moderne elektrische kranen die een grote sprei hebben. Gaat men terug in de geschiedenis der oude Hanzestad dan ontdekt men dat ruim een eeuw na de inwijding der haven, door de stedelijke overheid werd besloten op het eilandje Neuwerk in de open zee even buiten de monding van de Elbe een toren en een vesting te bouwen. 53 jaar later, namelijk in 13 53, trachtten feudale landeigenaren in de omgeving van het tegenwoordige Cuxhaven, Neuwerk te veroveren, om Hamburg uit de monding van de Elbe te verdrijven. De oorlog tussen H am burg en zijn antagonisten duurde bijna 40 jaar maar in 1393 werd een regeling getroffen in dier voege dat Hamburg tegen een behoorlijke vergoeding het eigendom over het tegenwoordige Cuxhaven, verwierf. Een ander en belangrijker strijdpunt ontstond naar aanleiding van de vraag of Hamburg een open getijhaven dan wel een door sluizen beschermde haven moest worden. In 1845 werd tenslotte het profiel van, het huidige Hamburg vastgesteld. Een herinnering aan lang vervlogen tijden w ekt het toeristenschip Waf jen von Hamburg. Dit is de naam van een der grootste oorlogsschepen van de Hanseatische Bond. In die tijd waren de kooplieden maar al te vaak meer aangewezen op kanonnen en geweren dan op geschreven overeenkomsten voor de naleving van door derden aangegane verplichtingen. Een schril contrast met de huidige steeds groter wordende tankers en bulkcarriers vormen het eerste emigranten zeilschip Dcutschland in 1848 gebouwd en de eerste transatlantische schepen met een inhoud van slechts 2000 brt die de H am burg-am erika Lijn in de vaart bracht. Typerend voor de evolutie op scheepsbouwgebied is de Vaterland, bouwjaar 1913, het schip met vijf gezagvoerders en 5000 passagiers en leden van de bemanning. Sedertdien zijn nog veel groter schepen in H am burg gebouwd. In 1954 werd door een Hamburgse werf de ton grote tanker Al-Malik Saud Al-Amal opgeleverd Een tweetal gebeurtenissen waaraan destijds weinig publiciteit werd gegeven, waren vooral wat de eerste betreft voor bijgelovigen omineus. Bij het te water laten van het zusterschip van de Vaterland, de Fürst Bismarck van de werf van Blohm & Voss in 1914, brak de fles champagne niet die door een kleindochter van Bismarck tegen de scheepswand werd geworpen. Keizer "Wilhelm moest de helpende hand bieden, om de ceremonie alsnog voor een totale m islukking te behoeden. Omineus omdat in hetzelfde jaar de voor D uitsland zo noodlottig verlopen eerste wereldoorlog uitbrak. De Bismarck werd later de Berengaria van de Cunard. Bij de tewaterlating van de Onassis tanker Al-Malik Saud Al-Amal deed zich hetzelfde voor. G ravin von Bismarck zou het schip dopen met een fles die met gewijd water uit Arabië was gevuld, maar deze miste het doel. De aanwezigen gaven, b lijk van nervositeit herinnerden de ouderen zich het gebeurde bij de tewaterlating van de Bismarck? maar de Arabische vertegenwoordigers bleven onbewogen en zijn, althans wat dergelijke voorvallen betreft, kennelijk niet bijgelovig zoals een der journalisten opmerkte. De heer Ernst Plate had een w erkzaam aandeel aan de wederopbouw van de haven na het einde van de tweede wereldoorlog. Het was, gezien de enorme schade door oorlogsgeweld de havenoutillage was goeddeels vernield een geluk dat de voornaamste koelhuizen gespaard waren gebleven. D it was vermoedelijk te danken, aan de omstandigheid dat zij enigszins buiten het eigenlijk haventerritoor zijn gebouwd. Na het einde van de oorlog moest men derhalve tot algehele wederopbouw overgaan, in zeker opzicht een voordeel daar men thans de meest moderne outillage kon aanschaffen. Na de oorlog is er een zekere mate van samenwerking tot stand gekomen bij de levering van kranen aan het geteisterde Hamburg. De groep omvat als voornaamste leveranciers Demag, Duisburg, Kampnagel, Elamburg, M.A.N. Nürnberg, de Krupp-Ardelt Werke, Wilhelmshafen en Friedrich Kocks, Breinen. Zij ontwierpen een nieuw type walkraan met een hefvermogen van 3 ton, en een sprei van max. 2 5 meter. De aard der lading welke voornamelijk in Hamburg wordt verwerkt, heeft in de loop der jaren een w ijziging ondergaan. Vóór 1914 vormde massale lading een belangrijk deel van de goederenstroom. Hamburg fungeerde toen als doorvoerhaven voor de Noordeuropese landen. Na het einde van de eerste wereldoorlog onderging de situatie een fundamentele verandering. Verschillende Noordeuropese landen openden eigen lijndiensten en massale lading werd goeddeels direct naar de uiteindelijke bestemming vervoerd. Men was in H am burg in 1918 dan ook genoodzaakt de bestaande outillage voor de behandeling van stukgoed te moderniseren. Na 1945 wijzigde de situatie zich andermaal. Thans worden wederom grotere hoeveelheden kolen, graan en minerale olie in Hamburg aangevoerd en valt het accent niet meer zo eenzijdig op het stukgoed. C. V e r m e y

3 DE O RG A N ISA TIE VAN EEN W ERF (II) Een vergelijkend e studie van de organisaties van 2 2 scheepsw erven in ons land door Dr. Ir. M. G. Y D O adviseur inzake bedrijfsorganisatie SAM ENVATTING EERSTE ARTIKEL In het eerste artikel stelden wij de vraag: W at is de ideale organisatie van een w erf? Om een antwoord op deze vraag te vinden, vergeleken we de organisaties van 22 werven. Uit die vergelijking bleek, dat geen twee werven dezelfde organisatie bezaten. De verschillen waren zelfs zó groot, dat men er op het eerste gezicht bijna geen lijn in kon ontdekken. Vervolgens onderzochten we hoe het kwam, dat die organisaties zo uiteen liepen. De verklaring die we daarvoor vonden was, dat men in de scheepsbouw, onder de druk van de vele technische en commerciële problemen, bij organisatorische problemen veelal met incidentele oplossingen moest volstaan, die aangepast waren aan de toevallige personeelsformatie van dat ogenblik. W ij besloten het eerste artikel met de vraag: W at zijn de organisatorische problemen geweest, waarvoor de werven zich in de loop van hun bestaan geplaatst hebben gezien? Op deze vraag zullen wij thans dieper ingaan. Bij de groei van een werf ziet men steeds een moment komen, waarop de leiding van het bedrijf de krachten van één man teboven gaat. In het begin kan de eigenaar nog alles zelf doen, voor de administratie vaak bijgestaan door zijn vrouw. Hij onderhandelt met de klant, koopt zelf materialen in en geeft persoonlijk leiding aan de uitvoering van het werk. In vele gevallen werkt hij zelf mee. Maar naarmate het bedrijfje groter wordt, neemt de omvang van elk van deze werkzaamheden toe en moet hij wel mensen aanstellen om hem te helpen. Zelf houdt hij het werk, dat hij het belangrijkste vindt en dat zijn doorgaans de commercie (inkoop en verkoop), de financiering en het personeelsbeleid. Voor de administratie en de boekhouding wordt een schrijver aangesteld; voor het toezicht op de werf een meesterknecht. Het organisatieschema ziet er dan als volgt uit: Dit schema kan men het grondpatroon van de organisatie van een werf noemen, want deze hoofdindeling van functies vindt men thans in de organisatie van de meeste werven nog terug. (Zie werven A en B van figuur 1, pagina 669). Het kwam tegemoet aan de essentiële problemen, waar men toen mee zat: de directie moest van de interne leiding worden ontlast om zich meer met de verkoop te bemoeien en de technici moesten ontlast worden van de papieren rompslomp. Maar elke medaille heeft een keerzijde. Ook in dit geval. Want de scheepsbouw is een bij uitstek technisch vak en de scheepsbouwer gaat liever met hout en staal om dan met potlood en papier. De schrijver bood dus wel een uitkomst, maar werkte tegelijk in de hand, dat de technici zich meer en meer van de administratie distantieerden. Produktie en administratie kwamen min of meer los van elkaar te staan, met alle nadelen van dien. In vele andere bedrijfstakken vormt de verkoop een schakel tussen de produktie en administratie. De functie verkoop is meer technisch georiënteerd dan de administratie en meer administratief dan de produktie. Maar op een werf is de verkoop grotendeels in handen van de directie en daardoor uit het verband omhoog getrokken. In de keten van functies ontstond daardoor een zwakke plek. directie fin an cierin g personeelsbeleid m eesterknecht produktie eigenaar com mercie fin an cierin g personeelsbeleid Fig. 2 schrij ver adm inistratie boekhouding De tegenstelling tussen administratie en produktie werd nog versterkt door het feit, dat in het algemeen een wit boordje op de maatschappelijke ladder hoger staat aangeschreven dan een overall. De mensen op kantoor kregen daardoor een hogere status en meer privileges dan de vaklieden die uiteindelijk het schip maakten. Ook dit feit heeft de goede samenwerking van produktie en administratie niet bevorderd. De scheiding tussen de technische en administratieve functies bleef bestaan, ook toen de staf zich geleidelijk uitbreidde. De technische en de administratieve functies hebben zich zelfs onafhankelijk van elkaar ontwikkeld. Eerst de techische functies onder de druk van de technische ontwikkeling. Pas later de administratieve functies onder de druk van de economische en sociale spanningen in onze maatschappij. Daarom zullen wij de ontwikkeling van deze twee functies gescheiden behandelen en wel eerst de technische en daarna de administratieve. De ontwikkeling van de technische functie In het verleden was door de technische ontwikkeling al spoedig een uitbreiding van de staf noodzakelijk. Terwijl een schip vroeger verkocht werd alleen op basis van een, bestek, ging de klant steeds hogere eisen stellen. Meer en meer moest voor het afsluiten van een order een tekening worden gemaakt om aan te geven hoe het eindprodukt er zo ongeveer zou gaan uitzien. Oorspronkelijk deed de eigenaar dit zelf, maar tenslotte had hij er geen tijd meer voor en werd hiervoor een hulp aangenomen, die vaardig was met de tekenstift. Deze ont-

4 wikkeling werd versterkt door de opkomst van de theoretische scheepsbouw, onder andere de stabiliteitstheorie, waardoor in het begin van deze eeuw de eerste tekenkamers op de werven ontstonden. De staf had zich met een persoon uitgebreid. Inplaats van 2 had de directie nu 3 rechtstreeks ondergeschikten. (Zie werven D en E van fig. 1). directie produktie tekenkamer administratie Fig. 4 De overgang van houten naar ijzeren schepen en vooral de komst van de stoommachine hebben de organisatie van de werf weer ingrijpend veranderd. In de eerste plaats werd toen de behoefte aan constructietekeningen veel sterker, waardoor de groei van de tekenkamers werd gestimuleerd. Deze kreeg nu een dubbele functie. Enerzijds moet zij projecten maken voor de directie; anderzijds werktekeningen voor de werf. Maar in de tweede plaats ontstond door de overgang van zeil- op stoomvaart de behoefte om de stoommachines te repareren, die aanvankelijk niet in ons land werden gebouwd en daarvoor was een machinefabriek nodig. Omdat de werfbaas hiervan meestal geen verstand had, moest voor de leiding van de machinefabriek een werktuigkundige worden aangetrokken. De functie produktie werd gesplitst in werf en machinefabriek. De staf werd weer met een man uitgebreid. (Zie werf G van fig. 1). directie werf machinefabriek tekenkamer administratie Fig. 5 Deze splitsing tussen scheepsbouw en werktuigbouw zette zich in de organisatie verder voort, toen de werven zelf machines en werktuigen gingen maken. "Want daarvoor was niet alleen een machinefabriek nodig maar ook een tekenkamer. En omdat scheepsbouw en werktuigbouw twee aparte vakgebieden zijn, werd de tekenkamer gesplitst in een tekenkamer scheepsbouw en een tekenkamer machinebouw. De staf werd nu van 4 op 5 man gebracht. (Zie ook de werf J van fig. 1). directie w erf machinefabriek tekenkam er tekenkamer administratie scheepsbouw machinebouw Fig. 6 Naar een meer efficiënte produktie De machinefabrieken hebben op de werven een belangrijke stoot gegeven tot de verdere ontwikkeling. De dure machines met hun hoge uur prijzen maakten het noodzakelijk deze zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Daardoor ontstonden bij de machinefabrieken de eerste bedrijfsbureaus voor de werkvoorbereiding en de planning als rechterhand van de bedrijfsleiding. Het heeft lang geduurd voordat de werven het voorbeeld van de machinefabrieken volgden. Natuurlijk deed men wel aan planning, maar voor een goede taakstelling aan de werkers en voor het voorkomen van oponthouden had de leiding weinig oog. Men liet dit graag aan de bazen en de bonhouders over. De grote bonnen van honderden en soms zelfs duizenden uren zijn hiervan een goed voorbeeld. Vooral door de overgang van klinken op lassen werd de werkvoorbereiding ook op de werven urgent. W ant de in voering van het lassen bracht niet alleen technische, maar ook organisatorische problemen met zich mee. Allereerst moest een heterogene groep van werkers, die van huis uit meestal niet met de scheepsbouw vertrouwd waren, tot lasser worden opgeleid. Daar kwam bij, dat de lassersbaas wel veel mensen onder zich had, maar geen afdeling. Zijn mensen werkten over de hele werf verspreid, zowel in de loods, als op de helling als bij de afbouw, zodat er weinig toezicht kon zijn. Bovendien is het lassen meer dan het klinken afhankelijk van de voortgang van de ijzerwerkers. IJzerwerker en lasser werken voortdurend om en om, waardoor allerlei wachttijden ontstaan. In tegenstelling tot de ijzerwerker is de lasser een echte specialist, die men niet aan ander werk kan zetten. De lassersbaas moet dus steeds voor voldoende laswerk zorgen, maar omdat de hoeveelheid laswerk niet alleen voor de gehele werf, maar ook per afdeling sterk varieert, ontstond het probleem van de bezetting van de lassers, dat alleen met een systematische capaciteitsplanning is op te lossen. Maar voor deze capaciteitsplanning moet men weten hoelang een lasser over een bepaald werk mag doen. Dit wist men echter niet, want men beschikte bij het lassen niet, zoals bij de andere bewerkingen, over oude tariefuitkomsten. Geen wonder, dat de produktiviteit van de lassers gering was. Toen men de technische problemen van het lassen grotendeels onder de knie had en over goed opgeleide lassers beschikte, werd de organisatie weer bemoeilijkt door de invoering van de sectiebouw. Door deze invoering ontstond een geheel nieuwe afdeling tussen helling en loods: de voormontage. Had men vroeger, toen losse onderdelen werden aangebouwd, nog een grote mate van vrijheid in de volgorde der werkzaamheden, de sectiebouw daarentegen veronderstelt een vooraf bepaalde sectie-indeling en bouwvolgorde, waarvan niet ongestraft kan worden afgeweken. Wanneer de scheepsbouwloods de onderdelen niet sectiegewijze af levert, ontstaan allerlei oponthouden door het wachten op en het zoeken naar onderdelen. Bij die voormontage werken bovendien samenstellers, lassers, af tekenaars, branders en hakkers door elkaar aan dezelfde sectie, hetgeen het wachten op elkaar weer in de hand werkt. En dit geldt niet alleen voor de voormontage, maar ook voor de aanbouw op de helling. De nieuwe bouwwijze en de verdere specialisatie boden weliswaar grote voordelen, maar veroorzaakten grotere oponthouden door de noodzakelijke afstemming van de verschillende afdelingen en bewerkingen. Om een goede afstemming te verkrijgen is een meer gedetailleerde planning noodzakelijk, die gebaseerd is op een meer systematische werkvoorbereiding. Zowel voor deze planning als voor de werkvoorbereiding moet men weten hoe lang het werk mag duren. Maar om deze tijden voor de nieuwe bouwwijze en de nieuwe bewerkingen te bepalen, had men weinig aan de oude tariefuitkomsten. Tegenwoordig worden de machinale voorbewerkingen, het lassen en de voormontage op de meeste werven reeds behoorlijk voorbereid, waardoor het casco veel goedkoper is geworden en de hellingtijd is bekort. Maar het uiterst moeilijke probleem van de afbomv is tot nu toe nog maar stiefmoederlijk behandeld. Misschien, omdat dit af bouwen niet zozeer een techinsch dan wel een organisatorisch probleem is, want bij het afbouwen komt het juist aan op een goed gecoördineerde samenwerking van verschillende afdelingen. Bij het afbouwen werken ijzerwerkers, bankwerkers, timmerlieden, elektriciëns, lassers en schilders ieder onder een eigen baas door elkaar, wachten op elkaar en breken eikaars werk af. V a t men met het casco heeft verdiend, verliest mem weer bij de afbouw. Deze verliezen bij de afbouw komen voornamelijk omdat daarbij de coördinerende leiding ontbreekt. De bedrijsfleiding

