Il presente di avere ed essere, il nome (I) e gli articoli

Transcriptie

1

2 17 Capitolo 1 Il presente di avere ed essere, il nome (I) e gli articoli 1 De tegenwoordige tijd van hebben en zijn 1.1 De werkwoorden esserci en averci 2 Het zelfstandig naamwoord (I) 2.1 Het enkelvoud 2.2 Het meervoud 2.3 Enkele speciale meervoudgevallen 2.4 Onveranderlijk in het meervoud 3 De lidwoorden:samenvatting 1 De tegenwoordige tijd van hebben en zijn De werkwoorden hebben (avere) en zijn (essere) behoren tot de meest gebruikte werkwoorden in het Italiaans. Zij kunnen niet alleen zelfstandig als werkwoord in een zin gebruikt worden, maar ze zijn ook zeer belangrijk als hulpwerkwoorden in de samengestelde tijden van andere werkwoorden. In dit hoofdstuk behandelen we van avere en essere alleen de tegenwoordige tijd (il presente), die onregelmatig is. Enkelvoud (io) ho ik heb (tu) hai je hebt (lui) ha hij heeft (lei) ha zij heeft (Lei) ha u hebt, u heeft Meervoud (noi) abbiamo we hebben (voi) avete jullie hebben, u hebt, u heeft (loro) hanno ze hebben Enkelvoud (io) sono ik ben (tu) sei je bent (lui) è hij is (lei) è zij is (Lei) è u bent, (u is) Meervoud (noi) siamo we zijn (voi) siete jullie zijn, u bent (loro) sono ze zijn

3 18 CONOSCI IL TUO ITALIANO (i) Kanttekeningen De persoonlijke voornaamwoorden die als onderwerp dienen worden in het Italiaans normaliter niet gebruikt, aangezien de werkwoordsvorm op zich meestal reeds voldoende aanduiding is of het om de eerste (io), tweede (tu) of derde (lui/lei/lei) persoon enkelvoud gaat. Hetzelfde geldt voor de persoonlijke voornaamwoorden in het meervoud: ook deze (noi, voi en loro) worden meestal weggelaten. De persoonlijke voornaamwoorden worden alleen gebruikt als men deze wil benadrukken óf als weglating van het persoonlijk voornaamwoord tot misverstanden kan leiden. noi siamo anziani; voi siete giovani lei è olandese, ma lui è italiano wij zijn oud, jullie zijn jong zij is Nederlandse, maar hij is Italiaan (ii) De ontkennende zin wordt gevormd door vóór het werkwoord non in te lassen: quel ragazzo non è olandese, è italiano oggi non abbiamo la macchina die jongen is geen Nederlander, hij is Italiaan vandaag hebben we de auto niet (iii) De vragende zin kan eenvoudig verkregen worden door de intonatie omhoog te laten gaan, waarbij de volgorde van de bevestigende zin niet verandert, óf door het onderwerp naar het eind van de zin te verplaatsen: i bambini di Antonella sono buoni i bambini di Antonella sono buoni? sono buoni i bambini di Antonella? de kinderen van Antonella zijn braaf (bevestigende zin) zijn de kinderen van Antonella braaf? zijn de kinderen van Antonella braaf? (iv) In tegenstelling tot Nederlanders tutoyeren Italianen elkaar minder: het gebruik van de tweede persoon enkelvoud (tu) wordt normaliter beperkt tot het aanspreken van (jonge) kinderen, naaste familieleden onderling (ook wanneer kinderen hun ouders aanspreken) of goede vrienden onder elkaar. Bij volwassenen die men niet, of niet goed kent, wordt de voorkeur gegeven aan de beleefdheidsvorm: Lei als het om één persoon gaat, voi (of Voi) in het meervoud. (v) Essere di wordt gebruikt om aan te geven uit welke stad men oorspronkelijk afkomstig is, of om de eigenaar van iets aan te geven: Signora, di dov è? di dove sei? sono di Roma, ma abito a Milano il libro è di Maria? mevrouw, waar komt u vandaan? waar kom je vandaan? ik ben afkomstig uit Rome, maar woon in Milaan is het boek van Maria? (vi) In de hiernavolgende twee tabellen zijn enkele veel gebruikte uitdrukkingen met avere respectievelijk essere weergegeven. avere bisogno di avere caldo avere fame avere freddo avere (l )intenzione di avere sete avere voglia di nodig hebben het warm hebben honger hebben het koud hebben de bedoeling hebben om dorst hebben zin hebben om