5 kan vanaf kaar plaats deze duizenden details niet regelen en de bazen ontbreekt het aan gezag over de andere afdelingen. Slechts bij één van de 22 werven is iets, dat men een afdeling afbouw zou kunnen noemen en deze afdeling heeft haar bestaansrecht al dubbel en dwars bewezen en daarmede aangetoond, dat ook de andere werven vroeg of laat wel tot iets dergelijks zullen moeten overgaan. In een schip gaan duizenden onderdelen, die allemaal in elkaar moeten passen en die tientallen bewerkingen moeten ondergaan. Om dit werk goed te laten lopen is natuurlijk een goede samenwerking nodig. Maar deze samenwerking kan men zonder risico niet aan het toe val overlaten. Voor een goede samenwerking is coördinatie nodig. Coördinatie van de verschillende afdelingen bij de af bouw; coördinatie van de specialisten in de loods en op de helling. Maar ook coördinatie van de werf en de tekenkamer. Door de nieuwe bouwwijze in secties is de werf meer dan voorheen afhankelijk van de samenwerking met de tekenkamer. Steeds duidelijker blijkt, dat de tekenkamer zich niet meer tot de constructie kan beperken en de produktie aan de werf kan overlaten, maar dat het tekenen van een schip de eerste bewerking van de produktie is, waarvan de verdere bouw afhankelijk is. De product engineering, zoals men die in de massa-industrie kent, is ook van belang in de scheepsbouw. Maar terwijl men in de massa-industrie voor dit werk een aparte afdeling kan creëren, is men in de scheepsbouw hiervoor aangewezen op de nauwe samenwerking van tekenkamer en werf. Over technische problemen vindt tegenwoordig gelukkig steeds meer overleg tussen tekenkamer en werf plaats. In het beginstadium van het tekenen wordt dan de sectie-indeling in onderling overleg bepaald en worden bij het maken van de werktekeningen de bedrijfsleiding en de werkvoorbereiding ingeschakeld. Maar ten aanzien van organisatorische problemen zoals de planning, schiet deze samenwerking vaak schromelijk tekort. Dit is een groot bezwaar voor een efficiënte produktie, want hoe kan de werf plannen, wanneer er geen planning op de tekenkamer is en deze zich niet aan de leveringsdata van de tekeningen kan houden? Met de planning is de werf in de eerste fase van de bouw afhankelijk van de tekenkamer en in de laatste fase van de machinefabriek, de onderaannemers en de leveranciers (inkoop). Het zijn juist deze begin- en eindfase, die de meeste moeilijkheden opleveren. En deze moeilijkheden kan de bedrijfsleider van de werf niet alleen oplossen. Hij kan op de tekenkamer en bij de machinefabriek wel soebatten maar hij kan niet blijven manen, want hij moet nog goede vrienden blijven ook. De bedrijfsleider op de werf mist de bevoegdheid om in deze gevallen te coördineren. Daarvoor is iemand nodig, die boven de betrokkenen staat en het werk plant op hoog niveau. Maar de directie heeft hiervoor geen tijd en mist veelal ook het instrument, dat hiervoor nodig is: de top planning, die voor een goede taakstelling aan de hoofdafdelingen kan zorgen en deze kan coördineren. Slechts in één van de onderzochte bedrijven was een topplanning rechtstreeks onder de directie ingevoerd. Om aan al deze coördinatieproblemen tegemoet te komen is men er bij sommige werven, omdat de directie hiervoor de tijd ontbreekt, toe overgegaan een technisch onderdirecteur, speciaal belast met de coördinatie van de produktie, aan te stellen. Onder deze produktieleider of adjunct-directeur staan dan behalve een bedrijfsbureau voor de topplanning: de tekenproduk/ieleider bedrijfsbureau tekenkam er tekenkam er werf machine- afbouw techn. scheepsbouw machinebouw' fabriek dienst Fig. 7 kamers, de werf, de machinefabriek, de afbouw en een technische dienst voor het onderhoud van de gehele outillage. De taak van deze produktieleider omvat dus ook de zorg voor het onderhoud van de gehele outillage. Sinds de bevrijding zijn door de werven in ons land enorme bedragen geïnvesteerd. Ongetwijfeld is de produktiviteit hierdoor sterk gestegen en zonder deze outillage had men vele orders moeten missen. Maar wie zorgt, dat deze kostbare outillage in goede staat blijft, zodat er efficiënt mee kan worden gewerkt? Bij het invoeren van berekende tarieven blijkt telkens weer hoeveel er aan het onderhoud hapert en hoe broodnodig een goede Technische Dienst op de werven is. Resumerend zijn in de groei van de organisatie van een werf onder invloed van de technische ontwikkeling enkele fasen te onderscheiden, die hun weerslag vinden in het organisatieschema: le fase: het eenmansbedrijf; 2e fase: de meesterknecht en de schrijver (fig. 2 ); 3e fase: de tekenkamer komt erbij (fig. 4 ); 4e fase: er komt een machinefabriek (fig. 5); 5e fase: tekenkamer splitst zich in scheepsbouw en machinebouw (fig. 6); ée fase: er ontstaan bedrijfsbureaus, eerst voor de machinefabriek, later voor de werf ; 7e fase: de coördinatie van de produktie (fig. 7). Elk van deze fasen behalve natuurlijk de eerste vonden wij bij de onderzochte 22 werven terug. Het eigenaardige van deze ontwikkeling is, dat de technische functie van de oude meesterknecht zich eerst heeft gesplitst en dat tenslotte al deze nieuwe functies weer door één persoon worden gecoördineerd. Men is weer bij het oude uitgangspunt terug. Dit in tegenstelling tot de ontwikkeling van de administratieve functies van de schrijver. De ontwikkeling van de administratieve functies Zoals wij hebben gezien is deze functie ontstaan toen een schrijver werd aangesteld om de eigenaar te ontlasten van de boekhouding en allerlei administratief werk. Maar omdat deze schrijver in de boeken kon kijken, de kleine kas hield en de post zag, werd deze functie een echte vertrouwensfunctie, die zich geleidelijk uitbreidde. De grote inkopen, die veel technische kennis vereisen, hield de directie natuurlijk in eigen hand. Maar de kleine inkopen en de administratieve behandeling van de grote inkopen werden al spoedig aan de schrijver overgedragen. Dit gold ook voor de correspondentie, waarvoor de schrijver op den duur procuratie kreeg. Door deze procuratie werd het prestige van de schrijver aanzienlijk verhoogd. Door deze hogere status ging de directie wanneer zij hem als persoon ervoor geschikt vond er steeds meer toe over hem ook allerlei problemen, die het personeel betroffen, toe te vertrouwen. Maar de taak van de schrijver breidde zich nog verder uit. Omdat hij voor de boekhouding toch een voorraadadministratie moest bijhouden, kreeg hij in vele gevallen ook het toezicht op de magazijnen. En tenslotte, wanneer er een begroting moest worden gemaakt, was het weer de schrijver aan, wie de directie om gegevens van de reeds uitgevoerde orders vroeg. Zo ging de schrijver geleidelijk de volgende functies vervullen: boekhouding; voorraadadministratie en magazijnen; loon- en personeelsadministratie; na-calculatie en begrotingen; inkoop; correspondentie.

6 Naarmate liet bedrijf groter werd en de omvang van deze werkzaamheden toenam, kwamen onder de schrijver specialisten voor elk van deze werkzaamheden of combinaties hiervan. H et kantoor met zijn eigen standing en privileges werd een hele afdeling. De schrijver werd chef administratie. Naarmate er echter meer specialisten op het kantoor kwamen, kwam het steeds vaker voor, dat de chef van de administratie niet zo goed in de materie zat als zijn ondergeschikten. Wanneer de directie iets wilde weten over bijvoorbeeld de inkoop of de na-calculatie werd zij sneller en beter geholpen door deze specialist dan door de chef. directie v S, / \ v ^ administratie I \ N -s.. corresp, itikoop nacalc. loon- en voorraad- bockbcgrotingen pcrs.adm. adm. houding Fig. 8 Deze gang van zaken werd door de specialisten natuurlijk in de hand gewerkt. Zij zagen hierin een promotie en deze bleef meestal niet uit. Naarmate zij bij de directie in de smaak vielen en hun werk in omvang toenam, werden zij eerder zelfstandig. Dat zag men vooral bij die specialisten gebeuren, die voor hun werk meer contact met de rest van het bedrijf dan met de administratie hadden. Om een voorbeeld te noemen: de inkoop heeft meer contact met de tekenkamers, de werf en de machinefabriek dan met de administratie. Zo splitsten zich van de oorspronkelijke functies van de schrijver de volgende afdelingen af: Begrotingen: die zich afscheidde van de zuiver adm inistratieve na-calculatie. Soms gecombineerd met inkoop of met de projectenafdeling en de tekenkamer. Inkoop: die in sommige gevallen in verband met de planning en de vereiste vakkennis bij de technische functie werd ingedeeld (zie werf L van fig. 1). Correspondentie: die verheven werd tot secretariaat van. de directie. Personeelszaken: die toen de personeelsproblemen na de bevrijding steeds belangrijker werden, rechtstreeks onder de directie kwam. Hetgeen over bleef onderging in sommige gevallen een grote verandering. Door de mechanisatie van de administratie door middel van ponskaarteninstallaties werd de afdeling bevrijd van het domme rekenwerk en kregen de personen, die hiervoor de aanleg hadden de gelegenheid zich aan problemen van hogere orde te wijden. En deze problemen waren legio, w ant over de administratie waren in de loop der jaren geheel andere ideeën ontstaan. Legde men vroeger het accent op de boekhouding en de financiële controle, nu ging men geleidelijk inzien, dat de administratie daarnaast nog een andere taak heeft. W ant doordat de administratie het gehele bedrijf sgebeuren minutieus registreert, beschikt zij over een schat van gegevens, die ook voor de bedrijfsleiding van belang zijn. Meer en meer kwam men tot het inzicht, dat de administratie naast haar controlerende taak ook een dienende taak heeft. Zij kan ook a tooi of management zijn. Zo ziet men de tendens, dat het resterende deel van de administratie zich gaat splitsen in drieën: een gemechaniseerde afdeling voor de administratieve verwerking van de grondgegevens; een interne accountancy voor de financiële controle en de fiscale problemen; een bedrijfseconomische afdeling als service-afdeling voor de leiding ter verhoging van de efficiency. Maar deze tendens heeft zich nog op lange na niet doorgezet. Ondanks alle goede bedoelingen slaagt de administratie er bij de meeste bedrijven niet in haar dienende taak te vervullen. Zij ontmoet bij de bedrijfsleiding, vooral op lager niveau, weinig begrip. Meesterknecht en schrijver spreken ieder een andere taal en begrijpen elkaar niet meer. Bovendien zit er bij vele technici nog een brok wantrouwen en jaloezie. Van huis uit hebben zij een minachting voor de pennelikkers, die niet produceren, kortere werktijden hebben en koffie krijgen, die hen steeds controleren en wantrouwen en waarvan zij geen cent steun krijgen. Deze kloof tussen administratie en fabriek is niet in één dag te overbruggen. Alleen iemand, die een open oog heeft voor de over en weer tegengestelde standpunten en die ook als tolk kan fungeren, kan bewerken, dat beide afdelingen naar elkaar toegroeien en dat de wond dicht. De technici moeten leren niet uitsluitend technisch, maar ook economisch te denken. W ant al kan de administratie allerlei verspillingen aantonen, alleen de bedrijfsleiding kan ze voorkomen. Anderzijds zal de administratie meer dan tot nu toe moeten beseffen, dat haar taak niet alleen de controle, maar ook de service aan de leiding omvat. D it kan worden bevorderd dooide interne accountancy af te scheiden van de bedrijfseconomische afdeling. Het is vooral de taak van deze laatste om de taal te leren spreken van de werkplaats en te zorgen, dat de administratie gegevens verstrekt, die de technici aanspreken en die up-to-date zijn. De in vloed van de verkoop op de organisatie Naarmate de werven groter worden, de schepen ingew ikkelder en de concurrentie scherper, worden hogere eisen aan de verkoop gesteld. Maar bij de werven is voor deze vitale functie geen aparte afdeling. Daar doet de directie dit zelf. Dit schept natuurlijk allerlei problemen, want verkopen omvat meer dan alleen met klanten praten. Voor deze onderhandelingen heeft de directie exacte gegevens nodig; een project en een begroting, die meestal omdat het veelal grote objecten betreft, veel tijd vergen. Tijd van juist de beste mensen en dan nog wel onder hoge druk, want een offerte moet op tijd de deur uit. W ie maakt nu die projecten, want 2 van, de 17 bedrijven hebben een apart projectenbureau. Nu zijn er allereerst vele rederijen, die zelf voor een ontwerp zorgen; soms ook schakelt de w erf een ontwerpbureau in. Maar veelal moet de tekenkamer ook de projecten maken. Dit betekent natuurlijk een extra zware belasting voor de tekenkamer en dat terw ijl de werf om tekeningen schreeuwt en klaagt, dat de tekenkamer altijd te laat is en een groot gedeelte van de leveringsterm ijn opsoupeert. Maar al maakt niet elke werf altijd de projecten, elke werf moet wel telkens begrotingen maken. En toch hebben slechts 4 van de 17 bedrijven een aparte begrotingsafdeling rechtstreeks onder de directie. De vraag dringt zich op wie dat werk dan wel doet. Dan blijkt, dat vaak allerlei afdelingen hun bijdrage tot deze begroting moeten leveren. De tekenkamer of het projectenbureau maakt de materiaalspecificatie. De inkoop verschaft de prijzen.

7 De administratie verschaft gegevens van voorgaande bouwnummers, De bedrijfsleiding schat het aantal manuren. De administratie rekent de uren om in geld. Het secretariaat behandelt de juridische, handelspolitieke en betalingsproblemen. De directie maakt de offerte. Op deze wijze komen bijna alle hoofdafdelingen in het geweer om een begroting te maken, hetgeen een extra belasting voor de chefs betekent, die hierdoor uit hun eigenlijke werk worden gehaald en het spoedeisende begrotingswerk als zeer storend ondervinden. Alleen een directeur krijgt zoiets gedaan. Bij kleine reparatiewerven tot 300 man bestaat geen behoefte aan een aparte begroter. De bedrijfsleider of directeur zelf neemt het werk op en maakt ter plaatse afspraken. Maar bij werven met nieuwbouw ontstaat reeds bij 200 man de behoefte aan een begroter. Omdat deze dan nog geen volle dagtaak heeft, wordt deze functie gecombineerd met een andere. Deze andere functie bepaalt dan meestal zijn plaats in de organisatie. Soms staat hij rechtstreeks onder de directie, soms onder de bedrijfsleider, soms onder de tekenkamer, soms onder de inkoop en soms onder de administratie. Over de plaats van de begroter in de organisatie zijn de meningen dus verdeeld. Geen wonder, want de functie begrotingen zat bij de splitsing tussen de technische en administratieve functies net op de wip. Noch de meesterknecht noch de schrijver kon alleen een begroting maken. Het vzerk is te technisch voor de administratie en te administratief voor de technici. Voor het maken van een offerte heeft de directie graag persoonlijk contact met degenen, die het project kennen, met de inkoper en met de begroter. Maar door dit persoonlijk contact worden de chefs gepasseerd en gaat zoals wij hiervoor hebben gezien, de zelfstandigheid van de functie zich manifesteren. Naarmate de bedrijven groter worden ontstaat meer de behoefte aan een aparte afdeling inkoop, een aparte afdeling begroting en een aparte projectenafdeling de laatste twee eventueel gecombineerd rechtstreeks onder de directie. De werkzaamheden voor de verkoop gaan zich dan in de afdeling projecten en begrotingen concentreren. Daardoor krijgen de andere hoofdafdelingen meer rust. De tekenkamers kunnen zich dan meer toeleggen op de werktekeningen en gaan een onderdeel vormen van de produktie. De afsplitsing van het projectenwerk van de tekenkamer heeft echter ook bezwaren. In de eerste plaats moet er natuurlijk voldoende werk voor zijn en is dit dus alleen bij de grotere bedrijven mogelijk. In de tweede plaats onttrekt het aan de tekenkamer juist de beste constructeurs, die nu geen leiding meer kunnen geven aan het uitwerken van de projecten tot werktekeningen. In de derde plaats kunnen hierdoor wrijvingen ontstaan, omdat de één het project van een ander moet uitvoeren en dit niet begrijpt of er kritiek op heeft. Een mogelijke oplossing van deze moeilijkheden is het instituut van de projectleider. Daarbij switchen de ervaren constructeurs van de projectenafdelingen, wanneer een groot project van hen is aangenomen, over naar de tekenkamer om daar de uitvoering van dit project zelf te leiden en voor te bereiden. Deze werkwijze biedt vele voordelen. Het project behoeft niet te worden overgedragen aan een ander, die er zich geheel moet inwerken en weer een andere visie heeft. De klant krijgt zowel in het offertestadium als daarna met dezelfde persoon te maken. En de mensen van de projectenafdeling blijven door dit switchen met allebei hun benen in de praktijk van de uitvoering. Aan deze oplossing zijn echter praktische bezwaren verbonden doordat men nooit weet, welke offertes een opdracht worden. S am envatting: Wanneer wij bovenstaande beschouwingen samenvatten, komen 5ve tot het volgende schema voor de top van het bedrijf. tlirct tic ftm Juktic fifnum rl j>ro)ecten inkoop ajm iii. secretariaat bc!\rofin;\i U Fig. 9 Door de afdeling Projecten-begrotingen is de verkoopfunctie beter uitgekristalliseerd, waardoor de directie meer steun krijgt bij haar commerciële taak. Bovendien worden de andere topfunctionarissen hierdoor ontlast van het tijdrovende spoedwerk, dat aan het maken van offertes is verbonden; zij krijgen meer rust en tijd voor hun eigenlijke taak. De produktieleider kan de meeste coördinatieproblemen, die bij de produktie voorkomen, oplossen, waardoor een soepeler samenwerking, in eerste instantie tussen tekenkamers, werf en fabriek mogelijk is en de directie steun krijgt bij haar coördinerende taak. Door de personeelschef is een meer systematisch personeelsbeleid mogelijk; onder andere kan meer aandacht worden besteed aan het nijpend probleem van het aantrekken en opleiden van mensen. Ook de personeelschef vormt een steun voor de directie, bij haar personeelsbeleid. Nu de administratie ontlast is van haar bijkomende werkzaamheden kan zij zich geheel aan haar eigenlijke werk wijden, dat wil zeggen zowel aan haar controlerende als aan haar dienende taak (tooi of management). Wanneer de directie zich persoonlijk veel met de inkoop bemoeit, dan zal ook hiervoor een aparte functionaris dienen te komen. Door het gecompliceerder worden van het maatschappelijk leven breidt het secretariaat zich uit met allerlei nieuwe werkzaamheden handelspolitieke kwesties, contact met overheidsinstanties, pulic relations waardoor deze functie een belangrijke steun voor de directie wordt. Al naar de aard en grootte van het bedrijf kunnen de bovengenoemde functies worden gecombineerd. Zo komt de inkoop nog wel eens onder de produktie te staan en worden secretariaat en personeelsbeleid gecombineerd. Uit de gegeven, globale, taakomschrijvingen blijkt, dat de topfunctionarissen niet alleen een taak naar beneden, maar ook een taak naar boven hebben. Zij moeten persoonlijke assistenten van de'directie zijn. Door voor deze topfuncties personen te kiezen met verschillende opleiding en ervaring ontstaat rechtstreeks onder de directie een groep vogels van diverse pluimage. Voor het secretariaat zou men een jurist kunnen nemen; voor de administratie een econooom; voor de inkoop een technisch-commerciële man; voor de projecten een technicus; voor het personeel iemand die in de sociale wetenschappen is opgeleid; en voor de produktie een organisator. Hierdoor kunnen de problemen van het bedrijf uit verschillende gezichtshoeken worden bekeken. Dit klinkt allemaal ideaal, maar is het ook ideaal? Op deze vraag en op de vraag wat een werf nu aan deze beschouwingen heeft, wordt in een slotartikel nader ingegaan.

8 MICRO-WIRE LASSEN Micro-Wire is een semi-automatisch lasprocédé voor het verbindingslassen van dunne plaat in alle standen en voor het overbruggen van grote openingen, bij slechte passing van de aan elkaar te lassen delen. Micro-Wire is ook zeer economisch voor verbindingslassen in meerdere lagen, b.v. pijpverbindingen, daar de tussenlagen niet schoon, gehakt en slakvrij gemaakt behoeven te worden. De naam Micro-Wire (Micro-draad) beschrijft in feite de methode en de gereedschappen, daar het laspistool en de draad kleiner, lichter en daardoór gemakkelijker handelbaar zijn dan welk ander halfautomatisch lassysteem ook. Micro-Wire lassen is een vlamboogprocédé waarbij met laag amperage een, onbeklede lasdraad van zeer kleine diameter in een door gas beschermd smeltbad toegevoerd wordt. Dit openboog lasprocédé geeft een las van zeer goede kwaliteit op verschillende metalen, speciaal in de plaatstaal-classificaties en daar, waar slechte passing onvermijdelijk is. Thans volgt een uiteenzetting van de onderzoek- en ontwikkelingsachtergrond van Micro-Wire lassen, alsmede van de technische en mechanische gegevens en van de praktische toepassing. Ofschoon het Micro-Wire lassen gebruikt kan worden voor koolstof- en laaggelegeerd staal, roestvrijstaal, aluminium en sommige andere nonferro metalen, behandelt het onderstaande het lassen van ongelegeerd constructiestaal met gebruik van een CO2 -Argon gasmengsel. Bestanddelen van bet procédé Aannemend dat het materiaal goed lasbaar is, hangt het succes van een lasprocédé af van, het gemak en de economie waarmede het toegepast kan worden. Gemakkelijke toepassing is vooral van belang, als het een handlas- of semi-automatisch procédé betreft, waarbij de lasser het tenslotte moet doen. Deze moet overtuigd zijn van het nut en de betrouwbaarheid van zijn installatie en in staat zijn goede lassen te produceren, zonder zich daarbij overmatig in te spannen. De Micro-Wire lasinstallatie is eenvoudig van ontwerp en eenvoudig in toepassing. De hoofdbestanddelen worden getoond in fig. 1. De lasdraad wordt toegevoerd door een kabel en een pistool vanaf een draadhaspel en door middel van een draadtoevoerinstallatie. De lasstroom wordt verkregen van een constant-voltage lasmachin,e. De gastoevoer en het gasregelapparaat worden niet afgebeeld. Apparatuur: Het lichtgewicht-pistool en kabelgroep met de verbeterde boog-overbrengingseigenschappen zijn het hart van het Micro- W ire procédé. Het door de omringende lucht gekoelde pistool (geen water- Fig. 1. H oofdbestanddelen van de M icro-w ire lasinstallatie H ef M icro-w ire lassen van een brandstoftank

9 effectieve rem op de motor wordt een onmiddellijk reageren van de draadaanvoer bij begin en einde van de las verkregen. Als de juiste lasvoorwaarden verkregen zijn, werkt het draadtoevoer-systeem op een constante snelheid, hetgeen zeer belangrijk is voor het succesvol toepassen van Micro-Wire lassen. Fig. 2. L ichtgew icht CCA Micro-Wire laspistool vergeleken m et last an g koeling) wordt afgebeeld in fig. 2 in vergelijking met een lastang. Het pistool weegt nog geen 450 gram. Door het gebruik van een bijzonder flexibele kabel, volkomen nieuw voor dergelijke installaties, kan de lasser het pistool bijzonder vrij en ongestoord hanteren. De draaddoorvoer, gasslang enz. is alles geborgen in deze kabel met een geperste mantel en een, diameter van ca. 20 mm. Zonder enige verandering kan door deze kabel lasdraad vanaf 0,5 mm tot 1,2 mm door gevoerd worden. De lasdraad wordt door de kabel gedrukt vanaf het draadtoevoer-apparaat. Het aan voeren geschiedt door een vierwiel aandrijfsysteem, waardoor een positief contact met de draad gemaakt wordt, door twee verschillende paren drijf wielen. Hierdoor wordt de kracht, nodig om de draad door te voeren, gespreid, waardoor de draadtoevoer volkomen regelbaar en positief door de kabel plaats vindt. De vier drijf wielen worden aangedreven door een gelijkstroom shunt-motor en reductiekast. Hierdoor en door de Micro-Wire lasstroomtoestellen: Zowel de constant-voltage lasomvormer als de lasgelijkrichter met dalende laskarakteristiek zijn geschikte stroombronnen voor het Micro-Wire lassen. De constant-voltage omvormer heeft een betrekkelijk vlakke karateristiek, in tegenstelling tot de steilere karakteristieken van de lasgelijkrichter, zoals ook uit de diagrammen 3 en 4 blijkt. Zowel bij de omvormer als bij de gelijkrichter moet de hoogspanning nauwkeurig instelbaar zijn tussen ca. 14 en 28 V. Bij de constant-voltage omvormer kan de hoogspanning d.m.v. een, regelweerstand zonder meer op de gewenste waarde worden ingesteld. Bij de lasgelijkrichter stelt men de passende curve eveneens in d.m.v. een regelweerstand. Beide lasapparaten geven ook zonder bijzondere maatregelen reeds een stabiele boog. Er wordt echter bovendien nog een speciale stabilisator, bestaande uit zelfinducties en, weerstanden, in de lasstroomkring aangebracht, waardoor de buitengewoon gunstige laseigenschappen van het Micro-Wire procédé worden verkregen. Van zeer groot belang is de juiste combinatie van zelfinducties en weerstanden. De uitstekende stabilisatie van, de lasstroom is vooral noodzakelijk voor een gunstig verloop van het afsmelten van de draad en de druppelovergang. De ontwikkeling van de Micro-Wire apparatuur werd verkregen door het vaststellen van de vereiste dynamische en statische karakteristieken, alsmede door zeer uitgebreide praktijkproeven. Het oordeel van geoefende en ongeoefende lassers werd gevraagd en werd als zeer belangrijk beschouwd De lassers beoordelen de boogkwaliteiten, zoals: gemakkelijk in stand houden van de vlamboog; flexibiliteit van de vlamboog; geluid van de vlamboog; zichtbaar spatten; gemakkelijk ontsteken en onderbreken; lassnelheid; gedragingen bij het in positie lassen. Het regelmatig afbranden van de draad wordt door de lasmachine geregeld. Als de lasser het pistool van de boog af beweegt, vermindert automatisch de lasstroom. Als hij het pistool dichter bij de boog brengt, stijgt de lasstroom. Proeven hebben aangetoond, dat lasapparaten met uiteenlopende laskarakteristieken goede lassen kunnen produceren. In LOAD CHARACTERISTIC CURVES (CV MOTOR-GENERATOR WELDER) 3 0 cn K d D IC 0 z DO 3C DO 4 ( DO SC DO 6(DO LO AD C U R R E N T ( D C. A M P E R E 5) Fig. 3. CV -Omvormer Volt-Ampère karakteristiek

10 WELDING CONDITIONS INCH DIA. E L E C T R O D E 7 5 IPM WIRE FE E D S P E E D C O gshield MOTOR-GENERATOR CV W ELDER 3 5 T R A N SFER S PER S EC O N D AVERAGE POWER '9 5 2 WATTS.AVERAGE CURRENT 50.8 AMPS WELDING CONDITIONS.035 INCH DIA.ELECTRODE 7 5 IPM WIRE FEED SPEED C02 SHIELD RECTIFIER CV WELDER 7 9 TRANSFERS PER SEC. Ë O* 3s (/> a t ? UJ w -1 cc HE UJ 3 <S so - H A À I ^ A r - AVERAGE POWER 875 WATTS.AVERAGE CURRENT 49.5 AMPS.AVERAGE VOLTAGE 19.0 VOLTS Fig. 5. Oscillogram van spanning en stroom van dc C V -om vorm er oo o > - t h d H h TIME- 0I6SEC..AVERAGE VOLTAGE 17.6 VOLTS Fig. 6. Oscillogram van de spanning en stroom van de lasgelijkrichter fig. 5 en 6 zijn las-oscillogrammen afgebeeld van de lasomvormer en lasgelijkrichter. De oscillogrammen hebben betrekking op een staande hoeklas met een siliciumhoudende draad van 0,8 mm 0 bij een constante draadtoevoer van 1,9 m per minuut. Gelast werd in CO a-argon sfeer. Fig. 5 toont het oscillogram van spanning en stroom van de constant-voltage omvormer. De gemiddelde spanning is 19,0 volt. De gemiddelde lasstroom is 50,5 amp. De gemiddelde boogenergie bedraagt 952 W. De druppelovergang vindt regelmatig plaats, t.w. 3 5 maal per seconde. De lasstroom wordt niet onderbroken. Het oscillogram van de lasgelijkrichter toont een gemiddelde spanning van 17,6 volt. De gemiddelde lasstroom is 49,5 amp. en de gemiddelde boogenergie 875 watt. Het aantal druppelovergangen bedraagt 79 per seconde. Dit wijst op een minder grote stabilisatie bij de lasgelijkrichter. Beide lasapparaten produceerden echter goede lassen. De stroomdichtheid bij het Micro-Wire procédé ligt normaal tussen ca. 30 en 400 amp./mm2. Bij het reeds genoemde voorbeeld van een draad met 0,89 mm 0 bij 50,5 amp. bedraagt de stroomdichtheid ca. 30 am p./m m 2. Bij sommige toepassingen is het doelmatig om met dezelfde draad te lassen met een stroomsterkte van 200 amp. of meer, waardoor dus de waarde van 400 amp./mm2 wordt benaderd. D it illustreert nog eens duidelijk de veelvuldige mogelijkheden van het Micro-Wire procédé. grote variatie van plaatdikten bij sterk verschillende lasstroom gelast kan worden. Behalve dat is deze draaddiameter gemakkelijk toe te voeren en economisch in prijs. Dunnere draaddiameters zijn duurder en m oeilijker toe te voeren,. Voor het lassen van platen dunner dan % mm is ook een dunnere elektrode nodig, nl. l/z mm diameter. De elektroden die beschikbaar zijn voor het Micro-Wire lassen van ongelegeerd constructiestaal zijn gespecificeerd in tabel I.,,A is een laaggelegeerde draad voor lassen waaraan hoge eisen worden gesteld voor laag- en middelmatig koolstofhoudende staalsoorten, alsmede voor zwavelhoudende staalsoorten. CURRENT DENSITY WELDING CURRENT VS ELECTRODE DIA. Las draad (elektrode) en gas: Voor het lassen van on gelegeerd constructiestaal zijn de meest voorkomende elektrode-diameters tussen 0,5 en 1,1 mm. De meest toegepaste afm eting is 0,8 mm, omdat hiermee een ELECTRODE WIRE DIAMETER (INCHES) Fig. 7, Stroom dichtheid hij dunne elektroden en hij variërende lasstroom TABEL 1. Mechanische eigenschappen en chemische samenstelling van de elektroden voor ongelegeerd constructiestaal: V loeigrens k g / m m 2 T re k s te rk te k g/ m m 2 R ek c M n P s Si A n d ere b estan d d elen Type A % 0,11-0,17 1,75-2,10 0,025 max. Type B % 0,13-0,19 0,95-1,30 0,035 max. Type C % 0,13-0,19 0,95-1,30 0,035 max. Type D % 0,13-0,19 1,00-1,30 0,025 max. 0,65-0,85 0,40-0,60 MO 0,15 Ni 0,15-0,30 0,45-0,60 0,30-0,50 0,55-0,90 Al.