4 CAPITOLO 1 19 essere a letto essere a metà essere a pezzi essere a tavola essere al sicuro essere al verde essere di troppo essere giù essere in dubbio essere in fiore essere in ritardo essere nei guai essere se stessi essere sopra qualcuno essere su in bed liggen halverwege zijn stuk zijn aan tafel zitten veilig zijn blut zijn overbodig zijn down zijn twijfelen, in twijfel verkeren in bloei staan te laat zijn in de problemen zitten zichzelf zijn boven iemand staan gaan over 1.1 De werkwoorden esserci en averci Naast het werkwoord essere komt ook het werkwoord esserci ( er zijn ) voor; dit wordt op dezelfde wijze vervoegd als essere, maar het gebruik ervan wordt beperkt tot de derde persoon enkelvoud en meervoud: c è ci sono er is er zijn la signora Bianchi non c è? ci sono molti studenti a Bologna is mevrouw Bianchi er niet? er zijn veel studenten in Bologna! In het Italiaans is het gebruik van c è en ci sono ook verplicht als de zin met een plaats- of tijdsbepaling begint (in het Nederlands wordt er in dat geval vaak weggelaten): qui vicino non c è nessun ristorante in classe ci sono molti studenti oggi ci sono pochi turisti in città hier in de buurt is geen restaurant in de klas zijn veel studenten vandaag zijn (er) weinig toeristen in de stad Het werkwoord averci ( bij zich hebben ) wordt ook gebruikt: ce l hai la penna? sì, ce l ho ce li avete i passaporti? sì, ce li abbiamo heb je de pen bij je? ja, ik heb hem bij me hebben jullie de paspoorten bij je? ja, we hebben ze bij ons In het antwoord is het gebruik van averci in deze situaties verplicht; in de vraag kan ook avere gebruikt worden. 2 Het zelfstandig naamwoord (I) Het Italiaanse zelfstandige naamwoord (il nome) kan ofwel mannelijk (maschile) ofwel vrouwelijk (femminile) zijn; onzijdige zelfstandige naamwoorden kent het Italiaans niet.

5 20 CONOSCI IL TUO ITALIANO 2.1 Het enkelvoud De meest karakteristieke uitgang van mannelijke Italiaanse woorden in het enkelvoud (il singolare) is -o, terwijl die van vrouwelijke woorden in het enkelvoud -a is: Mannelijk Vrouwelijk il fratello de broer la sorella de zus il vaso de vaas la terra de aarde il muro de muur la pianta de plant il quaderno het schrift la frutta het fruit l albergo het hotel l anatra de eend lo zio de oom la zia de tante lo specchio de spiegel la bicicletta de fiets Daarnaast kunnen zowel mannelijke als vrouwelijke woorden eindigen op -e. Mannelijk Vrouwelijk il padre de vader la madre de moeder il ponte de brug la notte de nacht il dente de tand la fame de honger il rumore het rumoer la stazione het station lo studente de student la fine het einde l atlante de atlas l arte de kunst (i) Kanttekeningen Niet alle mannelijke woorden eindigen op -o of -e. Er zijn ook nog, tamelijk grote, groepen mannelijke woorden die eindigen op de uitgangen -ta, -ma, -ca, -ga, -ista en -cida óf die op een medeklinker eindigen. Het betreft hier meestal woorden die oorspronkelijk afkomstig zijn uit andere talen: il poeta de dichter l analista de analist il pianeta de planeet il flautista de fluitist l astronauta de astronaut il protagonista de hoofdrolspeler il tema het thema l omicida de moordenaar lo schema het schema il suicida de zelfmoordenaar l enigma het enigma il duca de hertog il film de film il monarca de monarch il tunnel de tunnel il collega de collega il tram de tram lo stratega de strateeg lo sport de sport (ii) Vrouwelijke woorden die eindigen op -o komen vrij zelden voor; enkele veel voorkomende uitzonderingen zijn: la mano de hand la foto de foto la biro de balpen la moto de motor la radio de radio l auto de auto la dinamo de dynamo

6

7 22 CONOSCI IL TUO ITALIANO Het lidwoord in het enkelvoud Evenals het Nederlands kent het Italiaans zowel het bepaald of bepalend lidwoord (l articolo determinativo) als het onbepaald lidwoord (l articolo indeterminativo). Zoals uit de voorbeelden in paragraaf 2.1 afgeleid kan worden, kennen mannelijke woorden in het enkelvoud twee bepalende lidwoorden: il en lo. Voor een woord dat met een klinker (vocale) begint, verandert lo in l. Het bepalend lidwoord lo dient men te gebruiken als het mannelijke zelfstandig naamwoord waar het lidwoord direct voor staat, begint met een z (bijvoorbeeld lo zio), met een s impura (een s die gevolgd wordt door een tweede medeklinker, bijvoorbeeld lo specchio of lo studente), of met een klinker (lo albero l albero). In vrijwel alle andere gevallen wordt voor mannelijke woorden die met een medeklinker (consonante) beginnen het lidwoord il gebruikt (il padre, il vaso enzovoort). Het bepalend lidwoord voor vrouwelijke woorden in het enkelvoud is altijd la, dat alleen wordt veranderd in l als het zelfstandig naamwoord begint met een klinker (bijvoorbeeld l anatra, l arte). Het onbepaald lidwoord voor mannelijke woorden in het enkelvoud is altijd un, tenzij het woord begint met een s impura of z. In dat geval verandert un in uno. Voor vrouwelijke woorden is het una of, als het woord begint met een klinker, un : un fratello een broer una sorella een zus un amico een vriend un amica een vriendin un dente een tand una notte een nacht uno zio een oom una zia een tante uno sbaglio een vergissing un insegnante een docente Let op het verschil tussen bijvoorbeeld un insegnante en un insegnante! 2.2 Het meervoud De algemene regel is dat mannelijke zelfstandige naamwoorden, of ze nu in het enkelvoud op -o, -e, of -a eindigen, in het meervoud (il plurale) de uitgang -i krijgen. Alle vrouwelijke zelfstandige naamwoorden die in het enkelvoud op -a eindigen, krijgen in het meervoud de uitgang -e; vrouwelijke zelfstandige naamwoorden die in het enkelvoud op -e eindigen, krijgen in het meervoud de uitgang -i: Mannelijk Vrouwelijk Enkelvoud Meervoud Enkelvoud Meervoud il libro ilibri la casa le case il padre ipadri la madre le madri il poeta ipoeti l anatra le anatre lo zio gli zii l arte le arti l albero gli alberi Het lidwoord in het meervoud Zoals uit voorgaande voorbeelden blijkt, verandert het mannelijke bepaalde lidwoord il in het meervoud in i; het mannelijke bepaalde lidwoord lo of l wordt in het meervoud gli,en het vrouwelijke bepaalde lidwoord la of l wordt in het meervoud le.