11 SURNOFF RATE CURVES ^ 2 5 ELECTRODE GO^ SHIELD ELECTRODE DEPOSITION CURVES R P -^25ELECTRO DE-G Og.045" za»kl 5 2 UJ F ig. 8. O ELECTRODE WIRE SPEED INCHES PER MINUTE Afbrandgrafiek van elektrode type C in CO2 gassfecr,,b en C worden gebruikt op mindere kwaliteit staal. C bevat meer silicium en is bijzonder geschikt voor lassen in positie.,,d is een licht aluminiumhoudende draad voor goede kwaliteitslassen op slecht gedeoxydeerd staal. Het gas dat gebruikt werd bij het onderzoek van het Micro- Wire lasprocédé, was droog CO2 gas. Dit gas was gekozen vanwege zijn boogbeschermende kwaliteit, het feit dat het normaal in de handel verkrijgbaar is in standaardflessen en vanwege de lage kostprijs daarvan. Argon-COo gasmengsels worden vaak bij het Micro-Wire lassen toegepast voor het verkrijgen van mooie gladde lassen. 2Ó ELECTRODE WIRE SPEED INCHES PER MINUTE Fig. 9. Neersmelt grafiek voor dunne elektroden bij variërende toevocrsnelbeid Bij Micro-Wire lassen, vervalt vrijwel geheel het afbikken van slak en schoonmaken van de las, een zeer belangrijke tijdfactor bij het lassen. In vele gevallen kan dit voor Micro-Wire lassen geheel achterwege blijven. Daardoor is zelfs bij gelijkblijvende lassnelheid t.o.v.het handlassen met beklede elektrode, het Micro-Wire lassen economischer. Het is mogelijk ongeveer 96 c/o van de elektrode neer te smelten bij het Micro-Wire lassen. Een effectieve neersmelt van 70 % wordt over het algemeen bij een beklede elektrode als goed beschouwd. Spatverliezen zijn onderzocht bij verschillende boogintensiteit. Deze bewogen zich tussen 4 % en 12 % minimaal en maximaal, met in de meeste gevallen minder dan 8 % verlies. De spatten bestaan uit zeer kleine delen gestold metaal, die zich in stof vorm over het werkstuk verspreiden. Het hoge neersmelt-rendement en de zeer geringe spatverliezen egaliseren de hogere kosten van de Micro-Wire elektrode, in vergelijking tot het lassen met beklede elektroden. Figuren 8 en 9 tonen de afbrand- en neersmeltgegevens voor het Micro-Wire lassen met CO2 -Argon gas. Bijvoorbeeld bij het lassen met 50 amp. wordt de elektrode van 0,8 mm diameter toegevoerd met een snelheid van 187,5 cm per minuut, de neersmelt bedraagt 9 gram metaal per minuut. Indien toepasselijk kan dezelfde elektrodediameter bij 250 amp. toegevoerd worden met een snelheid van 1500 cm per minuut bij een neersmelt van 67,5 cm metaal per minuut. Hieruit blijkt dat sterk variabele metaalneersmelt en lassnelheid bereikbaar zijn. De algemene kosten, stroom- en gaskosten buiten beschouwing latend, is ook nog een belangrijk punt, het feit dat Micro-Wire lassen geschikt is voor het overbruggen van grote openingen, waardoor in vele gevallen de voorbewerking Fig. 10. Pij plassen niet Micro-Wire laspistool Kosten van het Micro-Wire lassen: De kosten van dit procédé zijn moeilijk vergelijkbaar met andere lasprocédés, omdat het Micro-Wire lassen in veel gevallen toegepast kan worden, waar elektrisch lassen tot nu toe niet mogelijk of niet economisch was. Als het lassen met de elektrode niet mogelijk of onpraktisch was, werd wel eens argon-lassen toegepast. Deze methode geeft een goede las maar is over het algemeen te langzaam en te duur voor het lassen van ongelegeerd staal. Echter, aannemend dat een bepaalde plaatdikte gelast kan worden met de bestaande vlamboog-lasmethoden, dan is het Micro-Wire lassen bij vergelijking zeer gunstig. Fig. 11. Pijpvcrbinding in meerdere lagen gelast met Micro-Wire

12 Fig. 12. Vert icaal-dalend e las, 1,5 m m plaat dikte, 4 mm opening Fig. 13. M icro-w ire lassen van dunne-plaat radiatoren minder precies en daardoor sneller en goedkoper kan zijn, dan bij elektrisch lassen met de beklede elektrode of met andere semi- of volautomatische systemen. Toepassing van het Micro-Wire lassen: De toepassingen zijn vrijwel ongelimiteerd door de grote regelbaarheid van de boog bij het lassen met lage of hoge stroom. Het lassen kan geschieden in alle standen boven het hoofd, verticaal opgaand en neergaand, diagonaal en onder de hand. De te lassen plaatdikten variëren van 0,5 mm tot 8 mm en dikker. Een combinatie van materiaaldikten, b.v. dun aan dik of omgekeerd, is ook zeer goed toe te passen. Het lassen wordt over het algemeen toegepast met een semi-automatische lasinstallatie, volautomatische installaties zijn ook reeds ontwikkeld. De universele mogelijkheden van Micro-Wire lassen worden goed duidelijk bij het lassen van pijpen. Fig. 10 toont het semi-automatisch lassen van een 4 duims pijpsectie. Aan de eisen van de,,asme Boiles and Pressure Yessel Code kan worden voldaan. Fig. 14. M icro-w ire lassen bij de produktiv van brandstoftanks

13 Fig. 11 toont het in meerdere lagen lassen van een pij p. In 4 lagen werd deze pijp met een diameter van 150 mm en een wanddikte van 11 mm gelast. Er werd geen ondersteuningsstrip voor de achterkant van de las gebruikt, tussen de lagen werd de las niet schoongemaakt of gebikt. De lassen werden gelegd met 100 amp., 19 volt, met een lassnelheid van 15 cm per minuut. Stroom en spanning behoeven niet veranderd te worden bij het overgaan van onder de hand tot verticaal of boven het hoofd lassen. Volledige doorlassing wordt bereikt. Een volautomatische Micro-Wire lasinstallatie werd tevens ontwikkeld voor het lassen van rondnaden van pijpen en onder de hand lassen van platen in meerdere lagen. De grote voordelen zijn: a. geen ondersteuning van de las; b. ook de grondnaad volautomatisch; c. geen schoonmaken der 1aslagen. Fig. 12 toont het overbruggen van grote openingen. De las is verticaal neergaand gelast op een plaatdikte van 1 /z mm. De vooropening was circa 4 mm. Een, moeilijk te lassen open hoeknaad bij een verwarmingselement wordt gelast met Micro- Wire (zie fig. 12), de rechte naden van de 1 en l/z mm dikke platen werden op mechanische wijze gelast. De hoeken met Micro-Wire semi-automatische lasprocédé. Het schoonmaken van de las na het lassen is drastisch verminderd. Fig. 14 toont het lassen van een brandstoftank van tractors, plaatdikte 2 mm, vrijwel geen slak en geen spatten. Resumé Het Micro-Wire lasprocédé zal uiterst nuttig blijken te zijn voor de lassende industrie in het algemeen en voor de plaatverwerkende en pijpconstructie lassende bedrijven in het bijzonder. Grote openingen en slechte passingen kunnen overbrugd worden. Het grootste toepassingsgebied zal liggen bij plaatdikten van 0,5 tot 8mm. De kleine elektrode-diameter, variërend verkrijgbaar van /z mm tot 1,1 mm ió maakt een bijzonder goede vlamboogbesturing mogelijk door middel van een constant-voltage lasmachine en speciale tussengeschakelde ballast- en inductieweerstanden. Goedkoop CO2 -Argon gas beschermt de vlamboog en de laszone voor het lassen van ongelegeerd constructiestaal. Een zeer soepele luchtgekoelde kabel met laspistool maakten het mogelijk in alle standen te lassen. Lassen van goede kwaliteit, beantwoordend aan o.m. de voorschriften van de ASME Boiler and Pressure Vessel Code kunnen geproduceerd worden. De onbeklede elektrode smelt een hoogwaardig metaal neer met minieme slak en spatverliezen. De verschillende factoren, die de laskosten beïnvloeden, speciaal ook het wegvallen van het schoonbikken van de las, maken het Micro-Wire procédé economisch bijzonder aantrekkelijk. (De gegevens werden verstrekt door de N.V. Technische Handelmaatschappij J. E. M. Koop, Amsterdam.) IN MEMORIAM IR. B. BURGHGRAEF T 9 APRIL NOVEMBER 1960 bouw en Navigatie werkzaam, de laatste zes jaren als leider van de Afdeling Scheepsbouw van dit Centrum. Velen zijn zij geweest, die zijn accurate kundigheid op hoge waarde wisten te schat Niemand, ook hijzelf niet, zal dinsdagmiddag 22 november 1960 vermoed hebben, dat Burghgraef voor altijd het Gebouw voor W erktuig- en Scheepsbouwkunde te Delft verliet, toen hij op de hem eigen bedachtzame wijze de deur van zijn werkkamer achter zich sloot, om er nimmer weder te keren. Het volkomen plotselinge van het overlijden van de man, die er op boogde nooit echt ziek te zijn geweest, is wel een van de meest onverklaarbare facetten van zijn dood. Een hartaanval van slechts enige minuten maakte s avonds thuis een einde aan zijn leven, dat, vooral de laatste jaren, verliep in een tevreden zijn om datgene, wat hij met volle overgave van zijn persoon mocht doen: medehelpen aan het researchwerk in de scheepsbouwkunde. Sedert 1952 was hij als scheepsbouwkundig ingenieur, waarvoor hij het diploma in 1928 te Delft behaalde, bij het Studiecentrum T.N.O. voor Scheepsten. Indien een probleem nieuw voor hem was, studeerde hij er net zo lang op, tot hij principieel, de kern van de zich voordoende moeilijkheden onderkend had. En dan volgde de hulp aan anderen, duidelijk en klaar, gegeven met een beminnelijkheid, die hem vele vrienden deed verwerven. Niet alleen voor het Studiecentrum, maar voor de gehele wereld der Nederlandse scheepsbouwers, is zijn heengaan een groot verlies. Voor ondergetekende tevens het verlies van een bijna veertigjarige vriendschap met een goed, oprecht mens, die op soms haast kinderlijke wijze de zaken zo kernachtig juist op hun waarde wist te schatten. Velen zullen Burghgraef missen. Onze oprechte deelneming gaat uit naar mevrouw Burghgraef voor wie het wegvallen van het doel van haar leven, de zorg voor de geliefde echtgenoot, een haast onvoorstelbare leegte zal achterlaten. Prof. Ir. H. E. JAEGER

14 L L O Y D S REG ISTER O F SH IPPIN G Daling van de wereldscheepshouw duurt nog voort. Nederland van vierde naar zesde plaats Op 30 september waren over de gehele wereld 1488 schepen in aanbouw van in totaal ton. Weliswaar 24 schepen meer dan op het einde van het vorige kwartaal, maar de tonnage was op 30 juni en is nu gezakt tot de reeds genoemde. Dit blijkt uit de statistieken over het derde kw artaal van dit jaar van Lloyd s Register of Shipping. Uit deze gegevens valt bovendien vast te stellen, dat Nederland van de vierde naar de zesde plaats daalde en dat ook Am erika en Engeland te kampen hebben met een verminderde produktie, evenals in het vorige kwartaal. Ook Japan liet dit kw artaal een veer, met een produktieverlies van ton. Nederland werd van haar plaats verdrongen door Italië en Zweden, die stegen met respectievelijk en !ton en nu op de vierde en vijfde plaats staan. West- Duitsland, Denemarken, Joegoslavië, Finland en Canada daalden eveneens en tot de laatste die een stijging in het aandeel van de wereldscheepsbouw mochten boeken behoorden Frankrijk (met ton), Noorwegen, Spanje, Polen, België en Australië. Deze stijgingen, die op een enkele uitschieter na vrij gering zijn, konden dan ook niet verhinderen dat het totaal aan te bouwen schee pstonnage nog steeds een daling te zien geeft. Verenigd Koninkrijk Aan het eind van september 1960 waren op de scheepswerven in Groot Brittannië in aanbouw 262 schepen van totaal ton. Dit is ton minder dan in het vorige kwartaal en het is het laagste cijfer sinds juni Het hoogste cijfer na de oorlog werd geboekt in 1957 met ton. Het voor september van dit jaar genoemde totaal omvat 80 schepen in afbouw te water met een totale tonnage van ton en 182 schepen van totaal ton die nog te water gelaten zullen worden. Gedurende het derde kwartaal werden in Groot B rittannië op stapel gezet 62 schepen van totaal ton, te water gelaten werden 53 schepen van totaal ton en afgebouwd werden 61 schepen met een totale tonnage van ton. Gedurende de laatste drie jaar was het totiaalgemiddelde per kw artaal ongeveer ton. De daling is nog niet ernstig, doch de op stapel gezette tonnage is teruggelopen van een kwartaalgemiddelde van ton in 1957 tot ton in en tot ton in Het zeer lage cijfer van het derde kw artaal van 1960 L A N D brengt het gemiddelde voor dit jaar op ton. De tonnage voor schepen waarvoor de plannen zijn goedgekeurd of het materiaal werd besteld doch met de bouw waarvan nog geen begin werd gem aakt is voortdurend gedaald, namelijk van ton in juni tot ton op 31 december Het huidige cijfer van ton geeft een flauwe stijging aan nieuwe opdrachten weer, maar hiervan is het grootste deel gereserveerd,voor oplevering op lange term ijn. De scheepsruimte voor registratie buiten het Verenigd Koninkrijk bedraagt 34 schepen van ton. Dit aantal vertegenwoordigt 14,4 percent van de totale in het Verenigd Koninkrijk in aanbouw zijnde tonnage. Ofschoon deze cijfers ongunstig afsteken bij dat van het topjaar 1950 ( ton, 40,4 percent) zijn zij gedurende de afgelopen twee jaar op hetzelfde niveau gebleven met slechts geringe schommelingen. Gedurende dezelfde periode echter is de tonnage die voor Groot Brittannië en Noord Ierland in het buitenland wordt gebouwd toegenomen en bedraagt nu ton. Er zijn 52 tankers van totaal brt in aanbouw, ton minder dan in heti vorige kwartaal. D it aantal vertegenwoordigt 47,5 percent van de totale in aanbouw zijnde tonnage in het Verenigd Koninkrij k. Andere landen In de scheepsbouwende landen buiten het Verenigd K oninkrijk waren eind Tabel I. Overzicht van de in aanbouw zijnde schepen op 30 september 1960 A a n ta l Stoomschepen M otorschepen T otaal B ruto tonnage A an tal B ru to tonnage A an tal B ru to to n n age % Argentinië België Brazilië... _, a f Australië ] Canada > [ Andere J China (Nation.) Denemarken Duitsland (West) Egypte (V.A.R.) Finland Frankrijk Griekenland Groot-Brittannië Ierland Indonesië Israël Italië Japan Joegoslavië Mexico Nederland Noorwegen Phiiippijnen Polen Portugal S p an je Turkije ss s f Atlantische kust H'8 J Gulf Ports < I Pacifickust > > [ Grote Meren Zweden Totaal* * Er zijn geen opgaven van de Chinese Volksrepubliek, O ost-duitsland en de Sovjet Unie

15 OP ST A PE L GEZET TE WA'. ER. GELATEI' LA N D A an tal Stoomschepen M otorschepen Totaal Stoomschepen Motorschepen Totaal Bruto tonnage A an tal B ruto tonnage A antal Bruto tonnage A antal Bruto tonnage A antal B ruto tonnage A an tal Bruto tonnage Argentinië België Brazilië... Î _ Britse landen China (Nation.) _ _ Denemarken Duitsland (West) Finland Frankrijk Griekenland Groot-Brittannië Ierland Indonesië Italië U Japan Joegoslavië _ Nederland Noorwegen Polen Portugal Spanje Turkije Ver. St. v. Amerika Zweden Totaal september schepen in aanbouw met een totale tonnage van , een daling sinds het vorige kwartaal van ton. Zoals gewoonlijk ontbreken hierbij de cijfers van de Chinese Volksrepubliek, Oost Duitsland en de Sowjet-Unie. De tonnage die buiten het Verenigd Koninkrijk wordt gebouwd is sedert september Gr. Brittannië Japan NV. Duitsland Italië Zweden Nederland Frankrijk Ver. Staten Noorwegen Spanje Polen Denemarken Joegoslavië België Finland Australië Canada Tabel lia. Overzicht van de afgeleverde schepen op 30 september I960 LAND AFGELEVERD Stoomschepen M otorschepen T otaal A antal Bruto tonnage Aantal Bruto tonnage A antal Bruto tonnage Argentinië... België... _ Britse landen China (Nat.) Denemarken Duitsland (West) Finland Frankrijk Griekenland Groot-Brittannië Ierse Republiek... _ Indonesië Italië Japan Joegoslavië Nederland Noorwegen Polen Portugal... Spanje Turkije Ver. Staten v. Amerika Zweden Totaal

16 LAND Aantal STOOMSCHEPEN MOTORSCHEPEN TOTAAL Bruto tonnage Aantal Bruto tonnage Aantal Bruto tonnage Argentinië België Britse landen China (Nation.) Denemarken Duitsland (W est) F inland Frankrijk Griekenland Groot-Brittannië Ita lië Japan Joegoslavië Nederland Noorwegen Polen Portugal Spanje Turkije... _ Ver. Staten van Amerika _ Zweden Totaal van ton gedaald met ton. Op pag. 743 volgt een overzicht van de voornaamste scheepsbouwende landen met opgave van de scheepsruimte welke op 30 september in deze landen in aanbouw was. De cijfers geven de bruto registertonnage aan. Dit geldt voor alle tonnagecijfers in dit artikel genoemd. Het cijfer met -{ -o f teken duidt meer of minder aan dan op 30 juni U it deze cijfers b lijk t hoe de posities van de scheepsbouwende landen over de gehele wereld aan veranderingen onderhevig zijn. Een lichte stijging of daling per kwartaal is niet belangrijk, maar het is wel opvallend dat Italië twee plaatsen hoger in de ranglijst staat genoteerd dan Nederland, dat nu op de zesde plaats staat met over het afgelopen halfjaar een produktievermindering van ton. De Verenigde Staten zijn van de zevende naar de achtste plaats gedaald met eveneens over het afgelopen halfjaar een produktievermindering van ton, terwijl Canada een tonnagecijfer behaalde dat minder is dan de helft van dat van drie maanden geleden. Tabel IV. Grootte van de in aanbouw zijnde stoom- en motorschepen op 30 september 1960 LAND WAAR GEBOUWD WORDT 100 tot 999 Ton tot Ton S tot Ton tot S.999 Ton tot Ton tot Ton tot Ton tot Ton tot Ton tot Ton Meer dan Ton < O H Argentinië... _ België... _ Brazilië Britse landen China (Nation.) Denemarken Duitsland Egypte (V.A.R.) Finland Frankrijk Griekenland... 7 _ 1 8 Groot-Brittannië Indonesië jl Israël... _ 1 1 Italië p Japan _ 6 _ Joegoslavië Nederland... _ 72 _ _ _ 138 Noorwegen _ _ 1 59 Philippijnen... 1 _ _ _ _ 1 Polen _ _ _ 70 P ortugal Spanje Turkije Ver. Staten van Amerika _ _ 1 56 Zweden Totaal

17 jnirsy 00 o t O o O h O ri 00 mi GO rj VO o i-k < m O m r-v mi r- OS oo r f ry 'O o oo oo Tf r4 ri vo CO o o ir, *n 00 vo O CN *n! oo vo o x r î CO CO in ri ri r* i> vo m cv r- VT r < O o 50 oo 1 r- CO mi ri o CO r-» ro rt o ri o\ Ov O so CO <n m vo vo m r- m GO 0s m GO T-4 CO s O VO ro VD ri CS ' t 1 4 T**l : r- C l - 3* ri r-i VO rr»n 22 - t- r- 25! S ' ' ï p os o O O O Cï O O' o Os ï-~ O Os os t*~ In O c\ so o Tf t~~ o I co r~ m i ; os so en os p 00 i n e i rn r ) Cs" en C-i r i es V i I HO *3 O o r f I 2! I I I p p I OS ' t so so r - p T-Î c-i sc o pnury I - Î I ~ I I l d I I I I I I I I [e jire y î r î r i î î! î I i M l! I I I I! I I I! î r î M M [Eiusy : I!! I I I I I! I! I I! I I! [EltfEV" M I I I 2 I I I I I l I I 2 I I I l I I I l I I I M I I I M i l l I I I I I I o < o o so n - t O -s r~ i-h [ElCTEy i en in rn M 'i t [EllTEy o os o in o o o en CPs Os 1 1 I'1 1 CN ri I l II II M 00 oo 1d I 1 m I I ri ov 1Ov ri ri a o o o in in o o O in in ci I l II I I I I l I I I I I I I I I M i d i I ri I [E iire y [EJITEV II I I Il I M M I M I M l M l I l II vo o r- o O o O CT r- vo ri o o r- o o o r. o! I ^ M i! I f i l l! «"t 1 i l ^ in oo I I O o m 1 i I I I I vo OS 1 1 I os <N 1 1 m I 1 ri 1 1 *n r 1 ri n '-i i i t-h ^ r M I I M I I 228 N I I I I 1 I l I I M 1 1 ^ " 1 M i l co in o ce so cc [ E iir e y ; I I I l I I I l I I! jeauey [EJUEy I l I I I I l I I I I I Il II d II I M l l l l! M i l I I I I I M i l I I I M i l m oo o en oo o m so *-t O <N OS O m o en in t-~ O 00 o O so o r os r os os T-S OS oo p l> oo" rs ri O O o o os so à d <U a [E3UEV I l M I I I I I I o o o o o >n a \ o \ r- o SO o t in i l I I I [Eiuïy I l I I I M M I I I I 1111 I I I o «n o \ *n M i l l E 3U E y M i l l I I I I M I M I M I I I a c ^ u -fa CO co u P d <! cd o a.2 Jo E CSS a CO43 3 OO o.. o n n o «j S h c m > 3a0) P4 9* 3 SB.g P "u S «2 C 2 2 LÜ [L, t o C9 CD 3.2 "O G G Cd U «12 c 3 co «<-<.2 G T) G a) o H -2 P T3 ~<3 S O «e o.2 â CO oo <o o U l- O tj.si G CO»S N -2 u a S <U S *o cn O a y X) H S f* «o - S 3 -S 3 S 3 o 5 o a ï (ä «c w is. 5s 5s / 7 G, Co C- C.. r n r n a f P - 1> S W M < f d a ij 4>"«oà»

18 Binnen het Verenigd K oninkrijk w a ren in het afgelopen kw artaal op stapel gezet 471 schepen met een totaal van ton, te water gelaten 456 schepen van ton en afgebouwd 443 schepen van ton. De totaalcijfers zijn niet ver beneden het kwartaalgemiddelde van ton in de afgelopen twee jaar, maar de op stapel gezette tonnage toonde in een gemiddelde van ton, in ton en in 1960 was het gemiddelde over de afgelopen drie kwartalen ton. De tonnage voor registratie in- of verkoop naar andere landen dan in het land van aanbouw toont een toeneming van ton tot het huidige cijfer van ton (43,6 percent van de totale in aanbouw zijnde tonnage) met inbegrip van ton voor Liberië, ton voor Groot Brittannië en ton voor Noorwegen. De landen waarin deze tonnage in de grootste omvang in aanbouw is, zijn Japan met ton (63,9 pet.), West Duitsland met ton (62,1 pet.), Zweden met ton (62,5 pet.) en Nederland met ton (59,5 pet.). T anker bon w Het totale aantal tankers in aanbouw buiten het Verenigd Koninkrijk is 199 met een totale tonnage van Dit is ton minder dan in het vorige kw artaal en vertegenwoordigt 45,4 pet. van de totale in aanbouw zijnde scheepsruimte. H iervan zijn 22 tankers van totaal ton in aanbouw in Zweden, 24 van ton in Italië, 37 van ton in Japan, 15 van ton in Frankrijk, 24 van ton in West Duitsland, 9 van ton in de Verenigde Staten en 12 van ton in Nederland. Wereld totalen Af gezien van de landen waarvan geen opgaven aanwezig zijn, zijn er over de gehele wereld in aanbouw 1488 stoom- en motorschepen van totaal ton. Hiervan is 19,9 pet. in aanbouw in het Verenigd Koninkrijk. De vermindering van ton sinds het vorige kw artaal heeft betrekking op tankertonnage. Het hoogste na~oorlogse cijfer van de in aanbouw zijnde tonnage werd in genoteerd met De schepen die over - de gehele wereld in aanbouw zijn omvatten 32 stoom- en 105 motorschepen tussen de en ton; 13 stoom- en 23 motorschepen van tot ton; 26 stoom- en 20 motorschepen van tot ton; 32 stoom- en 4 motorschepen van tot ton; 26 stoom- en 3 motorschepen tussen de en ton en 8 stoomschepen tussen de en ton. Verder zijn er zes schepen in aanbouw met een tonnage tussen de en ton, nam elijk v ijf tankers, het passagiersschip Orania ( ton) en het passagiersschip Canberra ( ton). De France heeft een tonnage van ongeveer ton. Voorts zijn er drie tankers in aanbouw met een tonnage tussen de en ton en nog twee van ongeveer ton elk. De schepen boven de ton zijn alle voorzien van een stoomturbineinstallatie. Niemvhouw export De totale tonnage in de gehele wereld in aanbouw voor rekening van andere landen dan die waarin ze w orden gebouwd bedraagt H iervan is 17,7 pet. in aanbouw in Japan, 16.6 pet. in West Duitsland, 14,1 pet. in Zweden, 11,4 pet. in Nederland, 7.6 pet. in Groot Brittannië, 7,1 pet. in F rankrijk en 6,4 pet. in Polen. De landen welke de grootste hoeveelheid nieuwbouw importeren zijn Liberië ton, Noorwegen ton en Groot Brittannië ton. De landen welke de grootste hoeveelheid tonnage aan hun bestaande vloot toevoegen zijn: Groot Brittannië ton, Noorwegen ton, Italië ton, Liberië ton, de Verenigde Staten ton en Frankrijk ton. Tankers in aan bouw Over de gehele wereld zijn 2 51 tan kers in aanbouw met een gezamenlijke tonnage van ton (105 stoomschepen van totaal ton en 146 motorschepen van totaal ton). Dit is ton minder dan in het voorgaande kw artaal en vertegenwoordigt 45,8 pet. van de totale in aanbouw zijnde tonnage. Verleden jaar was dit totaal ton (53,2 P^- Voor registratie in Groot Brittannië is ton in aanbouw, voor Liberië ton, voor Noorwegen ton, voor Italië ton, voor de Verenigde Staten ton en voor Frankrijk ton. Nederland De ton welke in ons land in aanbouw was, blijkt te zijn verdeeld over 8 stoomschepen van ton en 138 motorschepen van ton. Hiervan was voor export in aanbouw ton (66 schepen) (v.kw.: 71; ), terw ijl de rest, 259,130 ton (72 schepen) (v.kw.: 80; ) in aanbouw was voor binnenlandse rekening. De Nederlandse scheepsbouw maakti' thans 3,54 pet. (v.kw.: 7,91 pet.) van de wereldscheepsbouw uit. Het aantal schepen dat in Nederland in aanbouw was, daalde van 151 tot 138. In het derde kwartaal van dit jaar werden in Nederland op stapel gezet 3 6 schepen van totaal ton (v.k w.: 49; ), te w ater gelaten 44 schepen van ton (v.kw. 43; ) en afgeleverd 47 schepen van totaal ton (v.kw.: 42; ). In het genoemde kwartaal werd in Nederland op stapel gezet 1 tanker van 113 ton (2; ), te water gelaten 4 van ton (4; ) en af geleverd 7 van ton (6; ). Hieronder volgt een opgave van de scheepsruimte welke op 30 september jl. voor buitenlandse rekening in aanbouw was op Nederlandse w erven: aantal tonnage Ver. Koninkrijk Canada India Andere landen Britse Gem. Best Brazilië Costa Rica Denemarken Finland Frankrijk Griekenland Ijsland Indonesië Liberië Noorwegen ' Spanje Zweden Thailand Ver. Staten Nog onbekend Totaal De belangrijkste opdrachtgever in het buitenland was dus het Verenigd K oninkrijk terw ijl dit in het voorafgaande kwartaal Griekenland was met ton. Voor Nederlandse rederijen waren op 3 0 september in aanbouw 82 schepen van ton (v.kw.: 86; ), waarvan 72 van ton (v.kw.: 80; ) in Nederland, 7 in West Duitsland van totaal ton (v.kw.: 7; ), 1 van ton in België (v.kw.: idem) en 2 van 2800 ton (v.kw.: 1; ) in Frankrijk.