8 CAPITOLO Enkele speciale meervoudgevallen (i) Vrouwelijke woorden die in het enkelvoud eindigen op -ca of -ga hebben in het meervoud de uitgang -che respectievelijk -ghe om de keelklank te behouden: la mosca de vlieg le mosche de vliegen l ipoteca de hypotheek le ipoteche de hypotheken la paga het loon le paghe de lonen la belga de Belgische le belghe de Belgischen (ii) Mannelijke woorden die in het enkelvoud eindigen op -ca of -ga krijgen in het meervoud de uitgang -chi respectievelijk -ghi, ook om de keelklank te behouden: il patriarca de patriarch i patriarchi de patriarchen il collega de collega (m) i colleghi de collega s lo stratega de strateeg gli strateghi de strategen l arciduca de aartshertog gli arciduchi de aartshertogen! il belga de Belg i belgi de Belgen (iii) Mannelijke woorden die in het enkelvoud op -co of -go eindigen, krijgen in het meervoud de uitgangen -chi of -ghi (behouden dus de keelklank) als de klemtoon op de voorlaatste lettergreep valt, bijvoorbeeld il tacco de hak i tacchi de hakken il cuoco de kok i cuochi de koks il turco de Turk i turchi de Turken l albergo hotel gli alberghi de hotels! Er zijn echter wel uitzonderingen op deze regel, belangrijke voorbeelden zijn: l amico de vriend gli amici de vrienden il nemico de vijand i nemici de vijanden il greco de Griek i greci de Grieken Mannelijke woorden op -co en -go waar de klemtoon op de twee na laatste lettergreep valt, hebben in het meervoud meestal de uitgang -ci en -gi, bijvoorbeeld il biochimico de biochemicus i biochimici de biochemici il medico de arts i medici de artsen il sindaco de burgemeester i sindaci de burgemeesters l austriaco de Oostenrijker gli austriaci de Oostenrijkers l astrologo de astroloog gli astrologi de astrologen il biologo de bioloog i biologi de biologen! Op deze regel zijn helaas vele uitzonderingen, die men door praktijkgebruik moet leren. Enkele bekende voorbeelden:

9 24 CONOSCI IL TUO ITALIANO il dialogo de dialoog i dialoghi de dialogen il catalogo de catalogus i cataloghi de catalogen il profugo de vluchteling i profughi de vluchtelingen il prologo de proloog i prologhi de prologen l incarico de taak, opdracht gli incarichi de taken, opdrachten (iv) Mannelijke woorden die in het enkelvoud op -io eindigen, verliezen in het meervoud de i als deze niet beklemtoond is: il foglio het blad i fogli de bladen il figlio de zoon i figli de zoons il picchio de tik, de specht i picchi de tikken, de spechten l esercizio de oefening gli esercizi de oefeningen lo studio de studeerkamer gli studi de studeerkamers Als daarentegen de i van -io beklemtoond is, blijft deze in het meervoud behouden: lo zio de oom gli zii de ooms il leggio de lessenaar i leggii de lessenaars (v) Vrouwelijke zelfstandige naamwoorden die in het enkelvoud op -cia of -gia eindigen en waarvan de klemtoon niet op de i in de uitgang valt, verliezen in het meervoud deze i als de uitgang -cia of -gia voorafgegaan wordt door een medeklinker: la faccia het gezicht le facce de gezichten l arancia de sinaasappel le arance de sinaasappels la doccia de douche le docce de douches Als de uitgangen -cia of -gia echter voorafgegaan worden door een klinker, dan blijft de i behouden in het meervoud: la valigia de koffer le valigie de koffers la ciliegia de kers le ciliegie de kersen la camicia de bloes le camicie de bloezen Indien de uitgang -cia of -gia is en de i in de uitgang beklemtoond is, blijft de i natuurlijk ook behouden: la farmacia de apotheek le farmacie de apotheken l allergia de allergie le allergie de allergieën la bugia de leugen le bugie de leugens 2.4 Onveranderlijk in het meervoud Enkele categorieën zelfstandige naamwoorden hebben in het enkelvoud en meervoud dezelfde vorm: (i) Mannelijke zelfstandige naamwoorden (en een enkel vrouwelijk) die op een medeklinker eindigen en die in het algemeen afkomstig zijn uit vreemde talen, bijvoorbeeld:

10 CAPITOLO 1 25 il film de film i film de films lo sport de sport gli sport de sporten il gas het gas i gas de gassen il tram de tram i tram de trams l de le de s (ii) Zelfstandige naamwoorden die op een beklemtoonde klinker eindigen, bijvoorbeeld: la città de stad le città de steden l università de universiteit le università de universiteiten la virtù de deugd le virtù de deugden i caffè de koffie i caffè de koffie(s) (iii) Zelfstandige woorden die in feite verkortingen zijn van langere woorden, zoals l auto (een verkorte vorm van l automobile) veranderen in het meervoud ook niet (le auto: de auto s). Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor de reeds eerder genoemde zelfstandige naamwoorden: la moto, la foto, la biro, la radio, la dinamo (zie 2.1 sub (ii)), en voor il cinema (de bioscoop). (iv) De zelfstandige naamwoorden die op -ie eindigen (en die allemaal vrouwelijk zijn) veranderen in het meervoud ook niet: la serie de serie le serie de series la specie het soort le specie de soorten Uitzonderingen op deze regel vormen: la moglie (de echtgenote) en la superficie (het oppervlak). Het meervoud van deze twee woorden is respectievelijk le mogli en le superfici. (v) De zelfstandige naamwoorden die op -i eindigen, bijvoorbeeld: la crisi de crisis le crisi de crises l analisi de analyse le analisi de analyses la diagnosi de diagnose le diagnosi de diagnoses l ipotesi de hypothese le ipotesi de hypotheses la prognosi de prognose le prognosi de prognoses (vi) De eenlettergrepige woorden, bijvoorbeeld: il re de koning i re de koningen lo sci de ski gli sci de ski s la gru de kraanvogel le gru de kraanvogels (de hijskranen)

11 26 CONOSCI IL TUO ITALIANO 3 De lidwoorden: samenvatting De hiernavolgende tabel geeft een samenvatting van de tot dusver behandelde Italiaanse bepaalde en onbepaalde lidwoorden. Het bepalend lidwoord Enkelvoud Meervoud Voor een zelfstandig naamwoord dat begint met: Mannelijk il i een medeklinker (behalve s impura of z) lo gli een s impura of z l gli een klinker Vrouwelijk la le een medeklinker l le een klinker Het onbepaald lidwoord Enkelvoud Meervoud Voor een zelfstandig naamwoord dat begint met: Mannelijk un een medeklinker (behalve s impura of z) een klinker uno een s impura of z Vrouwelijk una een medeklinker un een klinker (i) Kanttekening Ook de veel zeldzamere categorieën van mannelijke zelfstandige naamwoorden die beginnen met een x, pn, ps, gn en i/y, krijgen net als woorden die met een s impura of z beginnen het bepalend lidwoord lo en het onbepaald lidwoord uno, bijvoorbeeld lo xilofono (de xylofoon), lo pneumatico (de luchtband), lo psichiatra, lo gnomo (de dwerg), lo yogurt. Ook voor aan het Frans ontleende mannelijke woorden die met ch beginnen en die in het Italiaans als sj worden uitgesproken, krijgen het lidwoord lo. Voorbeelden: lo chef, lo champagne, lo chalet. Maak nu in het oefenboek de oefeningen die betrekking hebben op dit hoofdstuk.

12 VARIA 27 L alfabeto telefonico in italiano In het Italiaans gebruikt men het volgende alfabet om namen te spellen: A Ancona H Hotel O Otranto V Venezia Verona Vicenza Varesa B Bari I Imola P Palermo W Walther Bologna Parma Bergamo Piacenza Bolzano Perugia Pisa C Como J Juventus Q Quadro X Xilofono Cagliari Catanzaro D Domodossola K Karate R Roma Y Yogurt E Empoli L Livorno S Sassari Z Zara F Firenze M Milano T Torino Mantova Messina G Genova N Napoli U Udine Voorbeeld: de Nederlandse naam Jansen spelt men als volgt: J di Juventus, poi: A di Ancona, N di Napoli, S di Sassari, E di Empoli, N di Napoli of: Juventus, Ancona, Napoli, Sassari, Empoli, Napoli

13