19 B ED IEN IN G SV A A R TU IG ATO M IC SER V A N T TEN BEHO EVE VAN HET DOOR K ERN EN ER G IE V O O R TG ESTU W D E KO O PVAARDIJSCHIP SA V A N N A H Toen president Eisenhouwer het contract tekende voor de bouw van de Savannah, een door kernenergie voortgestuwd koopvaardijschip, luidde dit voor de scheepsbouwindustrie de eeuw van de kernenergie in. Er bestaat geen twijfel aan, dat een ieder die met de scheepvaart te maken heeft, weet dat de Savannah wordt voortgestuwd door een stoomturbine met tandwielreductie, waarbij de stoom wordt geleverd door de in de kernreactor ontwikkelde hitte. De splijtingsenergie in de reactor wordt omgezet in verhitting van het koelmedium, in dit geval gewoon water. Wanneer dit water door de reactor circuleert, absorbeert het neutronen en in dit water zwevende verontreinigde deeltjes worden radio-actief. Teneinde deze verontreinigde deeltjes uit het koelwater te verwijderen, wordt ca. 1 % van het verontreinigde water van, het systeem doorlopend omgevoerd door demineraliseringsinrichtingen voor het verwijderen van de radioactieve verontreinigingen. Deze verw ijdering geschiedt door middel van ionenwisselaars. Een eenvoudige verklaring van zulk een ionen-wisselaar is zich voor te stellen dat de radioactieve verontreinigingen door een harsbed in de ionenwisselaar worden aangetrokken op dezelfde wijze als ijzervijlsel door een magneet. Fig. 3 geeft schematisch een t y pische ionen-wisselaar, gewoonlijk bekend als demineralisator. De demineralisatoren verzamelen dus radio-actieve verontreinigingen totdat deze harsen zijn uitgezet. Het gezuiverde water treedt dan uit de demineralisator en wordt in de tanks van de Savannah voor verder gebruik opgeslagen. Het bedieningsvaartuig Atomic Scrvant Het ontwerp van het nieuwe bedieningsvaartuig kwam tot stand in samenwerking van de Marine Administration en de U.S. Atomic Energy Commission. Het vaartuig werd gebouwd door Todd Shipyards Corporation Plant, Houston, Texas. Het atoombedieningsvaartuig heeft geen eigen voortstuwing. Het doel is de reactorinstallatie van de Savannah te bedienen en faciliteiten te verschaffen voor het opslaan, de behandeling, bewerking en verpakking van de meer of minder radio-actieve afvalprodukten. Onlangs werd een geheel afgeschermde schacht voor het opslaan en de inspectie van de afgewerkte brandstofelementen en regelstaven, tesamen met de daaraan verbonden koelinstallatie voor het onttrekken van hitte aan de brandstofelementen toegevoegd, om de faciliteiten voor normale operaties te completeren. Het vaartuig heeft een lengte van 129', een breedte van 36' en een holte van 14" en is gebouwd volgens het langsspantensysteem en geclassificeerd onder het American Bureau of Shipping en onder toezicht van de U.S. Coast Guard voor de kleine kustvaart. De romp is onderverdeeld door twee langsscheepse en acht dwarsscheepse waterdichte schotten en een dubbele bodem. Boven de binnenbodem bevinden zich het compartiment voor het verwerken van de afvalprodukten, het laboratorium en de brandstofschacht, welke als vuile ruimten worden aangeduid, benevens de opslagruimte, cementafdeling, de onderhoudswerkplaats, de machineruimte en, de schakelbordkamers, welke als schone ruimten gelden. Een groot dekhuis op het hoofddek bevat het zuiverings- en werkplaatsgebied, de zuiveringskamer voor het personeel en de wasserij. Schone ruimten op het hoofddek zijn de kamer voor eerste hulp, de afgiftekamer en het magazijn. Het bedieningshuis bevindt zich boven op het dekhuis en bevat het bedieningscentrum, een kleine pantry en een fankamer. De isolatie van de demineralisatorruimte geschiedt door een ventilatiesysteem, dat zodanig is ingericht, dat de luchtstroom steeds van een schone afdeling naar een vuile afdeling stroomt en dat deze luchtstroom wordt ontlast over een filtersysteem naar een uitlaatschoorsteen. Deze uitstromende lucht wordt continu op radioactiviteit gecontroleerd. Voor het behandelen van bepaalde zware stukken en voor de algemene dienst is een geheel draaibare, door een dieselmotor aangedreven scheepskraan opgesteld met een hijscapaciteit van 10 ton bij een uitlading van 3 5' met een laadboom van 50'. Het algemeen plan en de inwendige indeling van dit atoombedieningsvaartuig is schematisch in de figuren 2 en 2a afgebeeld. Systemen voor het behandelen van de afvalprodukten van de kernreactor De radio-actieve produkten worden in de volgende vorm van het atoomschip Savannah overgenomen: 1. Radio-actief verontreinigd water 2. Radio-actieve harsmassa uit de demineralisatoren

20 3. Vaste radio-actieve afvalprodukten 4. Radio-actieve componenten en u itrusting 5. A fgew erkte brandstofelementen en regelstaven De installatie is er ook op berekend de volgende bewerkingen uit te voeren: 1. Concentratie van radio-actieve deeltjes in het compartiment voor de behandeling van de afvalprodukten 2. Transporteren van de demineralisatorharsmassa vanuit de demineralisatoren van het bedieningsvaartuig of van de Savannah volgens terugvloeiprocedures naar speciale vergaarbakken, ter uiteindelijke onschadelijkm aking. 3. Het verwijderen van radio-actieve deeltjes u it componenten en uitrusting van het bedieningsvaartuig en het atoomschip volgens bepaalde zuiveringsprocedures. 4. Concentratie van vaste radio-actieve afvalstoffen voor uiteindelijke deponering in zee of aan de wal door een officieel erkende organisatie op dit gebied. 5. H et verpakken en de verdere behandeling van de radio-actieve hars voor transport. Fig ij aanzicht bedieningsvaartuig insomtd PrOFILE Fig. 2 a. Doorsnede bedieningsv aar tuig De systemen voor het behandelen van de reactorafvalprodukten, de componenten en de uitrusting welke in het systeem zijn vervat, zijn zodanig ontw ikkeld en uitgevoerd, dat zij radiologische bescherming voor het personeel bieden binnen de toelaatbare blootstelling aan straling en zoals vastgesteld volgens de voorschriften van de U.S. Marine Energy Commission en zij zijn verenigbaar m et de tijd gedurende w elke het personeel op het bedieningsvaartuig werkt. Systeem voor het vertverken van vloeibare afvalprodukten met geringe Radio-Activiteit Volgens dit systeem worden vloeistoffen, welke een geringe of m iddelmatige hoeveelheid radio-activiteit bezitten ontvangen, opgeslagen, getransporteerd en gezuiverd. Fig. 2 geeft schematisch een afbeelding van een van de twee onafhankelijke zuiveringscircuits, welke verbonden zijn m et het tran sfersysteem van het atoomschip Savannah door middel van ommantelde slangen. Elk zuiveringssysteem bestaat uit één transferpomp, een vóórfilter, een demineralisator en een nafilter. Drie opslagtanks en een pomp voor het ontlasten naar buitenboord zijn voor beide systemen dienende. Er zijn de nodige afsluiters aangebracht om het terugvloeien uit de demineralisatoren van de Savannah naar het systeem voor het onschadelijk m a ken van de afvalstoffen met hogere radio-activiteit mogelijk te maken, nadat de harsen in een speciale tan k zijn opgevangen. De ommantelde slangen bestaan uit een binnenslang van polyethileen, w elke beproefd is op een druk van 60 lbs/ex en welke binnenslang omgeven is door een secundair omhulsel, dat eenvoudig een normale brandslang is. Er is een verbinding van deze buitenslang voorzien om de invloeiende of uitvloeiende vloeistof af te voeren naar de behandelingsinrichting voor de afvalstoffen voor het geval er een breuk in de binnenslang mocht ontstaan. De slangen worden verder beschermd door or>tlastkleppen in het instroom-uitstroom station. Voordat de vloeibare afvalstoffen worden geaccepteerd, worden de tanks, de componenten en de pijpleidingen tot een bepaalde hoogte gevuld met zoet water. De uitstromende vloeistof van de Savannah wordt nu overgebracht naar de twee ronde bezinktanks, welke elk een inhoud hebben van ca. 700 gallons. In deze tanks wordt ook het spoelwater van de harsbedden van de Savannah en de demineralisatoren* van het bedieningsvaartuig verzameld. Indien de vloeibare afvalstoffen een voldoend geringe radio-activiteit hebben, kunnen deze vloeistoffen buiten de bezipktanks worden omgevoerd en direct naar de drie opslagtanks worden gezonden. Deze tanks hebben elk een inhoud van ca gallons en bevinden zich in het achterste gedeelte van het compartim ent waar de afvalstoffen worden behandeld. Transferpompen voor de afvalstoffen (door motoren aangedreven) Er zijn twee transferpompen voor dit afvalw ater opgesteld voor het transporteren van de vloeibare afvalstoffen naar de ruimte voor verdere behandeling en voor het leveren van spoelwater om de harsbedden uit de demineralisatoren te spoelen. Deze pompen kunnen zowel uit de bezinktanks als uit de opslagtanks zuigen. Zij zullen ook de radio-actieve vloeistof circuleren door de filter- en ioneni-wisselingscomponenten, het spoelwater leveren voor de hars verwijdering uit de demineralisatoren van het bedieningsvaartuig en van het atoomschip, het verwijderen van verontreinigd w a ter uit alle tanks in het systeem van vloeibare afvalstoffen en het fungeren als lenspomp voor alle vuile afdelingen. H et regelen van de pomp geschiedt door middel, van met de hand bediende motorstarters.

AIR LIQUIDE Welding Plasma lassen

AIR LIQUIDE Welding Plasma lassen AIR LIQUIDE Welding 1997 Plasma lassen Plasma lassen. Geschiedenis In 1922, realiseerde de heren Gerdien en Lotz voor het eerst een elektrische gestabiliseerde boog in een fijne waternevel. Dit proces

Nadere informatie

De begrippen calculeren, begroten en ramen en de toepassingsgebieden

De begrippen calculeren, begroten en ramen en de toepassingsgebieden De begrippen calculeren, begroten en G1020 1 De begrippen calculeren, begroten en ramen en de toepassingsgebieden 1. Inleiding G1020 3 2. Calculeren G1020 3 3. Begroten G1020 3 4. Ramen G1020 4 5. Toepassingsgebieden

Nadere informatie

Gutsen met beklede elektroden

Gutsen met beklede elektroden Laskennis opgefrist (nr. 18) Gutsen met beklede elektroden Het grote voordeel van het gutsen met beklede elektroden is dat het de lasser mogelijk maakt heel eenvoudig van het lassen over te stappen op

Nadere informatie

Een las wordt ook wel lassnoer of lasrups genoemd, omdat de las de vorm van een snoer of rups kan hebben.

Een las wordt ook wel lassnoer of lasrups genoemd, omdat de las de vorm van een snoer of rups kan hebben. Lassen Een las is een verbinding. Lassen betekent dan ook niets anders dan verbinden of samenvoegen. Maar in de techniek wordt er een heel specifieke manier van samenvoegen mee bedoeld, namelijk het laten

Nadere informatie

Dag 2 MTB-technics. Dinsdag

Dag 2 MTB-technics. Dinsdag Dag 2 MTB-technics Dinsdag Vandaag heb ik gewerkt aan een omheining voor een klant. Gisteren heb ik de 21 palen gezaagd op juiste maat die dan in de grond komen. vandaag heb ik alle kanten van de palen

Nadere informatie

MIG/MAG-lassen met massieve draad

MIG/MAG-lassen met massieve draad Laskennis opgefrist (nr. 24) MIG/MAG-lassen met massieve draad Het eerste patent voor het gasbooglassen met een afsmeltende elektrode, die gemechaniseerd werd aangevoerd, stamt uit de Verenigde Staten

Nadere informatie

SpeedRoot: Meer productiviteit bij het lassen van grondlagen

SpeedRoot: Meer productiviteit bij het lassen van grondlagen SpeedRoot: Meer productiviteit bij het lassen van grondlagen Optimale spleetoverbrugging en smeltbadcontrole met MIG-MAG Lorch laat op de WeldingWeek via de SpeedRoot zijn nieuwe lasproces voor het MIG-MAG-grondnaadlassen

Nadere informatie

Een M-Pro MIG-MAG akt van MIG-MAG es te deal 55

Een M-Pro MIG-MAG akt van MIG-MAG es te deal 55 Een maakt van uw bes De M van meesterlijk. Pro zoals in professioneel. Een M-Pro brengt MIG-MAG-perfectie in uw werkplaats. Omdat zij heeft wat andere niet hebben. Hypermoderne bediening. Pure synergie.

Nadere informatie

Apparatuur voor het MIG/MAG lassen

Apparatuur voor het MIG/MAG lassen Laskennis opgefrist (nr. 43) Apparatuur voor het MIG/MAG lassen Het MIG/MAG proces is een veelzijdig proces dat toepasbaar is voor het lassen van zowel dunne plaat als dikwandige werkstukken. Er zijn diverse

Nadere informatie

Vandaag lassen met technologie van morgen. Arc. Q-Spot Q-START MULTITACK DYNAMIC ARC. Rowig 220 T

Vandaag lassen met technologie van morgen. Arc. Q-Spot Q-START MULTITACK DYNAMIC ARC. Rowig 220 T Vandaag lassen met technologie van morgen Arc DYNAMIC ARC MULTITACK Q-Spot Rowig 220 T Rowig 220 T: Applications Dankzij zijn afmetingen en de verhouding gewicht-power/duty cyclus is de 220T de beste optie

Nadere informatie

Werkzaamheden plannen met behulp van hulpmiddelen. Plannen met een planbord. Plannen met de computer

Werkzaamheden plannen met behulp van hulpmiddelen. Plannen met een planbord. Plannen met de computer Werkzaamheden plannen met behulp van hulpmiddelen Het plannen van werkzaamheden kost veel tijd. Zeker in een groot bedrijf dat veel medewerkers in dienst heeft. Of bij een bedrijf dat allerlei werkzaamheden

Nadere informatie

Allround service voor afmetingen buiten de normale standaard

Allround service voor afmetingen buiten de normale standaard Plaatbewerking Profiel Toen Wilhelm Göcke in 1988 zijn onderneming oprichtte, wist hij dat de verwerking van stalen platen meestal in massaproductie wordt uitgevoerd zodat er geen ruimte is voor individuele

Nadere informatie

Controletechnische functiescheiding

Controletechnische functiescheiding Controletechnische functiescheiding A3040^1. Controletechnische functiescheiding drs. A.J.A. Hassing RE RA 1 1 Inleiding A3040 ^ 3 2 Functies A3040 ^ 4 2.1 Beschikken A3040 ^ 4 2.2 Bewaren A3040 ^ 4 2.3

Nadere informatie

Fred Neessen. Het lassen van ongelijksoortige verbindingen Kan dat allemaal wel?

Fred Neessen. Het lassen van ongelijksoortige verbindingen Kan dat allemaal wel? 2 Het lassen van ongelijksoortige verbindingen Kan dat allemaal wel? 3 Het lassen van ongelijksoortige verbindingen. Kan dat allemaal wel? en Harm Meelker, Lincoln Smitweld B.V., Nijmegen Inleiding Het

Nadere informatie

Technologie in detail

Technologie in detail Technologie in detail Pretec Precisietechniek BV Postbus 149 2250 AC Voorschoten Industrieweg 16-18 2254 AE Voorschoten t +31 (0)71 56 19 164 f +31 (0)71 56 18 119 e info@pretec.nl. Deel kennis en maak

Nadere informatie

Snijprocessen laser snijden proces varianten

Snijprocessen laser snijden proces varianten Laskennis opgefrist (nr. 40) Snijprocessen laser snijden proces varianten De laser biedt een hoogst nauwkeurig CNC gestuurde methode voor het snijden van metalen, kunststoffen en keramische materialen.

Nadere informatie

OEFENVRAGEN MIG/MAG STAAL niv. 1

OEFENVRAGEN MIG/MAG STAAL niv. 1 OEFENVRAGEN MIG/MAG STAAL niv. 1 Vraag 1. Helium en argon zijn. 1. In zuivere toestand geschikte beschermgassen voor het 2. MIG-lassen van staal. 3. Actieve gassen; ze vormen de voornaamste bestanddelen

Nadere informatie

[i0iateriraag@leg.gin9 nu 7409872

[i0iateriraag@leg.gin9 nu 7409872 Octrooiraad [i0iateriraag@leg.gin9 nu 7409872 Nederland [19] NL [54] Werkwijze voor het vacuümdlcht afsfüitem vsn elk der eerste uiteinden van een aantal holle transportorganen dia uit'tftonden in een

Nadere informatie

``MOSE`` - de immense waterkering van Venetië gelast met Megafil 710 M.

``MOSE`` - de immense waterkering van Venetië gelast met Megafil 710 M. ``MOSE`` - de immense waterkering van Venetië gelast met Megafil 710 M. E. Engindeniz, Altleiningen; P. Giorgi, Padova-Italien Om de Lagune van Venetië tegen hoog water te beschermen heeft het Waterschap

Nadere informatie

M&O - een nieuw vak. Management & Organisatie. Management. Organisatie. Een nieuw vak in de bovenbouw van havo/vwo

M&O - een nieuw vak. Management & Organisatie. Management. Organisatie. Een nieuw vak in de bovenbouw van havo/vwo Management & Organisatie Een nieuw vak in de bovenbouw van havo/vwo M&O - een nieuw vak Management en Organisatie (M&O) komt als vak niet voor in de basisvorming. In de Tweede Fase kan je M&O kiezen in

Nadere informatie

NEDERLANDS INSTITUUT VOOR LASTECHNIEK

NEDERLANDS INSTITUUT VOOR LASTECHNIEK NEDERLANDS INSTITUUT VOOR LASTECHNIEK Voorbeeld examenvragen 2014: alle lasprocessen Blad 1 van 8 Meerkeuze vragen Autogeen vraag: 1. In welk temperatuurgebied vindt het hardsolderen plaats? Autogeen vraag:

Nadere informatie

Onderzoek. Het provisieverbod & gebruik financieel adviseurs

Onderzoek. Het provisieverbod & gebruik financieel adviseurs Onderzoek Het provisieverbod & gebruik financieel adviseurs Rapportage Publieksmonitor: module provisieverbod December 2012 Samenvatting (1/2) 1. Bekendheid provisieverbod laag Nog niet veel Nederlanders

Nadere informatie

E-Power Besparings Technologie van Audit tot Training

E-Power Besparings Technologie van Audit tot Training E-Power Besparings Technologie van Audit tot Training Vandaag is energie efficiëntie een oplossing in het overbruggen van de groeiende vraag naar energie en het slinkende aanbod. Sanel s energie efficiënte

Nadere informatie

Bedrijfscommissiekamer voor de Overheid voor Lagere Publiekrechtelijke Lichamen

Bedrijfscommissiekamer voor de Overheid voor Lagere Publiekrechtelijke Lichamen Bedrijfscommissiekamer voor de Overheid voor Lagere Publiekrechtelijke Lichamen ADVIES Rolnummer: LPL 98.039 DE BEDRIJFSCOMMISSIEKAMER VOOR DE OVERHEID VOOR LAGERE PUBLIEKRECHTELIJKE LICHAMEN, ADVISERENDE

Nadere informatie

3.1. Alles zelf doen hoeft niet

3.1. Alles zelf doen hoeft niet 3.1. Alles zelf doen hoeft niet 3.1.1. Redenen om iets uit te besteden In uw bedrijf wordt een hoop werk verzet. Dit hoeft u niet allemaal zelf te doen; u kunt besluiten om activiteiten uit te besteden.

Nadere informatie

WOLFRAM elektroden. Abicor BINZEL. optimale laseigenschappen. Des électrodes tungstène pour des propriétés de soudage optimales.

WOLFRAM elektroden. Abicor BINZEL. optimale laseigenschappen. Des électrodes tungstène pour des propriétés de soudage optimales. WOLFRAM elektroden Abicor BINZEL. Wolframelektroden voor optimale laseigenschappen. Des électrodes tungstène pour des propriétés de soudage optimales. Voor het TIG-lassen zijn er verschillende Wolframelektroden

Nadere informatie

RAAD VAN TOEZICHT VERZEKERINGEN

RAAD VAN TOEZICHT VERZEKERINGEN RAAD VAN TOEZICHT VERZEKERINGEN U I T S P R A A K Nr. i n d e k l a c h t nr. 080.00 ingediend door: tegen: hierna te noemen klager`, hierna te noemen 'verzekeraar. De Raad van Toezicht Verzekeringen heeft

Nadere informatie

Het geheim van de Kolibriwerf

Het geheim van de Kolibriwerf Het geheim van de Kolibriwerf Vanaf de straatkant verwacht je niet dat achter die kleine huisjes een werf staat. Deze werf is in 1990 door het bedrijf zelf ontworpen en gebouwd. Pim, mister Kolibri, ligt

Nadere informatie

Managers moeten beslissingen nemen over IT, maar hebben weinig kennis. Eli de Vries

Managers moeten beslissingen nemen over IT, maar hebben weinig kennis. Eli de Vries Managers moeten beslissingen nemen over IT, maar hebben weinig kennis Eli de Vries Managers moeten beslissingen nemen over IT, maar hebben weinig kennis Managers moeten beslissingen nemen over IT, maar

Nadere informatie

Rapport. Datum: 31 december 2002 Rapportnummer: 2002/399

Rapport. Datum: 31 december 2002 Rapportnummer: 2002/399 Rapport Datum: 31 december 2002 Rapportnummer: 2002/399 2 Klacht Verzoekster klaagt erover dat UWV Gak, kantoor Breda, haar niet die informatie heeft verstrekt, die zij nodig acht om te kunnen berekenen

Nadere informatie

CONSTANT ONDERHANDEN WERK ZORGT VOOR STABIELE DOORLOOPTIJDEN

CONSTANT ONDERHANDEN WERK ZORGT VOOR STABIELE DOORLOOPTIJDEN CONSTANT ONDERHANDEN WERK ZORGT VOOR STABIELE DOORLOOPTIJDEN Klanten verwachten tegenwoordig een grotere leverbetrouwbaarheid, tegen lagere kosten, met betere kwaliteit en dat allemaal tegelijk. Diegenen

Nadere informatie

Klokkenluidersregeling

Klokkenluidersregeling REGELING INZAKE HET OMGAAN MET EEN VERMOEDEN VAN EEN MISSTAND HOOFDSTUK 1. DEFINITIES Artikel 1. Definities In deze regeling worden de volgende definities gebruikt: betrokkene: degene die al dan niet in

Nadere informatie

De meest gehoorde vraag is ; hoe lang de WhisperGen wel niet moet draaien om voldoende energie te leveren voor een gehele installatie.

De meest gehoorde vraag is ; hoe lang de WhisperGen wel niet moet draaien om voldoende energie te leveren voor een gehele installatie. Veel gestelde vragen Er worden ons veelvuldig vragen gesteld over de werking en toepassing van de WhisperGen in scheeps- en woning installaties. De meest voorkomende ze zullen hieronder behandeld worden.

Nadere informatie

Proefschoolexamen Management & Organisatie 5 vwo. Hoofdstuk 17 tot en met 28. Normering. Aantal punten x 9 + 1 = cijfer 63

Proefschoolexamen Management & Organisatie 5 vwo. Hoofdstuk 17 tot en met 28. Normering. Aantal punten x 9 + 1 = cijfer 63 Proefschoolexamen Management & Organisatie 5 vwo Hoofdstuk 17 tot en met 28 Normering Opgave 1 Opgave 1 Opgave 2 Opgave 4 Opgave 5 Opgave 6 Opgave 7 1: 2 punten 1: 2 punten a: 2 punten 1: 3 punten 1: 2

Nadere informatie

en wolframelektroden optimale laseigenschappen. Des électrodes tungstène pour des propriétés de soudage optimales.

en wolframelektroden optimale laseigenschappen. Des électrodes tungstène pour des propriétés de soudage optimales. Wolframelektroden voor optimale laseigenschappen. Des électrodes tungstène pour des propriétés de soudage optimales. Voor het TIG-lassen zijn er verschillende Wolframelektroden beschikbaar, dit zowel voor

Nadere informatie

Contextbeschrijving Anko Grinwis 13097458. Contextbeschrijving. Anko Grinwis 13097458

Contextbeschrijving Anko Grinwis 13097458. Contextbeschrijving. Anko Grinwis 13097458 0 Inhoud De Branding... 2 De afdeling... 4 Het Werk... 6 De begeleiding... 7 1 De Branding De Branding BV is een machine/constructie/installatiebedrijf dat in Ouddorp gevestigd is sinds 1990. Er word voornamelijk

Nadere informatie

Meer Control met minder Instrumentarium?

Meer Control met minder Instrumentarium? financiële specialisten voor de non-profit www.jeconsultancy.nl Meer Control met minder Instrumentarium? Verslag van de workshop tijdens het Voorjaarscongres op dinsdag 20 mei in Apeldoorn JE Consultancy

Nadere informatie

Snijprocessen - Plasma snijden (Het proces en de apparatuur)

Snijprocessen - Plasma snijden (Het proces en de apparatuur) Laskennis opgefrist (nr. 38) Snijprocessen - Plasma snijden (Het proces en de apparatuur) Sinds het ontstaan van plasma snijden wordt het gezien als een alternatief voor het autogene snijden. In deze "Laskennis

Nadere informatie

Overgangsverschijnselen

Overgangsverschijnselen Hoofdstuk 5 Overgangsverschijnselen Doelstellingen 1. Overgangsverschijnselen van RC en RL ketens kunnen uitleggen waarbij de wiskundige afleiding van ondergeschikt belang is Als we een condensator of

Nadere informatie

Signalen stroom, spanning, weerstand, vermogen AC, DC, effectieve waarde

Signalen stroom, spanning, weerstand, vermogen AC, DC, effectieve waarde Technologie 1 Elektrische en elektronische begrippen Signalen stroom, spanning, weerstand, vermogen AC, DC, effectieve waarde Opleiding Pop en Media Peet Ferwerda, januari 2002 Deze instructie wordt tijdens

Nadere informatie

Hoeveel geld zit er in de bedrijfsvoering?

Hoeveel geld zit er in de bedrijfsvoering? Hoeveel geld zit er in de bedrijfsvoering? Een simpele vraag met een simpel en nuttig antwoord. Deze vraag is de eerste stap bij het opstellen van kristalheldere financiële overzichten. Hoeveel geld zit

Nadere informatie

Het CMT-proces (Cold Metal Transfer)

Het CMT-proces (Cold Metal Transfer) Het CMT-proces (Cold Metal Transfer) Principe Het Cold Metal Transfer-proces (CMT) van Fronius kan gezien worden als een verdere ontwikkeling van het MAG-kortsluitbooglassen. [1], [2], [3], [4], [5], [6]

Nadere informatie

Aan de commissie Grondgebiedzaken

Aan de commissie Grondgebiedzaken Made, 8 november 2002 Commissievergadering d.d. 26 november 2002 Aan de commissie Grondgebiedzaken Agendapunt: Onderwerp: aanbieding notitie Beschrijving Werkwijze Meldpunt Toelichting: Conform het verzoek

Nadere informatie

Lasmechanisatie. complex of toch nog eenvoudig

Lasmechanisatie. complex of toch nog eenvoudig Lasmechanisatie complex of toch nog eenvoudig BIL / NIL Lassymposium, 24 en 25 november 2009, Gent, België Product Informatie Bulletin Ongeacht het lasproces dat men kiest, is de hoogste productiviteit

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Stein F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, juni 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k S t e i

Nadere informatie

Trots op de keuzes die u maakt

Trots op de keuzes die u maakt aquanaut.nl Aquanaut. Een keuze om trots op te zijn. Het leven is een aaneenschakeling van keuzes. Het heeft u geleid naar dit unieke moment waarin u staat voor de aanschaf van uw eigen schip. Wat ons

Nadere informatie

Een simpel idee Hoe een simpel idee de markt kan veranderen. Powerflex Plus YMvK mb ss flexibiliteit Een simpel idee. Met spectaculaire resultaten. Sinds september 1999 voorziet Top Cable de Nederlandse

Nadere informatie

Betrouwbaarheidstypologie. Stukproductie

Betrouwbaarheidstypologie. Stukproductie Betrouwbaarheidstypologie Stukproductie Toepassingsvraag 1 Noem een aantal belangrijke verschillen tussen stukproductie en massaproductie Belangrijkste aanknopingspunten voor betrouwbaarheid Als bij handelsbedrijf

Nadere informatie

combimix een innovatief regelsysteem voor uw vloerverwarming

combimix een innovatief regelsysteem voor uw vloerverwarming combimix een innovatief regelsysteem voor uw vloerverwarming member of combimix De combimix regeleenheid is in eerste instantie ontworpen voor installaties die uitgerust zijn met een condenserende ketel,

Nadere informatie

HAVO. Ter voorbereiding is een deel van de stof bij het vak economie in de derde klas havo opgenomen. Marketing

HAVO. Ter voorbereiding is een deel van de stof bij het vak economie in de derde klas havo opgenomen. Marketing Voorlichting HAVO Een 'nieuw' vak in de bovenbouw Ter voorbereiding is een deel van de stof bij het vak economie in de derde klas havo opgenomen. (M&O) is een nieuw vak in de bovenbouw voor de havo. Het

Nadere informatie

De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld,

De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld, De bouw Conceptueel bouwen. Klinkt ingewikkeld, heeft wel de toekomst. Over vijf jaar zal één op de vijf bouwwerken in Nederland volgens een concept gebouwd worden. Wat is dat en wat betekent het voor

Nadere informatie

Onder poeder lassen. Laskennis opgefrist (nr. 15) Proces beschrijving. Lasparameters

Onder poeder lassen. Laskennis opgefrist (nr. 15) Proces beschrijving. Lasparameters Laskennis opgefrist (nr. 15) Onder poeder lassen Het eerste patent op het onder poeder lasproces werd verleend in 1935 en omvatte het lassen met een elektrische vlamboog onder een deken van korrelige flux.

Nadere informatie

Nulmeting 2.0 Tim Tegelaar Projectleider techniek 14-01-2013. Simpel 1 2 3 nu Lastig 2 3 4 eind van de opleiding Complex 3 4 5

Nulmeting 2.0 Tim Tegelaar Projectleider techniek 14-01-2013. Simpel 1 2 3 nu Lastig 2 3 4 eind van de opleiding Complex 3 4 5 Nulmeting competenties: Voor mijn opleiding AD Projectleider techniek heb ik aan het begin van het schooljaar een nulmeting gedaan voor de negen competenties waar aan je moet voldoen als projectleider

Nadere informatie

Maximale productiviteit

Maximale productiviteit Wat u ook last, dankzij Air Products nieuwe reeks las- en snijgassen bent u zeker van het allerbeste resultaat. De speciale samenstelling van elk gas zorgt voor een hogere productiviteit. Gemakkelijk in

Nadere informatie

Curriculum vitae. Opleiding Richting Ervaring Veel ervaring in CAD Woonplaats

Curriculum vitae. Opleiding Richting Ervaring Veel ervaring in CAD Woonplaats Curriculum vitae PERSOONLIJKE DETAILS Naam Rob Woonplaats Losser Geboortedatum 03 februari 1960 SAMENVATTING Opleiding Richting Ervaring Veel ervaring in CAD Woonplaats HBO HTS WTB 10+ jaar Constructeur/Projectleider

Nadere informatie

Vragen. Vragen. De basistechniek van het lassen

Vragen. Vragen. De basistechniek van het lassen De basistechniek van het lassen Om goed te kunnen booglassen, moet je de basistechniek van het lassen beheersen. Het starten van de elektrische boog Om te beginnen start je de elektrische boog. Dit wordt

Nadere informatie

Wat is Hardmetaal? Wij produceren ons hardmetaal dus milieuvriendelijk!

Wat is Hardmetaal? Wij produceren ons hardmetaal dus milieuvriendelijk! Wat is Hardmetaal? Wat is Hardmetaal? Hardmetaal is een composiet wat bestaat uit een combinatie van harde, slijtvaste carbidedie zijn opgenomen in een bindmiddel. Hardmetaal ontstaat na een zorgvuldig

Nadere informatie

WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE SAMENVATTING VAN DE EFFECTBEOORDELING. bij

WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE SAMENVATTING VAN DE EFFECTBEOORDELING. bij EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.12.2017 SWD(2017) 479 final WERKDOCUMENT VAN DE DIENSTEN VAN DE COMMISSIE SAMENVATTING VAN DE EFFECTBEOORDELING bij Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement

Nadere informatie

ARCAL GASWIJZER. Welk materiaal wenst u te lassen? Laaggelegeerde staalsoorten. Roestvaststaal. Aluminium legeringen

ARCAL GASWIJZER. Welk materiaal wenst u te lassen? Laaggelegeerde staalsoorten. Roestvaststaal. Aluminium legeringen ARCAL GASWIJZER Welk materiaal wenst u te lassen? Laaggelegeerde staalsoorten Roestvaststaal Aluminium legeringen Welk lasproces past u toe? MIG/MAG Laaggelegeerde staalsoorten TIG PLASMA Welk draadtype

Nadere informatie

Rendementsbepaling b i j TIG-lassen onder Verhoogde Druk. (tabellen en figuren) P.A. van Ingen

Rendementsbepaling b i j TIG-lassen onder Verhoogde Druk. (tabellen en figuren) P.A. van Ingen Rendementsbepaling b i j TIG-lassen onder Verhoogde Druk. (tabellen en figuren) P.A. van Ingen afstudeerverslag P.A. van Ingen van: begeleider: I r. J.P. Zijp afstudeerhoogleraar: Prof. Dr. G. den Ouden

Nadere informatie

nora 1-componenten voegpasta

nora 1-componenten voegpasta nora 1-componenten voegpasta Lees aandachtig de instructies op de verpakking! In de meeste gevallen hoeven de naden bij nora rubber vloerbedekking niet over het gehele oppervlakte gevoegd te worden. Uitzonderingen:

Nadere informatie

Kracht door samenwerking. VDL Industrial Modules

Kracht door samenwerking. VDL Industrial Modules Kracht door samenwerking VDL Industrial Modules IN DE HIGH-TECH WERELD WAARIN U EN WIJ OPEREREN, DRAAIT ALLES OM EFFICIENCY: STREVEN NAAR REDUCTIE VAN KOSTEN EN UITBESTEDING VAN NIET KERNCOMPETENTIES.

Nadere informatie

INFOFICHES RVS [DEEL 4-2]

INFOFICHES RVS [DEEL 4-2] ALGEMEEN Bij dit algemeen verspreid en zeer flexibel lasproces worden beklede elektroden gebruikt. Dit proces kan worden toegepast voor alle lasbare roestvaste staalsoorten en dit in een breed toepassingsgebied.

Nadere informatie

DE RAAD VAN BEROEP VOOR DE DIRECTE BELASTINGEN TE s-gravenhage,

DE RAAD VAN BEROEP VOOR DE DIRECTE BELASTINGEN TE s-gravenhage, RAAD VAN BEROEP voor de DIRECTE BELASTINGEN te s-gravenhage. Aangeteekend per post aan partijen toegezonden 26 Mei 1937 De Secretaris van den Raad van Beroep voor de directe belastingen te s-gravenhage

Nadere informatie

BESPARING IN BESCHERMGAS BIJ HET GASBOOGLASSEN. Theo Luijendijk, Luijendijk Advisering Jurriaan van Slingerland, TU Delft

BESPARING IN BESCHERMGAS BIJ HET GASBOOGLASSEN. Theo Luijendijk, Luijendijk Advisering Jurriaan van Slingerland, TU Delft BESPARING IN BESCHERMGAS BIJ HET GASBOOGLASSEN Theo Luijendijk, Luijendijk Advisering Jurriaan van Slingerland, TU Delft De methode om de productiekosten bij het gasbooglassen te verlagen is automatisering.

Nadere informatie

De waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand?

De waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte 3 Hoe komt de prijs tot stand? De energierekening is voor vrijwel iedereen een belangrijk onderdeel van de maandelijkse

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.

Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat

Nadere informatie

management & organisatie

management & organisatie Voorlichting management & organisatie vernieuwde tweede fase HAVO/VWO Een nieuw vak in de bovenbouw Ter voorbereiding is een deel van de stof bij het vak economie in de derde klas HAVO /VWO opgenomen.

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar 1985-1986 16431 Zeescheepsnieuwbouw Nr. 16 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 's-gravenhage,

Nadere informatie

Milieubarometer 2010-2011

Milieubarometer 2010-2011 NOTITIE Nr. : A.2007.5221.01.N005 Versie : definitief Project : DGMR Duurzaam Betreft : Milieubarometer 2010-2011 Datum : 6 januari 2012 Milieubarometer 2010-2011 Inleiding De milieubarometer is een instrument,

Nadere informatie

We doen het meteen opnieuw! sibomat.be

We doen het meteen opnieuw! sibomat.be We doen het meteen opnieuw! sibomat.be Claudine en Patrick hadden een arbeiderswoning in Oudergem, maar wilden verhuizen naar een ruimer huis. Ze gingen eerst op zoek naar een bestaande woning in het aangename

Nadere informatie

Rapport. Datum: 2 juni 1998 Rapportnummer: 1998/203

Rapport. Datum: 2 juni 1998 Rapportnummer: 1998/203 Rapport Datum: 2 juni 1998 Rapportnummer: 1998/203 2 Klacht Op 16 september 1997 ontving de Nationale ombudsman een verzoekschrift van de heer en mevrouw B. te Ter Apel, met een klacht over een gedraging

Nadere informatie

PUBLIC RAAD VA DE EUROPESE U IE. Brussel, 17 oktober 2006 (25.10) (OR. en) 13773/06 Interinstitutioneel dossier: 2006/0162 (C S) LIMITE

PUBLIC RAAD VA DE EUROPESE U IE. Brussel, 17 oktober 2006 (25.10) (OR. en) 13773/06 Interinstitutioneel dossier: 2006/0162 (C S) LIMITE Conseil UE RAAD VA DE EUROPESE U IE Brussel, 17 oktober 2006 (25.10) (OR. en) PUBLIC 13773/06 Interinstitutioneel dossier: 2006/0162 (C S) LIMITE AGRIORG 80 AGRIFI 81 VERSLAG van: de Groep dierlijke producten

Nadere informatie

Reflectieverslag Zonnepomp

Reflectieverslag Zonnepomp Reflectieverslag Zonnepomp Kevin de Ram Reflectieverslag Zonnepomp Kevin de Ram Culemborg Unica Installatietechniek B.V. mei 2016 Kevin de Ram Reflectieverslag Zonnepomp 1 Voorwoord Mijn naam is Kevin

Nadere informatie

2. METHODOLOGISCHE AANPASSINGEN

2. METHODOLOGISCHE AANPASSINGEN Integrale versie 2. METHODOLOGISCHE AANPASSINGEN In vergelijking met de vorig jaar gepubliceerde reeksen 2 over de kapitaalgoederenvoorraad (KGV) en de afschrijvingen zijn er drie methodologische aanpassingen

Nadere informatie

(Frans/Goofy) ( )

(Frans/Goofy) ( ) (RDM-collectie Johan Journée) www.kombuispraat.com (Frans/Goofy) (28-03-2010) Dit verhaal is zo goed mogelijk overgeschreven uit de oud-hollandse schrijfwijze van de jaren 30. Het verhaal gaat over het

Nadere informatie

Case study: Service en sales gaan samen voor beter klantcontact

Case study: Service en sales gaan samen voor beter klantcontact Case study: Service en sales gaan samen voor beter klantcontact Sales als basis voor klantcontact stimuleert klanttevredenheid Meer dan 900 medewerkers van Transcom Nederland verzorgen dagelijks facilitaire

Nadere informatie

Voting Wiser. The Effect of Voting Advice Applications on Political Understanding. J. van de Pol

Voting Wiser. The Effect of Voting Advice Applications on Political Understanding. J. van de Pol Voting Wiser. The Effect of Voting Advice Applications on Political Understanding. J. van de Pol Nederlandse samenvatting 140 Kieswijzers of stemhulpen in de wetenschappelijke literatuur aangeduid als

Nadere informatie

De 15 valkuilen om voor op te passen bij het aangaan van een lening of krediet!

De 15 valkuilen om voor op te passen bij het aangaan van een lening of krediet! De 15 valkuilen om voor op te passen bij het aangaan van een lening of krediet! Wees u bewust van deze valkuilen om niet bedrogen uit te komen Pagina 1 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Valkuil 1. Aanbiedingen...

Nadere informatie

P ow er Quality metingen: Harmonischen

P ow er Quality metingen: Harmonischen P ow er Quality metingen: n Focus Power Quality is een begrip dat de laatste decennia enorm aan belangstelling heeft gewonnen. Power Quality behelst het garanderen van een sinusvormige spannings en stroomgolfvorm,

Nadere informatie

Rapport. Datum: 1 juli 1998 Rapportnummer: 1998/258

Rapport. Datum: 1 juli 1998 Rapportnummer: 1998/258 Rapport Datum: 1 juli 1998 Rapportnummer: 1998/258 2 Klacht Op 10 oktober 1997 ontving de Nationale ombudsman een verzoekschrift van de heer D. te Heemstede, met een klacht over een gedraging van de Huurcommissie

Nadere informatie

WWW.MMBTOOLS.NL INFO@MMBTOOLS.NL. Wat is Hardmetaal?

WWW.MMBTOOLS.NL INFO@MMBTOOLS.NL. Wat is Hardmetaal? WWW.MMBTOOLS.NL INFO@MMBTOOLS.NL Wat is Hardmetaal? MMB TOOLS 2015 Wat is Hardmetaal? Hardmetaal is een composiet wat bestaat uit een combinatie van harde, slijtvaste carbidedie zijn opgenomen in een bindmiddel.

Nadere informatie

Milieubarometer 2009-2010

Milieubarometer 2009-2010 NOTITIE Nr. : A.2007.5221.01.N004 Versie : definitief Project : DGMR Duurzaam Betreft : Milieubarometer 2009-2010 Datum : 26 juli 2011 Milieubarometer 2009-2010 Inleiding De milieubarometer is een instrument,

Nadere informatie

Rapport. Datum: 12 juli 2007 Rapportnummer: 2007/149

Rapport. Datum: 12 juli 2007 Rapportnummer: 2007/149 Rapport Datum: 12 juli 2007 Rapportnummer: 2007/149 2 Klacht Verzoeker klaagt erover dat de Stichting Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (het CBR) hem onheus heeft bejegend toen hij begin mei 2006

Nadere informatie

MET WELKE BOEREN ZAL DE RAYONASSISTENT CONTACT ZOEKEN?

MET WELKE BOEREN ZAL DE RAYONASSISTENT CONTACT ZOEKEN? MET WELKE BOEREN ZAL DE RAYONASSISTENT CONTACT ZOEKEN? Ir A. W. VAN DEN BAN Afd. Als. Zaken van het Min. L. V. V., gedetacheerd bij de Afd. Sociologie en Sociografie van de Landbouwhogeschool, Wageningen

Nadere informatie

L i mb u r g s e L a n d m a r k s

L i mb u r g s e L a n d m a r k s L i mb u r g s e L a n d m a r k s P r o g r a m m a I n v e s t e r e n i n S t ed e n e n D o r p e n, l i j n 2 ; D e L i m b u r g s e I d e n t i t e i t v e r s i e 1. 0 D o c u m e n t h i s t o

Nadere informatie

Hoeklassen. overzicht en praktische tips

Hoeklassen. overzicht en praktische tips Laskennis opgefrist (nr. 58) Hoeklassen overzicht en praktische tips Hoeklassen vormen het merendeel van alle lasverbindingen.vaak worden de problemen die kunnen voorkomen bij het vervaardigen ervan onderschat.

Nadere informatie

HARDEN/VEREDELEN CONDITIONING. conditioning. Verhoogde sterke eigenschappen. Goede buigingsweerstand

HARDEN/VEREDELEN CONDITIONING. conditioning. Verhoogde sterke eigenschappen. Goede buigingsweerstand HARDEN/VEREDELEN Beschermgas, vacuüm, inductief Thermische processen Hoge slijtvastheid Verhoogde sterke eigenschappen Hoge standtijd Hoge vermoeiingssterkte Uitstekende hardheid Verbeterde duktiliteit

Nadere informatie

zwaartekracht (N of kn) Dus moeten we Fz bepalen dat kan alleen als we de massa weten. Want

zwaartekracht (N of kn) Dus moeten we Fz bepalen dat kan alleen als we de massa weten. Want Sterkteberekening Dissel berekenen op afschuiving. Uitleg over de methode Om de dissel te berekenen op afschuiving moet men weten welke kracht de trekker kan uitoefenen op de bloemkoolmachine. Daarvoor

Nadere informatie

B espreking op

B espreking op B espreking op 21-9 - 1972 I twmsnjg m u m m m 1 6 AUG 1972 Ingekomen PROJEKT MAATSCHAPPIJ SANDERSE N.V. CULEMBORG - ELISABETHDREEF 7 - TE L (03450) 2398 Bank Amro Bank - Culemborg Postrekening van de

Nadere informatie

toeleverancier met toegevoegde waarde

toeleverancier met toegevoegde waarde toeleverancier met toegevoegde waarde Toeleverancier met toegevoegde waarde Wij zijn specialist in het vervaardigen van componenten, modules en complete systemen. Centraal staan gecompliceerde vormen in

Nadere informatie

Geometrische afwijkingen - deel 2

Geometrische afwijkingen - deel 2 Laskennis opgefrist (nr. 57) ] Geometrische afwijkingen - deel 2 In het eerste deel worden geometrische vormafwijkingen - typen en oorzaken van lasonvolkomenheden besproken. In het tweede deel beschouwen

Nadere informatie

bedrijfsfunctie Harm Cammel

bedrijfsfunctie Harm Cammel Legal als geïntegreerde bedrijfsfunctie Harm Cammel Legal als Business functie Observatie 1. Door veranderende klantbehoefte verandert (een deel van) de Legal functie van ad hoc en vak gedreven naar continu

Nadere informatie

7 Gebruiken van snijbranders en plasmasnijders Inhoud

7 Gebruiken van snijbranders en plasmasnijders Inhoud 7 Gebruiken van snijbranders en plasmasnijders Inhoud Wat is het?... 1 Waarmee doe je het?... 1 Hoe werk je met een autogeenlasinstallatie?... 4 Hoe onderhoud je een autogeen lasinstallatie en een snijbrander?...

Nadere informatie

2. Ouder/verzorger klaagt er verder over dat organisatie niet heeft gereageerd op haar brief d.d. 22 december 2008.

2. Ouder/verzorger klaagt er verder over dat organisatie niet heeft gereageerd op haar brief d.d. 22 december 2008. 09-40 Communicatie, financiën 2009 Opvangvorm organisatie met meer kinderopvangvormen Betreft financiën Inleiding De klacht 1. Ouder/verzorger klaagt er over dat organisatie haar al enige tijd lastig valt

Nadere informatie

FOSSIELE BRANDSTOFFEN

FOSSIELE BRANDSTOFFEN FOSSIELE BRANDSTOFFEN De toekomst van fossiele energiebronnen W.J. Lenstra Inleiding Fossiele energiebronnen hebben sinds het begin van de industriele revolutie een doorslaggevende rol gespeeld in onze

Nadere informatie

Info gereedschapbeheer, Doetinchem 10-04-2002. Gereedschapbeheer

Info gereedschapbeheer, Doetinchem 10-04-2002. Gereedschapbeheer Info gereedschapbeheer, Doetinchem 10-04-2002 Gereedschapbeheer Zoals u weet is KIM Komeetstaal leverancier van een compleet pakket gereedschappen ten behoeve van de metaalindustrie. Deze gereedschappen

Nadere informatie

Werkdocument 1975-496 Bbp BEGROTINGSUITGAVEN PAKHUIS- EN VERKOOPKOSTEN

Werkdocument 1975-496 Bbp BEGROTINGSUITGAVEN PAKHUIS- EN VERKOOPKOSTEN Werkdocument 1975-496 Bbp BEGROTINGSUITGAVEN PAKHUIS- EN VERKOOPKOSTEN -- 1. 'I b I. Inleidlk.--- In deze nota is een prognose gegeven over 1975 van de begrotingsuitgaven van de post pakhuis- en verkoopkosten

Nadere informatie

FUMO deelnemersonderzoek 2015

FUMO deelnemersonderzoek 2015 FUMO deelnemersonderzoek 2015 FUMO Projectgroep Tevredenheidsonderzoek 5 november 2015 1 Inleiding Om te achterhalen op welke wijze de deelnemers aankijken tegen de prestaties van de FUMO, heeft de directie

Nadere informatie